Historia Samorządu terytorialnego w Polsce i na śwecie

Geneza i rozwój samorządu terytorialnego. Przegląd dróg rozwoju samorządu terytorialnego Korzenie sięgają czasów starożytnych, w państwie rzymskim istniały już municypia, występował ten termin, który w jakiejś mierze można traktować odpowiednio do ustroju samorządu. To tylko takie krótkie nawiązanie. Samorząd obecny poprzedzał średniowieczny samorząd stanowy. Samorząd miast, z historii Polski - miastach tworzonych i budowanych na planie niemieckim powoływane były rady miejskie, złożone z rajców czy ławników, byli członkami korporacji samorządowej. To tylko krótkie nawiązanie, bez wnikania w szczegóły. Poza tym - istniały sejmiki samorządowe, sejmiki szlacheckie jako wyraz pewnej samorządności szlachty, zupełnie niezależnie od tego istniał samorząd rzemieślniczy, bardzo rozbudowany, ale to już raczej samorząd gospodarczy. Współczesna postać samorządu terytorialnego to dzieło XIX wieku, ściślej - koniec XVIII, przełom XIX wieku, początki ST wiążemy z wielką rewolucją francuską, czy raczej dokonaniami tej rewolucji, gdzie konstytuanta w 1790 r. orzekła o umowie społecznej, czyli konstytuanta orzekła, że tak samo jak obywatel, to tak samo i gmina posiada odwieczne i niezbywalne prawa, jak gdyby - że gmina istniała odwiecznie, od dawna. Tylko że późniejsze państwo zawłaszczyło, podporządkowało sobie, czy nawet zlikwidowało gminę, toteż powołanie we Francji gmin traktowano jako odrodzenie gminy, ale w ramach tej samej koncepcji praw obywatelskich. Był to początek samorządu nowoczesnego, ale tylko początki, dlatego że w samej Francji było takich samodzielnych, uznawanych za posiadające samodzielne prawa gmin, trwało niedługo, bo od 1800 r., gdy doszedł do władzy, a właściwie umocnił swą władzę Napoleon, to w zasadzie rozpoczął się proces likwidowania tej samodzielności gmin i podporządkowywania ich władzy państwowej i stopniowo zadania były rozszerzane, ale były już traktowane jako cząstka zadań państwa. To tak skutecznie, że we Francji na długie dziesięciolecia nawet nie ukształtowało się pojęcie samorządu, tylko używano pojęć administracji zdecentralizowanej, aż dopiero współcześnie na podstawie postanowień traktatu z Maastricht w ustawodawstwie francuskim użyto określenia samorządu. Samorząd w kontynentalnym wydaniu rzwijał się w Prusach, znamienne są reformy von Steina, który ustanowił instytucję gmin i kontynuował ten proces, który rozpoczął się na początku drogi samorządu we Francji. Stopniowo samorząd rozwinął się w innych krajach, w Austrii, we Włoszech, Belgii, Holandii, w ten sposób, że do połowy XIX wieku następowały przemiany, umacnianie się tego samorządu i możemy stwierdzić, że generalnie taka rozwinięta postać samorządu ukształtowała się w połowie XIX wieku i odtąd już traktujemy powstanie okrzepłego, rozwiniętego nowożytnego samorządu terytorialnego. Zatem samorząd współcześnie funkcjonujący ma już 150 lat trwania i rozwoju. Następowały pewne zmiany, udoskonalenia zasad funkcjonowania samorządu, ale zasadnicza postać ukształtowała się przed 150 laty.

W Polsce początkowo istniał samorząd w zaborze pruskim, tak jak w całym państwie pruskim, i równolegle w zaborze austriackim, natomiast w Rosji i zaborze rosyjskim raczej przez długi czas nie było tego samorządu, dopiero pod koniec XIX wieku pewne rozwiązania, czy podwaliny, zostały stworzone, ale generalnie nawet są twierdzenia, że w Rosji carskiej tak w zasadzie do końca ten samorząd nie powstał. Pewne może tylko elementy istniały tego.

Natomiast w okresie międzywojennym, czyli w II RP, konstytucja marcowa z 1921 r. generalnie właśnie stanęła na gruncie powołania i funkcjonowania w szerokim zakresie samorządu terytorialnego. Z jednej strony była to kontynuacja tych rozwiązań, które występowały państwie pruskim czy austriackim, ale niezależnie od tego było rodzime stanowisko opowiadające się za kształtowaniem w szerokim zakresie samorządu, czy oparciem władzy publicznej w szerokim zakresie na samorządzie. W praktyce samorząd w II RP był utworzony na szczeblu gminnym i powiatowym, natomiast na szczeblu wojewódzkim nie był powołany w całym kraju, tylko w zasadzie w zaborze pruskim, w pozostałym zakresie okres 20 lat był za krótki do kształtowania rozwiniętej struktury tego samorządu. To tylko krótkie spojrzenie bez charakteryzowania, bo to przeszłość, później skoncentrujemy się na aktualnych rozwiązaniach.

Po II wojnie światowej w rozwiązaniach normatywnych początkowo przyjęto jakby zasadę kontrolowania jeszcze tych rozwiązań przedwojennych, po pewnych zmianach związanych ze zmianą ustroju, ale żywot samorządu terytorialnego był w Polsce krótki. Dlatego, że nadrzędną koncepcją najpierw teoretyczną, później realizowaną w praktyce, była koncepcja radziecka, która „wyklęła” ten samorząd, od początku władzy radzieckiej w Rosji samorząd był traktowany jako przeżytek państwa burżuazyjnego, w to miejsce powołane zostały rady, wychodząc od początkowego hasła „cała rada w ręce rad”, rady narodowe, które stały się tylko terenowymi lokalnymi organami jednolitej władzy państwowej, w pełni podporządkowanymi najwyższym organom państwa. W Polsce po tych próbach kontynuowania rozwiązań przedwojennych już w 1950 r. ustawa z marca 1950 r. o jednolitych terenowych organach władzy państwowej dokonała tego samego, co w Związku Radzieckim, byłym, owszem; dalej pod ta samą nazwą funkcjonowały i były rady narodowe, ale już tylko jako lokalne terenowe organy jednolitej władzy państwowej. Stan ten trwał dziesiątki lat, w rozwiązaniach prawnych, w ustawach, poczynając od 1972 r., kiedy ponownie przywrócono do życia gminy, wcześniej najmniejszymi jednostkami były gromady, zaczęto proklamować je jako podstawowe organy samorządu społecznego, a poczynając od 1985 r. nawet przywrócono pojęcie samorząd terytorialny, bo nazwano powiaty samorządem terytorialnym w ustawie z 1985 r., ale w doniesieniu do gmin trzeba stwierdzić, że był to raczej tylko zabieg propagandowy, że tylko w sposób fasadowy ze względów propagandowo - politycznych rady zaczęły się nazywać najpierw samorządem społecznym, potem terytorialnym, gdyż w istocie nie był to jeszcze samorząd, nie posiadał tych głównych podstawowych cech, które wiążemy z istotą samorządu. Dopiero po dokonaniu transformacji ustrojowej po wyborach 1989 r., w 1990 r. w Polsce został przywrócony samorząd, początkowo tylko na szczeblu gmin. Został nazwany samorządem terytorialnym i ustawa nosiła taką nazwę, bo tylko na tym szczeblu był ustanowiony samorząd. Od razu przystąpiono i powołano pełnomocnika do opracowania koncepcji i wprowadzenia samorządu na dalszych szczeblach - powiatowym i wojewódzkim, ale ze względu na zmiany polityczne, zmiany rządów, koncepcji, sprawa trwała długo i dopiero w 1998 r. po wygranych wyborach zdecydowano wprowadzić samorząd na szczeblach powiatowymi i wojewódzkim, co stało się na podstawie koncepcji opracowanych w 1996 r., a faktycznie wprowadzono samorząd od 1 stycznia 1999 r. na szczeblu powiatowym i wojewódzkim.

Pozostaje kwestia przywołania drogi rozwoju samorządu - czym jest samorząd terytorialny z punktu widzenia teoretycznego. Sprawa jest teoretycznie wielce sporna. Konkuruje szereg teorii wyjaśniających istotę samorządu terytorialnego. Na uwagę zasługuje teoria naturalistyczna, koncepcja istoty samorządu, która nawiązuje do narodzin, jak to było we Francji, zakładając, że gmina jako taka wspólnota, jako specjalny związek osób, istniała od zawsze, albo nawet wcześniej, przed państwem, i w późniejszym okresie państwo wypierało ją, zawłaszczało, ale istota gminy, a tym samym i wyższych instancji samorządu, wiąże się z ich bytem naturalnym, przyrodzonym, że ludzie wolni zrzeszeni są w gminie i ona funkcjonuje równolegle z władzą państwową, a nawet jakby poprzedzała tę władzę państwową. Trudno przyjąć bez zastrzeżeń tę koncepcję, dlatego że to jest pewien intelektualny tylko pogląd na te kwestie, nie ma źródłowych historycznych dowodów na to, że faktycznie ta gmina kiedyś istniała jeszcze przed państwem, raczej dowody na to są bardzo kruche.

Druga teoria to teoria państwowego charakteru samorządu, która stoi na stanowisku, że samorząd jest tylko jedną z form decentralizacji administracji, w szczególności mówi się, że samorząd terytorialny jest zdecentralizowaną administracją państwową wykonywaną przez lokalne organy nie podlegające hierarchicznie innym organom i samodzielne w granicach ustawy i ogólnego porządku prawnego. Tak jakby definicja sformułowana z punktu widzenia tej teorii państwowej, że samorząd jest zdecentralizowaną administracją państwową wykonywaną przez szczególne podmioty, czyli lokalne organy nie podlegające hierarchicznie innym organom i samodzielne w granicach ustawy i ogólnego porządku prawnego.

Koncepcje przedwojenne - teoretycy uznają, że samorząd działa jakby tylko z woli państwa, tak jak inne instytucje czy organy jest tworzony, powoływany przez państwo, a tym samym stanowi pewną odrębną postać administracji, bo wykonywaną przez szczególne podmioty, właśnie lokalne związki samorządowe, jednak jakby nie znajduje się różnić pomiędzy sposobem wykonywania władzy publicznej przez organy samorządowe, jak i państwowe.

To ogólnikowe, bardzo krótkie spojrzenie. Ale nie zmienia to ogólnego spojrzenia na to, że samorząd jest częścią państwa. Oprócz tego istniały teorie polityczne, czy politologiczne, wreszcie trzeba powiedzieć, że trzecią taką bardziej ukształtowaną teorią to jest teoria publicznych praw podmiotowych, że samorząd działa na podstawie istnienia i powołania do życia, jednak tej właśnie czwartej władzy publicznej, niezależnej ani od państwa, i też nie tylko wywodzącej się z natury, jak przy tych dwóch pierwszych koncepcjach, czyli traktuje jako odrębny punkt wyjścia wiążący istnienie samorządu z samodzielnością, odrębnością publicznoprawną, jednak nie utożsamiającą z państwem. Żadna z tych koncepcji nie znalazła powszechnego ugruntowania czy uznania w teorii i literaturze. Można powiedzieć, że z pewnością chyba współcześnie jakby odrzucamy te teorie naturalistyczne i teorie państwowe, siłą rzeczy przy braku innych objaśnień, teorii, bliżej chyba rozwiązania polskie, czy współczesne, są jakby najbliżej tej trzeciej teorii, teorii publicznych praw podmiotowych, teorii czwartej władzy przy uwzględnieniu zasady trójpodziału władzy. tak najogólniej teoretycznie sprawa mogłaby być traktowana.

Europejska karta samorządu lokalnego, tłumaczona jako samorządu terytorialnego, ale to nieprawidłowe tłumaczenie, bo oprócz europejskiej karty samorządu terytorialnego jest jeszcze europejska karta samorządu regionalnego i o ile ta pierwsza jest przez Polskę ratyfikowana i obowiązuje w Polsce, ta druga po dziś dzień nie była ratyfikowana, a zatem odwołujemy się do tej pierwszej. Według Europejskiej karty samorządu terytorialnego samorząd jest traktowany w znaczeniu funkcjonalnym. Nie jest to jakaś odrębna teoria, ale ujęcie, spojrzenie. Jest tu zawarta następująca definicja: samorząd terytorialny oznacza prawo i zdolność społeczności lokalnych w granicach określonych prawem do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców.

Jest to prawo i zdolność w znaczeniu funkcjonalnym, nie nawiązującym do struktury, miejsca, istoty, tylko w taki funkcjonalny sposób podejścia i określenia samorządu terytorialnego. Można by zarzucić, że nie ma jakiegoś oparcia teoretycznego, jest praktyczne sformułowanie założeń tego samorządu. Polska koncepcja jest jakby mieszaną koncepcją, ale raczej zbliżoną do tych założeń teorii samorządu jako publicznych praw podmiotowych.

1. Pojęcie i istota Samorządu terytorialnego

Samorząd terytorialny - grupa która posiada własne interesy, które wynikają z sąsiedztwa. Powierzone jest mu wykonywanie różnego rodzaju zadań z zakresu administracji publicznej. Szczeble: województwa, powiaty, gminy. (po 1990 r. po uchwaleniu pakietu ustaw nastąpiła władza gminna)

Samorząd terytorialny - można określić jako powstały z mocy prawa i wyodrębniony w strukturze państwa związek społeczności lokalnej bądź regionalnej, uczestniczącej we własnym imieniu, na własna odpowiedzialność, a także wyposażony w materialne środki umożliwiające realizację nałożonych na niego zadań.

Samorząd terytorialny ma charakter powszechny.

2. Cechy Samorządu terytorialnego

** jego członkami są z mocy prawa wszyscy mieszkańcy

** jest zbudowany na zasadzie decentralizacji

** powstaje tylko pod nadzorem organów państwowych (kryterium: zgodność realizowanych zadań z prawem) tylko w ściśle określonych przez prawo sytuacjach i formach

** posiada własną organizację ustaloną w przepisach

powołany do wykonywania zadań administracji państwowej w granicach przez prawo określonych, w sposób samodzielnej i w formach właściwych dla administracji państwowej

** wykonuje zadania przy pomocy organów, w które zostały wyposażone

** ma osobowość prawną, podmiotowość cywilnoprawną

** posiada pewną niezależność

3. Podstawy prawne ustroju samorządu terytorialnego

Konstytucja RP

Wyrazem regulacji zawartych w Konstytucji RP ,a odnoszących się bezpośrednio lub pośrednio do samorządu są zasady :

-zasada praworządności

-zasada subsydiarności

-zasada decentralizacji

-zasada korporacyjnego charakteru jednostek ST

-zasada unitarnego (jednolitego) charakteru państwa polskiego

-zasada jawności adm pub

-zasada adekwatności i równości finansowania zadań jednostek ST

Zasada praworządności oznacza ze organy władzy pub działają na podstawie i w granicach prawa.

Zasada subsydiarności mówi ze regulacja prawna sytuacji obywateli i ch grup oraz związków powinna zapewnić im max samodzielność i udział w wykonywaniu zadań publicznych. Państwo i innie większe wspólnoty powinny być pomocnicze w obrębie jednostek i rodzin i mniejszych wspólnot. Nie powinny przyjmować zadań które mogą być tam realizowane. Każda większa wspólnota powinna wykonywać zadania przekraczające możliwości wspólnoty mniejszej.

Zasada decentralizacji-ustanawiają art 15ust1 konstytucji RP który stanowi ze ustrój terytorialny RP zapewnia decentralizacje władzy pub, a zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe zapewnia jednostkom terytorialnym zdolności wykonywania zadań pub.

Zasada korporacyjnego charakteru jednostki ST oznacza ze jednostkę ST tworzy ogól zamieszkujących ja mieszkańców. Jednostka taka posiada osobowość publiczno- prawną i działa przez organy wybrane demokratycznie przez jej mieszkańców. Zasadę te ustanawia ust.2 art16 konstytucji RP który stanowi ze ogol mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnot samorządowo.

Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotna część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Zasada unitarnego (jednolitego) charakteru państwa polskiego przesądza o przynależności ST do adm pub i wyklucza jego autonomie wobec państwa . Zgodnie z art3 konstytucji RP jst państwem jednolitym.

Zasada jawności administracyjnej- a wiec odnosi się także do ST jako części adm pub. Oznacza jawność działań adm dla obywateli i wyraża się miedzy innymi w możliwości wstępu na posiedzenia kolegialnych organów jednostek ST, w obowiązku informowania obywateli, w uprawnieniach obywateli do żądania informacji (art61 konstytucji RP)

Zasada adekwatności równości i finansowania zadań jednostek ST-ustanawia ja art167 konstytucji. Zgodnie z tą zasadą jednostka ST zapewnia udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań , a zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek S.T. następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych.

4) historia samorządu terytorialnego w Polsce i na Świecie (Izdebski)

(historia opisana wyżej)

5) Struktura organizacyjna poszczególnych jednostek samorządu w naszym kraju

Jednostkami samorządu terytorialnego są: gmina, powiat i województwo. Natomiast tymi jednostkami - w rozumieniu ustaw o samorządzie gminnym, powiatowym i województwa - nie są jednostki organizacyjne tworzone przez organy gmin, powiatów lub województw, w tym także związki i stowarzyszenia gmin oraz związki i stowarzyszenia powiatów, ani też samorządowe kolegia odwoławcze.

Obowiązujący model obecnie model ST charakteryzuje sie następującymi cechami:

*jest to model trójstopniowy ( gmina, powiat, województwo.)Powiat jest to szczebel pośredni miedzy gminą która realizuje większość zadań lokalnych , a samorządem województwa, który realizuje zadania regionalne polegające głównie na rozwijaniu strategii regionu. Zakres zadań powiatu jest określony enumeratywnie, ale ustrój odpowiada co do zasady gminie, jak i samorządowi województwa.

*jest to model dualistyczny, a wiec samorząd realizuje zarówno własne zadania jak i zadania zlecone. Zadania własne określone są określone klauzulą generalna

*jest to model oparty o nadzór weryfikacyjny w zakresie zadań własnych . Ten nadzór sprawowany jest przez organy adm rządowej według kryterium zgodności z prawem. Środkami nadzoru są między innymi stwierdzenie nieważności uchwały oraz rozwiązanie rady czy sejmiku.

Do zadań zleconych, obok kryterium zgodności z prawem, nadzór wykonywany jest na podstawie kryteriów celowości, rzetelności, gospodarności. Natomiast i zakres i formy tego nadzoru są takie same jak co do zadań własnych.

6) Formy demokracji bezpośredniej

** konsultacje:

1. obligatoryjne — „w przypadkach przewidzianych ustawą" — zaliczyć do nich można konsultacje z mieszkańcami w spra­wach tworzenia, łączenia, dzielenia, znoszenia powiatów bądź ustalania i zmiany nazwy powiatów oraz siedziby ich władz (art. 3-3c);

2. fakultatywne — „w innych sprawach ważnych dla powiatu".

Zgodnie z art. 3d ust. 2 u.o s.p., „zasady i tryb przeprowa­dzania konsultacji z mieszkańcami powiatu określa uchwała rady powiatu".

W pozostałym zakresie w pełni aktualne pozostają uwagi dotyczące konsultacji gminnych.

** wybory:

W drodze wyborów bezpośrednich powoływana jest jedy­nie rada powiatu. Zasady i tryb przeprowadzania wyborów do rady powiatu oraz jej liczebność określa ustawa z dnia 16 lipca 1998 r. — Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw.

Wybory do rad powiatów są powszechne, równe, bezpośred­nie i odbywają się w glosowaniu tajnym. W wyborach głosować można tylko osobiście i tylko jeden raz. Czynne prawo wyborcze do rady powiatu ma każdy obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 18 lat i stale zamieszkuje na obszarze po­wiatu. Przy ustalaniu faktu stałego zamieszkania stosuje się prze­pisy Kodeksu cywilnego. Można kandydować tylko do jednej rady powiatu. Oznacza to, iż nie można jednocześnie kandydować do rady gminy czy też sejmiku województwa. O wyborze radnego powiatowego rozstrzyga liczba ważnie oddanych głosów na poszczególne listy kandydatów.

** referendum powiatowe :

Ustawa o samorządzie powiatowym przewiduje referendum obligatoryjne i fakultatywne.

Referendum obligatoryjne zwoływane jest wyłącznie w kwestii odwołania rady powiatu przed upływem kadencji (art. 10 ust. 1). Natomiast referendum fakultatywne dotyczyć może spraw z zakresu właściwości powiatu. Podejmując próbę określe­nia merytorycznej zawartości terminu „sprawy z zakresu właści­wości powiatu" należy stwierdzić, iż nie mogą być rozstrzygane w drodze referendum powiatowego kwestie szczegółowo uregu­lowane w ustawach lub mieszczące się w ramach właściwości rze­czowej organów powiatu.

Referendum, obligatoryjne i fakultatywne, przeprowadza się z inicjatywy rady powiatu lub na wniosek co najmniej 10% miesz­kańców uprawnionych do głosowania.

Z inicjatywą przeprowadzenia referendum na wniosek miesz­kańców powiatu wystąpić może:

1. grupa co najmniej 15 obywateli uprawnionych do głosowa­nia;

2. statutowa struktura terenowa partii politycznej działającej w powiecie;

3. organizacja społeczna posiadająca osobowość prawną, której statutowym terenem działania jest co najmniej obszar danego powiatu.

Aby referendum było uznane za ważne, musi wziąć w nim udział co najmniej 30% mieszkańców uprawnionych do głosowania.

Wynik referendum jest rozstrzygający, jeżeli za jednym z ro­związań w sprawie poddanej pod referendum oddano więcej niż połowę ważnych głosów.

Szczegółowe zasady i tryb przeprowadzania referendum powiatowego określa ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referen­dum lokalnym.

7) Zasada pomocniczości.

Odgrywa rolę III płaszczyznach:

## określenie istoty zadań publicznych

## dokonanie rozdziału zadań publicznych pomiędzy poszczególne szczeble władz publicznych (w tym poszczególne szczeble samorządu terytorialnego)

## określenia podstawowych zasad wykonywania zadań publicznych

Zasada pomocniczości została sformułowana w preambule konstytucji w ten sposób, że poza wskazaniem, iż na niej opierają się przepisy konstytucji jako „prawa podstawowe dla państwa”, wskazuje jej podstawową funkcję, umacnianie „uprawnień obywateli i wspólnot”.

Zasada pomocniczości zakłada koncepcję człowieka jako osoby ludzkiej, samodzielnej i odpowiedzialnej za rozwiązywanie kwestii swojego życia (odpowiedzialność zaspokajanie swoich potrzeb), co przy innych założeniach ogólnych, zbliża ten aspekt zasady pomocniczości do stylu myślenia liberałów, a odbiega istotnie od myślenia kolektywistycznego czy tradycyjnie socjalistycznego, według którego określa odpowiedzialność za zaspokojenie potrzeb życiowych jednostek ciąży na społeczeństwie.

Zasada ta przewiduje, w przypadku gdy jednostka nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb, interwencje społeczności czy wspólnot poczynając od najbliższych, czyli rodziny oraz innych wyższych instytucji społeczeństwa obywatelskiego. Dopiero gry problemu nie da się w obrębie społeczeństwa polskiego (rozwiązać) pojawia się obowiązek odpowiedniej interwencji władz publicznych. Pojawia się wiec zadanie publiczne. Mamy tu do czynienia z pierwszą płaszczyzną funkcjonowania zasady pomocniczości w odniesieniu do państwa w szerokim znaczeniu.

Istotą pojęcia zadanie publiczne jest wykonywanie władczych kompetencji ze skutkiem wiążącym podmioty prawa. Do sfery prawa publicznego należy tez sfera działalności świadczącej tj. zapewnienie dostarczania określonych usług niezbędnych dla funkcjonowania zbiorowości, w tym usług o charakterze społecznym (edukacja, kultura, ochrona zdrowia, pomoc społeczna); szczególnie ważne z punku widzenia zasady pomocniczej.

8) Zadania Samorządu terytorialnego.

Podział zadań na zadania:

^^ własne = zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej

^^ zlecone = z zakresu administracji rządowej

Te ostatnie wykonywane są z mocy ustaw. Odrębnie można potraktować kategorię zadań powierzonych, czyli zadań, które jednostka samorządu terytorialnego wykonuje na podstawie porozumień zawartych w tym celu z innymi jednostkami samorządu terytorialnego lub właściwymi organami administracji rządowej.

Ustawy ustrojowe utrudniają przekazywanie w ten sposób w górę, stwarzają warunki do przekazywania w ramach jednostek tych samych szczebli lub w dół - co również odpowiada zasadzie pomocniczości.

Gmina może bez ograniczeń wykonywać powierzone zadania administracji rządowe, natomiast powierzyć wykonywanie swoich określonych zadań może jedynie innej gminie w ramach porozumienia międzygminnego.

Powiat tak samo może bezo graniczeń wykonywać powierzone zadania administracji rządowej jak również przekazywać wykonywanie swoich zadań gminie na jej uzasadniony wniosek i może powierzyć wykonywanie tych zadań innym jednostkom samorządu lokalnego (gminom i powiatom).

Ustawa powiatowa przewiduje też odpowiednie porozumienie o powierzeniu zadań z województwem na obszarze którego znajduje się powiat. Ustawa o samorządzie województw stanowi, że województwo może zawierać z innymi województwami oraz jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego z obszaru województwa porozumienie w sprawie porozumienia prowadzenia zadań publicznych przy odpowiednim zastosowaniu przepisów o porozumieniu miedzy gminnym.

Zadania własne:

Zaspokojenie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy:

## ład przestrzenny, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej,

## gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego

## wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizację, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymywania czystości oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i utylizacji odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz

## lokalnego transportu zbiorowego

## ochrony zdrowia

## pomocy społecznej tym ośrodków i zakładów opiekuńczych

## gminnego budownictwa mieszkaniowego

## edukacji publicznej

## kultury, w tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury

## targowiska i hal targowych

## cmentarzy gminnych

## porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej

## utrzymywania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych

## polityki prorodzinnej, w tym zapewnie kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej

## wspierania i upowszechniania idei samorządowej

## promocji gminy

## współpracy z organizacjami pozarządowymi

## współpraca ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw

Należy pamiętać ze powyższy katalog spraw nie jest katalogiem zamkniętym, tzn. mogą pojawić się sprawy wynikające z ustaw, które także zostaną zaliczone do zadań własnych gminy.

Zadania własne gminy dzielą się na zadania obowiązkowe oraz dobrowolne. O tym, które z zadań zaliczać się będą do poszczególnych kategorii, rozstrzygną ustawy regulujące każdą z wymienionych wyżej kwestii oraz ustawa o udziale kompetencji pomiędzy organy samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej.

Zadania zlecone:

Ustawy mogą nakładać na gminę obowiązek wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej. Zadania z zakresu administracji rządowej mogą być wykonywane również na podstawie porozumienia z organami tej administracji. Gmina może wykonywać zadania z zakresu właściwości powiatu oraz zadania z zakresu właściwości województwa na podstawie porozumień z tymi jednostkami samorządu terytorialnego. W celu wykonywania zadań gmina może tworzyć jednostki organizacyjne, a także zawierać umowy z innymi podmiotami, w tym z organizacjami pozarządowymi.

Zakres działania i zadania powiaty art. 4

Ustawa przewiduje dwa sposoby przejmowania przez gminę zadań zleconych:

1. obowiązkowy - wynikający z ustaw szczególnych

2. dobrowolny - na podstawie porozumienia organów gminy z organami administracji rządowe.

W obydwu przypadkach warunkiem wykonywania zadań zleconych jest zapewnienie środków finansowania przez administrację rządową.

Do zadań publicznych powiatu należy również zapewnienie wykonywania określonych w ustawie zadań i kompetencji kierowników powiatowych, służb, inspekcji i straży. Ustawy mogą nakładać na powiat obowiązek wykonywania zadań z zakresu organizacji przygotować i przeprowadzenia. Powiat może zawierać porozumienie w sprawie powierzenia prowadzenia zadań publicznych z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego, a także z województwem. Ustawy mogą określać sprawy należące do zakresu działania województwa jako zadania z zakresu administracji rządowej.”

9) Akty prawa miejscowego samorządu terytorialnego (statuty, regulaminy)

Najczęściej akty prawa miejscowego dzielą się na:

1. akty prawa miejscowego zawierające statuty (akty prawa miejscowego o charakterze organizacyjno - ustrojowym),

2. akty prawa miejscowego o charakterze wykonawczym

3. akty prawa miejscowego o charakterze porządkowym

STATUTY

Ustrój ST jest także regulowany statutami poszczególnych jednostek ST. Statut jest aktem prawa miejscowego- źródłem prawa powszechnie obowiązującego. Jego uchwalenie jest wyrazem swobody jednostek ST w kształtowaniu swojego ustroju. Statuty musza być jednak z godne z ustawami jako aktami wyżej stojącymi w hierarchii źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Ustawy samorządowe przewidują możliwość wydawania statutów dla wszystkich szczebli ST .

Najważniejszą grupę aktów ustrojowo organizacyjnych stanowią statuty(gmin, powiatów, województw).

W statucie ST swobodnie ale w granicach ustaw określa swój ustrój. Statut służy swobodnemu dostosowanemu do specyfiki miejscowej kształtowania struktur samorządowych i zasad funkcjonowania jego organów (czyli samorządu). Czyli w aktach tych dominują przepisy ustrojowe, kompetencyjne i proceduralne. Przepisy statutowe adresowane są do każdego kto znajdzie się w sytuacji przewidzianej przez normę statutowa. Regulacje statutowe oddziałują na konstytucyjne prawa i obowiązki obywateli, są wiec adresowane na zewnątrz. Np.: art 61 konstytucji RP.

Statut jednostki ST powinien normować następujące kwestie:

-organizacje wew. oraz tryb pracy organy uchwałodawczego, działającego na sesji (rady gminy, rady powiatu, sejmiku województwa)

-listę komisji stałych oraz zasady dotyczące komisji stałych rady i sejmików, a w szczególności (liczebność poszczególnych komisji stałych, tryb działania tych komisji)

-komisja rewizyjna

-zasady powołania komisji doraźnych

-zasady tworzenia i działania klubów

-organizacje wewnętrzna zarządu powiatu i zarządu województwa

-wykaz stanowisk

-zasady i tryb korzystania z gminnych obiektów użyteczności publicznej

10) Formy współdziałania jednostek samorządu terytorialnego (stowarzyszenia)

Konstytucja RP w art.172 określa, że jednostki samo żadu terytorialnego mają prawo zrzeszania się. Ponadto ustawa z tego artykułu przyznaje im prawo do przystąpienia do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i nie tylko oraz współpracy ze społecznościami lokalnymi, regionalnymi innych państw. Co do zasad na jakich jednostki samorządu terytorialnego mogą korzystać z wymienionych tu uprawnień odsyła się do przepisów ustawowych. Prawo społeczności lokalnych do zrzeszania się wynika także z ratyfikowanej przez Polskę umowy międzynarodowej jaką jest EKSL. Ustawa o samorządzie gminnym określa, że realizacja zadań publicznych może być realizowana w drodze współdziałania miedzy jednostkami samorządu terytorialnego. Ustawa ta wymienia trzy formy współdziałania:

= związki między gminne tworzone w celu wspólnego wykonywania zadań publicznych

= porozumienie miedzy gminne zawierane w sprawie powierzonej jednej z nich określonych przez nie zadań publicznych

= stowarzyszenia tworzone w celu spierania idei samorządu terytorialnego oraz obrony wspólnych interesów.

Ustawa o samorządzie powiatowym określa, że powiat może zawierać porozumienia w sprawie powierzenia prowadzonych zadań publicznych z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego, a także z województwem, na którego obszarze znajduje się terytorium powiatu. Porozumienia te podlegają ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym i stosuje się do nich odpowiednio przepisu ustawy o samorządzie powiatowym.

Do form współdziałania ustawy samorządu powiatowego zaliczamy:

- związki z innymi powiatami, tworzone z celu wspólnego wykonywania zadań publicznych w tym wydawanie decyzji w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej

- porównywanie z innymi powiatami zawierane w sprawie powierzenia

Ustawa o samorządzie województwa określa, że województwo może zawierać z innymi województwami oraz jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego z obszarami województwa porozumienia w sprawie powierzenia prowadzenia zadań publicznych. Do tych porozumień stosuje się odpowiednio przepisu ustawy samorządu gminnego. Ponadto mają tworzyć stowarzyszenia w tym również gminą i powiatem.

Na procedurę tworzenia związku składa się kilka etapów:

• niezbędne jest podjęcie przez zainteresowane jednostka samorządu terytorialnego wstępnych rozmów co do celów i zakresu związku jak również zasad jego działania oraz programu działania.

W efekcie ustalonego wspólnie stanowiska konieczne jest podjęcie przez poszczególne jednostki samorządu terytorialnego odpowiednich uchwal w przedmiocie wyrażenia zgody na utworzenie związku oraz przyjecie statutu.

Związki wyposażone zostały w osobowość prawną. Nabywana jest ona po uprzednio wpisie do rejestru prowadzonego przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej z dniem ogłoszenia statutu związku.

Do zgłoszenia załącza się:

1. uchwały rad gminy (powiatów) o utworzeniu związku

2. uchwały rad gminy 9powiatów) o przyjecie statutu

3. uchwały związku

4. wyciągu z protokółów posiedzeń rad gmin dotyczących tryby podejmowania w punkcie 1 - 2.

W księdze rejestrowej wpisuje się:

1. nazwę i siedzibę związku

2. Oznaczenie gmin uczestniczących w związku

3. Przedmiot działania związku

4. Czas trwania związku

5. Datę rejestracji związku

6. Datę ogłoszenia statutu związku oraz jego zmian

7. Datę likwidacji związku

O rejestracji związku organ prowadzi rejestr zawiadamia gminy uczestniczące w związku oraz wojewodę. Wojewoda, po otrzymaniu zawiadomienia o rejestracji zarządza ogłoszenie statutu w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Dzień wydania wojewódzkiego dziennika urzędowego jest dniem ogłoszenia statutu od którego związek nabywa osobowość prawną.

Zasadniczym organem związku gmin i powiatów o uprawnieniach kontrolnych i stanowiących jest zgromadzenie związku. W skład zgromadzenia związku podmiotów wchodzić może po 2 przedstawicieli poszczególnych podmiotów uczestniczących w związku określonych w sposób precyzyjny przez rade powiatu.

Formy współdziałania jednostek samorządu terytorialnego:

1) Związki komunalne międzygminne: w celu wspólnego wykonywania zadań publicznych gminy mogą tworzyć związki międzygminne w drodze uchwały o utworzeniu związku (związek komunalny może być także utworzony gdy jedna gmina nie jest w stanic samodzielnie wykonywać swych zadań). Przystąpienie do związku jest dobrowolne, ale Sejm w drodze ustawy może na gminy nałożyć obowiązek utworzenia związku gminnego. Związek wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własna odpowiedzialność. Związek posiada osobowość prawną, którą uzyskuje z dniem wydania dziennika wojewódzkiego, w którym minister ogłasza wpisanie związku do rejestru związków międzygminnych. Statut związku określa m.in. nazwę, siedzibę, zadania.

Organem uchwałodawczym i kontrolnym związku gmin jest gromadzenie. Do zgromadzenia odnoszą się przepisy o radzie gminy. W skład zgromadzenia wchodzą: wójtowie gmin (rada gminy może powierzyć reprezentację zastępcy wójta lub radnemu). Uchwały uchwalane są bezwzględną większością głosów statutowej liczby członków. Gmina może wnieść sprzeciw w ciągu 7 dni. Jeżeli przedmiot sprzeciwu zostanie ponownie przegłosowany sprzeciw upada. Organem wykonawczym jest zarząd. W skład zarządu wchodzą członkowie zgromadzenia (1/3 członków może być spoza zgromadzenia). W kwestii gospodarki finansowej stosuje sic przepisy o gospodarce finansowej gmin.

2) Porozumienia gmin: polegają na tym, że przedmiotem porozumienia jest powierzenie jednej z gmin zadań publicznych gminy drugiej. Gmina przekazująca musi pokrywać koszty wykonywania powierzonego zadania. Spory majątkowe na tle porozumień mają charakter cywilnoprawny.

3) Stowarzyszenia gmin: Na podstawie ustawy prawo o stowarzyszeniach gminy mogą tworzyć stowarzyszenia. Ich celem może być wspieranie idei samorządowych, ochrona wspólnych interesów. Mogą być też stowarzyszenia powiatów, gmin i powiatów, województw. Członkowie stowarzyszenia to osoby prawne. 3 członków wystarczy do powstania stowarzyszenia.

Strona 1 z 8

---