PATOFIZJOLOGIA

T: Zaburzenia układu wewnątrzwydzielniczego 12.12.2007

1. Hormon - substancja aktywna biologicznie, w organizmie spełnia rolę pewnego przekaźnika informacji

1. podział ze względu na rodzaj działania

• działanie parakrynne - hormon działa na komórki sąsiadujące w stosunku do komórki, która wyprodukowała hormon

• działanie autokrynne - hormon działa na tą samą komórkę, która wyprodukowała hormon

• intakrynne - hormon zostaje wydzielony na zewnątrz i wraca powrotem do komórki

• endokrynne - hormon dociera z biegiem krwi do miejsca swojego przeznaczenia

1. podział ze względu na budowę chemiczną

• aminokwasowe - rozpuszczalne w wodzie, z trudnością przenikają przez bariery lipidowe, np. adrenalina, noradrenalina, dopamina, tyroksyna, melatonina

• peptydowe (białkowe) - rozpuszczalne w wodzie, działają na receptory błony komórkowej, np. hormon wzrostu (GH)

• steroidowe - rozpuszczalne w tłuszczach, z łatwością przenikają przez bariery lipidowe, wywierając wpływ także na ośrodkowy układ nerwowy

• 11-dezoksysterydy

• 11-hydroksysterydy

• aromatyczne

1. podział ze względu na rodzaj kontroli

• kontrola typu nerwowego gruczołów dokrewnych przez włókna współczulne (np. uwalnianie adrenaliny)

• kontrola typu hormonalnego - hormon działa pobudzająco lub hamująco na wydzielanie gruczołu, np. wpływ hormonów tropowych przysadki (np. hormony tropowe przysadki)

• kontrola typu metabolicznego - substrat lub produkt przemiany materii hamuje lub pobudza widzialnie hormonu (np. wpływ pobudzający glukozy na wydzielanie insuliny i hamujący na sekrecję glukagonu)

2. Układ dokrewny działa za pośrednictwem zamkniętej pętli: sprzężeń zwrotnych (petle krótkie, długie, ujemne i dodatnie), np.:





Pętle zwrotne dodatnie - tylko w PATOLOGII

3. Mechanizm działania hormonów

1. hormony działają z receptorem

• hormon nie przejdzie przez błonę - receptor musi być w błonie

• hormon przejdzie przez błonę - cytozol

• powstaje kompleks „hormon - receptor”

• cAMP (cykliczny AMP) - wtórny przekaźnik informacji

4. Oś podwzgórze - przysadka

1. podwzgórze - anatomiczna część międzymózgowia, należy do układu autonomicznego i jest połączone z przysadką:

→ przez sieć naczyń krwionośnych: przedni płat - liberyjny i statyny

→ neuronalnie: przez aksony do tylnego płata - wazopresyna i oksytocyna

wazopresyna - hormon antydiuretyczny (działanie antydiuretyczne - oszczędzanie wody poprzez zwiekszenie jej resorpcji w nerkach), wydzielany pulsacyjnie (odp. na bodziec)
zaburzenia:

• niedobór wazopresyny - moczówka prosta

• objawia się wielomoczem (poliuria)

• politypsja - patologiczne pragnienie

• nadmiar wazopresyny - zespół Schwarza i Barttera

• hipersekrecja, in. zwiększone wydzielanie wazopresyny

• zatrucie wodne - organizm nie potrafi wydalić wody

• dochodzi do przewodnienia hipotonicznego

• hemoliza krwi

• występowanie drgawek

• brak leczenia - zgon

2. przysadka mózgowa - składa się z 3 płatów:

• przedni - syntetyzuje hormony peptydowe, hormon wzrostu

• środkowy - w zaniku - hormony melanotropowe

• tylny - magazyn wazopresyny i oksytocyny

hormon wzrostu (somatotropina) - GH

• hormon, którego produkcja i stężenie jest zależne od wieku (im organizm jest starszy, tym mniej jest hormonów)

• nie działa bezpośrednio na metabolizm, działa przez insulinopodobny czynnik wzrostu (IGF - 1, IGF - 2)

zaburzenia:

• gigantyzm

• nadmierne wydzielanie GH

• nadmierny wzrost kości długich

• występuje podczas okresu dojrzewania

• jest to wzrost nadmierny ale proporcjonalny

• akromegalia

• nadmierne wydzielanie GH

• występuje u osób dorosłych, gdy przyrost kości jest już zakończony

• rozrost tkanek miękkich (przerost np. dłoni, stóp, języka, małżowin usznych), deformacja stawów i kości

→ gigantyzm i akromegalia są kojarzone z wystąpieniem gruczolaków - guzów tkanki nowotworowej, których komórki produkują hormony - w tym przypadku produkcja somatotropiny

• karłowatość przysadkowa

• niski wzrost + nawet upośledzenie umysłowe, niedorozwój płciowy

• przyczyna: nacieki zapalne, guzy nowotworowe w obrębie przysadki lub w jej sąsiedztwie

• karłowatość Larona - brak receptorów dla somatotropiny

→ przyczyna obu typów karłowatości: niskie stężenie lub brak produkcji somatomedyny (przy prawidłowyn wydzielaniu GH)

5. Tarczyca - pęcherzyki tarczycowe - miąższ tarczycy → magazyn hormonów tarczycy (tyroksyna, kalcytonina)
   

Jod - niezbędny pierwiastek do prawidłowego funkcjonowania tarczycy;
dobowe zapotrzebowanie: ok. 150 μg

• brak jodu - zmiany wielkości gruczołu (wole)

• nadmiar jodu - efekt (zespół) Wolff - Chaikoffa - gdy dochodzi do wzrostu stężenia jodu (np. przy spożyciu) - zahamowanie wydzielania z tarczycy hormonów tyroksyny (wzmożone zuzycie tlenu) i trójjodotyroniny

zaburzenia:

• zmiany wielkości gruczołu - wole

• zmiany spoistości gruczołu - guzki w obrębie tarczycy

• nadczynność: wzrost stężenia T₃ i T₄ → tyreotoksykoza (częściej występuje u kobiet; jest to związane z zaburzeniami autoimmunologicznymi)
  

• nadczynność

• gruczolak przedniego płata przysadki - hipersekrecja TSH

• choroba Gravesa - Basedowa

• o podłożu autoimmunologicznym (przeciwciała IgG przeciw receptorom TSH)

• objawy

• oftalmopatia (wytrzeszcz oczu); nieleczona - utrata wzroku

• obrzęk przedgoleniowy - obrzęk i zaczerwienienie przedniej części goleni stopy; świąd skóry

• zaburzenia głosu

• nerwowość, nadpobudliwość

• choroba Plummera

• gruczolak tarczycy produkujący T₃ i T₄

• TSH ulega znacznemu obniżeniu

• zapalenie tarczycy

• niekontrolowane uwalnianie zgromadzonego T₃ i T₄

• poziom TSH maleje

• objawy w nadczynności tarczycy:

• zwiększona przemiana materii

• szczupła sylwetka

• pobudzenie

• nerwowość

• zwiększenie potliwości

• objaw „aksamitnej skóry” - skóra gładka, miękka i miła w dotyku

• rozwój krążenia hiperkinetycznego - zwiększenie objętości krwi krążącej z przyspieszoną czynnością serca, zwiększenie jego objętości wyrzutowej → tzw. serce tarczycowe, zespół tarcz(yc)owo - sercowy

− tachykardia

− kołatanie serca

− szmery sercowe

− zmiany w zapisie EKG

PRZEŁOM TARCZYCOWY - stan ostrego zagrożenia życia !!!

• niewydolność narządów, układów

• diagnoza na obrazie klinicznym

• temp. 38, 39⁰C

• tachykardia > 140

• pobudzenie OUN (ośrodkowego układu nerwowego)

• przyczyny:

• zapalenie tarczycy

• zabiegi w pobliżu tarczycy

• skutek nadmiernego badania palpacyjnego

• niedoczynność

1. defekt wrodzony

• anomalie anatomiczne

• kretynizm

• niedorozwój umysłowy

• upośledzenie wzrostu

• upośledzenie słuchu

• starczy wygląd

• usunięcie tarczycy

1. defekty nabyte

• zniszczenie miąższu w przebiegu procesu zapalnego

• przeciwciała przeciw receptorom TSH

• niedobór (wole niedoczynne) bądź nadmiar jodu (zespół Wolff - Chaikoffa)

• leki hamujące syntezę hormonów tarczycy (sole litu)

• choroba Hashimoto

• przewlekłe zapalenie gruczołu tarczowego

• równomierne powiększenie gruczołu tarczowego

• najczęstszy rodzaj zapalenia tarczycy

6. Przytarczyce - 2 pary gruczołów umieszczone na górnym i dolnym biegunie tarczycy

Parahormon → hormon polipeptydowy - zaburzenie:

Tężyczka - niedobór wapnia we krwi + niedobór magnezu

• występowanie drętwień, mrowień w obrębie języka, warg, palców dłoni i nóg

• kurcze mięśni rąk i nóg

• bóle mięśni

7. Cukrzyca - przewlekła choroba metaboliczna, o heterogennym charakterze; charakteryzuje się przewlekłą hiperglikemią i nieprawidłową przemianą węglowodanów, tłuszczów i białek

Typu I - „insulinozależna”

• z reguły < 30 r.ż.

• brak insuliny → skutek zniszczenia komórek β na drodze autoimmunologii lub w wyniku działania czynników środowiskowych, takich jak:

• zakażenia wirusowe

• wrodzona różyczka

• świnka

• CMV - wirus cytomegalii

• Coxackie (mimikra antygenowa)

• hipoteza diety stosowanej w żywieniu niemowląt - skrócenie naturalnego karmienia (zastąpienie mlekiem krowim)

• istnieje predyspozycja genetyczna

Typu II - „insulinoniezależna”

• zaburzenia działania i wydzielania insuliny

• występuje insulinooporność

• wydzielanie stopniowo spada niszcząc nadmiernie obciążone komórki β

• najczęściej u osób starszych, z otyłością lub innymi zaburzeniami metabolicznymi

patogeneza → eksperci: cukrzyca typu II - składowa zespołu dysmetabolicznego
(zespół X)

• występowanie wrodzonego upośledzenia działania insuliny

• insulinooporność prowadząca do hiperglikemii

• otyłość, siedzący tryb życia, starzenie się, itp.

Typu III

• genetyczne upośledzenie funkcji komórek β

• genetyczne upośledzenie działania insuliny

• choroby części zewnątrzwydzielnczych trzustki (np. mukowiscydoza)

• endokrynopatia (np. akromegalia, zespół Cushinga)

• cukrzyca wywołana lekami

• infekcje (np. różyczka, CMV)

Typu IV = cukrzyca ciężarnych - przejściowe zaburzenie u zdrowych kobiet, ustępujące po zakończeniu ciąży; u ok. połowy ciężarnych kobiet z cukrzycą, ok. 15 lat po zakończeniu ciąży rozpocznie się pełnoobjawowa cukrzyca typu II

1. rozpoznanie cukrzycy

• objawy cukrzycy oraz przygodna glikemia ≥ 200 mg/dl.

• FPG ≥ 126 mg/dl (test obciążenia glukozą)

• glikemia > 200 mg/dl w 2. godzinie

• stany przedcukrzycowe

• upośledzona tolerancja glukozy IGT w 2. godzinie OGTT glikemia ≥ 140 mg/dl i
  < 200 mg/dl.

• upośledzona glikemia na czczo IFG FPG ≥ 110 mg/dl i < 126 mg/dl

3. powikłania

• zaburzenia w naczyniach krwionośnych

• makroangiopatia (duże naczynia)

• choroba wieńcowa

• miażdżyca naczyń obwodowych

• choroba naczyń mózgowych i udar niedokrwienny mózgu

• mikroangiopatia (raczej przewlekłe)

• retinopatia - uszkodzenie naczyń w siatkówce oka

• neuropatia - zaburzenia mikrokrążenia nerwów; zaburzenia odczuwania bólu, temperatury

• nefropatia - uszkodzenie naczyń nerkowych

• ostre powikłania

• śpiączka cukrzycowa

• hipersmolarna ( u osób typu II)

• hiperglikemiczna / ketonowa ( w typie I)

• hipoglikemia - diagnoza i triada Whipple'a:

• glikemia < 2, 5 mmol / l

• objawy hipoglikemii

• ustąpienie objawów po podaniu glukozy

8. Nadnercza:

• rdzeń - katecholaminy (adrenalina i noradrenalina)

guz chromochłonny rdzenia nadnerczy → hipersekrecja katecholamin → nadciśnienie oporne na leki

• kora - hormony steroidowe

• zespół nadnerczowo-płciowy

• wrodzony przerost nadnerczy związany z występowaniem bloków enzymatycznych na szlaku biosyntezy glikokortykoidów i mineralokortykoidów

• pod wpływem ACTH nadnercza zwiększają produkcję androgenów

• klasyczny przerost nadnerczy ujawnia się po porodzie lub w dzieciństwie

• zaburzenia elektrolitowe, występowanie nadciśnienia tętniczego, maskulinizacje i hirsutyzm, obojnactwo płodów XX

• zespół Conna - zwiększone wytwarzanie aldosteronu

• zespół Cushinga - nadmierne wydzielanie glikokortykosteroidów (guz)
  Choroba Cushinga - spowodowana nadmiernym wydzielaniem ACTH przez gruczolaka przysadki mózgowej
  objawy:

• cienka skóra i jej zanik

• nadciśnienie tętnicze

• otyłość Cushingoidalna (głównie w tułowiu, w obrębie karku [byczy kark], kończyny szczuplejsze)

• hiperlipidemia

• choroba Addisona (Cisawica)

• przewlekła niedoczynność nadnerczy

• niedostateczne wytwarzanie hormonów w korze nadnerczy, niszczone przez przeciwciała (autoimmunologia), m.in. przez gruźlicę
  objawy:

• ogólne osłabienie i łatwe męczenie się

• brunatne (cisawe) przebarwienie skóry, hiperpigmentacja

• napady hipoglikemii (niedociśnienie tętnicze)

6

podwzgórze

przysadka mózgowa

gruczoł docelowy

pętla ujemna duża

-

-

+

+

pętla mała ujemna

-

-