DEMOGRAFIA- (demos- "lud" i graphea - "opis") to nauka interdyscyplinarna (korzysta z dorobku innych dziedzin nauki i jest powiązana z ekonomią, socjologią, polityką społeczną, statystyką, psychologią, medycyną), która wykrywa prawidłowość w rozmieszczeniu ludności na konkretnym terenie w konkretnych warunkach społecznych. Opiera się na statystyce ludności (urodzenia i zgony). Porównuje zjawiska w czasie, co pozwala na ustalenie pewnych prawidłowości, tendencji w rozwoju ludności.
Każda prognoza- jest hipotezą, która ma szansę zrealizowania w określonych warunkach. Hipoteza ta musi być oparta na uzasadnionych przesłankach ustalonych w toku badań naukowych
Funkcje prognoz demograficznych:
Funkcja preparacyjna- polega na dostarczeniu podstaw do podejmowania decyzji w innych dziedzinach niż prognozowanie.
Funkcja awizująca- polega na pobudzeniu działań mających na celu zapewnienie realizacji prognozy, gdy zapowiada ona działania korzystne i niedopuszczalne do jej realizacji w przeciwnym wypadku.
Funkcja ostrzegawcza- pełni rolę sygnału alarmowego, ostrzegająca o zbliżających się niekorzystnych procesach
Rodzaje prognoz:
a) Biologiczne - biorące pod uwagę jedynie zmiany w strukturach i stanach ludności związane tylko z czynnikami naturalnymi takimi jak umieralność i rozrodczość,
b)Uwzględniające migrację (po migracyjne) - biorące pod uwagę obok czynników naturalnych także ruchy migracyjne ludności
Eksplozja oznacza bardzo znaczny przyrost liczby ludności, powyżej 20 ‰. Nie jest zjawiskiem korzystnym. Pojawiła się w drugiej połowie XX wieku.
Geneza eksplozji demograficznej sięga II wojny światowej. Amerykanie bojąc się skutków malarii użyli wówczas w Cejlonie środka owadobójczego DDT, który miał chronić ich żołnierzy przed chorobami tropikalnymi. Skutkiem tej akcji był spadek umieralności nie tylko wojska ale i ludności cywilnej. Za Amerykanami poszły inne kraje w wyniku czego nastąpił znaczny spadek umieralności. Niemalże w tym samym czasie rozpoczęto w krajach słabo rozwiniętych wykorzystywać doświadczenia medyczne krajów rozwiniętych. Rozwój służby zdrowia polepszył stan sanitarny, sytuację ekonomiczną. Dodatkowo polepszyła się sytuacja oświatowa, co w efekcie doprowadziło do eksplozji demograficznej. Ewenementem doświadczenia cejlońskiego był fakt, iż nie tylko spadł poziom umieralności, ale i nie zmniejszył się poziom rodności kobiet.
Demograficzne starzenie społeczeństwa - jest to nieodwracalny proces, który cechuje się wzrostem udziału ludzi starych w ogólnej strukturze ludności spowodowany obniżeniem poziomu urodzeń, wzrostem wskaźnika zgonów niemowląt, obniżenie poziomu zgonów osób starych. Problem ten dotyka krajów wysoko rozwiniętych. Proces ten przebiega odmiennie w zależności od kraju. *Najstarszym kontynentem jest Europa, najmłodszym Afryka.
Działania zapobiegające starzeniu się społeczeństwa:
- podniesienie wieku emerytalnego
- reformy systemów emerytalnych, wzrost podatków, tworzenie funduszy rezerwowych
- imigracje - najbardziej realna metoda przeciwdziałania skutkom starzenia się społeczeństwa
- lepsze wykorzystanie własnej siły roboczej
- polityka prorodzinna mająca na celu zachęcanie młodych osób do posiadania dzieci
KLASYFIKACJA SPOŁECZEŃST W RÓŻNYCH UJĘCIACH
III stopniowy podział starzenia się społeczeństw ONZ:
1.Ludność młoda (poniżej 4% ogółu ludności to ludzie starzy)
2.Ludność dojrzała (4-7% ogółu ludności to ludzie starzy)
3.Ludność stara (7% i więcej ogółu ludności to ludzie starzy)
V stopniowe starzenie się społeczeństw (S. Klonowicz)
1.ludność młoda : do 4% udziału osób starych
2.wczesna faza przejściowa między młodością a starością demograficzną : 4 - 6,9% udziału osób starych
3.późna faza przejściowa : 7 - 9,9% udziału osób starych
4.starość właściwa : 10-12,9% udziału osób starych
5.starość zaawansowana - 13%+ udziału osób starych
Progi starości wg ONZ: kobieta 60+ , mężczyzn 65+
I TEORIA LUDNOŚCIOWA
TEORIA MALTHUSA-głosi, że liczba ludności wzrasta w postępie geometrycznym i podwaja się co 25 lat, a produkcja środków żywnościowych wzrasta w postępie arytmetycznym. Istnieją dwa rodzaje oddziaływania umożliwiające utrzymanie liczby ludności na tym samym poziomie:
•Prewencyjne - wynikające z rozumu ludzkiego, tj. możliwości zrozumienia warunków egzystencji i umiejętności przewidywania skutków swego działania (opóźnianie zawierania małżeństw, dobrowolny celibat dla ubogich)
• Pozytywne przeszkody - wynikające z nędzy lub występku (ciężka praca, niekorzystne warunki klimatyczne i przyrodnicze, skrajne ubóstwo, głód, złe wychowanie dzieci, wielkie miasta, choroby, epidemie, wojny
INNE TEORIE ROZWOJU LUDNOŚCI
1.Teoria zerowego przyrostu naturalnego (J. S. Mill)- całkowite zahamowanie przyrostu naturalnego ludności jest warunkiem niezbędnym do przetrwania cywilizacyjnego i biologicznego ludności.
2.Teoria optimum ludności- ludność optymalna to warunek osiągnięcia pomyślności w państwie; sytuacja gospodarcza zależna od ilości ludzi, dlatego ilość ludzi powinna być adekwatna do wielkości terytorium.
TENDENCJE ROZWOLU LUDNOŚCI
a)Na początku naszej ery - 210-250 mln.
b)1348 - 1352r.- epidemia dżumy: ilość ludzi zmniejszyła się o około 17 lub 28 mln
c)Od XVIII wieku nastąpił duży przyrost naturalny. Kraje rozwinięte wprowadziły szczepienia przeciwko ospie co spowodowało przeludnienie Europy i zasiedlenie krajów Afrykańskich.
d)1650 r. - 545 mln podwojenie liczby ludności.
e)1850 r. - 1,215 mld - bardzo duże tempo przyrostu.
f)1950 r. - 2,2560 mld bardzo duże tempo przyrostu.
g)1989 r. - 5,200 mld
h)2008 r. - 6, 641 mld
KONTYNENT |
1950 |
1970 |
2005 |
2012/2013 |
Europa |
547 mln |
656 mln |
725 mln |
- |
Azja |
1 mld 399 |
2 mld 143 |
3 mld 918 |
4 mld 200 |
Afryka |
221 mln |
357 mln |
888 mln |
1 mld |
|
|
|
|
|
SYNTETYCZNE MIARY REPRODUKCJI ludności pozwalają ocenić tempo wzrostu ludności ogółem, liczby ludności określonych grup oraz wielkość potencjału demograficznego.
WSPÓŁCZYNNIK PRZYROSTU NATURALNEGO - jest to różnica pomiędzy liczbą urodzeń a liczbą zgonów w badanym okresie na określonym terytorium.
WSPÓŁCZYNNIK DYNAMIKI DEMOGRAFICZNEJ - jest to stosunek liczby urodzeń w badanym roku do liczby zgonów w badanym roku.
POTENCJAŁ DEMOGRAFICZNY- określa długość przeciętnego trwania życia danej grupy osób.
WSKAŹNIK REPRODUKCJI BRUTTO- ilość dziewczynek przypadających na 1 kobietę
WSKAŹNIK REPRODUKCJI NETTO- ilość dziewczynek przypadających na 1 kobietę, ale tylko te, które dożywają wieku rozrodczego
MIGRACJA WEWNĘTRZNA : zmiany miejsca pobytu stałego lub czasowego, związane z przekroczeniem granicy administracyjnej miasta lub gminy, w celu osiedlenia się na pobyt stały lub czasowy.
MIGRACJE ZAGRANICZNE : przemieszczenia stałe lub czasowe, w których następuje przekroczenie granicy państwa. Określamy je jako emigracje, jeśli patrzymy z punktu widzenia państwa wysyłającego (wyjazd z kraju stałego zamieszkania) lub imigracje, jeśli patrzymy z punktu widzenia państwa przyjmującego (przyjazd do kraju docelowego).
RODZAJE:
długookresowe
krótkookresowe
na pobyt stały
czasowe, czyli sezonowe ,,na truskawki”
FORMY MIGRACJI
emigracja - wyjazd,
imigracja - przyjazd,
reemigracja - powrót z emigracji czasowej,
uchodźstwo - ucieczka,
ewakuacja - zorganizowana przez państwo w celu uniknięcia spodziewanego zagrożenia,
repatriacja - powrót obywateli z obcego terytorium zorganizowany przez ich państwo,
przesiedlenie (transfer) - przesiedlenie obywateli danego państwa w ramach jego granicy,
deportacja - przymusowe przesiedlenie danej osoby lub grupy osób na peryferie danego państwa lub poza jego granice
Teoria przyciągania, wypychania: PUSH-AND-PULL
czynniki wypychające: presja trudnych warunków, konflikty międzynarodowe i okupacja, wewnętrzne konflikty zbrojne, reżimy totalitarne i i ludobójstwo, czystki etniczne i przesiedlenia, dyskryminacja mniejszości, pogwałcenie praw człowieka, klęski żywiołowe.
czynniki przyciągające: gwarancja minimum socjalnego, chłonny rynek pracy, możliwość kształcenia się lub zdobycia zawodu, stabilność polityczna, demokracja, pluralizm, rządy prawa, przestrzeń do życia, skuteczna ochrona praw człowieka.
Teoria drugiego przejścia demograficznego (D.J. van de Kaa, R. Lesthaeghe)
Dalszy obserwowany spadek dzietności wynika przede wszystkim z chęci zapewnienia możliwości samorealizacji się obojga rodziców w codziennym życiu współczesnego społeczeństwa.
1) opóźnianie wieku zawierania małżeństwa, osłabienie trwałości małżeństwa, zmniejszenie częstości zawierania małżeństw w większości grup wieku, wzrost roli związków kohabitacyjnych, w tym związków typu wspólnego życia, ale oddzielnego zamieszkiwania (LAT Living - Apart - Together), wzrost częstości występowania rozwodów, wzrost liczby rodzin z jednym rodzicem,
2) zmniejszenie dzietności poniżej prostej zastępowalności pokoleń, występowanie zmian we wzorcu płodności, wyrażających się opóźnianiem wieku urodzenia pierwszego dziecka, przesuwaniem się maksymalnej płodności do grupy wieku 25 - 29 lat, wzrostem udziału dzieci rodzących się poza związkiem małżeńskim, przy rosnącej akceptacji społecznej tego zjawiska,
3) szerokie rozpowszechnianie się znajomości metod, a także dostępności różnych środków antykoncepcyjnych, stosowanych dla świadomego powoływania do życia dzieci w czasie i liczbie, jakiej sobie życzą rodzice,
4) zmiana stylu życia.
Drugie przejście demograficzne - Demograf holenderski Dirk van de Kaa uważa, że w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo nastąpiło drugie przejście demograficzne. Charakterystyczną cechą drugiego przejścia demograficznego jest spadek płodności poniżej poziomu gwarantującego ciągłą zastępowalność pokoleń.
W modelu drugiego przejścia demograficznego zmniejszanie się dzietności, przy bardzo niskim poziomie umieralności, przypisywane jest dążeniu obojga rodziców do osiągnięcia własnych źródeł dochodów z pracy oraz odpowiedniego wykształcenia i zadowolenia z życia.
Doniosłą rolę zaczynają odgrywać motywacje do stałego podnoszenia poziomu życia rodzinnego.