Ćw 4 Dermatologia 8.05.2008
CHOROBY ALERGICZNE
Alergia jest to nabyta, jakościowo zmieniona odczynowość żywych tkanek, wywołana swoistym alergenem
Typy reakcji immunologicznych
I - reakcja anafilaktyczna, natychmiastowa
II - reakcja cytotoksyczna
III - reakcja kompleksów immunologicznych
V - reakcja typu opóźnionego, komórkowa
Pokrzywka (Urticaria)
Pokrzywka jest jedną z najczęstszych chorób skóry, dotyczy ok. 15-30% populacji. Częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn
Jest to niejednolity zespół chorobowy, wywoływany przez różnorodne czynniki
Wykwitem podstawowym jest bąbel pokrzywkowy, który charakteryzuje się szybkim rozwojem i ustępowaniem w ciągu kilku lub kilkunastu godzin
Zmianom skórnym towarzyszy świąd o różnym nasileniu
Główne czynniki wywołujące pokrzywkę
Leki (np. antybiotyki, sulfonamidy, NLP)
Pokarmy i dodatki pokarmowe
Antygeny powietrznopochodne i pokarmowe
Choroba posurowicza
Zakażenia bakteryjne, grzybicze, wirusowe i robaczyce
Jad owadów
Czynniki fizykalne - zimno, ciepło, światło, ucisk, woda
Choroby - kolagenozy
krioglobulinemia
nowotwory
nadczynność i niedoczynność tarczycy
uogólniona mastocytoza
dziedziczny obrzęk naczynioruchowy
Podział kliniczny pokrzywek
Ostra - do 6 tygodni trwania czynnych zmian skórnych
Pokrzywka typu choroby posurowiczej
Przewlekła - powyżej 6 tygodni trwania czynnych zmian skórnych
Epizodyczna - przerywana, w której występują częste, różnie długo trwające remisje
Pokrzywki fizykalne
Pokrzywka wywołana (dermographismus)
Pokrzywka z ucisku
Pokrzywka z zimna (urticaria e frigore)
Pokrzywka cholinergiczna (urticaria cholinergica)
Pokrzywka słoneczna (urticaria solaris)
Pokrzywka kontaktowa
Pokrzywka naczyniowa
Dziedziczny obrzęk naczynioruchowy
Obrzęk naczynioruchowy Quinckego
Jest odmianą pokrzywki, dotyczy tkanki podskórnej, skóry właściwej i błon śluzowych
Obrzęk najczęściej dotyczy skóry twarzy (głównie okolica warg i powiek), jamy ustnej i nosowo-gardłowej (głośnia, język), narządów płciowych i dystalnych części kończyn
Może mu towarzyszyć wysiew bąbli pokrzywkowych
Towarzyszący świąd jest niewielki lub nieobecny
Zmiany są zwykle pojedyncze lub nieliczne, trwają od kilku do kilkunastu godzin
W przypadku nawrotów często występuje w tym samym miejscu
Obrzęk naczynioruchowy może być alergiczny (typ I alergii- po lekach, pokarmach i substancjach powietrznopochodnych), niealergiczny (wywołany wyzwalaczami histaminy) lub zależny od nabytego zaburzenia układu inhibitora C1 na podłożu autoimmunologicznym
Atopowe zapalenie skóry-AZS (Dermatitis atopica)
Jest to uwarunkowana genetycznie choroba o przewlekłym i nawrotowym przebiegu
U członków rodzin chorych często występują rozmaite objawy atopii
Zmiany skórne mają charakter ognisk wypryskowych z wybitnie nasilonym świądem i skłonnością o lichenizacji
W dużej części przypadków choroba ma tendencję do samoistnego wygasania
Wyróżniamy trzy fazy choroby
Niemowlęcą- od 3.- 6. m.ż do 2. rż; są to zmiany grudkowo-pęcherzykowe na podłożu zapalnym, zlokalizowane głównie na twarzy, głowie, powierzchniach wyprostnych kończyn
Dziecięcą- rozwija się albo z fazy niemowlęcej lub powstaje de novo między 4. a 12. rż.; zmiany lokalizują się na powierzchniach zgięciowych kończyn i wykazują skłonność do lichenifikacji
Młodzieży i dorosłych- rozpoczyna się po 12. rż.; zmiany maja tendencję do zajmowania dużych powierzchni skóry, są symetryczne, wykazują cechy lichenifikacji
Wszystkim postaciom klinicznym towarzyszy bardzo uporczywy świąd
kryteria rozpoznania
Cechy większe podstawowe
Świąd
Przewlekły i nawrotowy charakter
Typowe umiejscowienie zmian skórnych
Rodzinny lub osobisty wywiad atopowy
Cechy mniejsze
Suchość skóry
Wyprysk rąk i (lub) stóp
Biały dermografizm
Fałd Dennie-Morgana
Świąd po spoceniu
Nietolerancja pokarmów
Zwiększone całkowite stężenie IgE
Przedni fałd szyjny
Zaostrzenie po emocjach
Nietolerancja wełny
Zaciemnienie wokół oczu
Rogowacenie mieszkowe i (lub) rybia łuska
Wczesny początek (do 5. rż)
Nawrotowe zapalenie spojówek
Łupież biały
Wyprysk sutków
Zaćma
Stożek rogówki
Akcentacja mieszków włosowych
Skłonność do zakażeń bakteryjnych i (lub) wirusowych skóry
Zapalenie czerwieni warg
Natychmiastowe reakcje skórne
Jednoczesne zblednięcie i zaczerwienienie skóry twarzy
Leczenie AZS
Leczenie atopowego zapalenia skóry jest trudne ze względu na jego różnorodność kliniczną i etiopatogenetyczną. Powinno być ustalone indywidualnie dla każdego chorego. Nie ma określonych zasad jego prowadzenia i powinno ono uwzględniać obecność następujących objawów:
Sucha skóra - eliminacja czynników zaostrzających, ochrona jej przed podrażnieniami (maści, kremy, pasty, zawiesiny, olejki do kąpieli)
Przewaga stanu zapalnego - środki przeciwzapalne, glikokortykosteroidy, dziegcie, promienie UV, cyclosporyna
Obecność infekcji wirusowych, bakteryjnych i grzybiczych - antybiotyki, leki przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne
Czynniki psychosomatyczne - psychoterapia, leki sedatywne
Podwyższony poziom IgE - ważne ustalenie w wywiadzie obciążenia atopią, obecność nadwrażliwości na alergeny pokarmowe i wziewne, zmiana klimatu: morze, wysokie góry (interferon, cyklosporyna)
Mediatory stanu zapalnego, świąd - leki przeciwhistaminowe i przeciwzapalne, blokery mastocytów, promienie UV, inhibitory fosfodiesterazy, dieta
Defekt immunologiczny - immunomodulatory
Nadwrażliwość i nietolerancje pokarmowe - dieta, blokery mastocytów
Wpływ czynników zawodowych - przestrzeganie higieny w warunkach pracy zawodowej, unikanie podrażnień skóry, alergenów kontaktowych, protein wywołujących kontaktową pokrzywkę i stresów
Wyprysk (Eczema)
Powierzchowny stan zapalny skóry powstały pod wpływem czynników zewnątrzpochodnych i/lub wewnątrzpochodnych. Wykwitem podstawowym jest grudka wysiękowa wraz ze swoją wielopostaciowością, a zasadniczą cechą histopatologiczną jest stan gąbczasty naskórka.
Odmiany wyprysku
Wyprysk kontaktowy z podrażnienia (contact eczema)
Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry (contact dermatitis)
Wyprysk pieniążkowaty (eczema nummulare)
Wyprysk łojotokowy (eczema seborhhoicum)
Wyprysk potnicowy (eczema dyshidroticum)
Wyprysk podudzi (eczema cruris)
Wyprysk kontaktowy (contact dermatiitis, contact eczema)
Zmiany są wynikiem bezpośredniego kontaktu z alergenem w życiu codziennym lub w pracy zawodowej (eczema professionale)
Wyprysk kontaktowy może być:
Alergiczny (IV mechanizm alergii)
Niealergiczny (z podrażnienia)
Najczęstsze czynniki wywołujące odczyny alergiczne:
Chrom (skóra, zapałki, popiół, barwniki do materiałów, proszki do prania, farby wodne, oleje)
Nikiel i kobalt (sztuczna biżuteria, guziki, suwaki, klamki, armatura)
Guma ( obuwie, ubranie, rękawice, kable)
Barwniki ( farby do włosów i rzęs, kosmetyki, ubrania, futra)
Formalina ( ubrania, niektóre szampony i kosmetyki )
Terpentyna
Tworzywa sztuczne
Wyprysk pieniążkowaty (eczema nummulare)
Jest to odmiana wyprysku, w którym ogniska chorobowe są liczne i dość wyraźnie odgraniczone od otoczenia
Na ogół towarzyszy im silny świąd
W części przypadków występuje nadwrażliwość typu opóźnionego na bakterie
W innych przypadkach czynniki przyczynowe są nieuchwytne
Wyprysk łojotokowy (eczema seborhhoicum)
Jest to wyprysk zależny od podłoża łojotokowego
Zmiany skórne są rumieniowo -złuszczające i wysiękowe
Zmiany umiejscowione są na owłosionej skórze głowy i w okolicach łojotokowych
Prawdopodobnie role etiologiczną odgrywa Pityrosporum ovale
Wyprysk potnicowy (eczema dyshidroticum)
Zmiany mają charakter pęcherzyków i pęcherzy o dobrze napiętej pokrywie
Umiejscawiają się na dłoniach i podeszwach
Alergeny mogą być zarówno pochodzenia zewnętrznego jak i wewnątrzustrojowego
Wyprysk podudzi (eczema cruris)
Jest to odmiana wyprysku, który może towarzyszyć owrzodzeniom podudzi
Czynnikami wywołującymi mogą być mikrourazy i zakażenia bakteryjne
W przypadkach owrzodzeń podudzi zmiany wypryskowe są głównie związane ze stosowanymi lekami zewnętrznymi
Powikłania wyprysku
Alergizacja wtórna (alergisatio secundaria)
Wyprysk uogólniony (eczema disseminatum)
W ustaleniu przyczyny wyprysku kontaktowego istotne znaczenie ma wywiad i obraz kliniczny, który u części chorych sugeruje czynnik wyzwalający
W każdym jednak przypadku badaniem potwierdzającym alergiczną nadwrażliwość kontaktową są naskórkowe testy płatkowe
Zestaw standarowy obejmuje siedem grup alergenów (metale, składniki gumy, p-fenylenodiamina, żywice, leki zewnętrzne i zaróbki, konserwanty, substancje zapachowe)
Dostępne są także zestawy dodatkowe, które opracowano dla poszczególnych stanowisk pracy
LASEROTERAPIA W DERMATOLOGII
Laser - urządzenie generujące lub wzmacniające jednolite pole elektromagnetyczne
* źródło energii - prąd elektryczny, światło lub energia chemiczna
* ośrodek laserowy - ciało stałe (kryształ rubinu), ciecz (barwnik rodaminy) lub gaz (dwutlenek węgla)
* rezonator - komora z ośrodkiem laserowym, zwierciadło odbijające 100% promieniowania oraz zwierciadło półprzepuszczalne pozwalające na wydostanie się promieniowania, które tworzy wiązkę laserową
* światło laserowe jest koherentne - cała wiązka ma jednakową długość fali, ten sam kierunek i tą samą fazę
* wiązka koherentna może zostać zogniskowana na małej powierzchni - możliwość uzyskania dużych natężeń napromienienia
* światło powstające w laserze przekazywane jest do tkanek światłowodami lub układem ruchomych zwierciadeł
* średnica plamki wiązki laserowej padającej na skórę decyduje o powierzchni tkanki, na którą oddziałuje
końcówki laserowe wyposażone są w nakładki dystansujące umożliwiające naświetlanie skóry z tej samej odległości
Pojęcia podstawowe:
Natężenie napromieniania - gęstość mocy albo moc na jednostkę powierzchni skóry podczas jednego pulsu naświetlania
Gęstość mocy = moc wyjściowa / powierzchnia przekroju wiązki
Napromienianie - ilość energii padająca na jednostkę powierzchni skóry podczas działania pojedynczego impulsu
Napromieniowanie = Moc wyjściowa lasera x czas naświetlania / powierzchnię przekroju wiązki
* światło laserowe padając na tkankę może być odbite, rozproszone, przewodzone lub absorbowane
* z punktu widzenia dermatologii najistotniejsza jest absorpcja
* cząsteczki absorbujące = chromofory (hemoglobina, melanina, kolagen, woda)
* penetracja światła do skóry jest uwarunkowana wypadkową absorpcji i rozpraszania
uogólniając: wraz ze wzrostem długości fali zwiększa się penetracja w skórze
Lasery możemy podzielić na dwie grupy:
Lasery niskoenergetyczne
Lasery wysokoenergetyczne
Grupę niskoenergetyczną stanowią lasery biostymulujące.
Efekty ich działania na układy biologiczne wynikają z wpływu światła na funkcje komórki. Nie wykazują one działania kancerogennego i minimalne działanie termiczne
Pod wpływem ich działania:
Wzrost dehydrogenazy kwasu bursztynowego w tkankach otaczających
Nasilenie angiogenezy i epitelizacji
Wzrost przepływu krwi i drenażu limfatycznego
Lasery niskoenergetyczne wykorzystywane w dermatologii
dysponują mocą promieniowania 20 -80 mW i nie wywołują destrukcji tkanek w odróżnieniu od laserów wysokoenergetycznych
Należą do nich:
Lasery neonowo-helowe
Lasery helowo-kadmowe
Lasery półprzewodnikowe: galowo-aluminiowo-arsenowe i galowo-arsenowe
Leczenie:
trudno gojące się rany
przewlekłe owrzodzenia
odleżyny i oparzenia
Dobre efekty obserwuje się też w leczeniu:
Nawrotowych opryszczek zwykłych
Neuralgii po przebytym półpaścu
W gabinetach estetycznych w leczeniu łojotoku
Nie wykazano dotąd żadnych ubocznych efektów działania laserów niskoenergetycznych
Rodzaje oddziaływania światła laserowego na tkanki:
* fototermiczne
* fotochemiczne
* ablacja indukowana przez osocze
* fotoablacja
fotodestrukcja
Efekt fototermiczny
* absorbowane fotony zamieniane są na energię cieplną, co powoduje miejscowy wzrost temperatury
* efekt działania ciepła - koagulacja lub odparowanie tkanki i w konsekwencji zniszczenie i zwęglenie tkanki
* powyżej 60oC obserwujemy denaturacje białek i struktur DNA
* powyżej 100oC odparowują woda i tkanki
martwica spowodowana działaniem wysokich temperatur = oparzenie termiczne
KLASYFIKACJA LASERÓW
Klasa 1 - systemy o bardzo małej mocy (bezpieczne, nie stanowią zagrożenia dla narządu wzroku)
Klasa 2 - lasery o niskiej mocy emitujące światło widzialne (moc < 1 mW, odruch mrugania zazwyczaj wystarcza dla ochrony oczu; mogą stanowić zagrożenie dla oka przy skierowaniu promienia bezpośrednio na gałkę przez czas dłuższy niż 1000 s)
Klasa 3A - lasery o średniej mocy (długość fali 200 nm - 1 mm; moc < 5 mW; napromienianie < 25 W/cm2; nie stanowią zagrożenia dla nieosłoniętego oka; odruch mrugania wystarcza dla zabezpieczenia w zakresie światła widzialnego; możliwe uszkodzenie oka przy stosowaniu skupiających urządzeń optycznych
Klasa 3 B - lasery średniej mocy (stanowią zagrożenie przy patrzeniu na wprost lub w odbicie promieniowania; moc p< 500 mW; mogą powodować uszkodzenie skóry)
Klasa 4 - lasery o wysokiej moc > 500 mW (zagrożenie dla oka przy bezpośrednim patrzeniu, odbiciu od urządzeń optycznych oraz odbiciu rozproszonym; wiązka skierowana bezpośrednio i jej odbicie od urządzeń optycznych jest zagrożeniem dla skóry; niektóre lasery tej klasy mogą powodować zapłon materiałów łatwopalnych)
BEZPIECZEŃSTWO LASERÓW
* maksymalna dopuszczalna ekspozycja (maximum permissible exposure, MPE) - wartość określająca poziom promieniowania laserowego, na który może być narażony narząd wzroku lub skóra bez wystąpienia działań niepożądanych
* wartości MPE zależą od długości fali, czasu ekspozycji i mocy lasera
* na podstawie MPE dla oka można wyliczyć nominalną odległość zagrożenia dla narządu wzroku (nominal ocular hazard distance, NOHD)
* obszar pracy lasera - przestrzeń wokół włączonego urządzenia laserowego, w której istnieje ryzyko przekroczenia wartości MPE. Inna nazwa - nominalna strefa ryzyka (nominal hazard zone, NHZ)
* najpoważniejsze zagrożenie - uszkodzenie narządu wzroku
* dotyczy pacjenta, lekarza wykonującego zabieg i personelu pomocniczego
* światło w zakresie widzialny i zbliżonym do podczerwieni (780-1400 nm) skupia się na siatkówce i powoduje oparzenie (uszkodzenie siatkówki może być niewielkie (niezauważalne dla chorego), oparzenie plamki żółtej - centralny ubytek w polu widzenia. w skrajnym przypadku - całkowita utrata wzroku)
* konieczność noszenia okularów ochronnych od momentu rozpoczęcia pracy lasera do jego wyłączenia
* okulary muszą być odpowiednio dobrane pod względem gęstości optycznej i pojemności cieplnej do rodzaju lasera
* przy odparowywaniu wody i tkanek znad pola naświetlanego laserem unosi się dym
* ilość dymu zależy od rodzaju i miejsca zabiegu
* w skład dymu oprócz pary wodnej wchodzą fragmenty tkanek o bardzo małej średnicy w postaci aerozolu - uszkodzenie układu oddechowego
* wskazane jest stosowanie wydajnych systemów ewakuacji dymu i wentylacyjnych
Wykorzystanie laseroterapii w dermatologii estetycznej i dermatochirurgii
•modelowanie i wygładzanie skóry (resurfacing)
•usuwanie zmian barwnikowych
•epilacja nadmiernego owłosienia
•usuwanie znamion naczyniowych płaskich
•usuwanie teleangiektazji
•wygładzanie blizn przerostowych i keloidów
•usuwanie brodawek zwykłych i płciowych
IPL-Intense Pulse Light
istotę stanowi źródło intensywnego światła, emitowanego przez lampę błyskową
jest to światło niespójne, widzialne, polichromatyczne, o wysokiej intensywności
długość fali światła zależy od zastosowanego filtra odcinającego i wynosi od 515 o 1400 nm
mechanizm działania
pobudza produkcję kolagenu typu I i III w skórze właściwej
powoduje uporządkowanie cienkich, poskręcanych włókien elastyczych
powiększenie grubości całej poddanej naświetlaniu skóry
wskazania
usuwanie zbędnego owłosienia
usuwanie tatuaży i plam soczewicowatych oraz powierzchownych przebarwień
usuwanie teleangiektazji i malformacji naczyniowy
usuwanie objawów starzenia się skóry
leczenie rozstępów skóry
CHARAKTERYSTYKA LASERÓW
Laser argonowy
* działa poprzez wytworzenie mikrozatorów z krwinek czerwonych w naczyniach krwionośnych
* zabiegi powtarza się co 6 tygodni, czas trwania zabiegu 10 minut - duży margines bezpieczeństwa
* brak możliwości przewidzenia okresu leczenia - dynamika remisji zmian zależna od ilości naczyń, ich średnicy, głębokości położenia, cech osobniczych
* typowe działania niepożądane - obrzęk i zaczerwienienie skóry oraz pęcherzyki gojące się poprzez stadium strupka bez pozostawienia śladu
* działania niepożądane nietypowe - nierówna powierzchnia skóry („zapadanie się” skóry po zamknięciu naczynia)
* leczenie zmian naczyniowych rozpoczynamy od lasera argonowego i prowadzimy terapię dopóki uzyskujemy efekty, a następnie przechodzimy do lasera barwnikowego, który wnika głębiej
Laser barwnikowy
* laser barwnikowy daje mniejsze odczyny skórne od argonowego
* zabiegi niemniej są bolesne (uczycie kłucia, szczypania, palenia skóry) zwłaszcza w okolicach szczególnie wrażliwych (skrzydełka nosa, powieki)
* naczynia krwionośne dużej średnicy można zamykać również laserem półprzewodnikowym dużej mocy
* wskazania do zastosowania: znamiona naczyniowe płaskie i jamiste, naczyniaki gwiaździste i starcze, teleankiektazje, blizny przerostowe i bliznowce, usuwanie tatuaży
Laser półprzewodnikowy dużej mocy
* stosowany do usuwania zmian i łagodnych nowotworów skóry i błon śluzowych, blizn i bliznowców oraz do zamykania dużych naczyń
* działania niepożądane podobne jak w przypadku lasera argonowego i barwnikowego, jednak większa tendencja do powstawania blizn i przebarwień
* zabiegi zwykle wykonuje się jednorazowo
* występuje konieczność znieczulenia miejscowego(1% lignokaina)
* w uzasadnionych przypadkach stosuje się osłonę antybiotykową i przeciwwirusową (preparaty miejscowe)
Laser neodymowo-jagowy
* emitowana przez laser energia jest dobrze pochłaniana przez białka - efekt głębokiej elektrokoagulacji (strefa destrukcji tkanek jest znacznie większa niż obserwowana klinicznie)
* stosowany głównie w leczeniu łagodnych i złośliwych nowotworów skóry i stanów przednowotworowych zwłaszcza w trudnych lokalizacjach (nos, podudzia). Inne wskazania - brodawki, znamiona komórkowe, kłykciny kończyste, mięczak zakaźny, wrastające paznokcie
* może być wykorzystywany również w usuwaniu głębokich naczyniaków i guzkowych odmian naczyniaków płaskich
Lasery helowo-neonowy i helowo-kadmowy
* lasery niskoenergetyczne
* stosowane w leczeniu:
- owrzodzeń
- odleżyn
- trudno gojących się ran
- trądzik zwykły
- trądzik różowaty
Laser CO2
* stosowany do usuwania blizn, zmarszczek, zmian pigmentowych, tatuaży
* po zakończeniu zabiegu pozostaje skóra pozbawiona naskórka lub jego części - narażenie na czynniki infekcyjne i alergeny
* konieczna osłona antybiotykowa i przeciwwirusowa
* zmiana opatrunku co 4-5 dni przez 2 tygodnie od zabiegu
* naskórkowanie trwa oko. 2 tygodnie, po nim obserwuje się różowe przebarwienie utrzymujące się 2-6 miesięcy
* konieczna fotoprotekcja (minimum 6 miesięcy)
* zabiegi wykonywane są w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym
* powtórzenie zabiegu najwcześniej po roku
* zogniskowany promień o przekroju 0,2 mm posiada zdolność cięcia skóry - tzw. skalpel świetlny
* niezogniskowane światło laser przekroju 2 mm usuwa tkanki chorobowe w sposób warstwowy
olbrzymią zaletą jest działanie sterylizujące oraz wysoka precyzja zabiegu
* szeroka gama zastosowań: znamiona naskórkowe, raki podstawno- i kolczystokomórkowe, keloidy, , usuwanie brodawek, blizn potrądzikowych i tatuaży, leczenie przerosłych postaci trądzika różowatego
Laser diodowy do epilacji
* stosowany do usuwania zbędnego owłosienia, w niektórych przypadkach przebarwień skóry
* światło lasera nagrzewa włos do temperatury 75oC, co uszkadza mieszek włosowy
* zabieg powinien być wykonany minimum 3 razy, co wynika z faz wzrostu włosa (usuwamy włosy będące w fazie wzrostu)
* najskuteczniej w kombinacji biała skóra - czarny włos
* warunek powodzenia - pacjent nie może być opalony - w przeciwnym przypadku nie usuwamy włosa, tylko parzymy skórę
* zabieg może być bolesny, wskazane znieczulenie (np. krem EMLA)
* odczyn po zabiegu - obrzęk i zaczerwienienie skóry ustępuje po 1-3 dniach
* rzadko obserwuje się poparzenie skóry z wytworzeniem pęcherzyków, które goją się poprzez stadium strupka. Mogą pozostawiać odbarwienia lub brązowe przebarwienia skóry ustępujące w większości po ok. roku
* po zabiegu włosy w przeciągu 2 tygodni same wychodzą
* powtórzenie zabiegu w momencie, gdy nowe włosy zaczną pacjentowi przeszkadzać
WYMOGI ZABIEGOWE
* pacjent w chwili zabiegu nie powinien przechodzić infekcji
* skóra powinna być wolna od zmian zapalnych i nieuszkodzona mechanicznie
* pacjent nie może przyjmować leków światłouczulających
* nie wskazane jest stosowanie makijażu i używanie kosmetyków przed zabiegiem
* opalenizna jest względnym przeciwwskazaniem (w zależności od natury zabiegu)
* w wybranych przypadkach wskazana jest depilacja w miejscu zabiegu
8