Ćwiczenie 2
Temat: Podstawy dydaktyki wychowania człowieka. Motoryka człowieka.
1. Definicje motoryczności, zdolności motorycznych.
„ Motoryka lub motoryczność ludzka to pojęcie obejmujące całokształt czynności ruchowych człowieka, inaczej sferę ruchowej aktywności, słowem to wszystko, co dotyczy poruszaniu się człowieka w przestrzeni na skutek zmian położenia całego ciała lub poszczególnych jego części względem siebie”.
Główne cele związane z motorycznością:
• Dążenie do zwiększenia skuteczności ruchów człowieka.
• Podniesienie efektywności nauczania ruchu.
• Zastosowanie ruchu jako środka stymulacji rozwoju.
Podział motoryczności:
• Produkcyjna - związana z wytwarzaniem rzeczy i pracą
• Sportowa - służąca doskonaleniu ciała
• Wyrazowa (ekspresyjna) - służąca przekazywaniu informacji
Możliwości wyćwiczenia stanu motorycznego zależą od:
• wieku,
• płci,
• predyspozycji kondycyjnych,
• predyspozycji kulturalnych (budowa ciała),
• uzdolnień ruchowych - są to właściwości wrodzone ujawniające się w trakcie uczenia się w postaci łatwego przyswajania nowych form ruchu.
2. Zdolności motoryczne to kompleksy indywidualnych właściwości psychofizycznych(predyspozycji) rozwijających się na podłożu wrodzonych zadatków genetycznych, które warunkują jakość przebiegu i efekt końcowy czynności ruchowej.(Raczek)
Termin „predyspozycje” oznacza elementarne cechy strukturalne i funkcjonalne organizmu w znacznym stopniu uwarunkowane genetycznie i możliwe do pomiaru za metod specyficznych dla nauk podstawowych.(Szopa)
Ze względu na dominujące podłoże biologiczne predyspozycje dzieli się najczęściej na cztery kompleksy:
Morfo-strukturalne
Energetyczne (tlenowe i beztlenowe)
Neuro-sensoryczne
Psychiczne
Wśród zdolności motorycznych można wyróżnić trzy grupy:
1.Zdolności energetyczne (kondycyjne) - składają się na nie głównie predyspozycje z grupy energetycznych i morfo-strukturalnych.
2. Zdolności koordynacyjne(informacyjne) - tworzą je w przewadze predyspozycje neurosensoryczne i psychiczne.
3.Zdolności kompleksowe(hybrydowe) bez wyraźnej dominaty udziału predyspozycji z wymienionych grup.
2.Zdolności kondycyjne wpływające na przebieg psychomotorycznego kształcenia.
1.Siła
Podstawowym przejawem zachowania motorycznego człowieka jest jego siła, czyli możliwość pokonywania oporów. Gdyby nie potencjał siły, nie moglibyśmy się ruszać z miejsca. Potrzebujemy wystarczającą ilości siły, aby pokonać opór lub masę własnego ciała.
Siła potrzebna jest nam również, aby pokonać opór otoczenia.
Wraz z motorycznym dojrzewaniem narasta masa mięśniowa i powstają warunki do doskonalenia siły przez różnorakie ćwiczenia. Mięsień człowieka szybko uzyskuje zdolność do pracy, lecz należy pamiętać, iż musi być on odpowiednio stymulowany przez ćwiczenia o określonych obciążeniach, aby nie zatracił swoich możliwości siłowych.
!Nauczyciel powinien dbać o stały przyrost możliwości siłowych wychowanka stosując systematyczne ćwiczenia właściwe dla okresu dojrzałości motorycznej ucznia.
2.Wytrzymałość
Człowiek na ogół nie wyzwala siły w jednorazowym akcie ruchowym, chociaż możemy to zaobserwować w niektórych czynnościach sportowych np. w skoku w dal czy w skoku wzwyż. Najczęściej człowiek misi wyzwalać siłę w dłuższym czasie, jak np. w biegu czy jeździe na rowerze,. Potrzebna jest mu zatem wytrzymałość, czyli zdolność do wyzwalania siły w dłuższych jednostkach czasu. Wymaga to zarówno właściwego funkcjonowania mięśni kończyn i stawów jak i sprawnej pracy serca i płuc. Organy te, w miarę rozwoju stają coraz doskonalsze wymagają jednak ciągłego dostarczania bodźców.
Dlatego w miarę dojrzewania dziecka, nauczyciel powinien przez ćwiczenia i odpowiedni dobór bodźców powinien również doskonalić sprawną pracę układu krążenia i oddechowego dziecka, jak i zwrócić uwagę ucznia na stan jego wytrzymałości i zaopatrzyć go w umiejętności doskonalenia jej również poza zajęciami szkolnymi.
Doskonalenie siły i wytrzymałości wychowanka staje się niezbędnym fundamentem dla wielu psychomotorycznych sprawności. Sprawne zaś psychomotoryczne działanie będzie charakteryzować się przede wszystkim bardzo skutecznym i ekonomicznym wykonywaniem określonych zadań np. przepłynięcie jeziora, trafienie piłka do kosza. Zadania te niekoniecznie muszą ograniczać się di zadań sportowych, ponieważ sprawne psychomotoryczne działanie powinno także przejawiać się w zwykłych codziennych czynnościach takich jak np. Jazda na rowerze, czy kierowanie samochodem.
Lekcje wychowania fizycznego powinny być wykorzystywane do uświadomienia potrzeby i przyzwyczajania wychowanka do doskonalenia siły i wytrzymałości.
3.Szybkość
Szybkość można rozpatrywać z różnych punktów widzenia ukrytego czasu reakcji, czasu ruchu prostego, szybkości rozwijanej w konkretnym środowisku (powietrze,woda) i na różnych dystansach. Czym innym jest szybkość biegowa sprinterska a czym innym szybkość szermierza. Możliwości szybkościowe człowieka przejawiaja się jako:
-Zdolność do szybkiej reakcji na sygnał (bodziec)
-zdolność do szybkich ruchów cyklicznych i acyklicznych(częstotliwość ruchów)
-zdolność do szybkiej lokomocji, czyli szybkości, z jaką człowiek zdolny jest przemieszczać się na lądzie czy w innym środowisku.
Szybkość w ujęciu fizjologicznym wiąże się z typem układu nerwowego człowieka i z jego siła eksplozywna, tzn.siłą, którą muszą rozwinąć mięśnie w jak najkrótszym czasie.
Możliwości szybkościowe człowieka, przejawiające się szybkości reakcji na bodźce maja uwarunkowania genetyczne, natomiast szybkość lokomocyjna zależy w znacznej mierze od siły i techniki ruchu, zatem podlega uczeniu się i wpływom środowiskowym. Na przykład podczas pływania o szybkości pływackiej nie decydują ani zdolność reakcji na bodziec, ani tż możliwości wykonywania szybkich ruchów. Dobry pływak potrafi bardzo szybko poruszać w wodzie kończynami, ale rezygnuje z bardzo szybkich ruchów na rzecz ruchów o prędkości optymalnej, bowiem bardzo dokładne, a nie bardzo szybkie ruchy sprzyjają szybkiemu przemieszczaniu się(lokomocji) w wodzie. Uzyskanie znacznych szybkości lokomocyjnych gwarantują bowiem przygotowanie siłowe i celowe wykorzystanie siły, czyli precyzyjna technika ruchów.
Podstawowym zadaniem osoby doskonalącej własną sprawność ruchową będzie zatem takie skoordynowanie ruchów, aby w sposób skuteczny i ekonomiczny (przez wykorzystanie potencjału siły, wytrzymałości i szybkości) osiągnąć zamierzony cel.
4.Koordynacja ruchów
Koordynacja to uporządkowanie, uzgodnienie, zharmonizowanie np. przyporządkowanie ruchów celowi, który chcemy osiągnąć. Inaczej musimy skoordynować ruchy gdy chcemy chwycić szklankę, inaczej gdy przeskoczyć przez przeszkodę. Zawsze to jednak będzie sterowanie własnymi ruchami, które zapewnia osiągnięcie celu.
Koordynacja ruchów jest podstawowym warunkiem sprawnych działań motorycznych.
Ogólne pojęcie zdolności koordynacyjnych można sprowadzić do:
-zdolności sterowania ruchami zgodnie z zamierzeniem
-zdolności ich regulacji stosownie do zmieniających się warunków(przystosowanie ruchowe)
-zdolności do uczenia się nowych czynności ruchowych(pojętność ruchowa)
(Meinel i Schnabel 1977)
Zdolność sterowania ruchami jest związana możliwością tworzenia umysłowych programów działania.
Przykład: jeżeli chcemy np. narysować dużą literę A, to istniejący w naszym umyśle program działania umożliwia nam wykonanie tego zarówno ręką, nogą czy ustami, w których trzymamy ołówek.
Podstawą zdolności sterowania ruchami jest sprawny centralny i obwodowy system nerwowy. Jeżeli posługujemy się prawa ręką, wykonamy to działanie sprawniej niż lewą, dowodzi to jedynie zachowania w pamięci znacznie większej ilości doświadczeń ruchowych ręki prawej(u praworęcznych) niż lewej ręki. Program umysłowy działania możemy jednak zlecić każdej części naszego ciała, jeśli ma tylko odpowiednie anatomiczne możliwości wykonania określonych ruchów.
Zdolność regulacji ruchów wymaga ona względnie szybkiego przejścia od jednego programu umysłowego czynności do drugiego.
Przykład: Mamy dokładny program celnego rzutu do kosza i w momencie, w którym mamy go zrealizować, przeciwnik wytrąca mnie z równowagi. Musimy wówczas, mimo tych utrudnień, zrealizować zadanie. Jeżeli nam się to udało, oznacza to, że posiadamy zdolność regulacji swoich ruchów.
Innym przykładem może być poprawne technicznie wiosłowanie, mimo, ze nagle pojawia się wysoka fala.
Możemy wyróżnić trzy stopnie zdolności regulacji ruchów:
-Przystosowanie ruchów do zmieniającej się sytuacji.
Przykład: zachowanie wioślarza wypływającego ze spokojnej zatoki na wzburzone otwarte morze.
-Przystosowanie ruchów do zmieniającej się sytuacji pod presja czasu
Przykład: korygowanie zachowania ruchowego w czasie skoku z trampoliny.
-Przystosowanie ruchów do zmieniającej się sytuacji pod presja czasu i zachowań przeciwnika.
Przykład: bardzo szybka zaradność ruchowa obserwowana np. w grach zespołowych
Zdolność do uczenia się nowych czynności ruchowych, co oznacza zdolność do koordynowania ruchów zgodnie z nieznanym dotąd zadaniem. Stopień tej zdolności wiąże się przede wszystkim z zasobem pamięci motorycznej. Człowiek o bogatej pamięci motorycznej uczy się nowych czynności ruchowych szybciej, dokładniej i trwalej niż ten kto w pamięci motorycznej(środowiskowej) ma niewiele ruchowych doświadczeń. Bogaty „bank pamięci motorycznej” stwarza znacznie więcej szans na skuteczne uczenie się nowej, nieznanej dotąd czynności. Nowa czynność nie jest bowiem dla dziecka dysponującego bogata pamięcią motoryczną tak zupełnie nowa, ponieważ dziecko w pamięci ma zachowane liczne czynności, których elementy może wykorzystać dla sprawnego działania w owym zadaniu. Istotny wpływ na zdolności uczenia się dziecka nowych czynności motorycznych ma również środowisko społeczno - rodzinne we wczesnych okresach rozwojowych dziecka.
5.Hirtz (tyka)
…
…
…
…
6.Poziomy koordynacji ruchów
Możliwości koordynacyjne jednostki określają przede wszystkim następujące czynniki:
Dokładność przestrzenna, czas oraz zmienność warunków i sytuacji. Biorąc pod uwagę powyższe kryteria można wyznaczyć 3 poziomy wymogów koordynacyjnych o zróżnicowanym stopniu złożoności, odpowiadające podziałowi dokonanemu przez Farfela(1960):
I poziom - charakteryzują zdolności do sterowani i regulacji przestrzenną dokładnością prostych, znanych i kierowanych czynności ruchowych wykonywanych w standardowych warunkach bez ograniczenia czasowego i zapewnieniu ciągłości sprzężenia zwrotnego.
(dokładność); zdolność do precyzyjnej regulacji ruchu
II poziom-wyznaczają zdolności do sterowania i regulacji przestrzenną dokładnością krótkotrwałych i szybkich czynności ruchowych w standardowych warunkach.
(dokładność + szybkość); zdolność do koordynacji w ograniczonym czasie
III poziom- określają zdolności do sterowania i regulacji dokładnością nieznanych, szybkich czynności w zmiennych warunkach i sytuacjach
(dokładność + szybkość + zmienność); zdolność do adekwatnego dostosowania i przestawienia motorycznego.
Koncepcja ta została zmodyfikowana przez Raczka i Mydlarskiego(1992) oraz uszczegółowiona w opracowaniach Raczka. Wprowadzono także czwarty poziom wymogów koordynacyjnych i sprecyzowano kryteria wszystkich poziomów oraz określono warunkujące je zdolności:
I poziom -zdolności do sterowani i regulacji przestrzenną dokładnością prostych, znanych i kierowanych czynności ruchowych wykonywanych w standardowych warunkach bez ograniczenia czasowego i zapewnieniu ciągłości sprzężenia zwrotnego.
(dokładność); zdolność do precyzyjnej regulacji ruchu
II poziom-zdolności do sterowania i regulacji przestrzenną dokładnością krótkotrwałych i szybkich czynności ruchowych w standardowych warunkach.
(dokładność + szybkość); zdolność do koordynacji w ograniczonym czasie
III poziom- zdolności do dokładnego powolnego sterowania i regulacji dokładnością nieznanych, szybkich czynności w zmiennych warunkach i sytuacjach
(dokładność + zmienność)
IV poziom- zdolności do precyzyjnego sterowania i regulacji przebiegu nieznanych, szybkich czynności w zmiennych warunkach i sytuacjach
(dokładność + szybkość + zmienność); zdolność do adekwatnego dostosowania i przestawienia motorycznego.