TEORIA AGENCJI

Slajd 2: KLAUDIA

Czym jest teoria agencji?

Relacja agencji występuje wówczas, gdy jakaś osoba lub grupa osób z powodu niedostatecznej informacji nie jest
w stanie sprawić aby działania występującej w jej imieniu innej osoby bądź grupy osób służyły jej najlepiej pojętym interesom. Relacje te określa się często jako "agent - pryncypał" i są one charakterystyczne zwłaszcza dla działalności w ramach przedsiębiorstwa, ale występują również pomiędzy jednostkami współpracującymi na rynku.

Slajd 3: KASIA

Podmioty teorii agencji:

• Pryncypał (zwierzchnik, mocodawca) - strona zlecająca działanie we własnym interesie.

• Agent (menedżer, przedstawiciel) - strona wykonująca kontrakt, która nie jest pasywnym wykonawcą lecz aktywnie działa.

Slajd 4: KLAUDIA

Przykłady relacji agencji:

• Kierownik - podlegli pracownicy,

• Akcjonariusze - menedżerowie,

• Właściciel ziemski - dzierżawca,

• Bank - pożyczkobiorca,

• Wyborcy - posłowie.

Relacje agencji mogą mieć charakter organizacyjny, rynkowy, a także polityczny.

Slajd 5: KASIA

Istotą kontraktu pryncypał-agent jest umowa, że agent zobowiązuje się działać w interesie pryncypała. Agent ma przewagę informacyjną oraz istnieje konflikt interesów lub przynajmniej jego groźba. Gdyby występowała wyłącznie asymetria informacyjna bez konfliktu interesów, to nie byłoby powodu, aby agent nie działał w interesie pryncypała. Podobnie jeśli istnieje tylko konflikt interesów, ale pryncypał ma tyle samo informacji co agent, to może on podjąć

działania kontrolne, aby agent działał w jego interesie.

Slajd 6: KLAUDIA

• Kontrakt może zostać sporządzony w sposób:

• jawny (formalny),

• niejawny (nieformalny).

• Kontrakt oparty na:

• Wyniku - wynagrodzenie agenta zależy od wyników firmy, przedmiotem takiego kontraktu jest maksymalizacja lub osiągnięcie z góry określonego wyniku. Jednak skorelowanie wysokości wynagrodzenia z wynikami spółki może doprowadzić do patologii w postaci np. manipulacji księgowych czy forsowania niefortunnych przejęć lub fuzji.

• Zachowaniu - strony umawiają się, iż przedmiotem kontraktu jest określone w nim zachowanie się (działanie) agenta, a jego wynagrodzenie jest wielkością z góry ustaloną i niezależną od wyników.

Slajd 7: KASIA

• prosty kontrakt deterministyczny - dotyczący sytuacji, w której działanie stron jest jednorazowe i ściśle określone (kontrakt zamknięty),

• kontrakt uwarunkowany sytuacyjnie - związany z niepewnością wystąpienia określonej sytuacji w przyszłości, od której uzależnia się wykonanie kontraktu,

• kontrakt dotyczący stałego świadczenia usług powtarzalnych - redukujący niepewność wykonania rozpatrywanego zakresu zadań,

• kontrakt dotyczący stałego świadczenia usług powtarzalnych uwzględniający zmienność warunków -
  i związaną z tym możliwość ponownego uzgadniania określonych zakresów postanowień,

• kontrakt, w którym nie precyzuje się działań - jakie powinny zostać podjęte pozostawiając decyzję w tym zakresie wykonawcy zależnie od sytuacji występujących w przyszłości.

Slajd 8: KLAUDIA

Założenia teorii agencji:

• kontrakt między pryncypałem a agentem występuje w różnych relacjach: nabywca-dostawca, pracodawca-pracownik, rada nadzorcza-zarząd

• pryncypał i agent podejmują współpracę, której warunki określa kontrakt, ale o ograniczonym polu wspólnych interesów i przy istnieniu interesów rozbieżnych

• wybory dokonywane przez podwładnego w imieniu przełożonego mają wpływ na dobrobyt pryncypała

• zleceniodawca powierza realizację własnych interesów zleceniobiorcy, ponieważ tylko on dysponuje dostateczną wiedzą czy informacją, aby maksymalizować funkcję użyteczności pryncypała

• agent zobowiązuje się działać w interesie pryncypała, jego zadaniem jest wykonywanie pracy powierzonej przez zleceniodawcę

• zadaniem pryncypała jest zaprojektowanie systemu wynagradzania, tak, aby wykreować bodźce motywujące agenta do działania zgodnie z interesem pryncypała

• stosunek do ryzyka pryncypała i agenta są odmienne - agent jest mniej skłonny do ryzyka niż pryncypał

• powstaje asymetria informacyjna między podmiotami - stronami instytucji agencji - agent wie więcej niż zwierzchnik

• analizy zawieranych kontraktów w ujęciu modelowym mogą być prowadzone przy założeniu pełnej informacji (warunki "first-best") i asymetrii informacji (warunki "second-best")

Slajd 9: KASIA

Z zagadnieniem teorii agencji wiąże się nierozerwalnie problem agencji. Występuje wówczas, gdy pomiędzy zwierzchnikiem a agentem powstają konflikty wynikające z następujących przyczyn:

1. Asymetrii informacji pomiędzy agentem a zwierzchnikiem - pomiędzy przedstawicielem a mocodawcą, polegający na tym, że jeden z podmiotów posiada jemu tylko znaną informację, a drugi podmiot jej nie zna, aczkolwiek potrzebuje ją do działania. Asymetria informacji może dotyczyć: ukrytego działania agenta lub ukrytej informacji (wiedzy) posiadanej przez przedstawiciela.

2. Rozbieżności celów agenta i zwierzchnika.

• Każda ze stron dąży do maksymalizacji własnych korzyści

• Postępowanie zarówno agenta jak i zwierzchnika może być w pełni racjonalne, ale cele działań mogą być rozbieżne.

• Np. zbieżność celów w przedsiębiorstwie rodzinnym.

3. Różnic w nastawieniu do ryzyka obydwu podmiotów.

• Z reguły zwierzchnik jest neutralny wobec ryzyka, natomiast agent zazwyczaj unika ryzyka.

Slajd 10: KLAUDIA

Według teorii agencji, sukces firmy (pożądany efekt) zależy od następujących czynników:

• aby agent działał w interesie pryncypała,

• intensywności pracy agenta,

• wynagrodzenia agenta (działa motywująco na jego pracę)

• ograniczeń zewnętrznych niezależnych od agenta.

Slajd 11: KASIA

Dwa nurty rozwoju teorii.

Slajd 12: KLAUDIA

1) Zwierzchnik - agent

• To kierunek sformalizowany,

• oparty jest na modelach dedukcyjnych,

• pozbawiony empirycznych treści.

• Prosty model zakłada konflikt celów pomiędzy przełożonym i agentem, łatwo mierzalny wynik, oraz agenta, który jest bardziej niechętny ryzyku niż przełożony, gdyż nie może zdywersyfikować zatrudnienia,
  a przełożony może dywersyfikować inwestycje, więc jest neutralny wobec ryzyka. Podejście prostego modelu można przedstawić w przypadkach:

1. Przełożony wie dokładnie co robi agent. Wiedząc to przełożony niejako „kupuje” zachowanie agenta, więc kontrakt oparty na zachowaniu jest bardziej wydajny. Kontrakt oparty na wynikach niepotrzebnie przerzucałby ryzyko na agenta, który jak założono jest bardziej niechętny ryzyku niż przełożony.

2. Przełożony nie wie dokładnie co robi agent. Wiedząc o egoistycznym nastawieniu agenta, może on lub nie zachowywać się zgodnie z umową. Problem agencji narasta, gdyż: agent i przełożony mają inne cele lub przełożony nie potrafi zrewidować zachowania agenta. Dwa główne problemy związane z asymetrią informacji to:

• pokusa nadużycia zaufania - odnosi się do braku starań po stronie agenta, który nie wywiązuje się z uzgodnionej umowy.

• negatywna selekcja - agent może twierdzić, że ma potrzebne umiejętności oraz zdolności gdy jest najmowany, a przełożony nie może tego zweryfikować w całości.

Slajd 13: KASIA

2) Pozytywna teoria agencji

• Teoria ta ma empiryczny charakter,

• wykorzystuje intuicyjne sposoby rozumowania,

• traktowana jest jako część ekonomii instytucjonalnej.

• Badacze tej teorii skupili się na identyfikacji sytuacji, w których przełożony i agent mają skłonności do konfliktu celów, a następnie na opisie mechanizmu zarządzania, który ogranicza samolubne zachowania kadry kierowniczej. Dwie propozycje dominują w mechanizmie zarządzania zawartym w tym nurcie teorii agencji:

1. Gdy kontrakt pomiędzy pryncypałem i agentem opiera się na wynikach, wtedy agent jest bardziej skłonny działać w interesie pryncypała.

2. Gdy przełożony ma informacje umożliwiające weryfikację zachowania agenta, agent jest bardziej skłonny do działania w interesie pryncypała.

Teoria zwierzchnik-agent w porównaniu do pozytywnego nurtu jest bardziej uniwersalna oraz ma zastosowanie umożliwiające jej weryfikację. Jednak obydwa nurty są komplementarne: pozytywna teoria identyfikuje różne alternatywy kontraktów, natomiast teoria zwierzchnika-agenta wskazuje, który kontrakt jest najbardziej efektywny na różnych poziomach niechęci do ryzyka, niepewności wyniku oraz informacji.

Slajd 14: KLAUDIA

Z problemem agencji wiążą się także określone koszty:

• Koszty monitorowania pracy przedstawiciela - ponoszone przez mocodawcę w związku z obserwowaniem zachowań agenta i wprowadzeniem właściwych bodźców, tzn. wpływaniem na jego działania np. przez politykę premiowania, określanie zasad działania czy kontrolę

• Koszty zobowiązania - ponoszone przez przedstawiciela, celem zagwarantowania, że nie podejmie działań na szkodę mocodawcy, albo że mocodawca uzyska rekompensatę w przypadku podjęcia przez niego takich działań

• Straty rezydualne - to koszty alternatywne oznaczające utratę użyteczności przez pryncypała na skutek rozbieżności jego interesów z interesami agenta. Straty te wynikają z niedoskonałego nadzoru i są rezultatem zmniejszenia dochodów właścicieli na skutek odstąpienia od naczelnej zasady działania kierownictwa, jaką jest zasada maksymalizacji majątku akcjonariuszy.

• A także liczne koszty transakcyjne - tj. nadmierne wydatki menedżerów na luksusowe usługi czy koszty związane z nieetycznymi transakcjami na swoją korzyść.

Slajd 15: KASIA

SCHEMAT

Bodźce motywujące agentów/menedżerów do pracy:

• Udział we własności

• System wynagrodzeń

• System monitorowania osiąganych wyników

• Istnienie rynku menedżerów

Slajd 16: KLAUDIA

Instytucje służące ograniczaniu strat:

• Instytucje monitoringu

• Auditing - formalna kontrola finansowo-księgowa - firmy audytorskie

• Dobór odpowiedniej struktury kontraktu - dokładne określenie zadań i oczekiwań względem menedżera

Slajd 17 Kontrakt optymalny KASIA

Zwierzchnik może wpływać na poziom wysiłków agenta przez ustalenie odpowiedniej funkcji jego wynagrodzenia w zależności od wyników.

Zasada intensyfikacji bodźców Pz = p(e) - g(e)

Warunek partycypacji agenta Ua = g(e) - h(e)

Gdzie:

Pz - korzyści netto zwierzchnika,

p(e) - korzyści brutto będące rezultatem wysiłku agenta,

g(e) - wynagrodzenie agenta zależne od jego wysiłku,

Ua - użyteczność agenta (korzyści dla agenta),

h(e) - przykrość (ujemna satysfakcja) wysiłku agenta, (korzyści netto alternatywnego wysiłku)

Slajd 18: KLAUDIA

Formy kontraktu w zależności od ryzyka:

1. Agent jest neutralny wobec ryzyka, optymalny kontrakt dla zwierzchnika to

W = Q - c

gdzie:

W - wynagrodzenie agenta

Q - wytworzona wartość

c - stała opłata dla zwierzchnika

Maksymalne motywowanie agenta do wysiłku i przerzucenie całego ryzyka na niego.

2. Agent jest niechętny ryzyku a zwierzchnik neutralny:

Z = Q - k

gdzie:

Z - rezydualny dochód zwierzchnika

Q - wytworzona nadwyżka

k - stałe wynagrodzenie agenta

Jest to kontrakt w warunkach minimalnego wpływu agenta na wynik.

Taki kontrakt niesie ryzyko słabej motywacji agenta do działań satysfakcjonujących zwierzchnika.

3.Agent i zwierzchnik są niechętni ryzyku

Z = Q - g(Q)

gdzie:

Z - rezydualny dochód zwierzchnika

Q - wytworzona nadwyżka

G(Q) - wynagrodzenie agenta będące funkcją wyników

Podział ryzyka między agenta i zwierzchnika

Agent motywowany jest do większego wysiłku, a funkcja wynagrodzeń agenta maksymalizuje także korzyści zwierzchnika.

Slajd 17: KASIA

Teoria agencji - podsumowanie

• To rewolucyjna teoria, która dostarcza realistycznego oraz empirycznie sprawdzonego obrazu na problem współdziałania właścicieli firm oraz ich menedżerów;

• Z drugiej jednak strony uważana jest za zbyt wąską, gdyż nie odwołuje się do żadnego konkretnego problemu.

Slajd 18:

BIBLIOGRAFIA

Slajd 19:

KONIEC 

---