METAFORA - ćwiczenia (1)
Ad. T. Dobrzyńska „Uwarunkowania kulturowe metafory”, [w:] „Mówiąc przenośnie”, W-wa 1994.
1. Skomentuj poniższe tezy, wykorzystując odwołania do podanych utworów poetyckich:
a) W przypadku komunikacji metaforycznej proces odbioru komunikatu staje się mniej zautomatyzowany i wymaga szczególnego rodzaju współdziałania między nadawcą a odbiorcą komunikatu (> uniezwyklenie, dezautomatyzacja odbioru, aktywność interpretacyjna odbiorcy, przedmiot metaforyzacji, nośnik metaforyczny, tercium comparationis, metafora in presentia a metafora in absentia, konotacje; metafora jako skrócone porównanie, metafora zleksykalizowana).
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska: NIEPOROZUMIENIE
Oto jaśnieje wieniec: galaktyka...
Oto zanosi się na śpiew słowika,
Na głos miłości, obcy ziemskim więzom...
W jaśminach — szelest...
Kotka czarno-siwa
Czeka i myśli:
„Śpiewające mięso
Da znać za chwilę, gdzie go poszukiwać...”
b) Metafora stanowi jeden ze sposobów komunikowania nie-wprost, które tylko pośrednio opiera się na konwencjonalnym znaczeniu kodowym znaków i zachodzi dzięki czynnej postawie odbiorcy, wyciągającego wnioski zarówno z treści komunikatu, jak i sytuacji jego użycia, a także z odnośnej wiedzy pozajęzykowej. (...) Ostateczny sens metafory budowany jest z części znaczenia i /lub konotacji nośnika metaforycznego [konotacja to dodatkowe, zmienne, bardziej zindywidualizowane niż znaczenie podstawowe wyposażenie semantyczne słowa], przy czym na ten sens składają się elementy znaczeniowe i konotacyjne, które pasują do danej sytuacji, do danego odniesienia przedmiotowego. (...) Konotacje słowa stanowią pewne stereotypowe wyobrażenia na temat rzeczy podpadających pod dane pojęcie, nie zaś rzeczywiste cechy poszczególnych przedmiotów. Składają się na tzw. „wiedzę o świecie”, obejmującą zespół przekonań i opinii nie zawsze prawdziwych, w znacznej mierze wspólnych członkom danych społeczności.
Na postać tego „wspólnego świata” wpływają zarówno czynniki psychofizyczne wspólne wszystkim przedstawicielom gatunku ludzkiego (zbieżność zasadniczych doświadczeń egzystencjalnych), jak i swoiste doświadczenia kulturowe właściwe danej grupie (zwłaszcza uczestnictwo w odbiorze tekstów wytworzonych przez daną kulturę).
Jan Andrzej Morsztyn: NIESTATEK
Oczy są ogień, czoło jest zwierciadłem,
Włos złotem, perłą ząb, płeć mlekiem zsiadłem,
Usta koralem, purpurą jagody,
Póki mi, panno, dotrzymujesz zgody.
Jak się zwadzimy, jagody są trądem,
Usta czeluścią, płeć blejwasem bladem,
Ząb szkapią kością, włosy pajęczyną,
Czoło maglownią, a oczy perzyną.
c) Zilustruj innym przykładem opinię wyrażoną w drugim akapicie polecenia 1 b (zob. podkreślenie).
2. Wskaż synonimy i wytłumacz znaczenie podanych pojęć:
przedmiot metaforyzacji, podstawa porównania, język figuralny, zindywidualizowane wyposażenie semantyczne wyrazu, zakres znaczeniowy wyrazu, denotacja, pole semantyczne, temat pomocniczy metafory, temat główny metafory, obrazowość, nośnik metaforyczny, predykat metaforyczny, stosunek podobieństwa, znaczenie słownikowe (podstawowe) wyrazu, konotacja, relewancja, pozostawanie w logicznym związku z czymś (odnoszenie się do czegoś);
2