RELIGIE I ZWIĄZKI WYZNANIOWE

wykłady prof. Marii Marczewskiej - Rytko

opracowała Katarzyna Sekuła

WYKŁAD I Elementy składowe religii

Religia składa się ze sfery sacrum (sfera w której funkcjonuje Absolut, nasze zdolności poznawcze tego nie ogarniają) i sfery profanum (sfera, którą możemy obserwować, jej przejawem jest np. kult).

Elementy składowe religii:

1. Doktryna religijna - coś w co wierzymy, spisane zasady,

2. Kult religijny - nie ma kultu bez wiary, czynności z tymi bytami związane,

3. Organizacja religijna - wynika z faktu, że gdyby nie było wyznawców, sposób zorganizowania, który oddziałowuje na stan świadomości, może mieć różną formę scentralizowaną (miejsce, funkcje podmiotów -> np. kościół katolicki ) lub luźną (zdecentralizowane byty, które maja jeden mianownik, np. hinduizm)

Ad 1. Doktryna religijna:

• określony zestaw prawd, które przyjmujemy i w które wierzymy

• Całokształt dogmatów, a więc wyobrażeń, poglądów i zasad postępowania, wyjaśniających kwestie związane z istnieniem i funkcjonowaniem Absolutu, człowieka i świata oraz problemów życia i śmierci

• Istota doktryny jest zawarta w tzw. Wyznawianiu wiary (kanonie), które obowiązują wszystkich wyznawców danej religii

• Jej twórcami są teologowie (kapłani)

• Doktryna składa się z teorii Absolutu, wszechświata (kosmologia), człowieka (antropologia).

Ad2. Kult religijny:

• Zespół czynności mających swoje źródło w pobudkach religijnych, których celem jest wyrażenie czci wobec bóstwa, prowadzi do jednoczenia się z Absolutem

• Formy kultu: modlitwa, post, śluby czystości , pielgrzymki a czasami wojny religijne.

WYKŁAD II

Ad 3. Organizacja religijna:

• 
  Ważną rolę w rozwoju religii odgrywa zwarta lub luźna, jak choćby w przypadku hinduizmu, organizacja religijna

Zwarta organizacja: Luźna organizacja

Wyraźnie zaznaczona pozycja, Nie ma kształtu piramidy, Hierarchiczne, ściśle określone zdecentralizowana, x podmiotów, warunki by zmienić położenie które same sobie oznaczają w hierarchii, ściśle wyznaczony strukturę (hinduizm), skupisko jeden system dla całej organizacji wielu sekt na różnych obszarach, (katolicyzm) np. bóstwa lokalne, nie ma sztywnej doktryny religijnej

Klasyfikacja wspólnot religijnych wg Tadeusza Margula: ^{przełom lat 60 i 70 największy lubelski religioznawca}

• RODZINA RELIGIJ (l. mnoga)

• Religia sensu stricto (podstawa duchowa wielkiej cywilizacji)

• Odłam religii (wynik schizmy)

• Wyznanie (odłam drugiego stopnia)

• Sekta, denominacja w USA (oderwane grupy wyznaniowe)

• Ruchy religijne (szkoły religijne i frakcje o drobnym odchyleniu)

• Nowe ruchy religijne <w tym miejscu ważne nazwisko Eilen Barker - żeby opisać to zjawisko `zapisał' się do jednego ruchu religijnego>

Przykłady:

1. Chrześcijaństwo - rodzina religij judajskich (semickich), odłamy: katolicki (powszechny), prawosławny (powszechny), protestancki (zaświadczający- ewangelicki - głoszący Dobrą Nowinę), w odłamie protestanckim - odłamy: luterańskie (augsbursko - ewangelickie), kalwińskie (ewangelicko - reformowane), anglikańskie, zwingliańskie, denominacje w kalwinizmie - metodyści, baptyści, adwentyści, sataniści.

2. Buddyzm należy do kręgu religii indyjskich, podzielił się na 3 odłamy: therawadę, mahajanę, wadżrajanę. W ramach mahajany można mówić o wielu denominacjach (chińska, koreańska, japońska, czy wietnamska) które dzielą się na liczne sekty.

Związek wyznaniowy:

• Zrzeszenie obywateli, którzy wyznają jedną wiarę w ramach funkcjonującego prawa o stowarzyszeniach wyznaniowych oraz państwowego porządku prawnego.

• Zorganizowana wspólnota ludzka, oparta na sztywno określonych przekonaniach religijnych, stanowiących odrębny typ wyznaniowy, która mobilizuje członków w dążeniu do wspólnego celu religijnego, tymi samymi środkami. (ta def. Kładzie nacisk bardziej na byty wewnetrzne)

• Specyficzny typ zorganizowanej społeczności ludzkiej, który posiada określony ustrój wewnętrzny, jest zdolny do wyłaniania organów władzy, które spełniają funkcję wewnętrzne i reprezentują związek na zewnątrz oraz są uprawnione do określania praw i obowiązków swoich członków. (definicja pokazuje istotę każdego stowarzyszenia - bez odwołania do sacrum)

• Wg. W. Wysocińskiego, pojęcie związku wyznaniowego odnosi się zarówno do kościołów jak i innych związków religijnych, niezależnie od nazwy i podstawy prawnej ich funkcjonowania.

• Część badaczy w miejsce pojęcia "związek wyznaniowy" stosuje pojęcie "organizacja religijna". Czynią tak choćby Rodney Stark i William S. Bainbridge, który definiuje organizację religijną jako rodzaj przedsięwzięcia społecznego zmierząjcego do tworzenia, podtrzymywania i wymiany kompensat o nadprzyrodzonej proweniencji (termin organizacja nie ma charakteru aksjologicznego, warunkiem działania jest zbliżenie się do sfery sacrum - starają się to zrobić niektóre organizacje by mieć takie Orawa jak organizacja religijna)

WYKŁAD III

Kościół - jest jedną z organizacji religijnych funkcjonujących w przestrzeni publicznej (wg Sparka i Bainbridge'a).

• wielopokoleniowa tradycja wyznaniowa, która opowiada się za ustalonym od wieków porządkiem społecznym i jest powiązana w różny sposób z uprzywilejowanymi klasami i grupami społecznymi, dążącymi do utrzymania istniejącego ładu społecznego. (Troeltsh 1931r.) -> musi istnieć stały ład, bu religia przetrwała w zmieniającym się świecie.

Religia w tej koncepcji to `ostoja niezmienności', `zamknięta twierdza' (jeśli po za twierdzą np. na płaszczyźnie politycznej będą jakies zawirowania - wojny, konflikty itp., kościół zamknie się w twierdzy, by nie dać się zmienić)

• po Soborze Watykańskim II pojawiły się dwa sposoby działania: radykalny i zmierzający do powrotu do rozwiązań sprzed Soboru, trzeba znaleźć coś po środku -> nie można zostać przy starym porządku, ale też nie można podważyć tego co było - trzeba znaleźć zloty środek -> Jan Paweł II - kontynuacja reform i otwarcie się Kościoła na zewnątrz.

• Po Soborze Watykańskim II - w encyklikach papieskich znalazły się wzmianki dotyczące istnienia i roli innych niż chrześcijaństwo religii (wcześniej nazywane były wierzeniami, a nie religiami)

• 2 skrzydła - poznania naukowe i religijne -> kościołowi łatwiej jest się ustosunkować do problemów globalnych, gdy może się odwołać też do nauki (uznano, że obok kosmogonicznego mitu istnieje też naukowy - otwarcie się Kościoła na naukę)

• Słowo `Kościół' nie ma znaczenia uniwersalnego (znaczenie jest uzależnione od przestrzeni w jakiej znajduje się definicja, np. Kościół katolicki to nie to samo co kościół scientologiczny -> ten jest tylko małym odłamem)

Sekta religijna:

• W Europie ze względu na powierzchowność traktowana jest jako zjawisko negatywne, inaczej niż np. w USA

• Sekta (z łac. Sequor, secutussum) - w sensie ogólnym - drobna opozycja kultowa bądź przekonaniowa w stosunku do społeczności, na terenie której działa. Powstaje w wyniku drugorzędnych podziałów wewnątrz wspólnot religijnych. Większe podziały są nazywane odłamami.

Cechy sekty religijnej:

• Wg. Menschinga- sektę charakteryzuje zwykle indywidualne i charyzmatyczny typ kierownictwa, dobrowolność uczestnictwa, radykalizm członków wobec świata i uznawanych wartości oraz tendencja do jednostronnej interpretacji doktryny religijnej i zawężenie kultu

• 
  ujęcie klasyczne

sekta kościół

inne byty są pomiędzy tymi dwoma bytami, nie ma bytów po za tymi dwoma skrajnymi bytami

- zwolennikami ujęcia klasycznego byli Mensching, Webber, Troeltsch

Cechy sekty religijnej	Cechy kościoła
Indywidualny i charyzmatyczny typ kierownictwa * guruizm - charyzmatyczna jednostka buntuje się, wychodzi na zewnątrz i pociąga za sobą masę, przedstawia siebie jako tego, który ma ponadprzeciętne umiejętności	Główna rola przypada jednej charyzmatycznej osobie
Dobrowolność uczestnictwa - problem jest wtedy, gdy chce się sektę opuścić	O przynależności decydują inni, np. rodzice, ale wystąpić można samemu
Radykalizm członków wobec świata i wartości *sekta kieruje się odmiennymi wartościami niż reszta społeczeństwa	Ogólne poglądy, mniej radykalne
Tendencje do jednostronnej interpretacji doktryny i zawężania kultu *utworzenie z jednego elementu czegoś ważnego, wszyscy członkowie musza myśleć w ten sam sposób	Wielość form kultu i interpretacji

Dwa rodzaje sekty:

I MODEL cel: kontakt z Absolutem, model otwarty

II MODEL Ciemna strona modelu I, organizacja typu zamkniętego *wszystko kończy się na sferze profanum, odwołanie się do sacrum służy tylko i wyłącznie powiększaniu lub stabilizowaniu pozycji przywódcy, innymi słowy sfera sacrum staje się elementem legitymizującym pozycję przywódcy

WYKŁAD IV Wspólnota religijna jako grupa interesu

1. Kościół a instytucja państwowa - Max Weber 1946r

* stosunek był podejrzliwy - brak zaufania wynikający ze status quo

* potencjalne zagrożenie dla posiadacza władzy - kościół mógłby wyjść spod ich jurysdykcji, poddając się tylko religii

* odniesienie się do wspólnoty w sensie organizacyjnym - kościoła (ze wzgl na sposób zorganizowania się)

* instytucje państwowe gardzą wartościami wyznawanymi przez wyznawców koscioła, które nie są utylitarne i doczesne

-> krótkowzroczny sposób patrzenia polityków

2. Korzyści oferowane członkom wspólnoty:

• Korzyści materialne (najczęściej zysk w formie pieniężnej)

• Solidarnościowe (pochodna uczestnictwa w działalności grupy)

• Celowa (sfera aksjologii, wartości - przekazywane w procesie socjalizacji - oraz cele stawiane przez grupę)

3. Kompensata i nagroda - wspólnoty religijne dostarczają zarówno kompensat rozumianych jako zapowiedź nagrody, jak i samych nagród. Biorąc pod uwagę system kompensat i nagród wg Starka i Bainbridge'a kościół kładzie większe naciski na nagrody w sektach na kompensaty.

4. Rodzaje kompensat:

• Dostarczanie doktryny religijnej łagodzącej ból i przeciwności losu, doczesnego życia; obietnica zniesienia cierpień w przyszłym życiu (niektóre organizacje np. kościół scientologów, czy teologowie wyzwolenia głoszą zniesienie cierpień w życiu doczesnym)

• Dostęp do nowych doświadczeń religijnych często ujawniających tłumione dotąd emocje; doświadczanie wizji, nowych przeżyć

• Dostęp do modlitwy oraz innych form pobożności

• Poczucie moralnej wyższości, dostęp do wiedzy tajemnej, poczucie znalezienia się wśród wybranych

5. Rodzaje nagród:

• Przynależność do wspólnoty religijnej jako przeciwieństwo wykorzenienia i źródło przyszłych nagród

• Uczestnictwo we wspólnych rytuałach religijnych wzmacniające poczucie przynależności i jedność wszystkich członków wspólnoty

• Możliwość udziału w inicjatywach religijnych

• Proces socjalizacji dzieci; przekazywanie określonego systemu wartości

6. Stosunek wspólnot religijnych do świata

1. nawróceniowa: konwertystyczna, entuzjastyczno- nawróceniowa (synonimy)

2. rewolucyjna: adwentystyczna, oczekująca na koniec świata

3. introwersyjna: pietystyczna

4. manipulacyjna (gnostyczna) zwana także kultem.

WYKŁAD V Dokument - Kościół Katolicki (JAN XXIII)

1. Jakie jest wnętrze wspólnoty religijnej pokazanej w tym dokumencie?

W odróżnieniu od wspólnoty religijnej, zasady maja odzwierciedlenie w organizacji. Każdy ma swoje funkcje, odpowiedni ubiór wymogi itp.

Wpływ na funkcjonowanie instytucji - otwarcie, poczucie harmonii, życzliwość, pochodzenie

Kreatywność i odwaga - złamanie tradycji

2. Jak zmieniał się stosunek tej wspólnoty do otoczenia?

Polityka aggiornamento: 3 możliwe drogi

- podążanie za zamianami wyznaczonymi na II Soborze Watykańskim (Jan XXIII, Paweł VI, Jan Paweł II)

- radykalni teologowie wyzwolenia (obręb własnego kręgu kulturowego i tam szukanie odpowiedzi)

- powrót do tego co było przed II SW ( msza w j. łacińskim itp.)

3. Ogólne uwarunkowania, które wpłynęły na ewolucję wspólnoty katolickiej wobec środowiska.

Czas w jakim przyszło działać kościołowi katolickiemu, różne sposoby, zależności polityczne, gosp. itp. Współzależność kościoła i środowiska - okres soboru watykańskiego II 1962 - 65; wcześniej nie było potrzeby zwoływania soboru.

Uwarunkowania (oddziaływania na scenie politycznej):

1. Powstanie dwóch antagonistycznych bytów w skali globalnej (zimna wojna) -> logika działania -gra o sumie zerowej, przetrwanie 1 = unicestwienie 2

2. Głosy pojawiające się - jeżeli nie zna miejsca w świecie dla kościoła, należy zachować się tak jak `twierdza' - zamknąć się wewnątrz

3. W miejsce filozofii zamknięcia - filozofia otwarcia, bycie podmiotem aktywnym - polityka aggiornamento - prekursor Jan XXIII - dostrzeganie problemów i reagowanie na nie

WYKŁAD VI Procesy sekularyzacji, prywatyzacji i deprywatyzacji religii.

Sekularyzacja w badaniach Thomasa Luckmanna: ^{jeden z najwybitniejszych badaczy, nowe postrzeganie procesów}

• Przejmowanie przez władze świecką terytoriów i posiadłości, które pozostawały dotąd we władaniu kościoła,

• Na gruncie prawa kanonicznego w Kościele rzymskokatolickim używany jest do wskazania osób posiadających święcenia duchowne, a porzucających stan duchowny,

• Proces wyzwalania się człowieka i instytucji społecznych spod wpływów religii, zwykle wartościowany pozytywnie bądź negatywnie, w zależności od tego, kto tej oceny dokonał. Dla przykładu w kręgach antyklerykalnych postrzegany był jako postępowy, zaś w kręgach religijnych jako wyraz pogaństwa. W tym kontekście Thomas Luckmann mówi o błędnym pojmowaniu sekularyzacji jako patologii religijnej, w wyniku której kurczy się oddziaływanie Kościołów, a społeczeństwo odrzuca religię,

• Na gruncie teologii (zwłaszcza protestanckiej) po II WŚ postrzegana jako realizacja podstawowych motywów chrześcijaństwa.

Sekularyzacja w badaniach Petera Bergera: ^{wskazywał główne kierunki badań}

• Pojęcie sekularyzacji jest powiązane nie tylko z nowożytną historią Zachodu, ale traktowana jest jako zjawisko globalne we współczesnych społeczeństwach,

• Istotne jest to, że procesy sekularyzacji SA uchwytne empirycznie, a na gruncie cywilizacji Zachodu przejawiają się w „emigracji Kościoła z terenów uprzednio podlegających jego kontroli i wpływowi” - wyraża się to w rozdziale Kościoła od państwa lub w wywłaszczaniu posiadłości kościelnych, lub emancypacji szkolnictwa spod władzy kościelnej,

• W szerszym aspekcie byłoby to zatem wyzwalanie się sektorów społeczeństwa i kultury spod dominacji religii,

• Proces sekularyzacji jest bezpośrednio warunkowany procesami modernizacji w związku z tym najbardziej zaawansowaną postacią sekularyzacji mamy do czynienia na gruncie europejskim oraz Stanów Zjednoczonych Ameryki,

• W miarę rozprzestrzeniania się kultury Zachodu sukcesywnie rozwija się w różnym nasileniu w skali globu,

• Berger skłania się ku stanowisku, iż wraz z nowoczesną industrializacją pojawia się tendencja do sekularyzacji sfery politycznej, co przejawia się rozdziale Kościoła i państwa,

• W rezultacie mamy do czynienia z (nową )sytuacją gdy:

1. Powstaje państwo niejako dystansujące się od instytucji religijnych i religijnej legitymizacji działań politycznych,

2. Takie państwo nie może być już wykorzystywane przez dominującą dotychczas instytucję religijną,

3. Wobec różnych konkurujących wspólnot religijnych państwo przyjmuje raczej funkcję bezstronnego obrońcy łady społecznego, niż rzecznika którejś ze stron religijnych (np. w USA),

4. Na znaczeniu zyskują zasady tolerancji i wolności religijnej.

Sekularyzacja w badaniach Niklasa Luhmanna: ^{wniósł bardzo ważne informacje o systemach i ich funkcjonowaniu}

• Sekularyzacja' jest terminem za pomocą którego system religijny określa stan agregacji swojego środowiska społecznego',

• Sekularyzacja stanowi konsekwencję wysokiego stopnia i form zróżnicowania współczesnego społeczeństwa ^{religia stanowi tylko jedną ze sfer w naszym życiu}

• Wyróżnia kilka etapów takiego zróżnicowania w dziejach człowieka,

• Istotna jest zmiana porządku stratyfikacji w porządek funkcjonalny,

• Początkowo porządku funkcjonalnego poszukuje on w epoce średniowiecza,

• Wskazuje na obszary funkcjonalne niejako wymuszające przekształcenia, do których zalicza się religia, polityka i gospodarka

WYKŁAD VII

Prywatyzacja religii:

• W wyniku procesów sekularyzacji religia znajduje zakotwiczenie w prywatnej sferze życia nowoczesnych społeczeństw,

• dlatego często określona jest jako sprywatyzowana czy niewidzialna religia (niewidoczna w życiu publicznym)

• cechy dla niewidocznej religii:

*sprywatyzowana, sprowadzona do prywatnej przestrzeni, nie publicznej

*jest sprawa wyboru jednostki - obejmuje wybór systemu religijnego i wybór w ramach systemu elementów danej religii, wyznania

*przestaje obowiązywać powszechny charakter religii

*ta prywatna religijność, nie może być podstawa dla budowy wspólnego świata, którego poszczególne elementy byłyby obowiązujące dla każdego wyznawcy

*stosunkowo nieliczne obszary poddane oddziaływaniu religijnemu dają się łatwo oddzielić od zsekularyzowanego porządku społecznego i politycznego

Prywatyzacja religii w badaniach Thomasa Luckmanna:

• Na bazie faktu iż mamy do czynienia z marginalizacja tradycyjnej religii kościelnej formułuje pytania odnośnie przyczyn tego stanu rzeczy oraz ewentualnej możliwości pojawienia się jakiegoś nowego rodzaju religii.

• Wspomniana marginalizacja tradycyjnej religii postrzegana jest jako konsekwencja wewnętrznie złożonego procesu wywodzącego się z instytucjonalnej specjalizacji religii oraz transformacji porządku społecznego w skali globalnej.

• W jej wyniku kształtuje się nowa społeczna forma religii określona przez Luckmanna jako niewidzialna religia. Nie wyklucza to także funkcjonowania religijności kościelnej.

• Ta nowa forma religii „pojawia się w tej samej globalnej transformacji społeczeństwa”, która prowadzi do autonomii pierwotnych instytucji publicznych. Współczesny święty kosmos legitymizuje ucieczkę jednostki do sfery prywatnej i sankcjonuje jej subiektywną autonomię, nieuchronnie wzmacniając w ten sposób autonomiczne funkcjonowanie pierwotnych instytucji. Nadając cechę sacrum rosnącej subiektywności ludzkiej egzystencji, święty kosmos nie tylko wspiera sekularyzację, ale również to, co nazywamy, dehumanizacją struktury społecznej.

MODEL TRADYCYJNY PRYWATYZACJA RELIGII

Sacrum Sacrum

Struktury religijne

konsumenci religii

wierni, wyznawcy

dokonuje wyboru

byt kształtujący

punkt ciężkości

Charakterystyka niewidzialnej religii wg Luckmanna:.

• potencjalni konsumenci maja bezpośredni dostęp do wyobrażeń religijnych

• nie potrzebują odwoływać się do instytucji pośredniczących, dlatego też uprawnie jest twierdzenie, iż współcześnie religia stała się zjawiskiem odnoszącym się do sfery prywatnej

• nie istnieje żaden obowiązujący model religii

• tworzone modele są subiektywne i w dużej mierze wynikają z doświadczeń związanych z funkcjonowaniem sfery prywatnej

• muszą one nieuchronnie konkurować ze sobą na wolnym rynku

• w związku z tym jest mało prawdopodobne by na bazie zanikającej tradycyjnej religijności kościelnej powstał nowy powszechnie obowiązujący model religii

• W sprawach wyobraźni religijnych i znaczeń ostatecznych jednostka posiada wolny wybór. Zależy on w dużej mierze od preferencji jednostki wyznaczonych jej społeczną biografią

• Religijność indywidualna w istocie nie otrzymuje poparcia czy potwierdzenia ze strony pierwotnych instytucji publicznych. W zamian wsparcia poszukuje wśród innych jednostek

WYKŁAD VIII

Charakterystyka niewidzialnej religii wg Luhmanna:

• religijność opiera się o indywidualne decyzje i ma się tego świadomość (jest to pochodna indywidualnej decyzji w kwestii udziału w komunikacji religijnej czy w ogóle przyjęcia wiary)

• wiara staje się sprawa prywatną (wcześniej sprawą prywatną była niewiara), ma to znaczenie z punktu widzenia dostarczania wiary innym. Odrzucona zostaje instytucjonalizacja consensusu.

• nie do utrzymania jest poczucie pewności związana z pobożnym uczestnictwem niezależnie od pobudek osobistych.

• religia zaczyna sytuować się w obszarze czasu wolnego, w którym małowartościowe formy aktywności staja się dominujące. W tym obszarze religia konkuruje z innymi obszarami.

• Religia nie jest uważana za świętość

• Należy podkreślić iż prywatyzacja religii nie jest sprawa prywatną. Przeciwnie, oddziałuje ona w powiązaniu z innymi strukturami społecznymi i w zasadzie wymusza reakcję społeczeństwa.

Deprywatyzacja religii - Jose Casanova

Poczynając od lat 80 XX w Jesteśmy świadkami nie tyle procesu prywatyzowania religii ile jej upublicznienia. Upublicznienie występuje w dwojakim sensie:

1. religia opuściła wyznaczone dla niej miejsce w sferze prywatnej i przechodzi w obszar sfery publicznej. Podjęła wypełnianie tych funkcji, które- jak się wydawało- są zmarginalizowane i straciły na znaczeniu w nowoczesnym świecie, chciano znów przywrócić sferze religijnej dawną świetność.

2. religia stała się przedmiotem publicznego zainteresowania. Niejako u podstaw tego zainteresowania znalazły się 4 istotne wydarzenia:

• rewolucja muzułmańska w Iranie - przypieczętowanie załamania się wzorca modernizacyjnego

• rola religii w powstaniu ruchu „Solidarność” w Polsce + przywództwo Jana Pawła II - dwa centra władzy -> oficjalne (obce) i struktury alternatywne, które próbowały wprowadzić nowy system wartości, kościół pełnił funkcję opozycji

• rozwój teologii wyzwolenia w Ameryce Łacińskiej - największe skupisko katolików,

aggiornametno - nie ma uniwersalnego modelu religii;

nie trzeba koncentrować się na teologii centrum (Watykan, Europa),

zaczęto inaczej postrzegać funkcje duchownego, wyznawcy zbawienia itp.,

alternatywny model katolicyzmu odwołujący się do koncepcji związanych z rozwojem społecznym (teorie tyce świeccy - k. Marks - walka klasowa),

uzależnienie i podporządkowanie jednostek i grup w systemie poszczególnych państw; państwo uzależniające - USA,

zbawienie (dotyczy sfery duchowej) = wyzwolenie (dotyczy wszystkich sfer życia, duchowni powinni angażować się w zmiany)

usytuowanie duchownego - teologia - część wspólnoty zna otoczenie, funkcje spowiednika, doradcy

symbol: Chrystus z karabinem na ramieniu

• renesans protestanckiego fundamentalizmu w stanach Zjednoczonych Ameryki

rozdział państwa od wspólnot religijnych - ale w praktyce tak nie jest

obawa o efekt domina w państwach sąsiednich

PUNKTY ZAPALNE, KTÓRE WPŁYNĘŁY NA OŻYWIENIE DYSKUSJI NT. RELIGII WPŁYNĘŁY NA CALY ŚWIAT

WYKŁAD IX Fundamentalizm religijny

Matryca (istota) fundamentalizmu religijnego:

• Występuje idea powrotu do religii (odrodzenie religijne) jako remedium na wszelkie zło. Odwołuje się do tradycji interpretowanej w specyficzny sposób (w odniesieniu do współczesnych problemów). Odniesienie się do świętej księgi, jako źródła prawdy absolutnej.

• Zwolennicy fundamentalizmu postrzegani są jako ci, którzy znają zamysły absolutu, a przeciwnicy (w ujęciu fundamentalistów każdy kto nie jest z nimi), traktowani są jako wrogowie.

• Porządek społeczny i stosunek do niego są podporządkowane religii, tworzenie zasad społecznych podlega prawom religijnym, systemy władzy i system prawny czerpie legitymizacje z porządku religijnego.

• Duża mobilność i aktywność w systemie religijnym.

• Opowiadają się za stosowaniem przemocy, usprawiedliwianej wyższymi celami

Dokument o fundamentalizmie:

• Fundamentalizm zrodził się jako opozycja w stosunku do westernizacji, która nastąpiła w krajach Bliskiego Wschodu w latach 50 XX wieku - po ustaniu `zachłyśnięcia' się europejskimi zwyczajami i kulturą, ludzie sami zaczęli zabiegać o powrót do tradycji

• Elity funkcjonowały w innym środowisku i przestrzeni niż zwykli ludzie, nie rozumieli problemów, którzy CI mieli, promowania kultury europejskiej w ich krajach nie było dla nich problemem

• Przemoc - w każdej postaci - była uważana za konieczność, gdy miała wymusić powrót do tradycji i `chronić' Islam przed Europą

• Państwa czy elity rządzące w danym kraju przyjmowały różne zasady polityki w stosunku do opozycjonistów (fundamentalistów) -> polityka nie była stała, zmieniała się wraz ze zmieniającymi się nastrojami w społeczeństwie - > błędem była zarówno próba `podkupienia' partii fundamentalistycznych, jak i próba ich zmarginalizowana

• Pojęcie moralności było różnie odbierane - zwolennicy (fundamentaliści) opierali je na Koranie i naukach kościoła, a elity często na wzorach z Zachodu

WYKŁAD X Poznanie religijne, a poznanie naukowe

Problem zdefiniowani nauki:

• Aspekt historyczno - geograficzny: próba spojrzenia na naukę pod tym kątem -> zarówno określony zbiór problemów poznawczych i praktycznych, a także metod rozwiązywania tych problemów. Problemy te SA zależne od kultury i cywilizacji w której żyjemy i w której nauka się rozwija. Pojawia się też spór o to co jest nauką a co nie. Co się uznaje za naukę często zależy od konkretnego okresu i czasu, inaczej definiuje się naukę na innych obszarach (inaczej na wschodzie, inaczej na zachodzie) i w innych czasach historycznych.

• Aspekt treściowy: nauka zawiera różne treści, np. inne nauka humanistyczna a inne ścisła, ważna w tym miejscy jest te ż matryca - w zależności od tego na co zwracamy uwagę przy definiowaniu nauki, co innego dostrzegamy, problem jest także z aksjomatami - założeniami wyjściowymi, które są niepodważalne <jak 1+1=2, nie 3>, każdy badacz ma już swoje hipotezy nt. świata i będzie patrzył przez ich pryzmat,

• Aspekt metodologiczny: nauka jako system metod; żeby zacząć badanie, musi być jakaś hipoteza, które trzeba zweryfikować. Istnieją dwa poziomy metodologiczne: poziom meta -> spojrzenie na naukę jako sferę rzeczywistości, spojrzenie na wszystko; na poziomie niższym patrzymy na naukę przez pryzmat poszczególnych kierunków, innych nauk,

• Aspekt strukturalny: nauka jest to umowny system złożony z różnorodnych dyscyplin, czy gałęzi naukowych. System ten podlega ewolucji w czasie i przestrzeni, dlatego jest umowny. Specjalizacja nauki tworzy nowe jej gałęzie, dlatego system musi ewoluować i się zmieniać (najpierw była filozofia która rozrosła się na inne gałęzie które rozrastają się do dziś) - czyli jakby konstrukcja drzewka.

• Aspekt aksjologiczny: związany ze sferą wartości. Wyznacznikiem poznania naukowego jest oderwanie się jej od ocen moralnych. Nie mówi co jest dobre a co złe. Nauka dąży do poszukiwania prawdy, fałszu, w tym celu dokonujemy falsyfikacji hipotez naukowych, co zaś z procesu falsyfikacji pozostanie oznaczać będzie prawdę. (do kolejnego procesu etc. etc.)

Nauka, technika, rewolucje naukowe:

• Nauka (w znaczeniu wielka nauka) , rozumiano przez to nauki ścisłe w dziedzinie których można było pozyskać Nobla

• Nauka a technika - uważano że połączenie nauki techniki sprawi że człowiek będzie szczęśliwy w wymiarze ziemskim. Rozwój nauki nie może się odbywać kosztem niszczenia już istniejących rzeczy.

• Problem prawomocności metod naukowych (Paul Feyerabend - przeciw metodzie), chciał wykazać czy możliwe jest wytyczenie granic w nauce i nienauce. W odniesieniu do nauki obowiązują te same prawa jakie odnoszą się Np. do sztuki czy religii. W związku z tym nie można wyznaczyć stałych reguł odnoszących się do przyszłości. Stanowią one jedynie zachętę do ich łamania. (najważniejsze rzeczy dzieją się na granicy systemu)

• Zmiana paradygmatu jako rewolucja (Thomas S. Kuhn): paradygmat jako matryca, która tłumaczy świat, paradygmaty są zmienne, czyli jakaś nauka przez chwile może być dominującą, później jest marginalizowana, a dominuje inna.

MODEL A: model przyrostu wiedzy: my jako jednostki żyjące x tysięcy lat powinniśmy posiadać proporcjonalnie więcej wiedzy jeżeli chodzi o jednostki które funkcjonowały wcześniej.

MODEL B: ujmowanie wiedzy: z puli wiedzy jest wyjmowane to co zostało sklasyfikowane.

Paradygmat: pewien sposób oglądu rzeczywistości odbywający się poprzez zastosowanie określonych kategorii, pojęć i wartości. Kuhn mówi że nauka rozwija się dzięki rewolucjom naukowym, które odrzucają istniejące paradygmaty wprowadzając w to miejsce inne.

Definiowanie religii:

• Podejście historyczne: religia jest zjawiskiem historycznym, jest sciśle związana z bytowaniem człowieka, na danym etapie rozwoju człowieka, dany system religijny się rodzi, który nie może zginąć, lub trwać. Religia powstaje w sprzyjających warunkach, może się rozwijać lub zginąć. Religia może być postrzegana zależnie od okresu cywilizacyjnego w jakim się znajdujemy.

- Mircea Eliade: religie są manifestacjami sacrum na przestrzeni dziejów, sposobami kontaktowania się człowieka z tym sacrum. Dokonuje on podziału na sacrum i profanum.

Sacrum	Profanum
rzeczywiste, potężne, bogate i pełne znaczenia, pewne, niezmienne	chaos, niebezpieczny potok rzeczy, strumień pozbawiony sensu - pojawia się i znika, niepewne, zmienne

• Podejście społeczne: religia jest częścią systemu społecznego, więc nie można jej zrozumieć bez uświadomienia sobie jej zakotwiczenia w społeczeństwie, z działaniem instytucji, z którą jest związana, z oczekiwaniami wyznawców. Integracje jakie zachodzą między religią a innymi komponentami systemu społecznego. Religia może być funkcjonalną cechą tego systemu, religia jest elementem który może zapobiegać anomii, alienacji, daje stabilizację, dostarcza systemowi pewników, których system sam sobie nie jest w stanie dostarczyć lub religia odgrywa rolę dysfunkcjonalną, generuje formy kultu, wpływa na formy postępowania z punktu postępowania człowieka, manipulacja ludźmi przez niektóre systemy religijne. System religijny jest zakotwiczony w zasadach aksjologicznych

• Podejście teologiczne: Zofia Zdybicka, religia - jest to realna i dynamiczna relacja osobowa człowieka do rzeczywistości transcendentnej, w naszej kulturze jest to osobowo rozumiany Absolut, a więc Bóg od którego człowiek czuje się zależny w istnieniu i działaniu, i który jest ostatecznym celem nadającym sens naszemu życiu ludzkiemu.

• Religia a wiara: religia jest to pojęcie szersze, wiara jest częścią składową religii, jej formą, religia jest zobiektywizowana, wiara subiektywna.

Alfred Whitehead: `Religia w tworzeniu' ->

1. Religia - system prawd ogólnych, które posiadają moc przemiany naszego charakteru wtedy, kiedy są szczerze wyznawane i żywo przyswajane

2. Dla Whiteheada religia nie jest przede wszystkim faktem społecznym. `Religia jest samotnością - tylko ten, kto bywa samotnym, bywa też religijny'

„Religia jawi się jako użytek jaki jednostka czyni ze swej samotności”

Nauka i religia w ujęciu Alfreda Whiteheada:

• Nie ma opozycji między religią a nauką. Bowiem odkrycia naukowe prowadzą do formułowania pytań filozoficznych, które w inny sposób są podejmowane przez religię.

• Religia w konfrontacji z faktami nie jest w stanie zmniejszyć ani zła moralnego e świecie, ani bólu i cierpienia.

• Nie mniej to właśnie religia wnosi wkład w bezpośrednie doświadczenia człowieka. Polega ono na uznaniu faktu, iż nasz egzystencja przekracza samą sekwencję nagich faktów.

• Potrzebujemy ostoi, wpisania się w coś co będzie wykraczało poza nasze życie.

Nauka i religia w ujęciu Arnolda Toynbee:

• Uczeni ograniczają się do obserwacji zjawisk, dążąc do ich racjonalnego wyjaśnienia i sprawdzania swych wniosków. W przeciwieństwie do nauki, religia oferuje nam mapę tajemniczego świata, w którym przebudziliśmy się do świadomości i w którym musimy przejść przez nasze życie.

• Traktuje je jako uzupełniające się sposoby umysłowego pojmowania wszechświata.

• Dlatego nauka nie powinna wkraczać na obszar religii i podejmować prób jej falsyfikacji, a podobnie religia nie powinna uzurpować sobie praw do obszaru nauki

Nauka i religia w ujęciu Daisaku Ikedy:

• nauka w skutek swoich ograniczeń nie powinna być traktowana przez człowieka jako wszechmocna -> w oświeceniu naukę postrzegano jako wszechmocną, szukano przyszłości w nauce i technice, a wszystko co występowało przeciwko niej postrzegali negatywnie.

• W odniesieniu do kwestii w których nauka zawodzi, religia daje wiarę i wsparcie duchowe.

str. 10

Fundamentalizm religijny 04-05-2011

SFERA SACRUM

PRZYWÓDCA

WYZNAWCY

WYZNAWCY

PRZYWÓDCA UOSABIAJĄCY ABSOLUT

świat

Wspólnota religijna

---