ETYKA PRAWNICZA
Zagadnienia
Wprowadzenie do etyki
Argumentacja etyczna
Etyka prawnicza (założenia, idee)
Etyka adwokacka, radcowska, sędziowska
Kolokwium zaliczeniowe (24.03 - 3 części: I wyjaśnienie pojęć (6), II argumentacja etyczna (3), III scharakteryzowanie instytucji, zasady lub wartości norm etycznych poszczególnych etyk zawodowych na podstawie kazusu)
Wprowadzenie do etyki
1.1. Charakterystyka językowa wypowiedzi o normach, ocenach, wartościach
Moralność - jest to zbiór norm postępowania, które to normy postępowania wyznaczone są ocenami szczególnego rodzaju. Od tak pojmowanej moralności należy odróżnić obyczajowość. Obyczajowość to zbiór norm postępowania uznawanych za obowiązujące ze względu na to iż w określonym środowisku wykształcił się nawyk postępowania zgodnie z danym obyczajem. Moralność, która obejmuje zarówno normy postępowania jak i normy obyczajowe, to moralność w szerokim znaczeniu (sensu largo).
Etyka - rodzaj refleksji nad postawami moralnymi.
3 sposoby pojmowania etyki:
etyka jako pojęcie odnoszące się do zbioru zasad etycznych danego zawodu, np. etyka lekarska, etyka sędziowska;
etyka jako:
etyka normatywna (doktryna moralna) polega na usystematyzowanym wyłożeniu pewnych norm moralnych w połączeniu z argumentacją skłaniającą do ich przestrzegania;
etyka opisowa - zespół twierdzeń o zachowaniach moralnych, postępowaniu moralnym;
metaetyka - etyka drugiego stopnia, stara się ona odpowiedzieć na pytanie o status ontologiczny (czy dobro moralne wartości istnieje) i epistemologiczny (jeżeli istnieją to jak są poznawalne) wartości.
W metaetyce zarysowały się dwa stanowiska:
kognitywizm
naturalizm - dobro moralne, wartości moralne istnieją i są poznawalne na drodze empirii
intuicjonizm - wartości istnieją, ale nie są poznawalne poprzez empirię tylko poprzez intuicję
akognitywizm
emotywizm - wartości i dobra moralne nie istnieją, a zatem nie można ich poznać. Nie ma wartości - są tylko emocje.
Semiotyczna charakterystyka wypowiedzi o sądach etycznych
Sądy etyczne:
oceny moralne
normy moralne (powinności)
Wypowiedzi:
twierdzenia - wypowiedzi opisowe, które zdają nam sprawę z istnienia bądź nie istnienia danego faktu (fałszywe bądź prawdziwe)
wypowiedzi syntetyczne - prawdziwość bądź fałszywość oceniona jest w odniesieniu do rzeczywistości. Zdanie syntetyczne oparte jest na klasycznej teorii prawdy (teoria referencji) - zdanie jest zdaniem prawdziwym jeśli koresponduje z rzeczywistością.
zdania analityczne - prawdziwość wyznaczona jest znaczeniem użytych w tym zdaniu wyrażeń bądź pojęć,
zdanie wewnętrznie kontradyktoryczne (zdanie analityczne fałszywe) - fałszywość wyznaczona jest znaczeniem użytych w tym zdaniu wyrażeń bądź pojęć,
Teoria prawdy koherencyjnej - zdanie jest prawdziwe jeśli jest zgodne (koherentne) ze zdaniami, które wcześniej były uznawane za prawdziwe.
Pragmatyczna teoria prawdy - zdanie jest zdaniem prawdziwym ze względu na skutki jakie niesie za sobą uznanie tego zdania za prawdziwe.
Ocena moralna - oceny, których dokonujemy towarzyszą w naszym życiu od zawsze i każdego dnia dokonujemy ocen.
Odróżniamy kategorie:
ocena - jest to pewne przeżycie tego co można nazwać aprobatą bądź dezaprobatą danego stanu rzeczy.
Rodzaje ocen:
ocena indywidualna (kazuistyczna) - takie przeżycie aprobaty bądź dezaprobaty, które dotyczą indywidualnego stanu rzeczy,
ocena generalna (pryncypializm) - jej treść wyznaczona jest normą generalną,
ocena samoistna (zasadnicza) - przeżywamy aprobatę lub dezaprobatę danego stanu rzeczy ze względu na ów sam stan rzeczy,
ocena instrumentalna (instrumentalnie podbudowana) - takie przeżycie aprobaty bądź dezaprobaty stanu rzeczy, który nie jest oceniany sam przez się, gdyż jest instrumentem do osiągnięcia innego stanu rzeczy,
ocena preferencyjna - przeżycie aprobaty bądź dezaprobaty na rzecz określonego stanu rzeczy w stopniu większym bądź mniejszym wobec innego stanu rzeczy,
ocena jednoaspektowa - przeżywamy aprobatę bądź dezaprobatę danego stanu rzeczy z jednego punktu widzenia;
oceny hedonistyczne - takie oceny, w których przeżywamy aprobatę/dezaprobatę określonego stanu rzeczy ze względu na uzyskanie przyjemności
oceny estetyczne - takie oceny, w których przeżywamy aprobatę/dezaprobatę określonego stanu rzeczy ze względu na poczucie piękna
oceny utylitarne - takie oceny, w których przeżywamy aprobatę/dezaprobatę określonego stanu rzeczy ze względu na użyteczność
oceny moralne - takie oceny, w których przeżywamy aprobatę/dezaprobatę określonego stanu rzeczy ze względu na pojmowanie dobra moralnego
ocena wieloaspektowa (globalna) - wyrażamy aprobatę bądź dezaprobatę danego stanu rzeczy dokonywane z wielu punktów widzenia
wypowiedzi oceniające - wypowiedź językowa, która określa owo przeżycie aprobaty bądź dezaprobaty danego stanu rzeczy;
Normy moralne - takie normy postępowania, które są wyznaczone przez szczególnego rodzaju oceny, tj. oceny moralne.
Wzajemne relacje i różnice między ocenami i normami moralnymi
oceny/wypowiedzi oceniające oraz normy moralne mogą pozostawać w takich relacjach, że wzajemnie uzasadniają swoją treść
ocena może stanowić uzasadnienie dla treści normy
norma może uzasadniać ocenę (źle zrobiłeś ściągając na egzaminie, bo powinieneś być uczciwy)
treść jednej normy moralnej może uzasadniać treść innej normy moralnej (nie powinieneś ściągać na wykładzie, bo powinieneś być uczciwy)
ocena może uzasadniać inną ocenę (źle zrobiłeś ściągając na egzaminie, bo źle być nieuczciwym);
sensownie sformułowana norma moralna powinna dotyczyć zachowań przyszłych, zaś przedmiotem oceny mogą być tak zachowania przeszłe jak i teraźniejsze jak i przyszłe;
oceny są wyrazem pewnych emocji, tzn. oceny odnoszą się do sfery emocjonalnej, zaś normy moralne są wyrazem woli (wolicjonalna);
normy pełnią funkcję sugestywną, zaś oceny pełnią funkcję ekspresyjną;
normom moralnym przysługuje walor obowiązywania, zaś ocenom moralnym przysługuje walor ocen słusznych;
Dobro moralne, a zatem ocena moralna i norma moralna mogą być pojmowane na 3 sposoby (M. Osowska):
1) felicytologia - dobro moralne pojmowane jako szczęście - normami moralnymi są takie wskazania, które wskazują jak to szczęście uzyskać;
2) perfekcjonistyka - dobro pojmowane jako godność ludzka - normami moralnymi są takie wskazania, które wskazują jak godnie żyć;
3) nurt zasad współżycia społecznego/solidaryzm społeczny - dobro moralne jako dobro wspólne;
Spory jak dobro wspólne dzielić:
zasięg naszych moralnych obowiązków
wskazanie formuł sprawiedliwości (np. każdemu równo, każdemu wedle wykształcenia)
wskazanie dóbr zasadniczych
wskazanie dóbr instrumentalnych
w jaki sposób rozstrzygać kolizje dóbr
Wartości i status wartości
podejście naturalistyczne - wartością jest pewna cecha określonego podmiotu (czegoś lub kogoś) ze względu na którą to cechę to coś lub ktoś jest oceniane dodatnio;
wartości traktuje się jako byty idealne, które istnieją niezależnie od naszych ocen, postaw, systemu wartości;
Status ontologiczny wartości (czym są wartości)
obiektywizm - w ramach tego stanowiska uznaje się, że wartości są pewnego rodzaju bytami, które istnieją obiektywnie, w tym sensie, że niezależnie od ocen żywionych przez poszczególne osoby
monizm etyczny - wartości istnieją obiektywnie, ale wśród owych wartości jest jedna wartość naczelna, a wszystkie inne są wartościami jej podporządkowanymi; (system wartości oparty na religii - wartość najwyższa Bóg),
pluralizm etyczny - wartości są obiektywne, ale nie tworzą żadnej hierarchii, a więc wszystkie one są wartościami równorzędnymi. W określonych sytuacjach mogą popadać w kolizje;
subiektywizm - odrzuca stanowisko o obiektywnym istnieniu wartości. Traktuje wartości jako pochodne wartościowań moralnych sądów etycznych poszczególnych osób.
relatywizm moralny
aksjologiczny - sąd etyczny stanowi wynik wyboru każdej osoby i jest zrelatywizowany do własnych preferencji aksjologicznych,
kulturowy - sąd etyczny jest pochodny kultury w jakiej została dana jednostka ukształtowana,
sytuacyjny - sąd etyczny danej jednostki jest zrelatywizowany (jest pochodną) sytuacji, w której dana jednostka przebywa/występuje;
absolutyzm moralny - sądy etyczne nie są zrelatywizowane ani co do preferencji aksjologicznych, ani kultury, ani sytuacji.
Argumentacja etyczna może być przeprowadzona na 3 poziomach/ struktura sądów etycznych
poziom weryfikacji - kiedy weryfikujemy to iż sąd etyczny znajduje rzeczywiście swoje uzasadnienia w racje, której przyjmujemy na rzecz sądu, którego należało by przyjąć;
walidacji - argumentacja odwołuje się do podstaw przesłanek racji, które ktoś przywołuje na rzecz określonego sądu, podstawność i zasadność samych racji, które sąd przyjmujemy. Chodzi o wykazania samej podstawności/ dobrze zrobiłeś, że nie spóźniłeś się na wykład, bo punktualność jest czymś dobrym- I TERAZ DLACZEGO PUNKTUALNOŚĆ JEST CZYMŚ DOBRYM.
windykacji- uzasadniamy zasadność danej racji odwołując się do jakiś głębokich systemów etycznych, które znajdują swoje uzasadnienie w jakiś fundamentalnych systemów etycznych np. religia. Należy to łączyć z systemem walidacyjnym.
W tym ujęciu - sąd etyczny - dobrze zrobiłeś będąc lojalnym wobec swojego klienta. Weryfikujemy: faktycznie tak jest, później - dlaczego lojalność jest czymś dobrym - i uzasadniamy daną rację na podstawie jakiegoś fundamentu.
Rodzaje argumentacji etycznej (ze względu na rodzaj racji jaki przywołuje się np. w procesie czy w czynnościach składających się na argumentację etyczną):
oparte na racjach logicznych: przyjmuje się, że jest możliwa do przeprowadzenia kiedy przyjmie się pewne zdroworozsądkowe 3 kanony logicznego myślenia.
zasada niesprzeczności- nie można sobie samemu przeczyć;
zasada konsekwentności sądów etycznych;
zasada sylogizmu praktycznego- występują dwie przesłanki i 1 wniosek (przesłanka normatywna i jakaś tam jeszcze + wniosek);
a) argumentacja odwołująca się do spójności logicznych poglądów:
argumentacja z konsekwentności ocen podstawowych, polega na wykazaniu, iż sąd etyczny będący przedmiotem sporu jest pewną konsekwencją uprzednio przyjętego i zaaprobowanego sądu, a w szczególności przyjętej i zaaprobowanej oceny podstawowej; sztuka by wykazać, że lojalność wobec wymiaru sprawiedliwości jest ok, przyjmując jednocześnie, że dobrze jest być uczciwym w stosunku do innych; ocena podstawowa - nie należy oszukiwać innych → nie należy ściągać na egzaminie bo oszukuje egzaminatora.
argumentacja AD ABSURDUM, polega na wykazaniu, że przyjęcie jakiegoś poglądu, oceny etycznej opartego na jakiś racjach przynosi absurdalne konsekwencje, a zatem należy ów sam pogląd odrzucić. Chcę wykazać, że ten sąd powinien odrzucić poprzez wskazanie absurdalnych konsekwencji np. każde pozbawienie człowieka życia jest złe - oparte na racji, że życie jest najwyższą wartością, i chcę tu wskazać absurdalne konsekwencje z przyjęcia odmiennego sądu- skoro uznajesz, że każde zabijanie człowieka jest złe, to nie możesz zabić człowieka we własnej obronie, czyli trzeba przyznać, że istnieją pewne absurdalne konsekwencje twojego stanowiska.
argumentacja odwołująca się do niezgodności danej oceny do innej oceny wcześniejszej; życie jest wartością najwyższą, a jednocześnie uznaje, że dopuszczalna jest eutanazja. Wykazanie, że jest się niekonsekwentnym, bo najpierw mówi, że życie najważniejsze, a później eutanazja.
argumentacja z przypadku obalającego: w dyskusji przyjmujemy jakąś zasadę, jednocześnie wskazujemy na określonej, szczególne okoliczności aby uznać należy iż ów sąd i ta zasada nie powinny mieć zastosowania, określony przypadek obalający; zasada prawdomówności - prawdomówność jest czymś dobrym. Jednak przy czym kłamstwo miałoby uratować komuś życie. Zastosowanie w szczególnych sytuacjach.
argument teleologiczny, z celu na środek; przedmiotem sporu owej argumentacji jest pewien środek, który miałby prowadzić do osiągnięcia jakieś aprobowanego celu przez dyskutantów. Aprobując określony cel wskazujemy jednocześnie, że środek prowadzi do danego celu. Więc trza ten środek przyjąć, aby dojść do tego celu, skoro tak uznasz. > ograniczenie przestępstw na danym terenie, to ten co gada, to „zgodzisz się, że trzeba zaostrzyć kary na określone przestępstwo”- spór- czy należy zaostrzać kary.
argument z wyższych racji - uznaje się, iż dane postępowanie jest złe, i formułuje się ocenę dezaprobującą, ale jednocześnie wskazuje się iż ze względu na wyższe racje np. uniknięcie większego zła, należy ów sąd przyjąć, uznać jako zasadny. Uznaje się, że kradzież jest czymś złym, ale pokazuje się jakieś wyższe racje, że kradzież lekarstwa- wyższe dobro, należy uznać że ów czyn jest usprawiedliwiony.
b) argumentacja odwołująca się do tez empirycznych/ twierdzeń o rzeczywistości: odwołują się do jakiś faktów - mają wykazać zasadność jakiegoś sądu etycznego - odwołują się do skutków empirycznych przyjęcia jakiegoś sądu
argumentacja z równi pochyłej: polega na wykazaniu, że stanowisko, czy też rozstrzygnięcie w oparciu o to stanowisko może prowadzić do eskalacji żądań, postulatów, które są do nie zaakceptowania przez inną osobę i z tego powodu należy go odrzucić; in vitro- jeśli ktoś uważa, że jest to czymś złym- to owe zło wynika z faktu, że dzieci mają większe skłonności do wad genetycznych (empiryzm); legalizacja związków homoseksualnych- jeżeli do tego dopuścimy to eskalacją owych żądań, że będą chcieli mieć dzieci... i czy chciałbyś aby tak było? (konsekwencja empiryczna- żądanie postulatów)
argumentacje oparte na racjach psychologicznych: obejmują wszystkie względy, powody, które mają nakłonić drugą stronę do zmiany swoich przekonań, ale nie odnoszących się do meritum owych sądów - nie odwołuje się do spójności poglądów, empirii, konsekwencji empirycznych, a do skłonności, emocji ludzkich, które pozwalają dane stanowisko odrzucić bądź zaakceptować.
argument z analogii: polega na zestawieniu jakiegoś sądu etycznego z innymi sądami, które wywołują skrajne emocje, reakcje moralne dobre bądź złe. np. nielojalność prawnika wobec klienta jest jak zabijanie nieradzonych dzieci. Wywołuje to pewne skrajne emocje, porównanie.
argument zgodności z jakąś przyjmowaną doktryną etyczną: nie odwołujemy się do meritum, wskazujemy, że należy przyjąć lub odrzucić ze względu na przyjmowaną doktryną... ty jako liberał, katolik, … , powinieneś przyjąć dane stanowisko,
argument ze zgodności z jakimś autorytetem moralnym (argument z autorytetu): dany sąd powinien być sądem przyjętym, akceptuje jakiś autorytet moralny, powinieneś tak myśleć bo tak myślał Jan Paweł II;
argument z konsensusu środowiskowego: wykazuje się, iż przyjęcie pewnego konsensusu środowiskowego co do zasadności owej oceny przyjmujemy, że owa ocena jest do zaaprobowania; żaden prawnik nie powinien być nielojalny wobec klienta, bo tak się nie robi, ty jako lekarz nie powinieneś tego i tego... uznanie, że pewnych czynności się nie robi.
argumentacja odwołująca się do genezy dyskutowanej oceny moralnej: wskazanie zasadności bądź bezzasadności oceny poprzez ujawnienie jej genezy owej oceny, np. rodzice powinni wymierzać karę cielesną dzieciom, bo genezą tego jest to, że ktoś tak był wychowany
argument z własnego interesu: wykazanie, że należy przyjąć dany sąd ze względu na swój własny interes. Czy powinniśmy pomagać osobom biednym? Tak bo może kiedyś sama będę potrzebować pomocy, bo będę klepać biedę.
Na podstawie znanych Ci argumentów etycznych przeprowadź następującą argumentację:
z konsekwentności ocen podstawowych: lojalność prawnika wobec klienta jest czymś dobrym, godnym aprobaty: JAKO OCENA PODSTAWOWA/ BYCIE LOJANYM JEST CZYMŚ DOBRYM/ DOBRZE JEST WYKONYWAĆ KOMPETENTNIE SWOJE OBOWIĄZKI
ad absurdum: adwokat zawsze powinien być lojalny wobec swojego klienta: LOJANOŚĆ PRAWNIKA WOBEC KLIENTA- ABSURDALNĄ KONSEWENCJĄ BYŁBY KONFLIKT INTERESÓW Z INTERESAMI INNEGO KLIENTA LUB Z WŁASNYM INTERESEM, W ZWIĄZKU Z TYM LOJALNOŚĆ JEST CZYMŚ ZŁYM
niezgodność jakieś oceny z inną oceną: tolerowanie fałszywych zeznań świadka na korzyść klienta prawnika jest czymś dobrym: JEŻELI SĄ TO FAŁSZYWE ZEZNANIA A JEDNOCZEŚNIE USTALILIŚMY WCZEŚNIEJ, ŻE NIE NALEŻY TOLEROWAĆ KŁAMSTWA NO TO WTF? COŚ MUSISZ ODRZUCIĆ
z przypadku obalającego: adwokat dokonując czynności procesowych bezwzględnie powinien kierować się zasadą lojalności wobec wymiaru sprawiedliwości: GDY SĄD ORZEKA POPEŁNIAJĄC PRZESTĘPSTWO NP. POPRZEZ KORUPCJĘ TO NIE MOŻE BYĆ LOJALNY WOBEC WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI/ PRZY TAJEMNICY ZAWODOWEJ- JEŚLI ADWOKAT WIE, ŻE JEGO KLIENT JEST WINNY, WIĘKSZE ZŁO JEŚLI DOCHOWA TAJEMNICY.
z celu na środki: aprobowanym celem jest sukces procesowy prawnika- uwzględnienie apelacji, spornym środkiem jest korzystanie z ciężkiej, nieadekwatnie opłacanej pracy pracowników kancelarii: APROBUJESZ TO, ŻE SUKCESEM JEST APELACJA TYM ŚRODKIEM JEST TO, ŻE MUSISZ WYKORZYSTAĆ LUDZI W KANCELARII NO TO MASZ PECHA/ JEŚLI CHCESZ OSIĄGNĄĆ SUKCES PROCESOWY, MUSISZ SKORZYSTAĆ Z CIĘŻKIEJ PRACY PRACOWNIKÓW KANCELARII
argument wyższych racji: czy powołanie na świadka osoby, co do której prawnik nie wiedział przed powołaniem, że będzie kłamał na korzyść oskarżonego można uzasadnić tolerowaniem jakąś wyższą rację. *(adwokat dowiedział się, że fałszywe zeznania, czy istnieją wyższe racje aby to tolerować): WYŻSZĄ RACJĄ JEST WYGRANIE PROCESU
z równi pochyłej: wykaż, na podstawie tego argumentu, iż postulat zniesienia zakazu reklamy jest nie do zaakceptowania: JEŻELI ZNIEŚLIBYŚMY ZAKAZ REKLAMY, TO DANE EKSTREMALNE REKLAMY POJAWIŁYBY SIĘ NP. W SZPITALU DOT. USŁUG POGRZEBOWYCH, CHCIAŁBYŚ TEGO?
Argument z analogii: uzasadnij, że złamanie tajemnicy adwokackiej JEST JAK ZABICIE MATKI/ WYDANIE POLICJI WŁASNEGO SYNA
argumentacja ze zgodności z doktryną etyczną: korzystanie z wolności słowa jest zgodne z DOKTRYNĄ LIBERALNĄ/ WARTOŚCIAMI LIBERALNYMI
argumentacja ze zgodności z autorytetem: przyjmij adwokacie, że należy unikać konfliktu interesów, bowiem TAK UWAŻAŁ MÓJ BRAT
odnoszące się do konsensusu środowiskowego: żądanie, przez klienta wobec prawnika osiągnięcia określonego rezultatu ŻADEN PRAWNIK NIE POWINIEN ZGODZIĆ SIĘ CO DO TEGO ABY TAKIE ŻĄDANIE ZOSTAŁO ZREALIZOWANE, SFORMUOWANE. MA TO BYĆ NALEŻYTA STARANNOŚĆ A NIE REZULTAT.
argument odnoszący się do genezy: należy starannie sporządzać pisma procesowe BO TAK NAS NAUCZONO NA APLIKACJI, W SZKOLE, NA UCZELNI. BO TAK MNIE NAUCZYŁ MÓJ PATRON
argument z własnego interesu: sędzia powinien być bezstronny i niezawisły w orzekaniu BO W KAŻDEJ CHWILII JA MOGĘ STANĄĆ PRZED SĄDEM.
Ogólna charakterystyka etyki prawniczej
Etyka zawodowa - zbiór zasad postępowania, który adresowany jest do danej grupy zawodowej.
Wskazać można na trzy sposoby pojmowania etyki prawniczej:
etyka cnót, cech charakteru-kryterium oceny czynu prawnika notariusza sędziego itd. Jest to jak się ów czyn ma do postulowanego zespołu cech etycznego adwokata, prawnika;
deontologiczna - kryterium oceny czynu prawnika: jak się ów czyn, postępowanie, zachowanie, ma do określonych, wskazanych w kodeksie zasad etycznego postępowania;
konsekwencjalistyczna - kryterium oceny czynu: jakie konsekwencje niesie z sobą ów czyn, postawa, zachowanie.
Etyka prawnicza często jest nazywana deontologiczną, ponieważ zasady postępowania prawników wskazane są w kodeksach.
Czy etyka prawnicza powinna być etyką kodeksową, czy pozakodeksową?
Przeciwnicy etyki kodeksowej : nie ma sensu określać, wskazywać zasady postępowania, zasad etycznych w kodeksach, bo to co jest istotne z punktu widzenia relacji między klientem, a prawnikiem jest wynikiem ludzkiej przyzwoitości.
Zasady moralności ludzkiej są niejednolite. Nie ma też wyznaczonych konsekwencji z niezachowania odpowiedzialności prawnej.
Kodeks prawniczy powinien być aktem normatywnym. Nie powinien zawierać opisu ideałów, wartości, do których powinna dążyć określona prawnicza(…)Kodeksy etyczne powinny dbać o interes i dobro publiczne, a nie traktować jako zestaw norm chroniących interes wykonujących dany zawód. Kodeks powinien być rzeczowy, powinien dotyczyć szczegółowych , specyficznych zagadnień. Nie odwoływać się do moralności („nie kłam, nie kradnij” etc.) Powinien dotykać w szczególności problemów dot. Wykonywania określonego zawodu.
Jak się mają zasady etyki prawniczej, do norm prawnych?
Zawód prawnika - zawód zaufania publicznego
Argumenty:
prawnicy zajmują się szczególnie doniosłymi dla ludzi dobrami(wolność, życie, majątek, zdrowie, własność…), te dobra charakteryzują się tym, że są chronione przez państwo, przez władze publiczne,
prawnicy działają w sferze publicznej,
publicznie musimy zaufać, że wykonawcy owego zawodu, wykonują ten zawód rzetelnie, jak najlepiej; że prawnik posiadł niezbędną wiedzę, zna swój fach.
Podstawowym powodem rodzenia się problemów jest niezachowanie lojalności, wg kodeksów, kolegów(innych prawników), klientów etc.
Drugi powód to konflikt interesów:
między prawnikiem a klientem,
między klientami określonego prawnika,
z samym sobą (wewnętrzny).
Zasady lojalności
Prawnik powinien odmówić jeśli:
jest niekompetentny,
interes jednego klienta nie zgadza się z interesem drugiego,
wie, iż istnieją nikłe szanse na powodzenie sprawy,
istnieją znaczne różnice co do strategii prowadzenia sprawy,
powziął wiedzę co do tego, ze działalność klienta może prowadzić do popełnienia przestępstwa(np. nakłanianie kogoś do fałszywych zeznań).
Obowiązki wynikające z zasad lojalności:
poinformowanie o stanie rozwiązania sprawy,
powiadomienie o szansach wniesienia środka odwoławczego,
rozliczenie finansowe,
zwrot depozytów oraz dokumentów jakie zostały przekazane.
Obowiązki wobec klienta:
zachowanie kompetentności,
staranność działania,
niezwłoczność działania,
działanie zgodne z najlepszą wiedzą,
działanie uczciwe,
rzeczowość i dochowanie tajemnicy zawodowej,
informowanie o stanie sprawy,
wykazywanie gorliwości,
obowiązek podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
Trzy argumenty świadczące o tym, że powinno się unikać konfliktu interesów
odwołujący się do lojalności prawnika wobec klienta,
obowiązek dochowania tajemnicy zawodowej,
zachowanie spójności postępowania procesowego.
Ujemne skutki konfliktu interesów (konflikt interesów wyklucza lojalność wobec klienta):
utrudnia zmianę miejsca pracy przez prawników,
nie do uniknięcia w małych miejscowościach,
powołanie się na konflikt interesów jest skuteczną metodą obstrukcji procesowej.
Zasady tajemnicy zawodowej:
Adwokat jest zobowiązany zachować w tajemnicy oraz zabezpieczyć przed ujawnieniem lub niepożądanym wykorzystaniem wszystko, czego dowiedział się w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych.
Dochowanie tajemnicy powinno być gwarantowane przez prawo.
Argumenty za karalnością za niedochowanie tajemnicy:
poufność komunikacji wspiera pełną, uczciwą rzeczową relację między prawnikiem a klientem, co w konsekwencji wspiera dobry wymiar sprawiedliwości,
zachowanie tajemnicy adwokackiej jest warunkiem skutecznego reprezentowania i ochrony interesów jednostki,
obowiązek zachowania wszystkich informacji uzyskanych w związku z reprezentowaniem interesów klienta,
sądom zabrania się zmuszania prawnika do ujawnienia informacji uzyskanych przez klienta w trakcie trwania procesu.
Tajemnicę adwokacką obejmuje się wszystkie te informacje, które uzyskał pełnomocnik przed udzieleniem pełnomocnictwa, a również są istotne dla interesów klienta.
Adwokat nie może ujawniać czegokolwiek, co może prowadzić nawet POŚREDNIO do ujawnienia tajemnicy adwokackiej, chyba, że ujawnienie informacji prowadzić może, do uniemożliwienia popełnienia przestępstwa przez klienta, ale tylko w takim zakresie.
Argumenty za utrzymaniem tajemnicy zawodowej:
jest korzystna dla interesów klienta,
istotna dla wymiaru sprawiedliwości,
ważna dla społeczeństwa,
Przeciw:
służy bardziej prawnikom jako zasłona, za którą ukrywają niekompetencje zawodową,
zasada jest iluzoryczna, szczególnie wtedy gdy prowadzenie sprawy wymaga odwołania się do wiedzy eksperckiej, wiedzy biegłych,
nie służy społeczeństwu.
INSTYTUCJA IMMUNITETU ADWOKACKIEGO
Prawnik nie ponosi odpowiedzialności karnej na tzw. Zasadach ogólnych wskazanych w kodeksie karnym
ARGUMENTACJA: specyfika zawodu adwokata wymaga tego, aby prawo gwarantowało, umożliwiało użycie środków zapewniających adekwatną obronę interesów klienta. Zgodnie z najlepiej pojmowanym interesem klienta.
Zasada wolności słowa i pisma oraz wiążący się z ową zasadą immunitet radcowski, adwokacki.
Immunitet nie jest nieograniczony.
Status osoby poszkodowanej naruszeniem wolności słowa i pisma Dot. Tych osób, które w chwili popełnienia brał udział w tym samym postępowaniu jurysdykcyjnym (w tej samej chwili uczestniczyły w całym procesie).
Lojalność wobec wymiaru sprawiedliwości:
obowiązek nienaruszania powagi sądu,
obowiązek nieuchybiania godności osób uczestniczących w postępowaniu,
zakaz demonstrowania osobistego stosunku do klienta, osób bliskich i innych uczestników postępowania,
nieokazywanie osobistych relacji do pracowników wymiaru sprawiedliwości,
bycie rzeczowym,
obowiązek poprawności, jasności formułowania myśli,
obowiązek bycia odpowiedzialnym za treść i formę pism procesowych,
korzystanie z immunitetu nie może przekraczać granic wyznaczonych przez prawo i rzeczową potrzebą,
nie wolno grozić świadkom wszczęciem postępowania karnego,
w stosunku do wymiaru sprawiedliwości takt, umiarkowanie, opanowanie,
unikanie wulgaryzmów.
Obowiązki wobec kolegów prawników:
zakaz prowadzenia nieuczciwej konkurencji,
uprzejmość,
zakaz porozumiewania się ze stroną przeciwną bez wiedzy obrońcy, pełnomocnika procesowego,
obowiązek upewnienia się, czy klient nie jest już reprezentowany przez innego prawnika,
obowiązek polubownego załatwiania sporów, jakie mogłyby zachodzić między prawnikami,
zakaz reklamy usług prawniczych.
Zasadą etyczną która łączy się z zawodami adwokata i radcy jest zasada niezależności. Łączy się z nią zasada integracji wewnętrznej (prawnik w swoich sądach jest konsekwentny i spójny).
Dodatkowe obowiązki prawnika:
a) obowiązek lojalności wobec samorządu zawodowego
b) obowiązek podnoszenia kwalifikacji zawodowych oraz podnoszenia poziomu rzetelności wykonywania zawodu
c) obowiązek działania na rzecz dobra publicznego (obowiązek pracy pro bono)
Rozwinięcie kwestii zakazu reklamy usług prawniczych
Istnieją 3 modele dot. zakazu reklam
1) model amerykański - takie środki jak reklama w celu pozyskania klienta są legalne;
2) model kontynentalny [europejski] - bezwzględny zakaz stosowania reklamy;
3) model pośredni [skandynawski] - pod pewnymi warunkami możliwe jest stosowanie reklamy.
Argumenty na rzecz utrzymania zakazu reklamy:
odwołanie się do kwestii odmienności usług prawniczych (jest to relacja oparta na zaufaniu klienta do prawnika);
odwołanie się do lojalności prawników wobec siebie i kolegów (stosowanie reklamy byłoby złamaniem tej zasady, gdyż reklama reklamująca usługi prawnicze mogłaby być reklamą sugerującą, porównawczą, czy po prostu nie oddającą rzeczywistości);
może dochodzić do elementów patologicznych związanych ze światem reklam (obniżenie standardów etycznych wykonywania zawodu prawnika).
Argumenty na rzecz zniesienia zakazu reklamy:
korzystanie z reklamy nie nadwyrężą charakteru usług prawniczych (nie ma związku przyczynowo skutkowego zniesienia reklamy z obniżeniem jakości świadczonych usług prawniczych);
zniesienie zakazu reklamy jest korzystne dla klienta, gdyż ma on wybór kto i w jakim zakresie jest specjalistą;
zniesienie zakazu reklamy nie przeciwstawia się lojalności, a wręcz lojalność prawnika wobec prawnika wyrażająca się w zakazie reklamy nie pozwala wskazać na tych prawników, którzy wykonują swoją pracę źle.
Model pośredni promowany jest przez korporacje prawnicze. Odwołuje się do następującego rozwiązania: utrzymanie zakazu reklamy, ale zakaz ten nie ma charakteru bezwzględnego.
Zasada ta pokazuje, iż określone informacje adwokat może zamieścić, jeśli chce informować o świadczonych usługach.
Wskazuje się na określone informacje, które mogą znaleźć się w informacji (ograniczenia):
informacja o działalności powinna być zgodna z etyką zawodową;
informacja powinna być zgodna z obowiązującymi przepisami zwłaszcza tymi dot. zwalczania nieuczciwej konkurencji;
informacja ta nie powinna wprowadzać klienta w błąd;
informacja ta musi być informacją która szanuje zasadę tajemnicy zawodowej;
informacja nie powinna wskazywać na konkretne zlecenie, które adwokat mógłby wypełnić.
Miejsce zamieszczenia informacji:
dokumenty firmy;
dokumenty ofertowe;
środki masowego przekazu (prasa) - tylko informacje związane z pomocą prawną;
wszystkie informacje związane z danymi telefonicznymi i adresowymi (książki adresowe, książki telefoniczne);
elektroniczne nośniki w szczególności gdy informacje związane są z wyraźnym życzeniem klienta;
strony internetowe, informatory internetowe;
siedziba kancelarii;
broszury.
Informacje mogą dotyczyć w szczególności:
znak graficzny;
nazwisko i imię adwokata;
nazwa i adres kancelarii;
numery środków łączności (strona, telefon, mail);
lista wspólników lub partnerów;
lista osób współpracujących z kancelarią;
stopień naukowy adwokata ;
zakres świadczonej pomocy prawnej;
czy pomoc świadczona jest w obcych językach;
przynależność do izby adwokackiej;
rok założenia kancelarii;
lista publikacji;
zawierać może wizerunek adwokata (zdjęcie);
stawki za określone czynności podejmowane przez adwokata.
Nie dopuszczalne są:
artykuły sponsorowane dot. usług prawniczych konkretnego prawnika;
kierowanie bezpośredniej oferty do osoby (solicytacja), np. wysyłanie oferty do osoby po wypadku.
Obowiązek, który wynika z zasady lojalności prawnika wobec klienta, to obowiązek skrupulatnego rozliczania się finansowego: przy stosunku pełnomocnictwa obowiązkiem prawnika jest poinformowanie klienta o zasadach obliczania wynagrodzenia, a po zakończeniu dokładnego rozliczenia się z poniesionych kosztów. Umowy co do wynagrodzeń mają charakter umów starannego działania a nie konkretnego rezultatu. Za umowami starannego działania przemawia fakt, iż proces toczy się swoimi torami i efekt nie jest zależny wyłącznie od działań prawnika. Owo staranne działanie ma charakter iluzoryczny.
Zasada swobodnego ustalania wynagrodzenia ma granice:
zasady etyczne (honorarium powinno być niewygórowane),
nakaz aby obowiązku wykonywać gorliwie, sumienie i skrupulatnie,
wszelkie rozliczenia powinny być jawne.
Zasady etyczne nie wiążą honorarium z efektem sprawy oraz z zawiłością sprawy czy też z nakładem pracy i rodzajem sprawy jaką podejmuje się prowadzić prawnik. W przypadkach szczególnych strony (klient i prawnik) mogą się umówić iż w sytuacjach szczególnie pomyślnych i istotnych → w umowie może być zapis iż prawnik ma prawo do dodatkowego, szczególnego wynagrodzenia ze względu na szczególnie pomyślny wynik sprawy.
Szczególne wymogi etyczne dot. rozliczania honorarium oraz wysokości honorarium:
nie wolno powstrzymywać się od wykonywania czynności w sprawie z powodu, iż ktoś nie otrzymał umówionego wynagrodzenia;
adwokat nie musi ponosić kosztów sprawy jeżeli klient owych opłat i kosztów nie uiścił w określonym terminie;
nie wolno uzależniać wydania pism i dokumentów klientowi od uprzedniego uiszczenia przez klienta wynagrodzenia;
każda zaliczka pobrana przez prawnika powinna mieć charakter racjonalny.
Obowiązki, które wiążą się z zakończeniem pełnomocnictwa / reprezentacji:
wynagrodzenie;
wydanie pism.
W każdej sytuacji można zakończyć stosunek pełnomocnictwa, a w szczególności gdy:
klient i prawnik różnią się w ocenie możliwości wniesienie skutecznego odwołania,
niezgodności co do wysokości dochodzenia roszczenia,
sporów co do powołania kolejnych środków dowodowych,
sporów dotyczących zasadności składania środków odwoławczych.
Kazusy
Obrońca dowiedział się od oskarżonego, że będzie ów oskarżony składał fałszywe wyjaśnienia. Oskarżony przyznał się swojemu obrońcy do winy, ale nie chce przyznać się przed sądem. Czy w takiej sytuacji prawnik powinien podjąć się reprezentowania sprawy oskarżonego?
2 stanowiska:
stanowisko przeważające → obrońca powinien przejść do porządku dziennego nad tym faktem i opierać swoją obronę jedynie na materiale dowodowym, który zebrał. Argumentacja: kłamstwo oskarżonego jest naganne, ale jest dopuszczalnym prawnie sposobem występowania przed sądem. Obrońca nie może kłamać przed sądem. Są sytuacje, w których obrońca może zrzec się pełnomocnictwa (głośny protest → wskazówka pośrednia dla sądu, iż między prawnikiem a klientem dzieje się coś niedobrego; nie można wskazywać powodów zrzeczenia się pełnomocnictwa, gdyż są one objęte tajemnicą zawodową):
oskarżony prosi o przeprowadzenie dowodu, a obrońca wie że jest to dowód sfabrykowany,
fałszywe wyjaśnienia skierowują podejrzenie karne na inne osoby,
oskarżony fałszuje dokumenty.
stanowisko mniejszości → obrońca powinien zrzec się pełnomocnictwa
Obrońca dowiedział się, że świadek powołany przez niego samego, będzie składał fałszywe zeznania na korzyść oskarżonego, którego broni. Co powinien uczynić obrońca?
Sytuacje - obrońca wie o tym, ze świadek będzie składał fałszywe wyjaśnienia:
jeśli obrońca wie, że świadek będzie składał fałszywe wyjaśnienia, to mamy do czynienia z pomocnictwem w składaniu fałszywych wyjaśnień, podstawa do pociągnięcia do odpowiedzialności dyscyplinarnej (jeśli obrońca nie wie, że świadek będzie składał fałszywe wyjaśnienia, to nie ma podstaw do odpowiedzialności dyscyplinarnej i nie ma podstaw do zrzeczenia się pełnomocnictwa);
2 sytuacje - obrońca dowiedział się o fałszywości zeznań dopiero po złożeniu przez świadka wyjaśnień
gdy obrońca zignoruje zeznania to jest to ewidentna informacja dla sądu i przeciwnika, że coś nie tak z zeznaniami;
jeśli wie, że świadek składał fałszywe zeznania i powołuje się na nie to nie popełnia przestępstwa ale nie jest to zgodne z etyką.
4 grupy zasad etycznych zawodu sędziego:
a) zasady dot. charakteru sędziego
Cechy charakteru, które należy traktować jako wymóg:
nieskazitelność charakteru,
nieposzlakowana opinia,
uczciwość,
pracowitość,
sumienność,
odwaga,
cierpliwość,
wysoka kultura osobista,
otwartość intelektualna,
zrównoważenie,
wewnętrzne poczucie niezależności,
umiejętność polegająca na akceptacji rozsądnych kompromisów.
b) zasady dot. zachowania sędziego
Zasady:
praworządność (zasada legalizmu);
sprawiedliwość;
bezstronność i niezawisłość (art. 45 Konstytucji RP)
sędzia powinien orzekać bez uprzedzeń,
bezstronność oznacza iż sędzia nie powinien brać pod uwagę żadnych partykularnych interesów,
bezstronność oznacza nakaz kierowania się tym co nazywa się sprawiedliwością proceduralną,
wymiarem bezstronności jest wymóg ustalenia stanu faktycznego zgodnie ze swoją wiedzą, doświadczeniem i zasadami (użycie najlepszych środków poznawczych),
kwalifikując stan faktyczny sędzia powinien czynić to zgodnie z regułami danego systemu prawnego (powinien brać pod uwagę treść norm prawnych, reguły prawne, wskazywać konsekwencje prawne),
niezawisłość sędziowska jest gwarancją bezstronności. Gwarancjami są postanowienia zasad etyki sędziowskiej:
sędzia w służbie i poza służbą powinien unikać wszystkiego tego, co mogłoby osłabiać zaufanie do jego bezstronności,
sędzia nie powinien podejmować się jakiejkolwiek działalności polegającej na zarobkowaniu, która przeszkadzałby w wykonywaniu obowiązków,
sędzia nie może świadczyć usług prawniczych,
sędziowie odpowiednich szczebli muszą powiadomić wyższych sędziów iż są uczestnikami postępowania,
sędzia powinien unikać jakichkolwiek kontaktów z innymi podmiotami, jeśli owe kontakty miałyby wzbudzić wątpliwości co do jego bezstronności,
sędzia powinien skrupulatnie rozliczać się w sprawach finansowych,
sędziemu nie wolno przyjmować korzyści mogących dawać odczucie, że jest to środek wpływu na sędziego (również rodzina nie może przyjmować takich korzyści),
sędzia musi zwrócić uwagę czy oferty doń kierowane nie są próbą nacisku,
sędzia nie może wykorzystywać swojego stanowiska i statusu w celu wspierania własnego interesu czy też interesu innych osób,
sędzia nie może wypowiadać się publicznie co do toczącego się lub mającego się toczyć postępowania,
sędzia powinien odpowiednio reagować na uprzedzenia dot. np. płci, rasy (…),
sędzia powinien wyjaśniać stronom kwestie proceduralne;
godność - sędzia powinien unikać wszystkiego tego, co mogłoby przynieść ujmę godności sędziego. Reguły dot. godności:
sędzia na sali sądowej powinien używać stroju urzędowego i trzymać go schludnie,
sędzia powinien przestrzegać dobrych obyczajów,
sędzia powinien kierować się wobec uczestników postępowania postawą cierpliwości, grzeczności, godności,
sędzia powinien wymagać właściwego zachowania od uczestników postępowania,
sędzia nie powinien pośrednia bądź bezpośrednio swoim zachowaniem sugerować iż lekceważy porządek prawny,
sędzia nie powinien nadużywać immunitetu sędziowskiego.
c) zasady dot. sposobu wykonywania obowiązków służbowych i zawodowych
Sprawowanie urzędu sędziowskiego zgodnie z zasadami etyki jest wykonywaniem obowiązków dot. szczególnej procesji. W związku z tym nakładane są na sędziego szczególne obowiązki:
obowiązki związane z dochowaniem tajemnicy okoliczności sprawy, o których powziął wiadomość ze względu na swój urząd poza jawną rozprawą sądową,
obowiązki te wymagają podnoszenia kwalifikacji zawodowych,
sędzia powinien dbać o porządek i właściwy przebieg oraz odpowiedni poziom stosowania procedur, w których sam uczestniczy,
wszystkie czynności, które są mu zlecane powinien wykonywać bez zbędnej zwłoki (bez narażenia stron i Skarbu Państwa na niepotrzebne koszty),
sędzia powinien dokonywać skrupulatnie wszelkich czynności związanych z administracją sądową,
sędzia, który pełni określone funkcje w sądownictwie, powinien je spełniać w sposób jak najbardziej sprawny;
d) zasady dot. zachowania sędziego poza służbą
Zasady:
sędzia poza służbą powinien kierować się zasadami godności, sprawiedliwości i przestrzegać dobrych obyczajów,
powinien dbać o autorytet swojego urzędu,
powinien dbać o dobro sądu, w którym pracuje,
powinien dbać o dobro wymiaru sprawiedliwości.
Podstawowe akty normatywne związane z deontologią zawodów adwokata, radcy prawnego i sędziego:
„Kodeks etyki radców prawnych” uchwalony przez Krajowy Zjazd Radców Prawnych w dniu 10 listopada 2007 roku;
Zbiór Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu „Kodeks etyki adwokackiej” tekst jednolity ogłoszony przez Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej w dniu 14 grudnia 2011 roku;
„Zbiór zasad etyki zawodowej sędziów” uchwała Krajowej Rady Sądownictwa z dnia 19 lutego 2003 roku;
„Zbiór zasad postępowania sędziów” -> Stowarzyszenie Sędziów Polskich IUSTITIA