• Rozwój psychiczny człowieka to długotrwały proces kierunkowych zmian, w którym występują etapy przemian wykazujące stwierdzalne różnicowanie się obiektu pod określonymi względami.

wg. M. Przetacznikowej

- Procesy psychiczne są długotrwałym procesem bowiem nie pojawia się on od razu, ale powstaje od poczęcia, aż do śmierci. Dojrzałość i rozwój nabywa się przez całe życie. Przez całe życie mogą powstawać zmiany rozwojowe.

Długotrwałość procesu próbuje się umiejscowić w latach życia człowieka. Próbuje się też analizować ją przez zachowanie człowieka, przez zmiany w zachowaniu.

-Rozwój psychiczny człowieka należy łączyć ze zmianami kierunkowymi, nadają one istotę rozwoju psychicznego. Zmiany kierunkowe to zmiany uporządkowane, logicznie następujące. To proces, który jest logicznie powiązany, zwarty i prowadzi do dojrzałości organizmu

Zmiany prowadzą do lepszej równowagi między jednostką, a otoczeniem, całym środowiskiem. Chodzi tu o stan homeostazy (zrównoważenia świata zewnętrznego i wewnętrznego). Tylko w tym stanie człowiek jest w stanie funkcjonować kreatywnie, normalnie. Dzięki tym zmianom możemy lepiej postrzegać, analizować zjawiska, itd.

Każda jednostka może przejść przez wszystkie etapy rozwojowe. Zmiany zachodzące w poszczególnych okresach są sprawą indywidualną, a intensywność tych zmian u każdego człowieka jest inna.

Różnicowanie się obiektu jest dyferencja

integracja scalenie się obiektu

Osobowość człowieka jest przykładem zintegrowanego zachowania.

Interioryzacja czynności, proces uwewnętrznienia wszelkich czynności

Eksterioryzacja jest to umiejętność stosowania czynności w życiu

Planowanie, zorganizowane, świadome Automatyzacja

Socjalizacja Indywidualizacja rozwoju

• Zmiany ilościowe i jakościowe

Do zmian ilościowych zalicza się m.in. wagę , wzrost, czy pamięć mechaniczną człowieka. Przeżywa ona dynamiczny rozwój do 14 r.ż. , potem może być na równym poziomie.

W podobny sposób rozwija się inteligencja. Rozwija się przede wszystkim do 17, 18 r.ż., potem wzrost jest wolniejszy do 25-30 r.ż. po tym okresie przygotowujemy się do spadku wydajności umysłowej.

Zmiany jakościowe. Pojawiają się inne jakości, np. oprócz pamięci mechanicznej pojawia się pamięć logiczna . Oprócz uwagi mimowolnej pojawia się uwaga dowolna. Istnieją również zmiany proporcji i wielkości.

• Czynniki rozwoju człowieka

Dwie szkoły:

- szkoła biologiczna

- empiryzm

Na początku istniała tzw. Szkoła biologiczna, która uważała, że rozwój człowieka wiąże się z dojrzewaniem. Przychodzimy na świat z pewnymi zdolnościami psycho-fizycznymi i w miarę dojrzewania sami zmieniamy się. Dotyczyło to wzrostu, zmian wagi. Szkoła ta nie dopuszczała innych zmian, ale zawsze kładła nacisk na zdolności wrodzone.

Zwolennicy empiryzmu głosili, że człowiek jest „czystą tablicą”, a życie tworzy człowieka, tzn., zapisuje go. Nie uwzględniali procesów wrodzonych. Głównym procesem poznawczym i służącym rozwojowi było uczenie się.

W. Stern - autor teorii konwergencji, czyli współtworzenia. Uważał, że istnieje współdziałanie między dziedzicznością, a uczeniem się. Według niego predyspozycje pewnych cech zależą od dziedziczności, ale nie gwarantuje to dyspozycji. Wiele zależy od uczenia się. Mówi on o współdziałaniu środowiska biologicznego i społecznego.

Teoria 4 czynników wg. Marii Żebrowskiej

I. czynniki wewnętrzne, czyli wrodzone związane z biologią człowieka

1. wskaźniki analityczno-fizjologiczne ( typ układu nerwowego z cechami takimi jak reaktywność, aktywność, wrażliwość)

2. aktywność własna( każdy ma swój własny poziom aktywności, która jest motorem napędowy naszego rozwoju, jest to funkcja układu nerwowego

II. czynniki zewnętrzne

1. środowisko( możemy podzielić je na środowisko naturalne, kulturowe i społeczne)

2. nauczanie z wychowaniem ( są to czynności planowe i świadome, zmierzają m.in.do przekazania dziecku dorobku gatunku ludzkiego)

• Fazy ( cykle, okresy rozwoju)

Podział rozwoju psychicznego na okresy stworzyła m.in. Maria Żebrowska, jednym z zarzutów skierowanych pod adresem tego podziału jest brak wyróżnienia okresu prenatalnego.

Najnowszy podział rozwoju psychicznego człowieka wg. M. Przetacznik- Gierowska, M. Tyszkowa. B Hrawas-Napierała, I J. Trempała

1. Okres prenatalny- z podziałem na trzy trymestry

2. Wczesne dzieciństwo - do 3 r.ż.

- wiek niemowlęcy -1 r.ż.

- wiek poniemowlęcy- 2 r.ż.

3. Średnie dzieciństwo- do 7 r.ż

4. Późne dzieciństwo- od 7 r.ż. do 10 /12 r.ż

5. Adolescencja ( in. Dorastanie) od 10/12 r.ż. do 20/ 23 r.ż.

- wczesna adolescencja= wiek dorastania -okres związany z dojrzewaniem, ten najbardziej burzliwy okres występuje do 15 r.ż.

- późna adolescencja = wiek młodzieńczy -powolny okres stabilizowania się organizmu do 20/23 r.ż.

6. Wczesna dorosłość do 35/40 r.ż.

7. Średnia dorosłość do 55/60 r.ż.

8. Późna dorosłość = wiek starzenia się od 55/60 r.ż.

• Rozwój społeczny

Rozwój społeczny to wszelkie zmiany dotyczące form aktywności społecznej występującej w życiu człowieka. Dotyczy to zmian, korzystnych dla rozwoju i niekorzystnych szkodzących mu. Rozwój społeczny łączy się z innymi zmianami, w tym z rozwojem:

- poznawczym;

- emocjonalnym;

- fizycznym;

- umysłowym

Dzięki rozwojowi umysłowemu jednostka odczytuje oczekiwania społeczeństwa, ludzi, kultury. Osoby, które są intelektualnie nisko usytuowane, nie potrafią zrozumieć norm panujących w społeczeństwie. O upośledzenia w stopniu lekkim osoby potrafią zrozumieć i przyjąć normy społeczne, ale od upośledzenia w stopniu umiarkowanym poziom rozumienia tych norm zmniejsza się. W początkowym okresie życia dziecka trudno określić kiedy mamy doczynienia z rozwojem społecznym, a kiedy z umysłowym, gdyż one się łączą.

Uspołecznienie ma miejsce, gdy rozwój społeczny przebiega zgodnie z normami społecznymi. Człowiek uspołeczniony to ten, który zna normy, rozumie je i zgodnie z nimi postępuje. Ludzie uspołecznieni są szczęśliwi, zadowoleni z życia. Przyczyna tego tkwi w poczuciu przynależności do społeczeństwa.

Bywa tak, że rozwój społeczny nie przebiega zgodnie z oczekiwaniami, w związku z tym postępowanie nie będzie zgodne z normami i zwyczajami społecznymi.

Niedostosowanie społeczne to trwała postawa charakteryzująca się:

1. negatywnym stosunkiem do norm i wartości

2. trudną sytuacją wewnętrzną jednostki

3. jest to zachowanie względnie trwałe, typu anty- lub aspołecznego

Niedostosowanie społeczne dotyka całej osobowości człowieka.

K. Horney wyróżnia 3 postawy niedostosowania społecznego:

1. Postawa ku ludziom

- ujawnia się ona w ciągłym poszukiwaniu kontaktu z innymi ludźmi

- poszukiwanie kontaktu za wszelką cenę staje się reakcją neurotyczną

- duża niesamodzielność, brak poczucia pewności, osoby takie potrzebują pomocy

- osobę chcąc uzyskać pomoc przedstawiają siebie w niekorzystnej sytuacji, chcą być zrozumiane i chcą życzliwości

- próbują manipulować innymi

- w zamian nie okazują życzliwości. Jednostka nie odwzajemnia tej postawy.

- kieruje się podświadomie egocentryzmem i egoizmem

- przyczyna tej postawy może być nadopiekuńczość ze strony rodziców, ich postawa nadmiernie chroniąca. Rodzice ograniczający aktywność własną dziecka przez wyręczanie go we wszystkim . Dzieci te stają się niesamodzielne i nieporadnie

2. Odsuwanie się (ucieczka) od ludzi

- to postawa wyuczonej bezradności, bierność społeczna

- jest to wyuczona, nabyta postawa unikania kontaktu z ludźmi nie związana z typem układu nerwowego

- wiąże się z porażkami, których dziecko doznaje

- przyczyny tkwią w pierwszych relacjach społeczeństwa a dziecka, dzieje się tak, gdy brak prawidłowych więzi emocjonalnych

- wszelkie postawy unikania dziecka odsuwania go, separowania, brak akceptacji, rodzą niechęć do ludzi

- przyczyny tkwią w obwinianiu siebie, czynienie siebie gorszym w oczach innych ludzi- brak poczucia własnej wartości

3. Postawa przeciw ludziom

- wynika z silnej chęci dominacji nad innymi ludźmi

- będą to postawy agresywne, które jednostka stosuje od form łagodnych po brutalna przemoc

- wiąże się to ze specyficzną motywacją - chęć zadawania bólu, niszczenia

- motywacja ta może by ukierunkowana przeciw rzeczom materialnym, innym ludziom i na siebie samego

- szkodliwy wpływ na jednostkę

- istnieje agresja sytuacyjna- gdy zachowanie wynika z sytuacji, gdy zmusza ona wręcz do reakcji

- agresywność jest zaś cechą osobowości, te osoby b. często są agresywne, wewnętrznie mają utrwaloną cechę zadawania bólu i niszczenia

- obie te cechy uzupełniają się, nie występują samodzielnie

- zachowania agresywnego można się uczyć i na ten wzór kształtować swoją osobowość

Agresja jest w pewnym stopniu cechą dziedziczną, genetycznie uwarunkowaną. Głównie czynniki społeczne środowiskowe uczą zachowania agresywnego, mając swój największy udział.

• Formy agresji

1. Agresja frustracyjna

Podstawowym źródłem zachowania agresywnego jest frustracja

Teoria frustracji:

- frustracja jest następstwem porażki, niepowodzenia, niezaspokojenia potrzeb

- frustracja to stan przykry, którego chcemy jak najczęściej się pozbyć

- teoria zakłada, że każdy z nas ma swoistą odporność na frustrację, jedni są odporni psychicznie. Zależy to od zakresu doświadczanych niepowodzeń, porównywalność niepowodzeń z sukcesami

- zachowanie agresywne jest pierwszoplanowym mechanizmem obronnym, uruchamianym w poczuciu frustracji

- zachowanie agresywne najszybciej przynosi ulgę, rozluźnienie i rozładowuje napięcie

3 potrzeby, których niezaspokojenie prowadzi do poczucia frustracji i agresji wg. Skornego

Potrzeba miłości( afiliacji) -niezaspokojenie tej potrzeby jest przyczyną reakcji agresywnych

Potrzeba uznania społecznego- uznanie społeczne jest warunkiem posiadania poczucia własnej wartości. Niepotrzebny krytycyzm dorosłych wobec dzieci wywołuje destrukcyjne zachowanie.

Potrzeba samodzielności -pozbawienie tej potrzeby przez ciągłe wyręczanie rodzi frustrację.

Sposobem na radzenie sobie z agresją i frustracją jest

- dostrzeganie i uwzględnienie potrzeb dziecka

- otwarcie się na potrzeby dziecka ( wówczas wygasa motywacja agresji)

2. Agresja naśladowcza jest skutkiem odzwierciedlania wzorów emitujących zachowania agresywne

Początkowo jest to reakcja mimowolna, najzwyklejsze odzwierciedlenie. Źródłami agresji naśladowczej od lat najmłodszych są media i gry komputerowe.

Najczęstszym jednak źródłem zachowania agresywnego jest dom rodzinny. W tym wypadku najlepszym rozwiązaniem jest pozbawienie wzoru agresywnego i wychowywanie w rodzinie niepełnej. Nie może być mowy o zachowaniu agresywnym w relacji ojciec, matka- dziecko. Zachowanie agresywne może nosić formę nawyku, przyzwyczajenia

3. Agresja instrumentalna wyznacza skuteczne sprawcze działanie. Gdy się ono utrwala staje się nawykiem. Zachowanie agresywne zależy od hierarchii wartości ukształtowanych w domu rodzinnym.

Początki powstawania agresji instrumentalnej:

- zachowania wymuszające i histeryczne

- chęć zdobycia czegoś

Aby agresja ta nie rozwijała się należy udaremniać formy zachowania, ale nie przez agresję. Początki agresji instrumentalnej biorą swe początki w rodzinie. Tego rodzaju agresji sprzyja tzw. Rozpieszczanie dzieci i pozwalanie im na wszystko.

4.Agresja patologiczna

- ma swe podłoże biologiczne /uszkodzenia centralnego układu nerwowego, choroby/

-dlatego obserwuje się zachowania agresywne u dzieci nadpobudliwych, u oligofreników, schizofrenicznych dzieci, dzieci chorujących na padaczkę, u osobowości dewiacyjnych (charakteropatów, psychopatów)

- jest inna jakościowo, to innych typów agresji. Ta inność to łatwość do czynów bezwzględnych i okrutnych (Często osoby takie początkowo znęcają się nad zwierzętami)

- to agresja niekontrolowana

- wymyka się spod kontroli moralności

- sprawia radość i satysfakcję sprawcy

- osoby agresywne patologicznie wymagają leczenia, by zrównoważyć fizjologicznie ich organizm za pomocą środków farmakologicznych

• Rozwój poznawczy

1. Rozwój procesów poznawczych= co się zmienia w zakresie czynności poznawczych

Spostrzeganie synkretyczne_ spostrzeganie synkretyczni-analityczne - dowolne

2. Śledzenie ogólnej zdolności analizy człowieka (inteligencja)

Inteligencja to ogólny wskaźnik zdolności do czynności poznawczych danego człowieka.

Alfred Binet - 1905r. pierwsza wersja idei badania inteligencji. Pierwszy podjął badania nad rozwojem psychomotorycznym dziecka.

1. Jeśli rozwój psychiczny człowieka to ilościowe i jakościowe zmiany zachodzące w określonym czasie, to można wypracować zadania badające czy te zmiany nastąpiły

2. Zadania muszą być różne, niejednorodne. Wynika z tego, że inteligencja ujawnia się w różnych dziedzinach życia człowieka, dotyka każdej dziedziny życia. Przy budowaniu testu inteligencji należy postawić na różnorodność zadań (np. analizujące wiadomości, słownik, pamięć, myślenie, zadania praktyczne)

3. Zadania, które zakwalifikujemy do zestawu testowego muszą być:

1. wystandaryzowane- sposób podawania musi być standardowy, ogromna precyzja

2. znormalizowane- test musi być znormalizowany, tzn., że muszą istnieć pewne normy trudności zadań i ich oceny

W testach ważny jest wiek życia. Wiek umysłowy to wynik testu decydujący o rozwoju umysłowym. Im młodszy tym mniejsza różnica wystarczy by określić stopień upośledzenia lub opóźnienia.

WIEK UMYSŁOWY/ROZWOJOWY-to wiek, jaki możemy przypisać dziecku w oparciu o badania testowe. Metoda obliczania wieku umysłowego: jeżeli na każdy rok życia przypada 6 zadań, to każde zadanie to 2 miesiące rozwojowe.

Wiliam Stern wprowadził pojęcie IQ

IQ= wiek umysłowy :wiek życia x100

Inteligencja przeciętna 85-115 pkt.

Deficyt rozwojowy - min 30% w zakresie danej funkcji

Upośledzenie umysłowe często nazywane jest oligofrenią. Jest to upośledzenie określonego typu:

- znaczne obniżenie poziomu ogólnego rozwoju, w tym głównie poznawczego( od ilorazu 67)

- znaczne opóźnienie w rozwoju jest wynikiem uszkodzenia tkanki mózgowej, które wystąpiło we wczesnej ontogenezie (od poczęcia do 3 r.ż)

-oligofrenia nie ma charakteru postępującego (brak regresji)- najczęściej stanem zejściowym po jakieś chorobie. To odróżnia ją od zespołu psychoorganicznego, który ma charakter postępujący.

Pozostałe upośledzenia nie należące do oligofrenii:

- wszelkie uszkodzenia spowodowane niekorzystnymi warunkami środowiskowymi (zwane upośledzeniem pozornym lub pseudoupośledzeniem)

• Henry Skeals 1935rprowadził badania na 25 dzieci z sierocińca. wyodrębnił z pośród nich 13chłopców i umieścił ich w rodzinach zastępczych. W ciągu 3 lat ich IQ wzrosło z 67 pkt. do 98. Dzieci te obserwowano przez kolejne 25 lat i różnice w ich Ilorazie Inteligencji nie znikły. Dzieci te skończyły szkoły, normalnie funkcjonowały w środowisku życia.

- dzieci poważnie opóźnione w rozwoju z powodu chorowitości. Dotyczy to głównie chorób nerek, płuc, serca, układu krążenia.

- dzieci z uszkodzonymi analizatorami słuchu, wzroku

4 POZIOMY UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO

1.UPOŚLEDZENIE W STOPNIU LEKKIM II 67-52 ( test Wechslera)

- dzieci te wyglądem nie różnią się od dzieci prawidłowo rozwijających się i nie są odróżniane aż do wieku szkolnego

- dzieci są sprawne ruchowo, równie szybko zaczynają mówić chodzić, bawić się, co dzieci zdrowe

- na jaw ich upośledzenie wychodzi w wieku szkolnym, gdy muszą dokonywać analizy słuchowej, wzrokowej itd.

- mogą uzyskać w swym optimum obraz psychologiczny dziecka wieku 8-12 lat , które osiągają one w wieku 20-21 tal

- są to dzieci wyuczalne, mają swoje programy szkolne, dzieci te wymagają innych metod nauczania

-ich rozwój zależy od poziomu życia, od warunków kulturowych, społecznych

- upośledzenie to zawsze owocuje w sposobach myślenia ( ale mogą myśleć pojęciowo, konkretnie, ale mają problemy z pojęciami abstrakcyjnymi i ogólnymi)

- dzieci te potrafią być dziećmi uspołecznionymi, mogą to być dzieci moralne, ale trudniej ich tego wszystkiego nauczyć, dłużej dochodzą do uspołecznienia, później osiągają stan pełnego przystosowania

- mają uboższy słownik wiadomości i informacji ogólnych, ale mieć rewelacyjną pamięć, potrafią więc funkcjonować odtwórczo

2. UPOŚLEDZENIE W STOPNIU UMIARKOWANYM II 51-35

- dzieci te w optymalnych warunkach osiągają poziom dziecka 7letniego

- nie są wyuczalne, ale wyćwiczalne, dlatego trzeba kłaść nacisk na trening i ćwiczenia

- komunikatywność i wyćwiczalność jest zależna od tego czy upośledzenie jest w swej górnej czy dolnej granicy

- to często upośledzenie typu oligofrenia

-upośledzenie zależy od tego gdzie jest uraz w układzie nerwowym i w jakim stopniu się utrzymuje

- są to często dzieci albo nadpobudliwe, albo zahamowane i trudno d nich dotrzeć

- dzieci te rzadko są samodzielne, wymagają opieki, a im bliżej 35/36 lat tym ta opieka jest większa

3. UPOŚLEDZENIE W STOPNIU ZNACZNYM II 35-20

- poziom dziecka 3letniego, które osiąga się w przeciągu 8-10 lat

- są to oligofrenicy z zaburzeniami w centralnym układzie nerwowym

- mowa w postaci pojedynczych słów, potrafią wykonywać krótkie polecania, nie rozumie co się do niego mówi, toteż nie jest w pełni odpowiedzialny za swoje czyny

- dzieci te wymagają stałej opieki, ich zachowanie bywa nieprzewidywalne bowiem są one pozbawione autokontroli

4.UPOŚLEDZENIE W STOPNIU GŁEBOKIM II 19 >

- nie występuje mowa, nie rozumieją i nie wykonują poleceń, nawet tych najprostszych, więc nie ma relacji społecznych

- dzieci te nie wytwarzają czynności psychicznych - nie ma spostrzegania, myślenia, pamięci

- wymagają stałej opieki, nie dają sygnału o potrzebach fizjologicznych i biologicznych, ani ich nie kontrolują

- dzieci te nie wytwarzają więzi

8

---