Zagadnienia:

1. Cena.

2. Popyt.

3. Prawo popytu rynkowego.

4. Komplementarność i substytucyjność.

5. Krzywa popytu I jej przesunięcie.

6. Wielkość popytu a popyt.

7. Popyt efektywny.

8. Determinanty popytu i ich analiza.

9. Efekt dochodowy i substytucyjny zmiany ceny.

10. Wyjątki od prawa popytu.

11. Przesunięcie krzywej popytu.

12. Podaż.

13. Prawo podaży.

14. Determinanty podaży i ich analiza.

Oznaczenia:

Wielkość produkcji		Q	TP	Całkowite koszty przeciętne	JKC		ATC
Cena			P	Zmienne koszty przeciętne	JKZ		AVC
Przychód całkowity		D	TR	Stałe koszty przeciętne	JKS		AFC
Przychód krańcowy			MR	Koszty krańcowe		MK	MC
Całkowite koszty stałe	KS	FC	TFC	Analiza marginalna			MK-MR
Całkowite koszty zmienne	KZ	VC	TVC	Zysk			TR-TC
Koszty całkowite	KC		TC

Cena p, podaż D, popyt S.

Rynek - oznacza instytucje lub mechanizm umożliwiające osobom posiadającym dobra i usługi kontakt z osobami chętnymi do ich zakupu. Rynek to całokształt transakcji zachodzących między kupującymi i sprzedającymi.

POPYT (D).

POPYT - jest to relacja między ceną danego dobra lub usługi a ich ilością, którą konsumenci mogą i chcą nabyć po określonej cenie przy założeniu niezmienności pozostałych zjawisk rynkowych (ceteris paribus). Popyt oznaczamy literką D (z ang. demand)

Prawo popytu rynkowego - wraz ze wzrostem ceny produktu zmniejsza się, ceteris paribus, wielkość popytu na ten produkt, natomiast wraz ze spadkiem ceny wielkość popytu wzrasta.

Zasada „ceteris paribus” - oznacza założenie niezmienności pozostałych czynników (warunków, okoliczności, elementów itp.) wpływających na analizowane zjawisko ekonomiczne. Zjawiska zachodzące w rzeczywistości gospodarczej są zawsze uwarunkowane większą liczbą czynników niż te, które uwzględnia się w prowadzonej analizie. „Ceteris paribus” = w tych samych niezmiennych warunkach.

Elastyczność cenowa popytu - jest to stopień reakcji wielkości popytu na zmianę ceny towaru. Popyt elastyczny występuje gdy niewielkie zmiany ceny powodują znaczne zmiany wielkości popytu. Elastyczność jest tym mniejsza im mniej jest substytutów danego towaru.

Komplementarność - zjawisko polegające na wzajemnym uzupełnianiu się dóbr materialnych i usług. Dobro komplementarne - dobro, czyli towary i usługi wzajemnie uzupełniające się, jedno dobro potrzebuje drugiego do prawidłowego działania, np. komputer i monitor.

Substytucja - w procesie konsumpcji ma miejsce wtedy gdy tę samą potrzebę można zaspokoić za pomocą różnych dóbr lub usług. Dobra substytucyjne to towary czy usługi spełniające podobne bądź zupełnie pokrywające się funkcje, Mają podobne zastosowanie i podobne właściwości, np. kredyt i pożyczka od znajomego.

Gdy rośnie popyt na dobro A, maleje popyt na dobro B.

Kształtowanie się popytu na masło

Cena za jedn. w zł	Rozmiary popytu w tys. ton	Kombinacje
0,99 1,39 1,79 2,19 2,59	440 400 360 320 280	E D C B A

P - cena

A

2,59

B każdy z tych punktów

2,19 to wielkość popytu

C

1,79

D

1,39

E

0,99

280 320 360 400 440 Q - ilość

Krzywa popytu rynkowego na masło

Krzywa popytu pokazuje ilość dobra lub usługi jakie ludzie chcą kupić przy każdym poziomie ceny w danym czasie.

Wielkość popytu a popyt jest to ilość dobra lub usługi jaką nabywcy gotowi są kupić w określonym czasie przy danym poziomie ceny. Wszystkie przedstawione punkty tworzą nam prostą, czyli tworzą nam popyt.

Wielkość popytu jest funkcją ceny, relatywnie wielkością o zakresie mniejszym niż popyt, który jest relacją, a tym samym jednostką o szerszym zakresie.

Popyt efektywny - to wielkość zapotrzebowania na dane dobro lub usługę poparte odpowiednim funduszem nabywczym; zgłaszana chęć nabycia towaru jest rzeczywista (taka jaka jest jego faktyczna możliwość nabycia).

Determinanty popytu -czynniki kształtujące popyt bez uwzględniania cen (czynniki pozacenowe):

A. Rynkowe:

1. dochody konsumentów

2. ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych

3. przewidywania cen relatywnych (przewidywane ceny dochodów i cen przez konsumentów w bliższej lub dalszej przyszłości; konsument działa racjonalnie, patrzy gdzie ma większą korzyść, przewiduje dziś jaka może być cena danego dobra jutro; konsument dysponuje określoną ceną nabywczą i dziś kształtuje popyt)

B. Pozarynkowe:

Czynniki pozarynkowe wynikają z różnych sytuacji życiowych

1. liczba ludności

2. gusty i preferencje, nawyki, moda

3. naśladownictwo, sezonowość np. święta,

4. czynniki socjokulturowe

5. wykształcenie

6. szerokość geograficzna, pory roku, klimat

7. efekty naśladownictwa i demonstracji

1. efekt Veblena

2. efekt snobizmu

3. efekt owczego pędu

Zależność wielkości popytu od determinantów tego popytu daje się przedstawić za pomocą tzw. wieloczynnikowej funkcji popytu, która wyraża się następującą formułą:

Q_DA = f (P_A, P_B, ...., P_Z, I, T, X)

Ceny dóbr komplementarnych

i substytucyjnych

Q_DA - wielkość popytu na dobro A

P_A - cena towaru

I - dochody konsumentów

T - czynniki socjokulturowe: nawyki, gusta, moda, przyzwyczajenia, poziom wykształcenia, płeć, miejsce zamieszkania

X - wszystkie pozostałe: klimaty, szerokość geograficzna, sezonowość

Analiza determinantów popytu:

1. wzrost dochodu konsumentów powoduje wzrost popytu na dobra i usługi (mamy więcej pieniędzy i możemy sobie na więcej pozwolić)

2. Substytucją nazywa się zjawisko zastępowania się dóbr w ich użyciu konsumpcyjnym lub produkcyjnym. Dobra są substytutami jeżeli zmiana ceny (wzrost lub spadek) na jeden produkt przy niezmienionej cenie drugiego dobra przesuwa popyt konsumentów w kierunku dobra tańszego, np. wzrost ceny masła powoduje wzrost popytu na margarynę.

3. Komplementarność - jest to wzajemne uzupełnianie się dóbr w ich zastosowaniu produkcyjnym lub konsumpcyjnym. Dwa dobra są wobec siebie komplementarne jeżeli wzrost (spadek) ceny jednego z nich powoduje spadek (wzrost) popytu na dobro drugie. Przykład: jeżeli wzrośnie cena samochodów to spadnie popyt na paliwo.

4. Kupujący mogą przewidywać znaczące zmiany cen i wyprzedzać w czasie zakupy danych dóbr, np. przewidują, że za dwa m-ce ceny samochodów wzrosną 0 10%, wówczas ci którzy zamierzają kupić samochód, będą się starali swój zakup przyspieszyć

5. Wzrost liczby ludności powoduje wzrost popytu (czyli przesuwa krzywą do góry)

6. Każdy kupujący posiada własne gusty i preferencje odnoszące się do kupowanych dóbr; wpływ na to ma moda, która powoduje wzrost popytu

7. Efekty naśladownictwa jest to popyt indywidualnego konsumenta na dane dobro, które zmienia się w zależności od popytu rynkowego, czyli popytu większości konsumentów.

Robert Giffen w II połowie XIX wieku w Wielkiej Brytanii podczas swoich badań stwierdził, że mimo wzrostu cen chleba, wielkość popytu na to dobro również wzrasta. Zaobserwował to przede wszystkim u najuboższych gospodarstw domowych, w których wydatki na chleb były wysokie w stosunku do całości wydatków. Chleb jest specyficznym dobrem konsumpcyjnym, dlatego też nie posiada bliskich substytutów, a gospodarstwa nie mogą go wyeliminować ze swojego koszyka nabywanych dóbr i usług. Zaistniała wręcz sytuacja odwrotna, a mianowicie to chleb był substytutem innych dóbr żywnościowych, których ceny były relatywnie wyższe od ceny chleba. Taka sytuacja powoduje wzrost jego spożycia.

8. Efekt demonstracji - niektórzy konsumenci chcą odróżniać się od pozostałych, chcą zamanifestować swój prestiż.

1. efekt snobizmu - polega na tym, że niektóre gospodarstwa domowe mniej cenią te dobra, które konsumują inni, a zatem nabywają je mniej lub wcale; konsumenci-snobi nie będą kupować produktów, które masowo kupują inni (np. żeby się pokazać przed gośćmi to kupią kawior, żeby im pokazać, że oni mają lepsze jedzenie niż np. jakiś tradycyjny bigos)

2. efekt Veblena - polega na tym, że niektóre gospodarstwa domowe nabywają tym większe ilości danego dobra im jest ono droższe.

Efekt Veblena (efekt demonstracji, efekt prestiżowy), zwany także paradoksem Veblena, dotyczy dóbr luksusowych i najbogatszych grup społecznych, jest to wzrost wielkości popytu na dobra luksusowe mimo wzrostu cen tych dóbr.

Posiadanie takich dóbr jest środkiem dowartościowania się, dlatego popyt na nie jest tym większy, im mniej ludzi je posiada, i - paradoksalnie - rośnie wraz z ceną. Przyczyna tego zjawiska tkwi w chęci ukazania przez najzamożniejsze grupy społeczne swojego statusu materialnego za sprawą posiadanych dóbr luksusowych. Przykładami tego rodzaju dóbr są rzadkie dzieła sztuki i markowe ubiory znanych projektantów mody.Nazwa pochodzi od Thorsteina Veblena, socjologa i jego dzieła pt. Teoria klasy próżniaczej, gdzie przedstawia teorię, wg której ludzie kupują dobra materialne by używać ich na pokaz (tzw. konsumpcja na pokaz)

3. efekt owczego pędu - polega na tym, że pewne gospodarstwa domowe tym wyżej cenią pewne dobra i tym więcej ich nabywają, im bardziej je cenią i nabywają inni

Efekt owczego pędu - zjawisko występujące, gdy konsumenci pragną nabywać pewne dobra, także po wyższych cenach, tylko dlatego, że kupują je inni. Wynika to z chęci naśladowania osób, z którymi chcą się utożsamiać. Zjawisko to pozwala wyjaśnić m.in. wpływ mody na kształtowanie popytu. Krzywa popytu dla tej grupy konsumentów położona jest wyżej od krzywej popytu dla typowych konsumentów, a jej opadająca tendencja jest słabsza. Efekt owczego pędu przedstawia sytuację, gdy wybór dokonywany jest pod wpływem innych osób. Zjawiska tego typu bazują na fakcie, że wielu konsumentów to osoby o tzw. zewnętrznym umiejscowieniu kontroli (zewnątrzsterowne). Efekt owczego pędu to przypadek efektu Leibesteina (inny przypadek to efekt snoba).

Efekt dochodowy i substytucyjny zmiany ceny

Efekt substytucyjny zmiany ceny - polega na ty, że przy obniżce ceny danego dobra (i stałości cen pozostałych dóbr) staje się ono relatywnie tańsze i konsumenci mogą nim zastępować inne dobra. Jeżeli dane dobro zdrożeje to konsumenci zastępują dane dobro dobrem tańszym, czyli jeśli cena jego rośnie to konsumenci zmniejszą zakup tego dobra lub zmienia zakup na dobro tańsze.

Efekt dochodowy zmiany ceny - sprowadza się do tego, że przy obniżce ceny danego dobra rośnie jego siła nabywcza, gdyż przy stałym dochodzie nominalnym jest on w stanie nabyć większą ilość tego dobra i odwrotnie: przy wzroście ceny danego dobra, przy danym dochodzie nominalnym, spada jego siła nabywcza tzn. że konsument jest zmuszony ograniczyć zakupy danego dobra. Przykład: jeżeli Kowalski otrzymuje nominalna wartość dochodu 2000zł a butelka 0,5l oleju kosztuje 5 zł to Kowalski (nabywca) jest w stanie nabyć 400 butelek takiego oleju. Gdyby jednak cena tego oleju wzrosła do 10 zł / 0,5l butelkę to wówczas Kowalski nabędzie mniej danego dobra, bo tylko 200 butelek.

Wyjątki od prawa popytu, czyli nieklasyczne przykłady zależności między wielkością popytu a ceną:

• efekt (paradoks) Giffena - im wyższa cena tym bardziej popyt rośnie; z paradoksem Giffena mamy do czynienia przede wszystkim gdzie jest biegun biedy. Przykład: Najwolniej rosła cena chleba a szybciej rosła cena wędlin, ze względu na ograniczone dochody dobra droższe zastępowaliśmy dobra tańszymi i dlatego mamy tu do czynienia z paradoksem: wraz ze wzrostem ceny chleba popyt na ten chleb rośnie 9z konieczności)

• paradoks Veblena - im szybciej drożeją dobra, tym jest większy popyt, im wyższa cena tym popyt większy. Mamy tu do czynienia z ludźmi najbogatszymi. Jest to efekt demonstracji i prestiżu - „im więcej mam tym lepiej jestem dostrzegany w społeczeństwie”

P - cena - Przesunięcia krzywej popytu

. wzrost

P_A A” A A'

spadek

Q_2A Q_0A Q_1A Q - ilość

Wraz z obniżeniem się dochodu przy stałej cenie P_A będziemy mogli nabyć mniej dobra tylko Q_2A, co spowoduje przesunięcie się krzywej popytu w lewo (spadek popytu).

Wraz ze wzrostem dochodu przy stałej cenie P_A będziemy mogli nabyć więcej dobra bo aż Q_1A, co spowoduje przesunięcie krzywej popytu w prawo (wzrost popytu).

Po stronie popytu wyróżniamy kupujących, a po stronie podaży sprzedających i producentów.

PODAŻ (S)

PODAŻ - jest to relacja między ilością dobra jaką producenci są skłonni zaoferować (cała ilość dóbr) do sprzedaży w danym określonym czasie a ceną, przy zachowaniu ceteris paribus (niezmienność pozostałych zjawisk rynkowych). Podaż oznaczamy literką S (z ang. supple). Podaż zależy od cen towarów oferowanych do sprzedaży.

Wielkość podaży - jest to ilość dobra lub usługi jaką producenci zamierzają sprzedać w określonym czasie przy danym poziomie cen.

Prawo podaży - wraz ze wzrostem ceny rośnie wielkość podaży, ceteris paribus, a wraz ze spadkiem ceny wielkość podaży maleje. Inaczej mówiąc - prawo podaży głosi, że wraz ze wzrostem (spadkiem) ceny dobra, rośnie (spada) ilość dostarczonych przez producentów dóbr i usług (rośnie wielkość podaży), przy założeniu ceteris paribus.

Przykład

Podaż mandarynek (wielkości hipotetyczne)

Cena 1kg w zł	Wielkość podaży mandarynek tygodniowo w kg	Kombinacje
6 5 4 3 2 1	38 33 28 20 14 6	A B C D E F

Krzywa podaży mandarynek

S

P - cena A

6

B

5

4 C

D

3

E

2

F

1

10 20 30 40 50 60 Q - ilość podaży

Krzywa podaży pokazuje ilości dobra lub usługi jakie producenci chcą dostarczyć na rynek przy każdym poziomie ceny w danym okresie.

Determinanty podaży (czynniki pozacenowe):

1. ceny czynników produkcji.

2. poziom technologii i technika.

3. podatki i subsydia.

4. przewidywania cen relatywnych.

5. liczba przedsiębiorstw w gałęzi.

6. lokalizacja produkcji.

Analiza determinantów podaży.

1. ceny czynników produkcji (ceny siły roboczej - płace, opłaty za energię, czynsze, ceny surowców) - wzrost ich powoduje zwiększenie kosztów produkcji a w rezultacie spadek podaży; od tych cen zależy poziom kosztów. Im ceny wyższe, tym koszt wytworzenia produktu wyższy i odwrotnie.

2. nowa technologia związana jest z postępem technicznym, zmniejsza koszty a w rezultacie powoduje wzrost podaży (dzięki technice i technologii firma może mieć większą wydajność, co powoduje, że koszty wytworzenia są mniejsze; technologia powoduje wzrost wydajności i może zmniejszyć ilość materiałów).

3. Niektóre podatki (VAT, akcyza) są traktowane przez producenta jako dodatkowy koszt wytworzenia produktu, powoduje to spadek podaży.

Subsydia (dotacje) traktowane są jako element zmniejszający koszty, który powoduje wzrost podaży. (Działalność państwa odgrywa tu dużą rolę; przez politykę dotacji i politykę podatkową państwo wpływa na kształtowanie się podaży).

4. przewidywane ceny relatywne mogą wpływać na obecne decyzje producentów o ilościach oferowanych przez nich produktów, np. rolnicy przewidują, że ceny zboża będą wyższe, więc magazynują je i w ten sposób nie dostarczają na rynek a to powoduje spadek podaży (czyli mniej tej ilości dóbr).

5. wzrost liczby przedsiębiorstw w gałęzi zwiększa ilość oferowanych produktów, w rezultacie zwiększa podaż.

Różnica między spadkiem (wzrostem) podaży a spadkiem (wzrostem) wielkości podaży - wielkość podaży zmienia się przez spadek ceny, a podaż zmniejsza się przez działanie czynników zewnętrznych (determinanty).

Funkcja zależności podaży od czynników ją determinujących:

Q_SA = f (P_A, P₁ .... P_n, Te, X)

Q_SA - ilość podaży dobra A

P_{A -} cena dobra A

P₁ .... P_n - ceny czynników wytwórczych

Te - poziom technologii.

X - wszystkie inne czynniki, w tym działalność państwa i zdarzenia losowe.

Przesunięcie krzywej podaży

P - cena

S₂ S₀ S₁

P_A C A B

Q_C Q_A Q_B Q - ilość podaży

S₀ - przy cenie P_A jesteśmy w stanie dostarczyć ilość dobra w wielkości Q_A

S₁ - spadek cen czynników produkcji spowoduje, że przy tej samie cenie P_A jesteśmy w stanie wytworzyć więcej dobra w wielkości Q_B (przyrost dodatni)

S₂ - jeśli nastąpi wzrost czynników produkcji to spowoduje to, że przy tej samej cenie P_A wytworzymy mniej dobra Q_C (przyrost ujemny)

Zarządzanie i marketing - Wykład 6 1

Efekt Veblena i efekt spekulacyjny.
D - popyt
P - cena
Q - ilość jednostek towaru

---