• Nowotwory - wykład 1 część 1

1. Zaburzenia dojrzewania i różnicowania tkanek

2. Stany przedrakowe

3. Rozrosty rzekomonowotworowe

Naturalna historia nowotworu jest procesem wieloetapowym, o różnym czasie trwania;

• pod wpływem różnych czynników (środowiskowych i patologicznych) następuje niszczenie i następowa odnowa tkanek;

• jeżeli te procesy trwają długo i nawzajem po sobie następują, mogą prowadzić do różnych zmian - także do nowotworów.

• Okres latencji może być różnie długi, a wczesny rozwój przebiega na poziomie komórkowym i mikroskopowym.

Naturalna historia raka:

1. Tk. normalna პ stan przedrakowy პ ca in situ პ rak (carcinoma)

2. Zmiana w kariotypie პ euploidalna populacja kom. პ aneuploidia

3. Inicjacja პ promocja პ progresja: inwazja i przerzuty

შ Nieprawidłowe różnicowanie i dojrzewanie prowadzi do szeregu zmian patologicznych, stanów przedrakowych, a w konsekwencji do nowotworu !!!

ၠ Różnicowanie -differentiatio

- jest to uzyskanie przez komórki macierzyste zdolności do przekształcenia się jedynie w komórki o cechach morfologicznych i czynnościowych typowych dla danej tkanki (np. nabłonek paraepidermoidalny jamy ustnej, szyjki macicy)

Różnicowanie komórek w trakcie rozwoju osobniczego jest wynikiem różnej informacji genetycznej zawartej w ich genomie.

Określone typy komórek mają także zdetermonowaną liczbę podziałów ( np. komórki macierzyste krwi dzielą się co kilka godzin, podczas gdy komórki nerwowe bardzo rzadko lub w ogóle)

ၡ Dojrzewanie - maturatio

- jest to przybieranie przez komórki macierzyste cech morfologicznych i czynnościowych typowych dla danej tkanki ( np. zdolności do wydzielania śluzu, keratohialiny, melaniny itp.. - dzięki wykształceniu systemu enzymatycznego, syntetyzującego i wydzielniczego)

შ Komórki, które utraciły zdolności samokontroli nad procesami różnicowania dojrzewania i wzrostu, stają się komórkami nowotworowymi !!!

W organizmie człowieka proliferacja komórek jest równoważona ich śmiercią.

Czasami równowaga ta jest zakłócona i komórki zróżnicowane, które znajdują się poza cyklem komórkowym w fazie G0, zwanej stanem spoczynkowym komórki - zaczynają się dzielić w sposób niekontrolowany.

W komórki nowotworowe mogą się przekształcić prawie wszystkie komórki zróżnicowane!

Mówimy o nowotworach dojrzałych i zróżnicowanych lub niedojrzałych i niezróżnicowanych.

Komórki niezróżnicowane są morfologicznie jednorodne lecz czynnościowo wieloważne !

Komórki zróżnicowane są morfologicznie wielopostaciowe lecz potencjalnie ograniczone

Metaplazja - przemiana

• Jest to przekształcenie tkanki w pełni dojrzałej i zróżnicowanej w inną, również w pełni dojrzałą i zróżnicowaną, czyli pojawienie się komórek odmiennych morfologicznie i czynnościowo od swojej macierzy.

Warunkiem metapazji jest utrata przez komórki nabytej uprzednio dojrzałości i odróżnicowanie;

• pod wpływem patologicznych bodźców, zniszczony zostaje nabłonek właściwy dla danej okolicy, z zachowaniem warstwy podstawnej - podczas odrostu mnożą się komórki tworzące początkowo tkankę niedojrzałą, z której powstaje tkanka odmienna od macierzy.

Przyczyny metaplazji:

1. Ogólnoustrojowe:

a) niedobór witaminy A;

b) genetycznie uwarunkowana dysfunkcja

gruczołów zewnętrznego wydzielania;

2. Miejscowe:

a) przewlekłe zapalenia;

b) nadmiar hormonów np. estrogenów;

c) inne czynniki;

I. Metaplazja tkanki nabłonkowej:

1. płaskonabłonkowa - zachodzi w nabłonku pokrywnym:

ၘ typu walcowatego, rzadziej gruczołowego

ၘ typu przejściowego

2. Gruczołowa

ၘ szczególną postacią jest metaplazja w nabłonku pęcherza moczowego w nabłonek gruczołowy z licznymi komórkami kubkowymi

ၘ jelitowa (intesinalis) - w żołądku (przewlekłe zapalenia)

ၘ przewlekłe zapalenie jelita cienkiego w chorobie Crohna - metaplazja krypt jelitowych w gruczoły typu odźwiernikowego lub gruczoły dwunastnicze (Brunnera)

3. Apokrynowa

4. ”Adaptacyjna” - tzw. przełyk Barreta

II. Metaplazja tkanki łącznej:

- jest to tzw. metaplazja osteo- lub chondroplastyczna;

- tkanka łączna może przekształcić się w tkankę kostną lub chrzęstną, bądź tłuszczową i śluzowatą;

przykłady: ၈ blizny, ၈ miażdżyca tętnic,

၈ tracheobronbopathia osteoplastyczna;

၈ nowotwory

၈ myossitis ossificans traumatica

၈ myossitis ossificans progressiva tło genetycznie

uwarunkowane;

ყ w dzieciństwie, obejmuje wszystkie mięśnie;

ყ objawia się obrzękiem mięśni პ do rozrostu tkanki łącznej პ zwapnieniami z wytworzeniem kości w postaci płaskich płytek პ mięsień niezdolny do wykonania swojej funkcji;

ყ równocześnie wady w układzie kostnym;

Przykłady metaplazji w macicy:

1. Metaplazja pośrednia - metaplasia indirecta

ჽ komórki subcylindryczne nabłonka kanału szyjki różnicują się w nabłonek płaski;

2. Metaplazja bezpośrednia - metaplasia directa

ჽ w endometrium przy hyperestrogenizmie

3. Metaplazja w nowotworach trzonu macicy

ჽ carcinoma cum metaplasia plana v. squamosa (adenoacanthoma vel adenocancroid) - nabłonek płaski nierakowy w dość znacznej proporcji w stosunku do raka gruczołowego;

ჽ carcinoma mixtum vel adenosquamosum - utkanie gruczołowe i płasko nabłonkowe nosi cechy anaplazji; rokuje gorzej niż rak gruczołowy; stanowi 15% przypadków raka endometrium;

Metaplazja płaskonabłonkowa w endometrium - najczęściej związana z hyperestrogenizem.

Metaplazja jasnokomórkowa w endometrium - należy ją różnicować z rakiem jasnokomórkowym (brak atypii)

Przykłady metaplazji w jajniku

Mezodermalny nabłonek pokrywający jajnik ma dużą możliwość metaplazji - co daje początek różnym nowotworom:

1. Rakom surowiczym - nabłonek jajowodowy

2. Rakom śluzowym - nabłonek typu szyjkowego lub jelitowego

3. Rakom endometrioidalnym- nabłonek typu endometrioidalnego

Kataplazja

• Oznacza niezdolność komórek do wykonania czynności mimo swojego podobieństwa do komórek prawidłowych; np. fibroblasty nie wytwarzają kolagenu lub proteoglikanów

Prozoplazja

• Oznacza sprawę polegającą na przekroczeniu przez tkankę zakresu różnicowania; np. nabłonek pareepidermoidalny ulega rogowaceniu

Dysplazja

• Jest to odbiegający od normy, ale jeszcze nienowotworowy rozrost, cechujący się zaburzeniami ich struktury oraz układu w tkance

• w obrazie morfologicznym dysplazję obrazują cechy opóźnionego i spaczonego różnicowania pojedynczych komórek

Pojęcia dysplazji:

• Dysplazja komórkowa

• Dysplazja nabłonkowa

• Dysplazja narządowa

Dysplazja komórkowa

• Dotyczy zmian struktury komórki - dyskariosis (dys- zaburzenie; karyos - jądro)

• do cech cytologicznych dysplazji należą:

a) macrocytosis - powiększenie całej komórki, bez zmian strukturalnych z zachowaniem stosunku N/C

b) heterocytosis - nieregularny kształt komórki (rozmazy)

c) vacuolosatio -zmiany wodniczkowe dookoła jądra

d) polynucleosis - 2 lub > jąder (czasem „bukietowate”)

e) macronucleosis - powiększenie jądra; N/C > cecha ta przemawia za młodym charakterem komórek

f) hyperchromatosis - nadbarwliwość jądra dotyczy silnego wysycenia jądra barwnikami zasadowymi, grudkowe zagęszczenie chromatyny oraz wysycenie błon jądrowych -zwiększenie DNA ; jest poważnym zaburzeniem struktury jądra;

g) hypernucleosis - jest to macronucleosis i hyperchromatosis

Podana kolejność zmian w komórce odpowiada coraz to większemu uszkodzeniu komórek;

Zaburzenia w budowie jądra świadczą zawsze o poważnym procesie, które może doprowadzić do raka.

Cytodiagnostyka nowotworów

• Jest metodą rozpoznawania nowotworów na podstawie cech morfologicznych izolowanych komórek nowotworowych

• dzieli się na:

a) złuszczeniową (deskwamacyjną)

b) aspiracyjną (bac)

Diagnostyka złuszczeniowa

• Twórcą jest Papanicolau - ocena rozmazów szyjki

• można stosować ją masowo; jest tania i powtarzalna

• w diagnostyce nowotworów powstających w obrębie błon śluzowych lub surowiczych (złuszczanie do jam ciała i naturalnych przewodów)

ၶ rozmazy z odkrztuszonej plwociny

ၶ bronchoskopia z wymazem szczoteczkowym

ၶ gastroskopia

ၶ cytologiczne badanie osadu moczu na kom. noe

ၶ osady z płynów zaaspirowanych z jam ciała

ၶ tzw. imprinty „z odbicia”

Diagnostyka aspiracyjna (bac)

• Nakłucie strzykawką 10-20cm, igłą 0,6-0,8mm

• wykorzystuje się zmniejszoną łączność międzykomórkową

• niewyczuwalne guzy nakłuwa się pod kontrolą rtg, USG, TK

• działem diagnostyki aspiracyjnej jest diagnostyka szpiku kostnego - diagnostyka hematologiczna

Dysplazja nabłonkowa

• W obrazie mikroskopowym stwierdza się:

შ komórki o różnym stopniu uszkodzenia jąder i o różnym stopniu rozrostu

შ upośledzone jest dojrzewanie komórek

შ zachwiany jest układ osiowy komórek w nabłonku

შ warstwowość w pewnym stopniu zachwiana, chociaż zachowana

Ocena stopnia dysplazji

• Dysplasia epithelii gradus minoris (levioris) - stwierdza się liczne komórki o małym nasileniu zmian lub pojedyncze komórki o dość znacznym uszkodzeniu;

• dysplasia epithelii gradus mediocris - zmiany są bardziej nasilone, warstwowość zachowana, ale może być zachwiana przez rozrost komórek;

• Dysplasja epithelii gradus maioris - poważne zmiany w jądrze komórkowym, występują w dużej liczbie komórek, komórki są ułożone chaotycznie, osie długie nie są równoległe, warstwowość zachwiana (glikogen w szyjce macicy <<<)

Zajęcie przez komórki dysplastyczne i atypowe nabłonka na całej grubości określamy terminem nowotworzenia śródnabłonkowego -intraepithelial neoplasia

• CIN I0 - cervical intraepithelial neoplasia -w szyjce macicy oznacza dysplazję nieznacznego stopnia, a pojedyncze komórki atypowe pojawiają się w 1/3 dolnej nabłonka

• CIN II0 - zmiany morfologiczne zajmują 2/3 grubości nabłonka

• CIN III0 - określa dysplazję dużego stopnia, a zmiany wypełniają nabłonek na całej grubości

• CIN III0 określa również raka przedinwazyjnego!

Określenia dysplazji w innych narządach:

• VIN - vulvar intraepithelial neoplasia

• VaIN - vaginal intraepithelial neoplasia

• PIN - prostatic intraepithelial neoplasia

Międzynarodowe Towarzystwo Patologów i Ginekologów do CIN III0 zalicza:

• erytroplazję Queyerata

• dysplazję przerostową z atypią

• chorobę Pageta

Dysplazja nabłonka gruczołowego:

• różnego stopnia dyskarioza, zwłaszcza hiperchromazja

• jądra występują na różnej wysokości, co stwarza błędne wrażenie nawarstwiania się komórek

• zagęszczenie komórek i jąder z hiperchromazją (komórki stają się bardzo wąskie)

• ujednolicenie komórek oraz zanik cech morfologicznych ich czynności (np. brak komórek głównych, okładzinowych, zanik wydzielania śluzu itp..)

• brodawkowaty rozrost powierzchownej warstwy błony śluzowej.

Spaczenie procesów metaplazji ma swój wyraz w dysplazji, a odróżnienie dysplazji od raka przedinwazyjnego jest często bardzo trudne!!!

შ Dysplazja jest stanem przedrakowym;

შ może się cofnąć - ok. 6% przypadków;

შ może prze jakiś czas zatrzymać się w swoim rozwoju;

შ w 50% przypadków przechodzi w raka in situ w ciągu 5 lat;

Dysplazja narządowa

ၚ Dotyczy zmian proliferacyjno-zanikowych (dysplasia fibrosa cystica)

ၚ występuje w:

შ sutku i tkance kostnej

ၚ zaburzenia hormonalne

Anaplazja

• Jest skrajnym wyrazem niezdolności do różnicowania i dojrzewania, przy zachowaniu zdolności do rozrostu

• jest charakterystyczna dla nowotworów złośliwych

Zestawienie zaburzeń różnicowania i dojrzewania

6

---