STADIA ROZWOJU UMYSŁOWEGO WG J. PIAGETA
Jakościowe cechy myślenia:
1) Stadium sensoryczno - motoryczne (od urodzenia do 2 lat):
- myślenie pojawia się tylko w toku czynności sensorycznych i motorycznych;
- doskonali się koordynacja działań sensorycznych;
- doskonali się koordynacja działań motorycznych;
- obiekty i ludzie, w tym „ja” są odróżniane jedne od drugich i rozpoznawane jako stałe;
- pojawiają się początki mówienia i myślenia symbolicznego.
2) Stadium przedoperacyjne (od 2 do 7 lat):
- intensywnie rozwija się język i myślenie symboliczne;
- dominują egocentryczne mowa i myślenie;
- w percepcji i myśleniu dominują centracja i nieodwracalność;
- występują trudności z postępowaniem wg zasady stałości;
- niektóre przedmioty są grupowane i klasyfikowane według jakiejś zasady, ale nie mogą być ponownie klasyfikowane według innej zasady.
3) Stadium operacji konkretnych (od 7 do 11 lat):
- wnioskowanie występuje w miejsce działania, ale tylko w odniesieniu do „powierzchniowych” właściwości przedmiotów;
- rozwijają się operacje zdecentrowane i odwracalne;
- myślenie symboliczne, wliczając w to używanie liczb, rozwija się gwałtownie;
- dokonuje się postęp w zakresie rozumowania na liczbach;
- kształtują się pojęcia: dwie lub więcej klas przedmiotów jest łączonych w klasę nadrzędną, klasa nadrzędna jest rozbijana na dwie lub więcej klas podrzędnych;
- zachowania społeczne wypierają egocentryzm.
SPECYFICZNY SPOSÓB POZNAWANIA ŚWIATA PRZEZ DZIECKO W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
Cechy uczenia się dziecka w wieku przedszkolnym:
- dziecko uczy się spontanicznie i okazjonalnie;
- w toku działania;
- dziecko ma pewną wiedzę o świecie;
- dziecko jest zainteresowane poszczególnymi przedmiotami i zdarzeniami;
- w świecie dziecka rządzą prawa wyobraźni a nie logiki;
- dziecko cechuje intensywny rozwój do symbolicznego ujmowania rzeczywistości;
- dziecko cechuje skłonność do działania w sytuacjach pozorowanych.
SPOŁECZNA PSYCHOLOGIA POZNAWCZA WYGOTSKIEGO (strefa najbliższego rozwoju)
Poziom aktualnego rozwoju funkcji publicznych - dotyczy tego, co się ukształtowało w rezultacie przejścia pewnych już zakończonych cyklów rozwoju.
Poziom aktualnego rozwoju (PAR) - poziom umiejętności dziecka, które ono samodzielnie wykorzystuje do rozwiązywania różnych zadań. Można tu wyróżnić:
a) poziom kompetencji - dotyczy tego wszystkiego, co dziecko wie i umie i z czego korzysta w sytuacjach, gdy otoczenie stawia mu różne zadania do wykonania (zrealizowania).
b) poziom poczucia kompetencji - odnosi się tylko do tych umiejętności spośród tych pierwszych, których posiadania i możliwości wykorzystania dziecko jest bardziej czy mniej świadome. Ujawniało się one w spontanicznie podejmowanych działaniach, nie ukierunkowanych poleceniami dorosłych w preferencji pewnych typów aktywności, większej wytrwałości.
Strefa aktualnego rozwoju - to zakres i liczba obszarów różnych umiejętności, z których dziecko może samodzielnie korzystać.
Poziom najbliższego (możliwego) rozwoju - określony przez funkcje dopiero się kształtujące czy będące w początkowych stadiach swego rozwoju.
Poziom najbliższego rozwoju (PNR) - profil rozwojowy dziecka ukazujący w jakich obszarach dokonują się już przemiany, w jakich się już kończą, a w jakich się rozpoczynają; można go ustalić tylko wchodząc w aktywną interakcję z dzieckiem i badając poziom jego gotowości do korzystania z pomocy innych osób; znajomość PNR wskazuje obszary kompetencji wymagających wsparcia z zewnątrz.
Poziom najbliższego rozwoju - różnica między poziomem rozwiązywania zadań dostępnych pod kierunkiem i przy pomocy dorosłych a poziomem rozwiązywania zadań dostępnych w samodzielnym działaniu.
Strefa najbliższego rozwoju (SNR) - zakres i liczba obszarów, w których trwa proces przemian rozwojowych, wskazuje ona na potencjał rozwojowy dziecka, ale także na obszary wymagające szczególnego rozwoju symulacji.
Koncepcja „rusztowania” (Bruner, Wood i Ross):
> proces indywidualnej opieki (tutoring), które pomaga dziecku rozwiązać problem lub wykonać zadanie, gdyż nie może nie może ono tego zrobić własnymi siłami;
> takie budowanie rusztowania pozwala dorosłemu sprawować początkowy nadzór nad tymi elementami zadania, które przekraczają zdolności uczącego się, dzięki czemu może ono skoncentrować się na wykonaniu tych elementów zadania, które leżą w granicach jego możliwości;
> wsparcie udzielane przez matkę w procesie uczenia się, matki często pomagają dziecku w osiągnięciu zamierzonego celu, włączając się jedynie, by towarzyszyć, odwzajemniać lub stworzyć „rusztowanie” dla działania.
Rusztowanie (scaffolding) - wszelkie strategie, jakich dorosły używa, by wesprzeć dziecko w jego wysiłkach związanych z uczeniem się.
CELE EDUKACJI PRZEDSZKOLNEJ:
- rozwijanie cech podstawowych - poczucia własnej wartości (wiary w siebie, świadomości siebie), ciekawości oraz niezależności emocjonalnej;
- stymulowanie szeroko pojętego rozwoju w obszarach takich, jak komunikowanie się, wyobraźnię kreatywność, zdolności rozumowania, rozwiązywanie problemów, samodzielność, umiejętność zabawy i pracy, umiejętność poszukiwania;
- przyswajanie konkretnej wiedzy i umiejętności, które służą szeroko pojętemu rozwojowi i budowaniu świadomości siebie.
MODELE EDUKACJI PRZEDSZKOLNEJ
Model ekspresyjny:
a) koncepcja dziecka:
- autonomiczna, samosterowna;
- zdolna do samorozwoju;
- dzieciństwo jest wartością samą w sobie - tzn. nie jest wyłącznie etapem przygotowującym do lepszego, doskonalszego funkcjonowania;
- dziecko jest podmiotem we wszystkich sprawach rozwojowych.
b) odniesienie do teorii:
- antypedagogika (Schoenbeck);
- pedagogika radykalnego humanizmu E. Fromma;
- chrześcijańska pedagogika personalno - egzystencjonalna.
c) istota i czynniki rozwoju:
- dziecko rozwija się zgodnie z wrodzonym potencjałem rozwojowym;
- wych. i środowisko stanowią warunki rozwoju;
- to, co pochodzi od dziecka jest najważniejszym czynnikiem jego rozwoju.
d) istota wychowania:
- rozwój jednostki, jej tożsamości, ujawnianie wrodzonych dyspozycji;
- najważniejsze w rozwoju jest to, co jednostkowe;
- najważniejszy jest rozwój emocjonalny.
Model edukacji rozwojowej:
a) koncepcja dziecka:
- dziecko jest istotą wolną, w pełni wartościową;
- dziecko jest zdolne do samorozwoju, ale potrzebuje również pomocy i wsparcia ze strony dorosłych;
- dziecko jest podmiotem a niekiedy przedmiotem oddziaływań wychowawczych.
b) odniesienie do teorii:
- teorie wychowania anty autorytarnego: pedagogika liberalna, pedagogika humanistyczna, pedagogika nieautorytarna T. Gorgona, pedagogika Gestalt, pedagogika krytyczna Habermasa.
c) istota i czynniki rozwoju:
- dziecko rozwija się w zróżnicowanym tempie i wg indywidualnych linii rozwojowych - jakość doświadczeń dziecka warunkuje rozwój dziecka, doświadczenie te zbiera poprzez interakcję ze środowiskiem materialnym i społecznym;
- akcentuje się rolę aktywności własnej, następnie środowiska społecznego (w tym głównie rodzinnego a w dalszej kolejności wychowanie dziecka oraz zadatków anatomiczno - fizjologicznych).
d) istota wychowania:
- wspieranie rozwoju potencjału intelektualnego i emocjonalnego;
- stymulowanie czynności psychicznych będących w sferze najbliższego rozwoju;
- tworzenie indywidualnych warunków do rozwoju i uczenia się dziecka.
Model produktywny:
a) koncepcja dziecka:
- istota całkowicie zależna od dorosłych;
- nie w pełni ukształtowana;
- dzieciństwo stanowi okres przygotowywania się do dalszego życia;
- dziecko uczy się od dorosłych.
b) odniesienie do teorii:
- teorie wychowania autorytarnego: pedagogika behawiorystyczna, pedagogika konserwatywna, pedagogika radykalnego strukturalizmu, funkcjonalizm pedagogiczny.
c) istota i czynniki rozwoju:
- dziecko rozwija się wg wzorów;
- poziom rozwoju dziecka można ustalić na podstawie standardów opracowanych na przedstawienie badań całej populacji, stale tych samych;
- akcentuje się (choć w sposób mało oficjalny) wpływ oddziaływań wychowawczych na rozwój dziecka.
d) istota wychowania:
- kierowanie rozwojem dziecka;
- kształtowanie osobowości dziecka;
- preferowany (choć mało jawnie) jest rozwój intelektualny, zaniedbywany rozwój emocji i uczuć.
PRAKTYKA WŁAŚCIWA ROZWOJOWO - odwołuje się do uniwersalnych, możliwych do przewidzenia zmian ilościowych i jakościowych w rozwoju dziecka.
- nauczyciel powinien brać pod uwagę wiek dziecka i jego indywidualność, w sensie jego planu i linii rozwoju, osobowości, stylu uczenia się i uwarunkowań rodzinnych i kulturowych;
- dzieci najlepiej uczą się przez zabawę, która same zaczęły, same kierują i same wybrały;
- rola nauczyciela polega na dostarczaniu bogatego repertuaru aktywności i materiałów do wyboru, wspieraniu zabawy dzieci i rozmawianiu z dziećmi na temat zabawy.
PRAKTYKA WŁAŚCIWA KONTEKSTOWO - oparta jest na lokalnych zróżnicowaniach w doświadczaniu rozwoju i zmiany przez dzieci.
- nauczyciel (opiekun) powinien wziąć pod uwagę wiek i osobowość dzieci, ich kontekst społeczny, ich role i relacje w rodzinie i środowisku w sensie wzorców kulturowych, doświadczeń językowych, stylów życia itd.
- programy wychowawczo - edukacyjne dla małych dzieci powinny być spójne z doświadczeniami.
KONSTRUKTYWISTYCZNA PERSPEKTYWA MODELU EDUKACJI ELEMENTARNEJ
>Konstruktywizm powstał w latach 60-tych XX w. jako opozycja do behawioryzmu.
Główne założenia czerpie z teorii rozwoju opracowanych przez J. Piageta, L. Wygotskiego i J. Brunera, opiera się też na najnowszych badaniach z zakresu neurologii i psychologii.
> Wiedza jest konstrukcją umysłu ludzkiego, które powstaje w dynamicznym procesie nadawania osobistego sensu i rozumienia ciągle zmieniającej się rzeczywistości.
CECHY UCZENIA SIĘ WG KONSTRUKTYWIZMU:
- uczenie się jest aktywnym procesem tworzenia nowych modeli i reprezentacji rzeczywistości (we wczesnych fazach rozwoju poznawczego modele te mają charakter konkretny - odnoszą się do konkretnych przedmiotów i sytuacji);
- uczenie się jest samoregulującym procesem zmagania się człowieka z konfliktem między istniejącymi osobistymi reprezentacjami świata a docierającym do niego informacjami z zewnątrz. Jest procesem konstruowania nowych modeli świata z pomocą narzędzi kulturowych i symboli, wśród których największe znaczenie ma język.
- uczenie się nowych informacji następuje w wyniku rozstrzygania konfliktów, jakie istnieją między wiedzą, która jednostka posiada na dany temat, a informacjami, które do niej napływają. Jednostka jest motywowana do restrukturyzacji swojej wiedzy wtedy,gdy styka się z doświadczeniami sprzecznymi ze swoimi przewidywaniami.
- uczenie się wymaga osobistego zaangażowania w proces poznawania - dzieci konstruują wiedzę, aktywnie eksplorując swoje otoczenie, budują osobiste rozumienie świata poprzez modyfikowanie uprzednich pomysłów w wyniku własnych działań. Dzieci zdobywają wiedzę poprzez systematyczne naprawianie błędów, rozwijanie pomysłów i korygowanie mylnych koncepcji.
- uczenie się jest procesem nowej wiedzy na bazie wiedzy i doświadczeń, które jednostka już posiada. Uprzednia wiedza staje się zawsze punktem odniesienia przy rozkodowywaniu i zapamiętywaniu nowych informacji.
- w procesie rozwoju poznawczego dzieci ważną rolę odgrywają dorośli - w czasie zinternalizowania, interpretowania czy konstruowania wiedzy zarówno zdolności intelektualne dzieci, jak i ich funkcje psychiczne są pobudzane do rozwoju w procesie społ. interakcji.
- wg Wygotskiego poznawcze funkcjonowanie dziecka powinno rozwijać się pod kontrolą dorosłych w świadomie organizowanych przez ich oraz bardziej skomplikowanych aktywnościach tak, by stopniowo mogło funkcjonować niezależnie. Uczenie się przy wsparciu kompetentnego dorosłego lub rówieśnika jest o wiele bardziej efektywne. Odpowiednie i rozumne wsparcie (scaffolding) powoduje, że dziecko osiąga w swym rozwoju znacznie więcej niż mogłoby osiągnąć samodzielnie.
ZADANIA EDUKACJI ELEMENTARNEJ:
- tworzenie warunków i wspieranie dziecka w konstruowaniu systemu wiedzy o świecie i o sobie samym;
- kreowanie optymalnych warunków umożliwiających dziecku nabywanie i rozwijanie umiejętności poznawania siebie oraz realnego i symbolicznego świata społeczno - przyrodniczego, a także budowania wobec nich pozytywnych i twórczych reakcji;
- organizowanie różnorodnych doświadczeń sprzyjających budowaniu przez dziecko poczucia własnej wartości i tożsamości oraz tworzeniu systemu wartości, przekonań i postawa moralnych.
GŁÓWNE IDEE EDUKACJI ELEMENTARNEJ WYZNACZONE KONSTRUKTYWISTYCZNĄ TEORIĄ UCZENIA SIĘ:
- uczeń postrzegany jest jako niepowtarzalna istota ze swoistym, indywidualnym tempem i logiką rozwoju, z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi, strategię nabywania osobistych kompetencji;
- proces rozwoju osobowego dziecka ujmowany jest jako aktywna rekonstrukcja jego osobistych doświadczeń;
- stymulacja rozwojowa dziecka zachodzi głównie poprzez podejmowanie atrakcyjnych i zróżnicowanych zadań, które wykraczają poza aktualne, dobrze przez nie opanowane standardy zachowań;
- uczenie się zachodzi w społecznym i naturalnym dla dziecka kontekście, bliskim jego codziennej aktywności życiowej;
- stwarzane są maksymalnie dziecku sprzyjające warunki do aktywnego nabywania i rozwijania wielorakich kompetencji z zakresu wszystkich aspektów jego osobowości;
- edukacja rozpoczyna się od miejsca, momentu rozwojowego ucznia, w którym znajduje się dziecko ze swoją wiedzą i osobistym rozumieniem otaczającego świata, a także stopniem rozwoju struktur poznawczych;
- w toku edukacji dziecko doświadcza autonomii i sukcesu oraz nabiera wiary we własne możliwości, a także buduje zaufanie do ludzi, z pomocą których może zawsze skorzystać.
NAUCZYCIEL („Pomoc w rozwoju”)
1) wyzwalanie potencjału sił i wartości wewnętrznych dziecka.
2) ciągłe wzbogacanie jego osobowości ku przekraczaniu siebie z dnia dzisiejszego.
3) uczenie sztuki wyboru wartości.
4) stymulowanie procesu zmiany.
5) wzmacnianie aktywności dziecka w różnych aspektach jego życia.
RÓWIEŚNICY
- ważna rola rówieśników w udzielaniu sobie wzajemnego wsparcia na drodze indywidualnego rozwoju.
- konieczność zlecania dzieciom zadań wymagających grupowego rozwiązywania i stosowania form pracy zespołowej.
- dzielenie się osobistym rozumieniem i strategiami pokonywania trudności oraz perspektywą ujmowania zjawisk i zależności.
INTEGRACJA W EDUKACJI ELEMENTARNEJ
Integracja - to nauka całościowa, w której wprowadzono ośrodki tematyczne, a same treści porządkowano zgodnie z zadaniami i potrzebami dzieci oraz z realnymi sytuacjami życiowymi występującymi w ich najbliższej rzeczywistości.
GŁOWNE IDEE EDUKACJI ZINTEGROWANEJ WYZNACZONE WSPÓŁCZESNYMI TEORIAMI UCZENIA SIĘ:
- uczeń traktowany jest jako niepowtarzalna całość ze swoim indywidualnym tempem i logiką rozwoju, z indywidualnymi potrzebami, stylem uczenia się;
- proces rozwoju osobowego dziecka ujmowany jest jako aktywna rekonstrukcja jego osobistych doświadczeń;
- stymulacja rozwojowa dziecka zachodzi głównie poprzez podejmowanie atrakcyjnych i zróżnicowanych zadań, które wykracza poza aktualne standardy badań;
- uczenie się zachodzi w społecznym i naturalnym dla ucznia kontekście, bliskim jego codziennej aktywności;
- stwarzane są dziecku maksymalnie sprzyjające warunki do aktywnego nabywania i rozwijania wielorakich kompetencji zakresu i wszystkich aspektów jego osobowości.
KIERUNEK ZMIAN W EDUKACJI POCZĄTKOWE
- odejście od jednego abstrakcyjnego programu, który stanowi zestaw treści do przeobrażenia ze wszystkimi uczniami, a więc od programatyzmu, gdzie w centrum uwagi nauczyciela jest program i jego realizacja do programu w postaci ciągu edukujących ucznia zadań i doświadczeń, które uwzględniają jego specyfikę rozwojową jak i potrzeby podstawowych środowisk dziecka.
- rezygnacja z programów przedmiotowych typu „kolekcja”, gdzie treści były dobierane i uporządkowane zgodnie z poszczególnymi subdyscyplinami naukowymi i odzwierciedlały ich strukturę i metodologię badań.
ZASADY KSZTAŁCENIA ZINTEGROWANEGO:
- przejście od metod frontalnych do metod aktywizujących ucznia;
- odejście od centralnego i jednoosobowego planowania zajęć na rzecz planowania indywidualnego, respektującego realne zdarzenia, które zachodzą w otaczającej dziecko rzeczywistości, jego oczekiwania i potrzeby;
- rezygnacja z obowiązujących, jednolitych podręczników na rzecz korzystania z różnorodnych materiałów i ofert edukacyjnych;
- odejście od jednakowych dla wszystkich uczniów standardów osiągnięć, które są uwarunkowane stopniem opanowania jednakowych treści wg strategii „tyle samo”, „tak samo” do standardu rozwoju struktur poznawczych, emocjonalnych, społecznym, moralnych, indywidualnego ucznia a więc „nie tak samo”, „nie tyle samo”;
- odejście od oceniania efektów końcowych do ewaluowania rozwoju ucznia, odkrywania i zarejestrowania jego zainteresowań, uzdolnień, umiejętności;
- rezygnacja z kształcenia przygotowującego do realnego życia na rzecz kształcenia poprzez życie i problemy świata współczesnego;
- zamiana motywacji zewnętrznej ucznia opartej ma lęku i zastraszaniu na motywację wewnętrzną.
KOMPETENCJE EDUKACYJNE NAUCZYCIELA
Umiejętności, przekonania i postawy nauczyciela odnoszące się do:
- prowadzenia dialogu z uczniami;
- szacunku dla ich podmiotowości i indywidualności;
- współpracy z rodzicami i innymi przyjaciółmi szkoły;
- rozwoju samodzielności i odpowiedzialności uczniów oraz ich życiowej mądrości;
- poszanowania zdrowia i naturalnego środowiska.
CECHY NAUCZYCIELA OCZEKIWANE SPOŁECZNEI:
- większa niż w innych potrzeba pracy z ludźmi, a nie z przedmiotami, większe zainteresowanie stosunkami międzyludzkimi;
- większe niż przeciętne zainteresowania społeczne i uspołecznienie;
- większe niż u innych poczucie odpowiedzialności i większa samokontrola, ścisłe trzymanie się przyjętych konwencji;
- nieco większa niż u innych tendencje do konserwatyzmu.
NAJWAŻNIEJSZE CECHY NAUCZYCIELI:
- otwartość;
- kompetencja sensoryczna i metodyczna;
- poszanowanie godności ludzkiej.