Socjologia
Wykład 8
18.IV.08
C.d. poprzedniego tematu...
Biurokracja jest jednym z wielu typów organizacji. Jest typem genetycznie pierwotnym powstałym na początku ery przemysłowej. Taka forma organizacji spełniała w zupełności wymagania tamtego okresu jednak wraz z rozwojem cywilizacji, poglądów, ekonomii itp. okazało się, że biurokracja jest formą niewystarczającą.
W XXI wieku nastąpiła zmiana poglądów i pojęcie biurokracji nabrało znaczenia pewnej dewiacji, niemożności, niesprawności. Wynikało to z faktu, że biurokracja nastawiona jest na działania powtarzalne - każda zmiana (a jak wiadomo nowoczesne organizację działają w nieustannie zmieniającym się otoczeniu) powodowała więc problemy i sprawiała, że biurokracja stała się systemem ułomnym.
Metafory w teorii organizacji:
Perspektywa |
Metafora |
Wyobrażenie organizacji jako... |
Wyobrażenie managera jako... |
Okresu klasycznego |
Maszyny |
Maszyny zaprojektowanej i zbudowanej przez kierownictwo w celu osiągnięcia określonych celów. |
Inżyniera projektującego, budującego i kierującego maszyną organizacyjną. |
Modernistyczna |
Organizmu |
Żywego ustroju spełniającego funkcje niezbędne do przetrwania, zwłaszcza przystosowania się do wrogiego otoczenia. |
Niezależnej części ustroju o zdolnościach przystosowania się. |
Symboliczno - interpretująca |
Kultury |
System znaczeń stosowanych i utrwalanych w wyniku stowarzyszania się ludzi mających wspólne wartości, tradycje i zwyczaje. |
Artefaktu pragnącego być symbolem organizacji. |
Postmodernistyczna |
Kolażu |
Kolażu złożonego z fragmentów wiedzy i zrozumienia w celu stworzenia nowej perspektywy odnoszącej się do przeszłości. |
Teoretyka, który jest artystą. |
Wszystkie te perspektywy są oczywiście jedynie modelami, punktami odniesienia w podziale podejść do organizacji. Pierwsze trzy perspektywy są raczej historyczne, chociaż ich przejawy i elementy są wciąż obserwowane w wielu organizacjach.
Metafory są traktowane jako sposoby charakterystyki podejścia do organizacji w poszczególnych okresach.
Organizacja jako organizm, to nacisk na ciągły proces utraty i przywracania stanu równowagi, płynność relacji w świetle zmian otoczenia, potrzeba ciągłej adaptacji jako element niezbędny funkcjonowania każdej organizacji (jej przetrwania).
Metafora kultury idzie o krok dalej - ukazuje organizację nie tylko jako coś, co jest stworzone, lecz zwraca uwagę na fakt, iż do funkcjonowania organizacji konieczne są pewne wartości, symbole, mity - sfery ludzi określane mianem symbolicznym (kulturowym). Sfera ta powstaje podczas działania organizacji i jest jej nieodłączna częścią.
Metafora kolażu - proces nieustannej modyfikacji, reprodukcji, ciągłe zmiany wzorców, celów itp.
Innym ważnym podziałem organizacji jest podział na:
Organizacje sektora prywatnego - świat gospodarek, organizacje gospodarcze.
Organizacje sektora publicznego - administracja, służba zdrowia itp.
Organizacje sektora pozarządowego - organizacje pozarządowe Non-Government Organizations oraz Non-Profit Organizations
Organizacje sektora pozarządowego:
Naszym przedmiotem zainteresowania z socjologicznego punktu widzenia będą wyłącznie organizacje sektora pozarządowego. Znaczenie tego sektora bardzo szybko rośnie we współczesnym świecie. Organizacje non-profit kojarzone są ze zjawiskami wolontariatu oraz aktywności obywatelskiej. Sektor ten świadczy o sile społeczeństwa obywatelskiego. Polega na ładzie porozumień poziomych - współdziałanie obywateli, organizowanie się do realizacji własnych działań.
P. Drucker - guru teorii organizacyjnych - zwraca uwagę, że sektor pozarządowy daje ludziom szansę wniesienia własnego wkładu do wymiaru życia społecznego (do organizacji społecznej). Daje możliwość kształtowania i spełniania poczucia obywatelskości. W dzisiejszych czasach istnieje bowiem bardzo silna potrzeba przywrócenia poczucia związku ze społecznością - związku z obywatelskością.
W świecie indywidualności jednostka nie może już liczyć na sąsiadów o tych samych poglądach, żyjących w tym samym świecie, tymi samymi problemami (tak jak miało to miejsce w dawnych społecznościach wiejskich). Współcześnie, po zerwaniu więzi z miejscem zamieszkania, ludzie potrzebują silnej więzi ze społecznością. Pragną mieć związki (społeczne) z innymi ludźmi poza miejscem pracy, na zewnątrz, mieć poczucie przynależności. Potrzeby te mogą być spełnione właśnie dzięki sektorowi pozarządowemu organizacji.
W USA instytucje społeczne zatrudniają olbrzymią liczbę ludzi, natomiast szacunkowe badania przewidują, że w 2009 roku liczba zatrudnionych w organizacjach non-profit w USA wyniesie 120 milionów. osób, każda z tych osób będzie prawdopodobnie pracować po około 5 godzin w ciągu tygodnia (w działalności społecznej).
Powodem do tak dużego nasilenia się tego rodzaju działalności jest poszukiwanie ze strony ochotników społeczności, zaangażowania, możliwości wniesienia swojego wkładu w sferach innych niż tylko miejsce pracy. Ludzie odczuwają coraz częściej potrzebę czynienia czegoś ważnego, wartościowego, znaczącego. W ten sposób zdobywają poczucie obywatelstwa w sektorze społecznym i poprzez sektor społeczny. Każdy kraj potrzebuje rozwiniętego sektora non-profit, by przywrócić system więzi i stworzyć aktywne obywatelstwo.
Cechy sektora pozarządowego:
Dominacja działań nieprofesjonalnych, wprawa nabywana w działaniu i praktyce.
Doświadczenia indywidualne i wiedza potoczna podstawą oceny zjawisk i procesów.
Pionierstwo i eksperymentowanie, parcie ku reformom.
Dążenie do zmiany, akcent w ewaluacji działań przeniesiony na sferę emocji.
Elastyczność, szybka adaptacja do nowych warunków.
Przewaga programów profilaktyczno-prewencyjnych.
Bezpośrednie sprawowanie opieki (bez pośredników).
Indywidualnie adresowane działanie o ograniczonym zasięgu.
Intensywne stosunki społeczne, dobrowolne uczestnictwo, aktywizacja społeczna.
Swoboda i szybkość w uruchamianiu i przenoszeniu zasobów.
Luźna struktura organizacyjna i zarządcza.
Darowizny i spadki, wpłaty za usługi, dotacje, granty.
Brak presji w fazie realizacji działania.
W sferze aksjomatycznej (charakterystyka kulturowa) organizacje sektora pozarządowego posiadają następujące cechy:
Bezinteresowność, dobroczynność, miłosierdzie, miłość bliźniego.
Działania podejmowane w imieniu mniejszości.
Dobrowolność, spontaniczność, improwizacja, zmienność, intuicja i ekspresja osobowości.
Motywacja religijna u podłoża wielu działań.
Strażnik wartości, dobrowolne działanie, przedsiębiorczość partycypacyjna oraz społeczna, partnerstwo, rzecznictwo ludzi w potrzebie.
Indywidualizacja, selektywność potrzeb.
Decentralizacja, deinstytucjonalizacja, subsydialność w procesie zaspokajania potrzeb - ochrona partykularnych interesów i potrzeb.
Mobilizowanie do samopomocy i pomocy wzajemnej oraz samodzielności.
Statut i regulamin wewnętrzne.
Uchwały, decyzje ciał statutowych - rad zarządów.
Pojęcie „nasz człowiek” - bliskość emocjonalna między dawcami i biorcami, wielowymiarowe interakcje oraz identyfikacja z podmiotem działania.
Instytucja Totalna:
Instytucja (organizacja) totalna - pojęcie wprowadzone w 1975 roku przez Amerykańskiego socjologa Erwina Goffmana - jest to taka forma organizacji społecznej, która charakteryzuje się wyraźnym i specyficznym porządkiem, mająca za zadanie podporządkowanie zachowań ludzi szczególnym rygorom. Instytucje te składają się z personelu oraz wielkiej liczby podobnie usytuowanych jednostek (ludzi) odciętych od szerszego społeczeństwa i podporządkowanych ścisłemu reżimowi często w celu efektywnego przekształcenia ich osobowości. Odcięcie to rozumiane jest w sposób dosłowny - poprzez izolację, mury, druty kolczaste, straż itd.
Do instytucji totalnych zaliczamy:
Więzienia
Domy poprawcze
Obozy koncentracyjne, obozy pracy, gułagi
Szpitale psychiatryczne
Internaty szkolne
Armię (jednostki wojskowe w okresie szkolenia)
Wspólnymi cechami takich organizacji jest dążenie do zniewolenia tożsamości członków oraz likwidacja indywidualności. Jest to wypełniane przy pomocy następujących metod:
Uniformizacja wyglądu zewnętrznego (np. mundury żołnierzy, lub pasiaki więźniów).
Ścisłe ograniczenie w zakresie posiadania rzeczy osobistych.
Poddanie ścisłej dyscyplinie i podporządkowanie personelowi.
Ograniczenie kontaktów osobistych
Istotnym elementem jest regulamin oraz zespół sformalizowanych norm. Reakcją na naciski jest często powstanie norm nieformalnych.
Instytucje totalne są instrumentami wyrażania przez społeczeństwo przymusu zmiany postaw, nakładanego na jednostki przejawiające nieakceptowane, indywidualne sposoby ujmowania świata społecznego. Celem jest resocjalizacja członków społeczeństwa - narzucenie akceptowanych wzorów, nie burzących akceptowanego porządku. Dyscyplinowanie przez narzucanie praktyk, nawyków oraz stały nadzór.
T: Kultura w ujęciu socjologii.
Kultura należy do grupy czynników współkształtujących życie ludzkie oraz relacje społeczne. Termin „kultura” jest bardzo nadużywany i wieloznaczny, często ma on użytek opisowy (wskazanie co jest kulturą, a co nie) oraz oceniający (odsyła nas do kwestii moralności, określanie jakie zachowania są kulturalne, system norm i wartości danej kultury).
Genetycznie termin „kultura” pochodzi z łaciny - kultura agri - pielęgnacja gleby, ziemi. Nowożytne ujęcie wiąże nas z XIX wiekiem. Kultura rozumiana jako zespół wartości wytworzonych przez człowieka.
W socjologii kulturą jest wszystko to, co powstaje dzięki pracy człowieka, wytwór celowej refleksji i działalności ludzkiej, wszystkie materialne i niematerialne wytwory człowieka. Należy także mieć na uwadze, że aby wytwór wszedł do kultury musi zostać zobiektywizowany.
Ostatecznie definicję kultury można przedstawić następująco:
Kultura - ogół wytworów działalności człowieka, materialnych i niematerialnych, wartości i uznawanych sposobów postępowania zobiektywizowanych i przyjętych w danych zbiorowościach oraz przekazywanych następnym pokoleniom.
Kultura jest jednak kategorią wieloznaczną i wielowymiarową, co potwierdza fakt, iż nie ma uzgodnionego jednoznacznie pojęcia definicji kultury.
Istnieje sześć typów definicji kultury i związanych z nimi aspektów kultury:
Definicje opisowo - wyliczające - kultura jako złożona całość, zawierająca w sobie ... wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, zwyczaje oraz inne zdolności nabyte przez człowieka. Wadą tej definicji jest to, że nie opisuje ona wszystkich aspektów kultury.
Definicje historyczne- odsyła naszą uwagę na czynniki tradycji konstytuujących kulturę - tradycja, dorobek, dziedziczenie, zabytki, architektura itp. gromadzenie i przekaz zasobów uznanych za wartościowe.
Definicje normatywne - kultura jako normy, wartości - podporządkowanie normom jako właściwość zachowań kulturowych.
Definicje psychologiczne - kultura jako proces uczenia się, wytwarzania nawyków. Celem kultury jest w tym ujęciu przystosowanie jednostki do życia w społeczeństwie. Kultura jako mechanizm, w którym społeczeństwo zakorzenia się w każdym z nas.
Definicje strukturalistyczne - budowa kultury, jej układ oraz analiza elementów wewnętrznych i ich powiązania z elementami innych kultur.
Definicje genetyczne - wyjaśnienie pochodzenia kultury, przeciwstawienie kultury naturze, kultura jako produkt społecznego współżycia ludzi.
Według Antoniny Kłoskowskiej kultura stanowi wieloaspektową całość, w której wyróżnić możemy:
Świadomościową warstwę norm, wzorów i wartości
Warstwę działań
Warstwę wytworów działań
Wytwory te mogą być zróżnicowane - przedmioty, ludzie (partnerzy działań), konstrukcje symboliczne (religia, sztuka, nauka - dziedziny najbardziej symbolotwórcze).