Cele polityki wyżywienia
Jednym z podstawowych warunków jest zapewnienie zdrowia człowieka i jego dobrostanu, rozumianego jako wysoka jakość życia.
Znane są i naukowo udowodnione związki przyczynowo - skutkowe między wadliwym żywieniem i stanem żywienia wpływające na rozwój i sprawność biologiczną w ciągu całego życia człowieka, a zapadalnością na choroby i umieralnością.
Dlatego rządy wielu krajów od lat podejmują kompleksowe działania w celu poprawy sytuacji w zakresie żywienia przez jego zbliżenie do modeli prozdrowotnych, ustalonych na podstawie aktualnego stanu wiedzy w tej dziedzinie.
Słowo polityka wywodzące się z języka greckiego określa m.in. działalność władz państwowych obejmujące zarówno sprawy wewnętrzne jak i zagraniczne.
Odpowiednio do dziedziny działalności państwa rozróżnia się szczegółowe polityki, wśród których coraz ważniejsze miejsce w wielu krajach przypada Polityce wyżywienia ludności jako składowej polityki społeczno - gospodarczej.
Polityka wyżywienia wg. Światowej Organizacji Zdrowia jest to skoordynowany zestaw zadań i działań opartych na mandacie rządowym podejmowanym w celu zapewnienia dobrego stanu zdrowia społeczeństwa w wyniku udostępniania żywności bezpiecznej i odpowiedniej pod względem bezpieczeństwa.
Celem polityki wyżywienia ludności jest osiągnięcie przez społeczeństwo optymalnego tj. możliwie najlepszego poziomu wyżywienia w danych warunkach geograficznych i ekonomicznych.
Polityka wyżywienia ludności związana jest nie tylko ze zdrowiem publicznym ale także z dostarczeniem odpowiedniej żywności, co łączy się z gospodarką żywnościową i polityką rolno - żywnościową. Polityka ta powinna być ukierunkowana m.in. na koordynację procesów zachodzących na rynku oraz kontrolę. Potrzeba tworzenia polityki wyżywienia wynika z sondażu i informacji na temat żywności, żywienia i zdrowia ludności oraz założeń społeczno - politycznych.
Obszary polityki wyżywienia ludności:
Podaż żywności
Jakość żywności
Popyt na żywność
Instrumentami wykorzystywanymi w tym zakresie są m.in.,
- przepisy prawne oraz fiskalne
- oświata
- badania naukowe
Sondaże i inf. na temat żywności, żywienia i zdrowia |
Założenia polityki w zakresie żywności, żywienia i zdrowia |
||||
Podaż |
Jakość |
Popyt |
|||
Polityka rolna |
Polityka przem. spoż. |
Standardy jakościowe żywności |
Opieka zdrowotna |
Kształcenie specjal. w zakesie żywienia |
|
Dystrybucja i marketing |
Żywienie zbiorowe |
Bezpieczeństwo żywności |
reklama |
Kampanie inf. na temat żyw. |
|
Handel żywnością |
Pomoc żywieniowa |
Wzbogacanie żywności |
Inf. żyw. Na etykietach |
Wskazania żywieniowe |
|
Przepisy prawne |
Przepisy fiskalne |
Oświata |
Podział dóbr i usług |
Badania naukowe |
|
Kreowanie standardów
Rolę nadrzędną w procesie równoważenia konkurencyjnych interesów uczestników łańcucha żywnościowego powinny pełnić instytucje publiczne, regulacje prawne oraz inf.
Przesłanki zdrowotne określają kierunki aktywnego kształtowania zwyczajów…
Ważne, aby inne uwarunkowania, w tym ekonomiczne, prawne i kulturowe były także uwzględniane w procesie tworzenia polityki wyżywienia i jej wdrażania, ponieważ w zasadniczy sposób wpływają na jej skuteczność.
Efektowne kreowanie polityki wyżywienia oznacza:
- sformułowanie zadań i celów
- wybór i wprowadzenie w życie instrumentów, które pozwolą zrealizować wytyczone cele
- określanie planu strategicznego i form działania mających na celu realizację założeń oraz ocenę skuteczności
- stworzenie politycznego i społecznego klimatu do przeprowadzania zamierzonych działań
REALIZACJA POLITYKI WYŻYWIENIA:
Formułowanie PRAKTYCZNYCH ZALECEŃ ŻYWIENIOWYCH:
są one bezpośrednio adresowane do konsumenta,
informują, jakie produkty bądź składniki pożywienia są preferowane z punktu widzenia nauki, a jakich unikać.
Zalecenia te są ujęte w postaci ilościowej i jakościowej.
Obejmują też wskazania co do: stylu życia i aktywności fizycznej.
Określone są cele żywieniowe - wyznaczające strukturę diety oraz poziom zawartości (w przeciętnej racji pokarmowej) składników istotnych dla zdrowia, np. NNKT, cholesterol, NaCl.
Efekty polityki wyżywienia.
Przykładem są: państwa skandynawskie, Holandia, Malta oraz USA.
W narodowych programach działań w obszarze wyżywienia ludności tych krajów podkreślona jest odpowiedzialność zbiorowa, w tym organizacji pozarządowych oraz prywatnych w realizacji zadania jakim jest dbałość o zdrowie konsumentów, w szczególności dzieci.
Notowane są pozytywne (głównie w Norwegii, Finlandii, Islandii oraz Danii) skutki działań, wyrażające się pożądanymi zmiana w strukturze spożycia żywności oraz zahamowaniu, a nawet odwróceniu niekorzystnych wskaźników.
POLSKA W STOSUNKU DO KRAJÓW UE:
Polsce stwierdza się:
relatywnie wysoką umieralność niemowląt (brak sprzętu specjalistycznego),
częstą zapadalność na choroby układu krążenia i choroby nowotworowe,
wzrost zachorowalności na inne schodzenia powstające na tle wadliwego żywienia.
W Polsce najwięcej osób otyłych jest w wielu 10-12 lat.
W Polsce stwierdza się relatywnie wysoką w porównaniu z innymi krajami europejskimi, umieralność. Ponad 50% zgonów w Polsce pozostaje w następstwie chorób dietozależnych tj. w wyniku chorób układu krążenia - ok. 48%, nowotworów złośliwych ok. 24%, zatrucia pokarmowe ok. 7%.
Postępująca cały czas polaryzacja w strukturze i poziomie żywienia różnych grup społecznych powoduje, że niezmiernie… ważne jest ustalenie zasad, celów i kierunków długofalowej polityki wyżywienia oraz niezwłocznie przystąpienie do jej realizacji
W polityce wyżywienia ludności kluczowe znaczenie mają:
- warunki demograficzne
- warunki socjalno - ekonomiczne
- tradycyjne żywienie oraz zachowania konsumenckie
- potencjał produkcyjny całej gospodarki żywnościowej
Rozwój demograficzny
W ostatnich latach tj. od początku lat 90 - tych do roku 2005 w Polsce występował ujemny przyrost naturalny, a więc liczba ludności systematycznie się zmniejsza.
Z punktu widzenia polityki wyżywienia groźny jest nie tyle spadek ludności co zmiany w strukturze wiekowej. Rezultatem przemian w procesach demograficznych, a przede wszystkim głębokiej depresji urodzeniowej w latach 90 - tych oraz na początku tego stulecia jest gwałtowne zmniejszenie się liczby dzieci i młodzieży.
Rozwój demograficzny
Struktura płci i wieku ( w 2007 r):
- w wieku do 44 roku życia - na 100 mężczyzn przypada 97 kobiet
- w wieku powyżej 44 r.ż. - na 100 mężczyzn przypada 124 kobiet
- w wieku 65 lat i więcej - na 100 mężczyzn przypada 165 kobiet
Aktualnie na każde 100 os. w wieku produkcyjnym przypada 30 os. w wieku przedprod. oraz 24 os. w wieku poprodukcyjnym.
Struktura wieku ludności ulega nadal dynamicznym zmianom. Liczba i struktura ludności w wieku produkcyjnym determinuje podaż zasobów siły roboczej na rynku pracy.
W 2007 roku statystyczny mieszkaniec Polski miał 37,3 lat:
Mężczyźni średnio 35,3 lat
Kobiety średnio 39,4 lat
W 200 roku statystyczny mieszkaniec Polski - 35,4 lat:
Mężczyźni średnio 33,4 lata
Kobiety średnio 37,4 lata
Dane z 2010 roku:
Na każde 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 30 osób w wieku przedprodukcyjnym oraz 25 osób w wieku poprodukcyjnym.
W 2000 roku było to odpowiednio 40 i 24 osoby. W 1990 roku 50 i 22 osoby.
Udział osób w wieku 65 lat i wyżej stanowi 13,5%, W 2000 r. wynosił 12,4%, a w 1990 r. 10,2%.
Warunki socjalno-demograficzne
Dochody z pracy w Polsce stanowią obecnie źródło utrzymania dla ok. 52 - 55% gospodarstw domowych.
Już 1/3 gospodarstw utrzymuje się z pracy w sektorze prywatnym, zaś dla około 43 - 45% gospodarstw główne źródło utrzymania pochodzi ze źródła niezarobkowego (emeryci i renciści).
Blisko 4% gosp. Nie posiada własnego źródła utrzymania i pozostają na utrzymaniu osób spoza ich gospodarstwa albo na utrzymaniu państwa.
Najwyższe zarobki w Polsce w 2008 roku odnotowano w Warszawie. Średnia dochodów wynosiła tam 4,6 tys. Zł i była o 53% wyższa niż zanotowana dla ogółu badanych. Poziom zarobków jest tu o 37% wyższy niż we Wrocławiu (3350 zł), który zajął drugie miejsce. Najniższe płace są w Białymstoku.
Wybrane czynniki ekonomiczne warunkujące sposób żywienia i stan odżywienia jednostki:
Czynniki makroekonomiczne
PKB: produkt krajowy netto, dochód narodowy, PKB na 1 mieszkańca
Podaż żywności
Stan koniunktury i równowagi rynku żywnościowego
Stan infrastruktury społecznej, technicznej, gospodarczej a w tym handlowej
System finansowy
Czynniki mikroekonomiczne
Dochód: dochód nominalny, dochód rozporządzalny, dochód dyspozycyjny gosp. Domowego
Wydatki na żywność: bezwzględne, względne
Ceny produktów żywnościowych
Pozostałe czynniki materialnej zasobności gosp. Domowego
Poziom PKB na 1 mieszkańca
|
Relatywnie wysoki |
Relatywnie niski |
Poziom wydatku na żywność |
Wyższa wartość wydatków na żywność przy niższym ich udziale w wydatkach ogółem |
Niższa wartość wydatków na żywność przy wyższym ich udziale w wydatkach ogółem |
Poziom spożycia ludności |
Wyższy poziom spożycia większości produktów żywnościowych, a zwłaszcza droższych, wygodnych w użyciu o wyższej jakości |
Niższy poziom spożycia większości produktów żywnościowych |
Struktura energetyczna diety |
Wysoki udział energii z tłuszczu roślinnego i zwierzęcego oraz niski udział energii z węglowodanów |
Wysoki udział energii z węglowodanów i niski udział z tłuszczu roślinnego i zwierzęcego |
Bezpieczeństwo żywnościowe |
Wyższy poziom bezpieczeństwa żywnościowego |
Niższy poziom bezpieczeństwa żywnościowego |
Poziom zagrożenia chorobami dietozależnymi |
wyższy |
nieższy |
Na tle znanego zróżnicowania źródeł utrzymania należy zauważyć, iż dotychczasowy rozwój gospodarki rynkowej w Polsce łączył się ze wzrostem zróżnicowania płac, a co za tym idzie poziomu życia.
Mając na uwadze zwiększającą się polaryzację społeczeństwa pod kątem warunków socjalno - ekonomicznych - struktura spożycia żywności ulega zróżnicowaniu.
Statystyczny Polak przeznacza znaczną część dochodów na zaspokojenie potrzeb żywnościowych.
W grupach społecznych, gdzie dochód rodzinny jest niski wydatki na żywność sięgają nawet 42 - 45%.
Europejczycy wydają na żywność zdecydowanie mniej, ok. 15% swoich dochodów, a Niemcy tylko 10%. To świadczy o zamożności poszczególnym społeczeństw.
W Polsce wydajemy poza żywnością na: mieszkanie, odzież, obuwie, opał, energię elektryczną i cieplną, ochronę zdrowia i kulturę.
Struktura wydatków konsumpcyjnych w polskich gospodarstwach domowych dość znacznie różni się od struktury UE.
Tradycje żywieniowe
Wg danych bilansów żywności istotnie zwiększyło się spożycie tłuszczów i olejów roślinnych, mięsa drobiowego, owoców i warzyw.
Zmniejszyło się spożycie mięsa wołowego, masła, mleka i przetworów mlecznych, tłuszczów zwierzęcych oraz cukru o przetworów zbożowych.
Wśród tych zmian za szczególnie niekorzystną tendencję należy uznać zmniejszenie zawartości wapnia w diecie z 1200 mg w latach 90-tych do ok. 850 mg obecnie.
Zwiększenie spożycie wit. C oraz NNKT, co wiąże się ze wzrostem spożycia warzyw i owoców oraz zmianą w strukturze spożycie tłuszczów.
Struktura energetyczna diety:
Białko 11%, tłuszcze 36%, węglowodany 53%
Najgorzej odżywiają się rodziny o niskich dochodach, wielodzietne ze środowisk miejskich.
FAO wyróżnia 5 stanów odżywienia [przeciętna dobowa podaż energii na osobę]:
- krańcowa niska podaż energii - poniżej 1800 kcal
- niska podaż energii - 1800 - 2200 kcal
- prawidłowa podaż energii - 2200 - 2800 kcal
- nadmierna podaż energii - 2800 - 3000 kcal
- nadkonsumpcja absolutna - powyżej 3000 kcal
Wg FAO wszystkie kraje UE osiągnęły wysoki poziom wyżywienia powyżej 3000 kcal.
Średnia wartość energetyczna przeciętnej dziennej racji pokarmowej w Polsce wynosi ponad 3000 kcal, występuje tańszy model energetyczny:
niski udział energii z produktów pochodzenia zwierzęcego, zwłaszcza białka
nadmierna podaż tłuszczu i cukru rafinowanego.
W porównaniu do UE, w Polsce występuje:
niskie spożycie mleka,
wysokie spożycie cukru i ziemniaków,
wysoka zawartość tłuszczów zwierzęcych,
niskie spożycie tłuszczów roślinnych,
niskie spożycie owoców,
niskie spożycie ryb.
W badaniach preferencji konsumentów potwierdzono stopniowy lecz bardzo powolny wzrost świadomości żywieniowej oraz znajomość zależności pomiędzy żywieniem a kondycją.
Czynnikami pozaekonomicznymi kształtującymi popyt na żywność są np. reklamy, czynniki ekologiczne, a także konieczności rozwoju badań naukowych w zakresie żywności i żywienia w powiązaniu ze zdrowiem.
Potencjał produkcyjny gospodarki
W rozwiniętych gospodarczo krajach europejskich przyjmuje się, iż w celu osiągnięcia samowystarczalności, własna produkcja żywności na bieżące potrzeby powinna pokrywać zapotrzebowanie co najmniej w 90%.
Strategicznym celem polskiej gospodarki żywnościowej powinno być dążenie kraju do samowystarczalności.
Koncepcja polityki wyżywienia
Generalną intencją polityki powinno być zharmonizowanie produkcji rolniczej i przetwórstwa żywności oraz polityki importu, eksportu z potrzebami i wymaganiami społeczeństw w zakresie żywienia i zdrowia.
W świetle naszkicowanej diagnozy spożycia żywności i jej uwarunkowaniach, proponowana harmonizacja wymaga wyznaczenia zdrowotnych i społecznych celów strategicznych.
Cele zdrowotne:
1) Zahamowanie umieralności z powodu chorób układu krążenia i naczyń mózgowych oraz chorób nowotworowych
2) Obniżenie wskaźnika umieralności niemowląt
3) Zmniejszenie niedoborów energetycznych i białkowych u dzieci oraz u innych szczególnie zagrożonych grup społecznych
4) Zmniejszenie częstości występowania stanów niedoborowych niektórych składników odżywczych w diecie (jod, magnez, żelazo, wapń)
Cele społeczne polityki wyżywienia
Zapewnieni dostępności różnych produktów zgodnie z oczekiwaniami i możliwościami nabywczymi konsumentów.
Takie cele wymagają współpracy:
- producentów żywności
- dystrybutorów, handlowców
- oświaty oraz czynników rządowych
Zadania dla producentów, przetwórców i dystrybutorów żywności
- wzrost udziału produktów spełniających rolę ochrony lub poprawy zdrowia (żywność ekologiczna, funkcjonalna)
- wzrost udziału żywności dla specyficznych grup demograficznych np. niemowląt, dzieci, osób starszych
- wzrost udziału produktów autentycznych pod względem smaku, zapachu, konsystencji (produkcja niszowa, regionalna)
- wzrost udziału produktów w wysokiej stabilności, jakości i wartości spożywczej
Zadania dla oświaty
- popularyzacja zasad prawidłowego żywienia
- popularyzacja informacji i żywności bezpiecznej dla zdrowia oraz sposobach zapobiegania chorobom na tle nieprawidłowego żywienia
- popularyzacja informacji na temat skutków żywienia niedoborowego oraz naddoborowego
- szkolenie kadr potrzebnych w przemyśle, oświacie i na stanowiskach urzędniczych odpowiedzialnych za politykę wyżywienia
Zadania dla czynników rzędowych
- aktualizacja, harmonizacja i dalszy rozwój legislacji żywnościowej i zarządzeń wykonawczych
- przemyślana i rozsądna polityka podatkowa
- skuteczna polityka celna dotycząca artykułów żywnościowych
- modernizacja wymagań jakościowych w stosunku do surowców, produktów, metod przetwarzania
- monitoring produkcji i spożycia żywności
Zadania dla…
- opracowanie programu działania
- przeprowadzenie szerokiej, krytycznej dyskusji w środowiskach zainteresowanych i mających wpływ na realizację tego programu.
- nadanie założeniom polityki wyżywienia rangi uchwały sejmowej
- stworzenie skutecznych ram organizacyjnych dla realizacji zadań przez powołanie komisji lub rady do spraw wyżywienia
- opracowanie systemu kontroli efektywności działania w zakresie polityki wyżywienia
6