Racjonalne gospodarowanie wg. O. Lange:

* „Maksymalny stopień realizacji celu osiąga się postępując w ten sposób, żeby przy dużym nakładzie środków otrzymać maksymalny stopień realizacji celu, albo też postępując tak aby przy danym stopniu realizacji celu użyć minimalnego nakładu środków”.

* Pierwszy wariant nazywa się zasadą największej wydajności, a drugi zasadą oszczędności środków (najmniejszego kosztu). Oba warianty prowadzą do tego samego rezultatu.

* kalkulacje rolnicze są to rachunki umożliwiające określenie efektów, jakie może dać działalność prowadzona w gospodarstwie. W zależności od przedmiotu kalkulacji, czyli tego czego one dotyczą, można wyróżnić kalkulację kosztów, dochodów opłacalności i kalkulacje zmian w gospodarstwie rolniczym.

Nakłady - jest to suma pracy żywej i uprzedmiotowionej zużytej celowo w procesie produkcji w danym okresie, w danym gospodarstwie lub w skali całego rolnictwa. Można je mierzyć w jednostkach fizycznych (godziny, kilogramy, litry, sztuki, itp.).

Koszty - są to wyrażone w jednostkach pieniężnych wartości nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej zużytych w gospodarstwie w celu wytworzenia określonej produkcji, produktu lub usługi oraz wszelkiego rodzaju opłaty związane z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa (np. podatki, odsetki od kredytów, składki ubezpieczeniowe itp.). Koszty działalności przedsiębiorstwa dzieli się wg trzech najważniejszych kryteriów:

1. miejsca powstawania, 2. reakcji na zmiany produkcji, 3. rodzajów.

Koszty wg miejsc powstawania dzieli się na:

* koszty bezpośrednie, które można przypisać konkretnej działalności gdyż z całą pewnością nie są na nią przenoszone, np. koszty nasion pszenicy zastosowanych podczas siewu, koszty wysianych pod pszenicę nawozów mineralnych.

* koszty pośrednie, niemożliwe do precyzyjnego rozdzielenia zalicza się do nich:

- koszty ogólnoprodukcyjne, które są związane z funkcjonowaniem poszczególnych działów gospodarstwa, np. amortyzacja kombajnu

- koszty ogólnogospodarcze na które składają się m.in. podatek gruntowy, opłata leśna i melioracyjna, spłaty odsetek od zaciągniętych kredytów itp.

Podział kosztów wg kryterium reakcji na zmiany produkcji:

* koszty stałe to takie koszty które w określonym czasie nie ulegają zmianie, mimo zmian w rozmiarach produkcji. Do tych kosztów zalicza się, np. podatek rolny odsetki od kredytów, amortyzacje, płace stałe robotników najemnych itp.

* koszty zmienne, ulegają zmianie wraz ze zmianami w poziomie produkcji. Wzrost lub spadek poziomu kosztów zmiennych przebiega w sposób ciągły, choć nie zawsze proporcjonalnie do rozmiarów produkcji.

* koszty majątkowe, takie koszty które wynikają z samego faktu istnienia gospodarstwa, a nie z prowadzonej w nim produkcji i nie mają odpowiednika w nakładach. Np. podatki związane z posiadaniem majątku (podatek rolny, podatek od nieruchomości), inne podatki (np. drogowy), odsetki i prowizje od zaciągniętych kredytów, ubezpieczenia rzeczowe (budynków, plantacji, zwierząt), ubezpieczenia komunikacyjne (OC), opłaty najmu i czynsz dzierżawy.

Koszty materialne obejmują koszty użytkowania środków trwałych, czyli amortyzacji i koszty materiałowe.

Koszty materiałowe dzieli się na koszty usług produkcyjnych i koszty obrotowych środków produkcji.

Koszty usług produkcyjnych w gospodarstwie mogą dotyczyć:

- usług mechanizacyjnych: kombajnowania, prasowania słomy itp.

- usług naprawczych

-usług chemizacyjnych: opryskiwania, zaprawiania nasion

-usług transportowych

-budowlanych i weterynaryjnych i innych.

Koszty środków produkcji mogą dotyczyć:

* środków produkcji pochodzenia rolniczego

-wytworzonych i użytych we własnych gospodarstwie: słoma, obornik, pasze, mleko dla cieląt (obrót wewnętrzny) (nakłady własne)

-pochodzących z zakupu: sadzeniaki, pasze treściwe, zwierzęta do chowu (nakłądu towarowe o charakterze rolniczym).

* środków produkcji pochodzenia pozarolniczego - przemysłowego: nawozy mineralne, środki ochrony roślin, części zamienne, paliwo (nakłady towarowe o charakterze pozarolniczym).

Inny podział kosztów:

* koszty specjalne - to takie które trzeba ponieść na rozpoczęcie nowej lub rozszerzenie istniejącej działalności produkcyjnej

* koszty alternatywne - inaczej koszty utraconych korzyści na skutek zaniechania określonej działalności (są kalkulowane, a nie faktycznie ponoszone).

* koszty krańcowe - oznaczają przyrost kosztów całkowitych spowodowany przyrostem wielkości produkcji o jednostkę, bądź też o koszt jaki należy ponieść chcąc zwiększyć produkcją o jednostkę

* koszty jednostkowe - to koszty produkcji poniesione na określoną działalność w przeliczeniu na jednostkę produktu.

* kalkulacje opłacalności - przeprowadzane są wtedy gdy mamy stwierdzić które produkty w gospodarstwie są opłacalne a które nie np. rolnikowi bardziej się opłaca hodować trzodę lub bydło?

Wskaźnik opłacalności = przychody z produkcji/koszty produkcji*100

KATEGORIE PRODUKCJI I ODCHÓW W ROLNICTWIE:

- produkcja stanowi efekt procesu wytwórczego, a więc sumą wytworzonych dóbr materialnych i usług

- wielkość produkcji może być mierzona za pomocą: mierników naturalnych (sztuki, tony, litry), mierników techniczno-ekonomicznych (jednostki zbożowe, kalorie), mierników wartościowych (ceny bieżące lub stałe).

Produkcja globalna (P_g) - obejmuje wartość lub ilość wszystkich produktów wytworzonych w gospodarstwie w danym czasie (najczęściej w ciągu roku)

Produkcja globalna całkowita (P_gc) - suma produkcji globalnej rolniczej i produkcji globalnej nierolniczej oraz usług.

Produkcja globalne rolnicza - suma produkcji globalnej roślinnej i zwierzęcej, w obu z nich wyróżniamy:

- produkty główne (ziarno zbóż, ziemniaki, mięso, mleko, siano)

- produkty uboczne (słoma, obornik)

- produkty niezakończonej produkcji roślinnej oraz przyrost pogłowia zwierząt gospodarskich.

Produkcja globalne roślinna - zbiory danego roku i przyrost wartości produkcji w toku.

Produkcja globalna zwierzęca - produkcja artykułów zwierzęcych i przyrost pogłowia.

Produkcja końcowa brutto (P_kb) - końcowy efekt produkcyjny gospodarstwa rolniczego. Obliczamy ją, odejmując od produkcji globalnej wartość obrotu wewnętrznego (produktów rolniczych wytworzonych i zużytych w gospodarstwie). P_kb=P_gl-O_w

Produkcja końcowa netto (P_kn) - obliczamy ją odejmując od produkcji końcowej brutto wartość zużytych produktów pochodzenia rolniczego z zakupu (K_prz), darowizny itp.

P_kn=P_kp-K_prz

Produkcja końcowa jest podstawowym miernikiem oceny wyników produkcyjnych gospodarstwa. Służy do obliczania wskaźnika produktywności ziemi (W_pz).

W_pz=P_kb/UR(ha) lub W_pz=P_kn/UR(ha)

Produkcję końcową netto możemy obliczyć także metodą „od rozchodów” gdzie punktem wyjścia jest rozdysponowanie produkcji finalnej. Produkcja końcowa jest końcowym efektem produkcyjnym i może być rozdysponowana na następujące cele:

- sprzedaż (produkcja towarowa brutto) P_tb

- spożycie naturalne w gospodarstwie domowym S_n

- różnica zapasów pochodzenia rolniczego ΔZ

- przyrost (zmniejszenie) niezakończonej produkcji roślinnej ΔP_rn

- różnica wartości stada - ΔW_st, a zatem

P_kb=P_tb+S_n+ ΔZ+ ΔP_rn+ ΔW_st

Produkcja końcowa netto jest równa:

P_kb= P_tb-P_prz

P_t- produkcja towarowa, wartość sprzedanych przez gospodarstwo produktów rolniczych. Rozróżniamy produkcję towarową brutto (odpowiada ona rzeczywistej sprzedaży produktów) i netto (Ptb - Kprz).

Produkcja czysta (dochód globalny) - wartość nowo wytworzona (będąca wytworem pracy ludzkiej w danym czasie). Produkcję czystą obliczamy odejmując od produkcji globalnej koszty wszystkich zużytych materiałów i surowców, amortyzację oraz koszty usług.

Inne pojęcia związane z produkcją:

Produkcja podstawowa - jest to taka produkcja, gdzie wytwarzane produkty stanowią o kierunku produkcji

Produkcja dodatkowa - w produkcji tej ziemiopłody wytwarzane sa w mniejszych ilościach w celu lepszego wykorzystania np. stanowiska lub siły roboczej i pociągowej.

Produktywność - produkcja w przeliczeniu na jednostkę jednego z podstawowych czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału):

- produktywność ziemi - poszczególne kategorie produkcji w przeliczeniu na jednostkę obszaru (ha).

- produktywność środków produkcji - poszczególne kategorie produkcji w przeliczeniu na jednostkę wartości środków trwałych lub wszystkich środków produkcji.

Towarowność - procentowy udział produkcji towarowej brutto w produkcji globalnej (gospodarstwa, działu, gałęzi).

Do pełnej oceny efektów gospodarowania jest niezbędne ustalenie nadwyżki uzyskanej ponad poniesione koszty, którą określamy mianem dochodu. Dochód jest podstawowym miernikiem ekonomicznej efektywności gospodarowania. Najbardziej ogólną formułę obliczania dochodu wyraża się wzorem: dochód= produkcja-koszty.

Punktem wyjścia do obliczenia dochodu są:

- produkcja czysta brutto, będąca dochodem globalnym brutto D_gb. Produkcja czysta netto, będąca odpowiednikiem dochodu globalnego netto D_gn.

- po odjęciu opłaty pracy (R) od dochodu globalnego netto uzyskuje się dochód czysty brutto D_cb. D_cb=D_gn-R

Dalsze odjecie kosztów majątkowych K_mj (podatki P, czynsze dzierżawne Cd, odsetki od kredytów K, koszty ubezpieczeń U, składki emerytalne i inne świadczenia na rezcz gospodarstwa I) prowadzi do uzyskania dochodu czystego netto: D_cn=D_cb-K_d

K_d=P+C_d+K+U+I

W gospodarstwach prywatnych wykorzystujących własną oraz najemną siłę roboczą (Rm) ustala się dochód rolniczy, który oblicza się wg wzoru: Dr=Dgn-(Rn-Kd)

Dochód rolniczy powiększony o dochody spoza gospodarstwa stanowi dochód osobisty.

Nadwyżka bezpośrednia - obliczana jest jako różnica produkcji towarowej i kosztów bezpośrednich. Nadwyżka bezpośrednia jest również miarą ekonomiczną wykorzystywaną w klasyfikacji gospodarstw rolniczych zgodnie z wymogami UE.

Do kosztów bezpośrednich produkcji zwierzęcej zalicza się:

- zwierzęta wchodzące do poszczególnych rodzajów działalności w celu wymiany stada

- pasze, które dzielą się na pasze z zewnątrz, głównie z zakupu

- pasze z własnego gospodarstwa

- ubezpieczenia zwierząt dotyczące bezpośrednio danej działalności, np. krów, jałówek

- lekarstwa i środki weterynaryjne - inseminacja, kastracja, szczepienia ochronne itp.

- koszty specjalistyczne: specjalistyczne wydatki na produkcję zwierzęcą, usługi specjalistyczne.

Kalkulacje nadwyżki bezpośredniej, są przydatne do oceny poszczególnych działalności gospodarstwa.

Wykorzystywane sa do podejmowania decyzji, dotyczące m.in.:

- wyboru działalności produkcji tzn co produkować

- określenia rozmiaru produkcji tzn ile produkować

- wyboru poziomu intensywności produkcji tzn jak produkować

Przy podejmowaniu właściwych decyzji produkcyjnych, oprócz bardzo dobrej znajomości własnego gospodarstwa niezbędne są również informacje z otoczenia gospodarstwa tj. rozpoznanie rynków zbytu i zaopatrzenia, znajomość parametrów dotyczących nowych technologii, itp.

W typologii gospodarstw rolnych w UE stosowane sa parametry ekonomiczne:

Standardowa Nadwyżka Bezpośrednia (SGM)

Europejska Jednostka Wielkości (ESU)

Ich użycie umożliwia określenie: wielkości ekonomicznej i typu rolniczego gospodarstwa.

Standardowa Nadwyżka Bezpośrednia - jest nadwyżką średniej z 3 lat wartości produkcji określonej działalności rolniczej nad średnią z 3 lat wartością kosztów bezpośrednich, w przeciętnych dla danego regionu warunkach produkcji.

Europejska Jednostka Wielkości - stanowi równowartość 1200 euro wartości Standardowej Nadwyżki Bezpośredniej.

Wielkość ekonomiczne gospodarstwa rolnego - określana jest sumą Standardowych Nadwyżek Bezpośrednich wszystkich działalności rolniczych występujących w gospodarstwie rolnym. Wyrażana jest w Europejskich Jednostkach Wielkości.

Rynek i marketing produktów ekologicznych

Rolnictwo ekologiczne w Polsce

* W Polsce rozwój rolnictwa ekologicznego rozpoczął się w latach 80, a zajmowały się nim głównie dwie instytucje; Ekoland i Polskie Towarzystwo Rolnictwa Ekologicznego.

* Stowarzyszenie Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi „Ekoland” zarejestrowane zostało w 1989r, Opracowało ono pierwsze krajowe kryteria rolnictwa ekologicznego i symbol graficzny na oznaczenie produktów spełniających wymogi.

* W 1993 r. założono Polskie Towarzystwo Rolnictwa ekologicznego (PTRE), którego głównym, zadaniem było tworzenie rynku żywności ekologicznej

* Obecnie rynek żywności w Polsce przechodzi początkowy etap rozwoju i podaży i popytu we wszystkich fazach tworzenia łańcucha wartości

* Ma on stosunkowo niewielkie rozmiary, a dodatkowo charakteryzuje go słabe dostosowanie podaży do miejsc występowania popytu

Marketing żywności ekologicznej

* proces zarządzania, obejmujący działania zmierzające do wytworzenia żywności w gospodarstwach rolnych, w których zastosowano w możliwie największym stopniu naturalne metody produkcji.

* Żywność ekologiczna odznacza się świetną jakością, jest oferowana po stosunkowo wysokich cenach i dostarczana możliwie krótkimi kanałami dystrybucji na rynek przy zapewnieniu pełnej wiedzy o cechach produktów poprzez wykorzystanie systemu promocji

Popyt na ekożywność

* Popyt na żywność ekologiczną w Polsce ma charakter niszowy. Reprezentowany jest przez stosunkowo nieliczną jeszcze grupę nabywców o przeciętnych lub wyższych niż przeciętne dochodach i o wysokiej świadomości ekologicznej.

* Pozytywne jest to, że zmieniają się zachowania nabywców na tym rynku a upowszechniana wiedza o produktach ekologicznych poszerza w szybkim tempie rynek odbiorców żywności ekologicznej

Wyznaczniki ekożywności:

* Prawne - spełniają normy prawne dotyczące produkcji artykułów żywnościowych

* Ekonomiczne - są produkowane przy zachowaniu zasad rolnictwa ekologicznego

* Technologiczne - wytwarza się z czystych ekologicznie surowców (nasiona, nawozy itp)

* Demograficzne - spełniają potrzeby żywnościowe segmentu ekokonsumentów, produkuje się je w ilościach odpowiadających potrzebom żywnościowym z uwzględnieniem wahań liczby ludności

* Infrastrukturalne - znajdują się w odpowiedniej sieci punktów sprzedaży detalicznej, są zgromadzone w wystarczająco dużej sieci magazynowej, sprzedaje się je również w automatach sprzedażowych

* Środowiskowe - są produkowane na terenach czystych ekologicznie, wytwarza się je bez zastosowania nawozów sztucznych

Wg rozporządzenia Rady nr 2092/91 produkty ekologiczne podzielono na 3 grupy;

1. Nieprzetworzone lub jednoskładnikowe

2. przetworzone zawierające przynajmniej 95% składników pochodzenia rolnego wyprodukowanego metodami ekologicznymi

3. Przetworzone zawierające 70-95% składników pochodzenia rolnego wyprodukowanych metodami ekologicznymi

Cechy produktów żywnościowych ważne dla konsumentów

- termin przydatności

- cena

- skład

- producent

- opakowanie

Logo żywności ekologicznej - konsumenci kupujący produkty z nadrukowanym logo UE mogą być pewni że:

* co najmniej 95% składników produktu jest ekologicznych

* produkt spełnia wymogi urzędowego systemu kontroli

* produkt pochodzi prosto od producenta lub został dostarczony w zapieczętowanym opakowaniu

* produkt jest opatrzony nazwą producenta, przetwórcy lub konfekcjonera oraz nazwa i/lub kodem jednostki certyfikującej

Marka ekożywności

hurtownie i sklepy w swych nazwach nawiązują naturalnego pochodzenia produktów, Ekoprodukt, Biofutro, Eko-Wital

Nazwa marki powinna wzbudzać w nabywcy odpowiednie i pożądane skojarzenia, powinna być też;

* Łatwa do wymówienia

* możliwie krótka i prosta

* wystarczająco odrębna i oryginalna, aby odróżnić się od marek konkurencyjnych

Funkcje marki jako instrument działania przedsiębiorstwa:

* odróżnienie żywności ekologicznej od produktów konwencjonalnych

* ochrona przed konkurencją

* umożliwianie wprowadzenia nowych produktów na rynek

* ułatwienie reklamy produktu ekologicznego

* tworzenie grupy lojalnych nabywców

* zwiększenie swobody w ustaleniu ceny

Funkcje marki wobec nabywców:

* ułatwienie identyfikacji ekożywności oraz korzyści z nią związanych

* zapewnienie odpowiedniej jakości

* skrócenie procesu poszukiwania informacji o produkcie ekologicznym

* minimalizacja ryzyka towarzyszącego zakupowi

* podwyższenie prestiżu nabywcy w otoczeniu

* umożliwienie dbałości o zdrowie

Element dobrej marki żywności ekologicznej: Logo i nazwa, tradycja na rynku, jakość produktu, walory zdrowotne, komunikacja marketingowa, opakowanie ekologiczne, forma sprzedaży, znak ekologicznej żywności

Promocja żywno.ści ekologicznej:

* na rynku ekożywności najczęsciej wykorzystywane są różnorodne narzędzia public relations i sprzedaż osobista, rzadziej natomiast promocja sprzedaży, marketing bezpośredni oraz reklama w mediach masowych

Public relations (PR) wszelkie działania podejmowane w celu ustanowienia jak najlepszych stosunków firmy z otoczeniem

obejmuje wiele działań i narzędzi wspierających osiągnięcie celów promocyjnych przedsiębiorstwa. Nalezą do nich:

- współpraca z mediami

- sponsoring

- udział w targach i wystawach

- wydarzenia marketingowe (marketing events)

- seminaria i konferencje

- komunikacja ze społecznością lokalną

- lobbing na rzecz rozwiązań prawnych

Dotacje do rolnictwa ekologicznego

* obecnie dotacje do rolnictwa ekologicznego pochodzą z

- z budżetu krajowego zgodnie z rozporządzeniem MRiRW, finansowane są koszty kontroli gospodarstw rolnych, badania z zakresu rolnictwa ekologicznego, koordynacja doradztwa i wydawanie materiałów szkoleniowych oraz analiza zawartości niedozwolonych substancji w płodach rolnych

- z budżetu UE udzielane są rolnikom dotacje do Hektara upraw ekologicznych. Podstawą przyznawania jest złożenie wniosku o przyznanie płatności z tytułu wspierania przedsięwzięć środowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt w ramach planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013

Ekożywność w Polsce

* Polska ma sprzyjające warunki środowiskowe dla rozwoju żywności ekologicznej

* zużycie chemicznych środków w rolnictwie było zawsze niższe niż w większości krajów europejskich, co sprawiło że jakość ekologiczna przestrzeni produkcyjnej w rolnictwie należy do najlepszych w Europie, a różnorodność biologiczną cechuje rzadko spotykane bogactwo

Badanie marketingowe

* to systematyczne planowanie , zbieranie, analiza i przekazywanie danych i informacji istotnych dla sytuacji marketingowej w jakiej znajduje się przedsiębiorstwo

* to czynności, instrumentów, narzędzi i działań użytych w odpowiednio skonstruowanym procesie (sekwencji następujących po sobie czynności/etapów), wykonywane przez podmioty będące dostawcami dóbr i usług celem pozyskania informacji - rozpoznania potrzeb, oczekiwań klientów obecnych i potencjalnych, celem dostarczenia im wartości które pozwolą w procesie wymiany (zakupów) osiągnąć zadowalające wyniki ekonomiczne.

Badanie marketingowe:

1. Badanie Rynku

* b. wielkości i struktury popytu

* b. potrzeb motywacji popytu, postępowanie nabywcy

* b. dostępu do rynku

2. Badanie produktu

* b. wymagań nabywcy wobec produktu i usług

* b. własnych możliwości produkcyjnych

* b. produktów konkurencyjnych

* b. reakcji na rynku na nasze usługi i produkty

3. Badanie sprzedaży

* b. wymagań rynku względem warunków handlowych

* b. własnych możliwości handlowych (cena, warunki handlu, kanały)

* b. działań handlowych konkurentów

* b. reakcji nabywców na warunki handlowe, wielkość i struktury sprzedaży

4. Badanie promocji

* badanie wymagań rynku względem informacji promocyjnych

* badanie własnych możliwości promocyjnych

* badanie działań promocyjnych konkurencji

* badanie reakcji nabywców na promocję (skuteczność)

Zakres badań marketingowych:

1. koniunktura na rynku i funkcjonowanie przedsiębiorstw (trendy, akwizycja i dywersyfikacja, udziały w rynku, analizy personalne)

2. cenotwórstwo (analiza kosztów i zysków, elastyczność cenowa, analizy popytu, konkurencyjności cenowej)

3. Produkt (rozwój koncepcji, marka, testowanie rynku, konkurencyjność produktu)

4. Dystrybucja (lokalizacja zakładów i hurtowni, badanie funkcjonowania i zasięgu kanałów dystrybucji, eksport i rynki międzynarodowe)

5. Promocja (badania motywacji, mediów, efektywność reklamy, wizerunku firmy, wskaźników sprzedaży)

6. zachowania kupujących (preferowane marki, nastawienie do marki, zadowolenie z produktu, zwyczaje dotyczące zakupów, postrzeganie marki, segmentacji rynku)

Opracowanie planu badawczego - metody badawcze

- obserwacje - gromadzenie danych poprzez obserwacje ludzi, działań i sytuacji (odkrywcze)

- badania ankietowe - pytanie jednostek o indywidualne potrzeby, preferencje, zachowania przy zakupach (opisowe)

- badanie eksperymentalne - przy użyciu grupy osób do określenia relacji przyczynowo-skutkowych (przyczynowe)

Podstawowe źródła informacji rynkowych

I. mass media

II. publikacje statystyczne

III. raporty instytucji finansowych

IV. publikacje legislacyjne

V. dokumenty rządowe

VI. imprezy i publikacje okolicznościowe

VII. wydawnictwa specjalistyczne

VIII. katalogi branżowe i lokalne

IX. książki i katalogi teleadresowe

X. wydawnictwa firmowe

XI. komputerowe bazy danych

XII. agencje badawcze i reklamowe

XIII. kontakty osobiste

XIV badania pierwotne

XV. źródła wewnętrzne

---