Zasady tworzenia i stosowania prawa
WYKŁAD 9 21.04.2008
Rodzaje skuteczności
Behawioralna - norma jest skuteczna behawioralnie wtedy, kiedy zostaje zrealizowany bezpośredni cel normy
Finistyczna - norma jest skuteczna finistycznie gdy zostaje zrealizowany cel pośredni tej normy
Społeczno-wychowawcza - norma jest skuteczna społeczno-wychowawczo gdy został zrealizowany szczególnego rodzaju cel pośredni tej normy, polegający na wytworzeniu się pożądanych stereotypów. W szczególności może wykształcić się w postaci poparcia, aprobaty dla normy w danej grupie społecznej
Psychologiczna - norma jest skuteczna psychologicznie jeżeli niezależnie od wpływu na zewnętrzne zachowanie się adresata będzie wywierała wpływ na jego przeżycia wewnętrzne
Relacje pomiędzy skutecznościami
Skuteczność behawioralna nie gwarantuje ani skuteczności finistycznej, ani społeczno-wychowawczej, ani psychologicznej
Skuteczność behawioralna i finistyczna nie gwarantują skuteczności społeczno-wychowawczej i psychologicznej
Skuteczność społeczno-wychowawcza i psychologiczna wpływają dodatnio na skuteczność behawioralną i finistyczną
Wszystkie skuteczności są bardzo ważne, najbardziej pożądaną przez prawodawcę jest skuteczność finistyczna.
Czynniki wpływające na skuteczność prawa:
Świadomość prawna - znajomość prawa pośród jego adresatów - rola edukacyjna państwa
Zgodność treści prawa z realiami ekonomicznymi, politycznymi i właściwościami struktury społecznej - prawodawca musi uwzględniać te realia przy tworzeniu prawa
Zgodność prawa z podstawowymi powszechnie uznawanymi ocenami - wspiera to prawo, adresaci są bardziej skłonni do przestrzegania norm
Właściwy zakres ingerencji prawnej - regulacja prawna nie powinna obejmować rzeczy niemożliwych lub bardzo trudnych do wyegzekwowania. Nie powinno stosować się regulacji odmiennej od już ustalonych i zakorzenionych społecznie sposobów regulacji
Cechy i właściwości porządku prawnego jako takiego - od prawa wymaga się żeby było względnie stałe i elastyczne. Powinno się unikać częstych zmian w prawie, ale jednocześnie to tworzone prawo powinno być elastyczne - powinno dać się dostosować do zmieniającej się rzeczywistości społecznej
Skuteczność prawa zależy od tego czy tworzone normy prawne są trafne merytorycznie i czy są trafnie dobrane ekonomicznie
Norma jest trafna merytorycznie gdy realizacja obowiązków wyznaczonych przez te normę doprowadza do zamierzonych przez prawodawcę skutków. Gdy skuteczność behawioralna powoduje skuteczność finistyczna.
Norma jest trafnie dobrana ekonomicznie gdy :
- jej realizacja nie pociąga za sobą niepożądanych następstw ubocznych
- nie wiąże się z nadmiernymi kosztami
- nie nakłada na adresata zbędnych lub uciążliwych obowiązków zwłaszcza proceduralnych, których realizowanie nie jest nieodzowne do uzyskania przez prawodawcę zamierzonych celów
Ta trafność jest warunkiem występowania czterech rodzajów skuteczności
INSTRUMENTALIZACJA PRAWA
W XX wieku pojawiły się koncepcje, które prawo traktowały jako pewną technikę społeczną. Prezentowały technologiczna wizję prawa w której :
Prawodawca to podmiot, który steruje procesami społecznymi
Prawo to instrument w rekach prawodawcy
Społeczeństwo to przedmiot oddziaływania prawa
W myśl tych koncepcji prawo miało być podporządkowane „ racjonalności instrumentalnej”
Powstanie tych koncepcji było efektem szeregu czynników pozytywnych i negatywnych.
Do czynników negatywnych zaliczamy : dwie wojny światowe, kryzys ekonomiczny oraz pojawienie się ideologii o charakterze totalitarnym.
Do czynników pozytywnych zaliczamy rozwój nauk społecznych w tym okresie. Technologiczna wizja prawa ma źródła w przekonaniu, że prawidłowości społeczne są tego samego rodzaju co prawidłowości przyrodnicze. Wierzono, że podobnie jak przyrodą, rozwojem społecznym żądzą obiektywne, niezależne od działalności ludzkiej prawa. Wierzono także, że jeśli te prawa zostaną poznane to uzyska się klucz do odpowiedniego wpływania na procesy społeczne.
Ten sposób myślenia o prawie okazał Si…e błędny ponieważ prawo nie jest skutecznym instrumentem do uzyskiwania przemian społecznych - prawidłowości społeczne nie są podobne do prawidłowości przyrodniczych. Byłoby podobne gdyby dało się te prawidłowości społeczne opisać w postaci zdań ściśle ogólnych( takich, które opisują bezwyjątkowe zależności. Prawidłowości społeczne nigdy nie przybierają takich zależności
Ludzie działają spontanicznie !
W sferze społecznej nigdy nie możemy wykluczyć, że jakieś hipotezy oparte na dobrych badaniach okażą się fałszywe jeśli ludzie podejmą środki zaradcze wobec ich realizacji. Nigdy nie możemy wykluczyć także, że nawet ryzykowne, oparte na fałszywych przesłankach hipotezy nie okażą się fałszywe jeśli ludzie w nie uwierzą i będą się do nich dostosowywać ???
Nie można wykluczyć, że ludzie zachowają się inaczej niż wynika z nauk i badan społecznych
Prawo jest bezsilne wobec spontaniczności procesów społecznych
Doprowadza to do kryzysu efektywności, a to do innych skutków ubocznych
Skutki uboczne kryzysu prawa :
Spirala jurydyzacji - częścią technologicznej wizji prawa było przekonanie, że błędy regulacji można i powinno się usunąć za pomocą innej bardziej precyzyjnej regulacji prawnej. Prowadzi to do pogłębiania się i rozszerzania regulacji prawnej - prawo reguluje coraz większy zakres życia społecznego i coraz szczegółowiej. Może to doprowadzić do zbytniego interwencjonalizmu państwowego.
Zwiększenie roli zakazów i nakazów - wynika to z chęci ograniczenia spontaniczności procesów społecznych
Zbytni, nadmierny rozwój aparatu biurokratycznego - zaczyna to z czasem być przeszkoda, a nie pomocą
Nasilenie centralizacji - stosowanie prawa jak instrumentu wymaga silnego centrum decyzyjnego
Poszerzanie się bazy informacyjnej o obywatelu będącej w dyspozycji państwa
Te skutki prowadza do problemu instrumentalizacji prawa.
Zarzut instrumentalizacji prawa to zarzut, że takie używanie prawa sprowadza ludzi do przedmiotów.
Sposoby kontroli zachowań ludzkich przez prawo
Kontrola przez warunki ramowe
Kontrola poprzez sterowanie
2