Socjologia

Wykład 4

14.III.08

T: Formy organizacji życia społecznego. Przekształcenia. Więzi.

Więź społeczna - odsyła nas do problematyki relacji społecznych.

Perspektywa interakcyjna:

Interakcja społeczna:

• Styczność przestrzenna - styczność jednostek w przestrzeni.

• Styczność psychiczna - zainteresowanie drugą osobą.

• Styczność społeczna - gdy nastąpi wzajemne oddziaływanie (interakcja).

Interakcja może mieć charakter bezpośrednio (fizyczny) lub pośredni (symbole, układy, symboliczna oferta kulturowa). Interakcja społeczna stanowi istotę społeczeństwa. Bierzemy pod uwagę wzajemne oddziaływanie ludzi na siebie, na nasze zachowania oraz wpływ obecności innych (jednostki biorą pod uwagę wpływ innych ludzi). Ludzie Ci są współuczestnikami zdarzeń, w których uczestniczymy lub są publicznością (audytorium) tych zdarzeń. Ludzie więc nie tylko podejmują różnego rodzaju działania razem z innymi a także w obecności innych (metafora sceny teatru życia codziennego).

Symbole stają się podstawą interakcji. Nabywamy wiedzy o znaczeniach i regułach życia społecznego, proces ten ma charakter przekazywania lub narzucania w zależności od osoby socjalizowanej. Proces ten dokonuje się w oparciu o socjalizację - nabywanie zachowań z otoczenia społecznego.

Więź społeczna w ujęciu analitycznym:

Definicja: więź społeczna jest to ogół stosunków wiążących ludzi w danym zbiorze oraz postaw członków względem grupy wyrażających się w poczuciu identyfikacji, solidarności i tożsamości z grupą.

Dwoisty charakter więzi społecznej:

• Odwołanie do stanów i aktów świadomości, do wspólnoty wartości.

• Wymiar podziału ról w społeczeństwie.

Przykład dualizmu więzi społecznych na zasadzie analizy Uniwersytetu Łódzkiego:

• Odwołanie do stanów i aktów świadomości, do wspólnoty wartości: poczucie łączności ze strukturą, która dąży do poznania prawdy, przekazania wiedzy.

• Wymiar podziału ról w społeczeństwie: funkcjonalny podział ról w strukturze; studenci, profesorowie, pracownicy administracyjni.

Związki mogą mieć wymiar świadomościowy lub obiektywny:

• Porządek subiektywistyczny - poczucie identyfikacji i łączności.

• Porządek obiektywistyczny - efekt społecznego podziału pracy.

Typologie więzi społecznych:

Z punktu widzenia genetycznego ujęcia więzi społecznej:

• Więzi naturalne - dane nam przez urodzenie, wspólności i związki krwi, pochodzenia, języka, terytorium, kultury, formy organizacji życia społecznego.

• Więzi stanowione

• Dobrowolnie - sytuacje umowy, uzgodnienia między partnerami np. wspólne działanie - tworzy się pewna grupa celowa. Jest to też sytuacja wstąpienia do grupy już istniejącej o danych więziach. Przyjmujemy wówczas i akceptujemy układ więzi w danej grupie.

• Pod przymusem - pod presją przymusu, więzienia, obozu pracy itp. pacyfikuje się układ więzi wcześniej stanowionych (odcięcie od dotychczasowych więzi) i wprowadza się własne metody.

• Więzi zrzeszeniowe - gildie, cechy, korporacje.

Inne typologie:

• Więzi uczuciowe - charakter psychiczny, subiektywny, oparte na tym, co łączy ludzi. Np. grupa rówieśnicza, rodzina, przyjaciele, połączenie z narodem, kulturą, szacunek dla tradycji lub wspólnoty wartości. Nie zawsze muszą one być wyraźnie uświadamiane.

• Mała ojczyzna - dany nam przez urodzenie tym związku z grupą rówieśniczą (wioska, ulica, podwórko).

• Wymiar makrospołeczny (narodu, państwa) - identyfikujemy się z wartościami, kategoriami danego państwa.

• Więzi obiektywne (rzeczowe) - sytuacja pracownicza lub osiedleńcza - jesteśmy mieszkańcami danego miasta lecz nie identyfikujemy się z danymi wartościami charakterystycznymi dla danej społeczności.

Sytuacja pracownicza - więzi formalne wynikające z faktu pełnienia ról w firmie. Może być dopełniona relacjami poza pracą (związki rodzinne, obchodzenie urodzin, imprezy pracownicze itp.).

Należy także zwrócić uwagę, że więzi nieformalne powstają na bazie więzi formalnych. Nowoczesne korporacje coraz częściej podejmują działania mające na celu rozbudowę sfery więzi nieformalnych (pikniki rekreacyjne, rodzinne zawody, wyjazdy integracyjne). Celowe rozbudowywanie związków pracownika z miejscem pracy o relacje nieformalne ma skutkować większym poczuciem przynależności do organizacji oraz solidarności z współpracownikami (i co za tym idzie także lepszą atmosferą pracy).

• Więzi bezpośrednie - osobiste.

• Więzi pośrednie - za pośrednictwem rzeczy lub symboli.

• Więzi formalne - dekretowane przez prawo (utrwalone przez prawo) np. kodeks rodzinny i opiekuńczy.

• Więzi nieformalne.

• Więzi długotrwałe - przede wszystkim związki z najbliższymi, rodziną, grupą przyjacielską.

• Więzi krótkotrwałe

Obecnie obserwujemy proces zmiany proporcji obecności więzi ze względu na czas. W miejsce więzi długotrwałych coraz częściej wchodzą więzi krótkotrwałe - wynika to np. z konieczności częstszej niż dawniej zmiany miejsca pracy.

• Więzi cząstkowe (częściowe) - obejmują aspekty, rodzaje interakcji stosunków, doświadczenie każdego z nas wynikające z pełnionych ról społecznych, wielość pełnionych ról społecznych i więzi łączących nas z innymi.

• Więzi całkowite - maja miejsce, gdy wszystkie stosunki i zależności społeczne w jakie uwikłana jest jednostka są ze sobą powiązane w jednej zbiorowości. Jest to sytuacja, gdy dana jednostka uczestniczy i identyfikuje się tylko z jedną daną zbiorowością. W praktyce ma sytuacja ta zachodzi w tradycyjnych wspólnotach terytorialnych. Jednostka wypełnia wówczas całą swoją biografie (od urodzenia aż do śmierci) identyfikacją i uczestnictwem wyłącznie w jednej zbiorowości.

Ostatecznie więc można sformułować typologię dwóch podstawowych grup więzi społecznych:

• Więzi bezpośrednie, osobiste, emocjonalne, trwałe, naturalne.

• Więzi pośrednie, rzeczowe, nietrwałe, częściowe, formalne, stanowione, racjonalne.

Powyższe grupy leżą u podstaw dwóch typów struktur społecznych:

• Grupy pierwotne - odgrywają kluczową rolę w procesie socjalizacji (w tym wychowania) np. rodzina, grupa rówieśnicza, wspólnota terytorialna.

• Grupy formalne (wtórne, celowe) - powstają dla realizacji określonego zadania.

Koncepcja Gemeinschaft - Gesellschaft F. Tonniesa:

Wspólnota Społeczeństwo

Dominują więzi

Pokrewieństwa Umowy

Braterstwa Wymiana dóbr materialnych

Sąsiedztwa Wyrachowania

Łączy ze sobą ludzi

Jako osobowości Rolami wyodrębnionymi ze

względu na jakąś funkcję

Czynnikiem kontroli społecznej jest

Zwyczaj i tradycje Sformalizowane prawo

Jej członkowie kierują się

w swym postępowaniu

Wiarą Opinią publiczną

Gospodarcza podstawą

wspólnoty jest

Własność zbiorowa Pieniądz i własność prywatna

Wspólnota jest zbiorowością opartą o dominacja więzi pierwotnych i bezpośrednich a także o określone terytorium oraz niski społeczny podział pracy. Jednostki przebywają ze sobą ze względu na podobieństwo warunków życia i pracy. Wspólnota gwarantuje bezpieczeństwo, dach nad głową i zaspokojenia potrzeby bycia a innymi (przynależności).preferuje własność społeczną (rodzinną).

W społeczeństwie występuje dominacja struktur formalnych, opartych o kontrakty, będących efektem umowy, nie związanych z pochodzeniem.

Typologia Tonniesa ma walory aktualne w kilku wymiarach. Dostarcza nam narzędzia badawcze umożliwiające badanie zmieniających się form życia społecznego na przestrzeni czasów. Prowadzi nas także do porównania w tym samym okresie czasu różnych kultur (analiza znaczenia różnych grup do sukcesu społeczeństwa). Dawniej dominujące znaczenie dla sukcesu miała wspólnota; obecnie mamy do czynienia z dominacją struktur formalnych (opartych na stosunkach formalnych).

Typologia ta jest modelem, konstrukcją teoretyczną. Ma także charakter dokumentu mówiącego o czasach, w których żył autor - ukazuje czasy ery industrialnej oraz okresu pojawiania się organizacji formalnych.

Zwraca ona uwagę na to, że maleje świat wspólnotowy oraz na wartości, które tracimy (być może bezpowrotnie) w odchodzącym świecie - bezpośredniość, tradycja, prezentacja osoby ludzkiej z różnych punktów widzenia, jedno zachowanie nie przesądza, nie dyskryminuje. Jest to wymiar aksjologiczny - podkreślenie wagi faktu, iż tracimy coś, przy wejściu w erę industrialną.

Model wiejskiego sposobu życia

(R. Redfield, E. Rogers, lata 50-te XX wieku)

1. Tradycjonalistyczny sposób postępowania.

2. Familiarność.

3. Ograniczone aspiracje.

4. Mała empatia.

5. Uleganie wrogości w stosunkach z władzami.

6. Ograniczona innowacyjność.

7. Lokalnocentryczne i konkretne ujmowanie świata.

Dominujące znaczenie więzi pierwotnych i struktur terytorialnych.

Adnotacje:

1. Dominujące znaczenie wiedzy tradycyjnej, opartej o międzygeneracyjny przekaz kulturowy.

2. Krąg krewniacko-sąsiedzki, duża rodzina, dominacja interesów rodu, familii (etos montenegro) - pewna amoralność w stosunku do interesów ogółu społeczeństwa. Tworzenie grup kierujących się wyłącznie lokalnym interesem, nie biorących pod uwagę reszty ludzi.

3. Wynika z podobieństwa warunków pracy i życia oraz struktury horyzontalnej, przy której brak jest możliwości awansów i różnicowania.

4. Empatia - wczuwanie się w sytuacje drugiej osoby, zastanawianie się nad motywami jej działań.

Brak empatii wynika z dużego podobieństwa (małego zróżnicowania). Powodowało to, iż nie było potrzeby prowadzenia dogłębnych analiz postępowania, istniała grupa samych swoich, w której postępowanie wszystkich jednostek nie różniło się zbytnio od siebie.

5. Jest konsekwencją faktu, że władza pochodziła z zewnątrz, z poza społeczności (np. od wójta).

6. Wynikało z niskiego przyzwolenia społecznego dla zmian, sceptycyzmu, niechęci. Wiązało się to z kwestia podobieństwa warunków życia - były to społeczności monoprodukcyjne, wykazujące się niewielkimi nadwyżkami żywnościowymi. Innowacja natomiast pociągała za sobą ryzyko niepowodzenia, oznaczającego klęskę głodu.

7. Dana społeczność traktowała siebie jako centrum świata. W tej właśnie społeczności zaspokajano wszystkie potrzeby. wiadomo było, że istnieje jakieś otoczenie (świat na zewnątrz) lecz było ono traktowane jako zupełna abstrakcja.

---