1.Gerontologia jako nauka o procesie starzenia się starości. Przegląd podstawowych pojęć.
Gerontologia (gr. geron-starzec, logos-nauka). Zapoczątkował Francis Bacon (1561-1621) -angielski przyrodnik i filozof. Rozwój gerontologii datuje się o II wojnie światowej. W Polsce pod koniec lat 50' XXw. (Edward Rossat -„Proces starzenia się ludności)
Jest wielodyscyplinarną dziedziną wiedzy. Swym zasięgiem obejmuje problematykę starzenia się i starości z zakresu wielu nauk, w tym medycyny, biologii, genetyki, psychologii, socjologii, demografii.
Dzieli się na trzy podstawowe działy:
g. medyczna - geriatria (wiedeński lekarz Ignacy Nasler 1909r.)
Zajmuje się rozpoznawaniem i leczeniem chorób występujących u osób starszych i specyficznych dla tej generacji, jak również profilaktyką gerontologiczną. Geriatria - medycyna starości. Zajmuje się problematyką zdrowia ludzi starzejących się i starych.
g. społeczna - (amerykański gerontolog Clark Tibbitis 1960r.) pedagogika, psychologia, socjologia starzenia się
Dział gerontologii, który bada społeczne przyczyny oraz skutki procesu starzenia się społeczeństwa oraz psychologiczne aspekty starzenia się, postawy społeczeństwa wobec ludzi starszych, ich miejsce w społeczeństwie oraz ich stosunek do biologicznego starzenia się. Podejmuje także problemy chorób wieku podeszłego, sposobu życia i rodzaju aktywności osób starszych. Stymuluje politykę społeczną w kierunku zaspokajania potrzeb populacji osób starszych.
g. eksperymentalna (doświadczalna) - biologia starzenia się, fizjologia starzenia się
Wg. Słownika gerontologii społecznej A. Zycha Gerontologia to nauka starzenia się ustrojów żywych a w szczególności człowieka oraz naukowe badanie wszelkich aspektów procesu biologicznego, psychologicznego i społecznego starzenia się. W kręgu swoich zainteresowań obejmuje również ludzi zbliżających się do starości i znajdujących się na jej przedpolu (40-50 lat).
Geragogika wspomaga prawidłową adaptację do starości. Analizuje ostatnią fazę życia ludzkiego. Diagnozuje sytuację życiową ludzi starszych, określa główne czynniki warunkujące proces starzenia się . prowadzi badania nad przedłużeniem i optymalizacją warunków aktywnego życia. Jest nauką stosunkowo młodą - 1956r. w Niemczech ale jej korzenie i historia sięgają czasów starożytnych (Platon, Hipokrates, Arystoteles). Ideę wychowania do starości przedstawili jako pierwsi, w nowożytnej pedagogice prof. A.K. Szymon Marycjusz z Pilzna oraz Jan Amos Komeński - Czech, twórca pedagogiki we współczesnym znaczeniu. Określenie „geragogika” w znaczeniu wychowania ludzi starzejących się i starych użył po raz pierwszy Hans Mieskes (1956r). umieścił on geragogikę w systemie dyscyplin gerontologicznych i pedagogicznych (teoria wychowania).
W 1962r pojęcie „gerontogogika” dla określenia nauki o wychowaniu ludzi starszych wprowadził F. Bollonow, utożsamiając ją z istotą kształcenia i wychowania. Obecnie oba te pojęcia geragogika i gerontogogika używa się synonimicznie.
Gerontologia edukacyjna - dział teorii i praktyki gerontologii i pedagogiki społecznej. Zajmuje się uwarunkowaniami życia i edukacji, w tym samokształcenia osób starszych oraz nauczeniem przez osoby starsze.
2.Demograficzne aspekty starzenia się.
Proces starzenia się populacji światowej przebiega w coraz szybszym tempie i jest jednym z najwyraźniej zaznaczonych zjawisk demograficznych XXIw. Dotyczy zarówno krajów rozwiniętych jak i słabo rozwiniętych. Stanowić będzie jeden z najpoważniejszych problemów ekonomicznych i medycznych. Wg najnowszych doniesień - szacuje się, że w 2050r mediana wieku będzie o 10 lat większa niż w roku 2000. Obecnie co 5 mieszkaniec Europy zaliczany jest do populacji osób starszych, a wg prognoz demograficznych - w połowie XXI w - już co 3. W naszym kraju -obecnie- co 6 osoba, to osoba w wieku podeszłym.
Zdaniem Syneka - Polska przekroczyła próg starości demograficznej (7% udziału osób starszych w ogólnej strukturze ludności). Przeciętne trwanie życia ludzi w Polsce ulega stałemu wydłużeniu i w roku 2000 osiągnęło poziom 78 u kobiet i 70 u mężczyzn. Na przełomie drugiej połowy XX w. długość życia w naszym kraju wzrosła średnio o 14 u kobiet i o 11 u mężczyzn. Wydłużenie się życia ludzkiego przy jednoczesnym spadku stopy urodzeń oznacza dalszy postęp starzenia się, ale i spadek ogólnej liczby ludności oraz rosnące zapotrzebowanie na opiekę zdrowotną i społeczną.
Starość demograficzna - sytuacja typu statycznego wyznaczona przez populację ludzi starych w społeczeństwie
W procesie starzenia się, zależnie od udziału w jej strukturze osób w wieku 60 lat i więcej wyróżnia się 5 faz:
brak oznak starości demograficznej <8% ogółu ludności
wczesna faza przejściowa 8-10%
późna faza przejściowa 10-12%
stan starości demograficznej 12-15%
stan zaawansowanej starości demograficznej 15%
Proces postępującego starzenia się ludności stanowi konsekwencję przemian w zakresie rozrodczości i umieralności.
Etapy przejścia demograficznego.
W okresie przedtranzacyjnym życie ludzkie narażone było na wysokie ryzyko zgonu, zwłaszcza w pierwszych latach życia (epidemie, klęski żywiołowe). W efekcie niski poziom (ok. 6%) osób w wieku podeszłym. W drugiej połowie XVIII w. - postęp w zakresie obiektywnych i mentalnych determinant stanu zdrowia i umieralności:
(-opanowanie nowych technik pozyskiwania żywności
-nowe technologie w dziedzinie odnowy zdrowia
-demokratyczne spojrzenie na świat) doprowadził do stopniowego obniżania się wskaźnika umieralności przy zachowanym poziomie rodności. Efekt - wzrost odsetka osób w podeszłym wieku.
Następny etap przejścia demograficznego:
-szybsze obniżenie się rodności przy stopniowej redukcji współczynnika zgonów. Efekt - wzrost liczby osób starszych.
Z procesem przejścia demograficznego wiąże się równolegle przejście epidemiologiczne i zdrowotne.
Przejście epidemiologiczne - zmiana przyczyn zgonów od dominacji chorób zakaźnych i pasożytniczych do przewagi chorób degeneratywnych i cywilizacyjnych / zmiana rozkładu zgonów wg wieku od największego wskaźnika umieralności w pierwszych miesiącach i latach życia do przeważającej liczby zgonów w 7-9 dekadzie życia.
Przejście zdrowotne - upubliczenie medycyny, postawienie na profilaktykę chorób, zwiększenie skuteczności leczenia, zmiana modelu.
Konsekwencja przejścia epidemiologicznego i zdrowotnego wydłużenie życia ludzkiego.
W ostatnich dekadach - tzw. „drugie przejście demograficzne” - utrzymanie się przez dłuższy czas wskaźnika urodzeń na poziomie nie gwarantującym zastępowalności pokoleń).
Konsekwencją przemian demograficznych może być w przyszłości eksplozja tzw. „najstarszych-starych”.
Konsekwencje procesu starzenia się ludności:
ekonomiczne - wzrost obciążenia ludności w wieku produkcyjnym osobami w wieku poprodukcyjnym
w zakresie opieki zdrowotnej - wzrost zapotrzebowania na procedury geriatryczne
zmiana reakcji międzypokoleniowych w społeczeństwie - z jednej strony dowartościowywanie tej grupy, z drugiej strony zjawisko ageizmu
zmiana pozycji w rodzinie - życie zgodnie z zasadą „intymność na dystans”
3.Proces starzenia się człowieka.
Starzenie się - naturalne, nieodwracalne, nasilające się zmiany metabolizmu i właściwości fizykochemicznych komórek, prowadzące do upośledzenia samoregulacji i regeneracji organizmu oraz zmian morfologicznych i czynnościowych jego tkanek i narządów (wg Słownika gerontologii społecznej A. Zycha).
Starzenie - proces zachodzący na płaszczyźnie biologicznej i psychospołecznej, który zależy od człowieka i wielu czynników (biologicznych, psychologicznych, ekonomicznych, kulturowych, ekologicznych, historycznych).
Starość - okres życia następujący po wieku dojrzałym, jest pojęciem statycznym, natomiast starzenie się jako proces jest zjawiskiem dynamicznym (wg Słownika gerontologii).
Starzenie się fizjologiczne - proces pojawiający się wraz z wiekiem, polegający na stałym zmniejszeniu się aktywności biologicznej co przejawia się w zmniejszonej zdolności do regeneracji i adaptacji.
Starzenie się w znaczeniu psychospołecznym - starzenie się jest dynamicznym, ciągłym procesem zmian przebiegających w czasie obejmującym nie tylko przemiany fizjologiczne organizmu ale również zmiany psychiczne i społeczne (wg A. Zycha).
Starzenie patologiczne - proces starzenia powikłany / przyspieszony przez przewlekłe choroby.
Podział starości wg gerontologów:
wczesna starość 60-74
późna starość 75-89
bardzo późna starość, długowieczność 90 i więcej
Podział starości wg WHO:
wczesna starość, wiek podeszły tzw. III wiek 60-74
starość pośrednia 75-89
starość późna 90 i więcej
Zdrowie
Starzeniechorobaograniczenie sprawnościograniczenie samodzielności UZALEŻNIENIE (fizyczne, psychiczne, społeczne)
Proces starzenia cechuje ogromna, osobnicza indywidualizacja (Kocemba).
Starzenie się to proces progresywny. Wg kryterium biologicznego zaczyna się on już ok. 40. w końcowej fazie doprowadza do uwiądu starczego i śmierci biologicznej.
Cechy procesu starzenia się człowieka (Kocemba):
-powszechność
-progresywność
-długotrwałość
-trójwymiarowość (starzenie się gatunku, starzenie osobnicze, starzenie demograficzne)
-trójpłaszczyznowość (biologiczne, psychiczne, społeczne)
-mierzalność (wymiar subiektywny: samopoczucie / wymiar obiektywny: wygląd zewnętrzny, wiek biologiczny-teoretyczny, wiek sprawnościowy, wiek kalendarzowy)
-innowacyjność
-złożoność etiologii
-zwartość ontogenetyczna (starzenie jako integralne składowe procesu ontogenezy zmiany fizjologiczne)
-prewencyjność
Pojawienie się pierwszych zmian starczych ok. 40.
Zmiany inwolucyjne (regresyjne):
-na poziomie komórek i poszczególnych układów
-↓ sprawności funkcjonalnej
-utrata sprawności energetycznej (?)
-↑ niekorzystnego „uczulenia” na tkanki własne
-↓ zdolności naprawczych i adaptacyjnych
-trudności w utrzymaniu homeostazy
-↓ naturalnej bariery ochronnej organizmu
-↓ sił fizycznych i energii
-wysoka zachorowalność (polipatologia geriatryczna)
-uwiąd starczy i śmierć biologiczna.
Biologiczne starzenie się człowieka - tempo zmian regresywnych (Walański)
Z biologicznego punktu widzenia proces starzenia to etap zmian inwolucyjnych. Są to zmiany, które kumulują się w organizmie człowieka, występują powszechnie u człowieka, mają postępowy charakter, są nieodwracalne i degeneratywne. Zdaniem biologów tylko niewielki odsetek osób umiera z powodu uwiądu starczego. Wg doniesień z 2006r średni czas trwania życia w skali światowej wynosi średnio ponad 60 lat. W państwach afrykańskich (Botswana. Molawia 35-38) Różnice średniego czasu trwania życia w zależności od płci - kobiety średnio o 6 lat dłużej). W Afganistanie ok. 46-kobiety, 47,3-mężczyźni. W europie najdłuższy czas trwania życia notuje się we Francji 1997r - 122 lata, Holandii i Szwecji. W skali światowej przoduje Japonia (77,7-mężczyźni i 84,3-kobiety) oraz Andora (80,6 i 86,6).
Czas trwania życia - zróżnicowany w skali indywidualnej i populacyjnej.
Obecnie istnieje pogląd, że „te same czynniki są odpowiedzialne za tempo rozwoju progresywnego i tempo zmian regresywnych.
Różne teorie starzenia się człowieka wskazują na oddziaływanie różnych mechanizmów powodujących proces starzenia się.
Genetyczna teoria starzenia się - wiąże się z narastaniem w okresie starości wadliwego przenoszenia informacji przez mRNA.
Biochemiczna teoria - zmiany zachodzące w strukturze komórek.
Odpornościowa teoria - formowanie się nieprawidłowej wrażliwości immunologicznej na własne białko i inne substancje.
Rozwojowa teoria - upatruje przyczynę starzenia się w procesach hamowania rozwoju w wyniku gromadzenia się w organizmie człowieka produktów przemiany materii.
Żywieniowa teoria - starzenie się występuje w wyniku zmian zanikowych przewodu pokarmowego i tkanek.
Otyłość, cukrzyca, miażdżyca i spadek odporności - podstawowe przyczyny choroby kompensacyjnej, która jest główną przyczyną zmian patologicznych w starości.
Z wiekiem zmniejsza się liczba mitochondriów na skutek mutacji - wzrasta częstość wad ich budowy. Akumulacja mutacji komórek somatycznych powoduje obniżenie ich potencjału bioenergetycznego. Apoptoza (genetycznie zaprogramowana śmierć komórki) występuje w każdym okresie życia, kiedy to umierają jedne komórki a powstają inne. Natomiast nieprawidłowo występująca apoptoza ma związek z procesami starzenia się.
Procesy starzenia się - zmiany o zróżnicowanym przebiegu o charakterze zmian strukturalnych, funkcjonalnych i śmierci organizmu.
Starzenie się - zjawisko : układu hormonalnego / odpornościowego / sercowo-naczyniowego / składników ciała / układu kostnego / umysłowego / rozrodczego.
Następuje gromadzenie się w komórkach złogów wapnia, cholesterolu i innych ciał utrudniających przemiany metaboliczne i energetyczne. W tkankach pozbawionych naczyń włosowatych - nadmierne odkładanie się w nich soli mineralnych i cholesterolu - przyczyna starzenia się.
Tempo zmian regresywnych poszczególnych struktur i funkcji (Wolański)
wysokość ciała w wieku 30-90 ↓ o 1cm/10lat
grubość warstwy korowej kości długich ↓ u mężczyzn o 10% a u kobiet (wraz z ustaniem wydzielania estrogenu) aż do 30%
masa i siła mięśniowa ↓ o 30%
↓ ogólnej masy ciała o 12%
masa mózgu ↓ o 10%
liczba włókien nerwowych ↓ o 27%
szybkość przewodzenia bodźców ↓ o 15%
napięcie neuronów korowych ↓ o 20%
przepływ krwi w obrębie mózgu ↓ o 30%
↓ zużycie tlenu o 30%
↓ inteligencji o 50%
↓ liczby kubków smakowych z 245 do 88
↓ liczby nefronów z 800tys do 450tys
przepływ osocza krwi przez nerki ↓ o 60%
liczba kłębuszków ↓ o 45%
↓ filtracja nerek o 30-40%
pojemność życiowa płuc począwszy od 30r.ż. ↓ o 10%/10lat
↓ maksymalna objętość oddechowa 35-80 lat ok. 60%
↓ elastyczność naczyń
↓ liczba naczyń włosowatych
osłabieniu ulega siła skurczów mięśnia sercowego
↑ RR
zmiany te powodują regres właściwości psychomotorycznych
zdolność do pracy fizycznej ↓ o 33%
zmiany zanikowe przewodu pokarmowego i błon śluzowych gruczołów wydzielniczych
zmiany zanikowe mięśniówki ścian przełyku, żołądka, jelit
↓ całkowitej kwasoty i wolnego kwasu solnego
ubytki miąższu wątroby
↓ zdolności trawiennych
↓ poziom insuliny, kortyzolu, glukagenu
↓ poziom androgenów nadnerczowych, aldosteronu, testosteronu, estrogenów
↓ wydzielanie adrenaliny (↓ reakcji stresowej)
↓ wydzielanie potu
zaburzenia koordynacji między ważnymi procesami
↓ zdolności adaptacyjnych organizmu
problemy z regeneracją sił
↓ sił fizycznych i żywotności organizmu
nie zmienia się całkowicie objętość krwi na 1kg masy ciała, pH, ciśnienie osmotyczne, poziom białka i cukru we krwi
Biologiczne teorie starzenia się (Szarota)
witalistyczna wraz z upływem lat ↓ sił życiowych
energetyczna ↓ energii dzielenia się komórek powoduje jej biologiczną śmierć
niedożywienia komórek tkankowych starzenie się komórki powoduje ↓ powierzchni pobierania tlenu i substancji odżywczych
cytologiczno-histologiczna wraz z różnicowaniem się i specjalizacją komórek następuje gromadzenie produktów szkodliwych zaburzających funkcjonowanie całego organizmu
samozatrucia się produktami własnej przemiany materii, zatrucia fizykochemiczne
samozatrucia się organizmu wydalinami flory bakteryjnej w j.grubym
hormonalna regresja struktury i zanik funkcji wewnątrzwydzielniczych gruczołów płciowych
neurogenna degeneracja układu nerwowego
fizykochemiczna zmiany w plazmie komórkowej
biomorfotyczna biochemiczne jednostki starzeją się w sposób postępujący
biochemiczna ↓ odporność organizmu, częstsze choroby
endokrynologiczna starość wyznacza gospodarka hormonalna organizmu
ewolucyjna komórki tracą zdolność do podziału, następuje ich obumarcie
koncepcja kumulacji stresów skutek oddziaływania stresu
Biologiczne koncepcje starzenia się (Leszczyńska-Rejchart)
zegara biologicznego (reguła Leonarda-Hayfliwa) zegar biologiczny reguluje zmiany podziału komórkowego - wzrost, dojrzewanie, starzenie się, śmierć
autoimmunologiczna wraz z wiekiem ↓ obrona immunologiczna organizmu, możliwa jest też produkcja przeciwciał skierowanych na prawidłowe komórki własnego ustroju (autoimmunizacja (?))
Zdaniem ewolucjonistów - „starzenie się i starość jest ceną, jaką ludzie płacą a ewolucyjny rozwój organizmu”. Losy komórek - albo ulega dalszemu podziałowi na dwie potomne, albo obumiera. Organizm posiada wiele wyspecjalizowanych komórek, które z czasem tracą zdolność do podziału i regeneracji, ulegają zwyrodnieniu , doprowadzając w konsekwencji do śmierci całego ustroju.
Przegląd teorii biologicznego starzenia się (Stuart-Hamilton)
mutacji somatycznych zastępując komórki nie stanowią wiernych replik komórek macierzystych, ponieważ posiadają błędy
katastroficznego błędu przyczyna - wadliwa replikacja białek (zanieczyszczenie środowiska, błędy żywieniowe)
odpadów komórkowych starzenie spowodowane jest toksynami - produktami ubocznymi powstałymi w normalnej aktywności komórkowej
zaprogramowanego starzenia się spowodowane jest siłami ewolucji i z góry jest ono już zaprogramowane
wyczerpania reprodukcyjnego chodzi o przetrwanie genów, które przenosi organizm
Ponad to uważa się, że organizmy mają już zakodowany jakby program rozkładu i śmierci, aby zapewnić przestrzeń życiową następnym pokoleniom.
Przyczyny zindywidualizowanego biologicznego starzenia się organizmu należy upatrywać się w:
-zdolnościach regeneracyjnych narządów
-w zadatkach genetycznych (cykl życia wyznaczają informacje zawarte w DNA)
-warunkach środowiskowych i stylu życia jednostki
Biologiczne starzenie się - zmiany zachodzące w tkankach:
Histereza - skupienie się koloidów białkowych w konglomeraty , prowadzące do obniżenia aktywności biologicznej, upośledzenia funkcji komórek, zwyrodnienia i śmierci
Degeneracja - zwyrodnienie
Atrofia - zanik komórek
Aregeneracja - utrata zdolności do podziału i odnowy komórek
Zmniejszanie się sprawności narządów zmysłów. Postępujące zmiany w zakresie wszystkich układów.
WZROK:
↓ zdolność akomodacji (↓ zdolność widzenia przedmiotów o różnych odległościach) prowadząca do niedowidzenia starczego
utrata ostrości wzroku
bodźce wzrokowe uosób starszych są dłużej przetwarzane
zmiana w percepcji kolorów (świat widziany w barwach żółtych)
↓ rozmiar pola widzenia
przyczyny upośledzenia widzenia:
katarakta soczewki stają się mętne
jaskra w gałce ocznej gromadzący się w nadmiarze płyn nieodwracalnie uszkadza nerwy i komórki ...
zwyrodnienie plamki zwyrodnienie żółtej plamki
retinopatia cukrzycowa uszkodzenie naczyń krwionośnych siatkówki (cukrzyca)
SŁUCH:
stopniowe pogarszanie się w czasie całego dorosłego życia; u 20-latków o 2%, u 70-80latków ok. 30%, po 80 ↑ 50%
wraz z wiekiem płatki uszu stają się o kilka mm dłuższe
zablokowanie kanału słuchowego u ludzi starszych woskowiną
kości ucha środkowego ulegają wraz z wiekiem sztywności w wyniku zwapnienia lub zapalenia stawu
niedosłyszenie starcze, większy ubytek słyszalności dźwięków o wysokich częstotliwościach w porównaniu do niskich
przyczyny niedosłyszenia starczego:
- skutek sztywnienia kostek słuchowych
dłuższe przebywanie w hałaśliwym środowisku
zmiany w funkcjonowaniu nerwów
jedną z teorii jest chrapanie
uwarunkowania genetyczne
szum w uszach (ok.10% populacji osób starszych)
problem typu „im bardziej złożony charakter mają dźwięki, tym są one dla osób starszych trudniejsze”
zjawisko izolacji społecznej wywołanej głuchotą w konsekwencji doprowadzanie do zachowań depresyjnych
ważne jest nakłanianie ludzi starszych do szukania pomocy we wstępnej fazie niedosłyszenia
ponadto - wobec osób z niedosłuchem - niezmiernie ważna jest życzliwość, takt, zrozumienie
POWONIENIE:
Z badań wynika, że znaczne pogorszenie powonienia dowiedziono w chorobie Alzheimera.
DOTYK:
wyższy próg czucia dotyku
↓ liczby receptorów dotyku w skórze
U osoby starzejącej się dostrzega się wyraźny ubytek w procesie percepcji. Umysł staje się mniej biegły w scalaniu informacji sensomotorycznej w jedną całość.
Etiologia procesu starzenia się - wieloczynnikowego etiopatomechanizmu (Kocemba)
czynniki osobnicze (choroby, kalectwo, otyłość, zaburzenia neurohormonalne)
wpływy środowiskowe (styl życia)
czynniki psychiczne (stresy)
uwarunkowania socjalno-społeczne
Prewencja gerontologiczna:
prewencja etiologiczna (dieta kardiologiczna, p/cukrzycowa)
prewencja osłonowa (czynniki modyfikujące starzenie)
prewencja korekcyjna (medycyna estetyczna, kosmetologia)
suplemencja (woda, witaminy, mikroelementy, makroelementy)
wspomaganie, głównie aktywizacja
Kryteria służące do scharakteryzowania populacji (Kocemba)
przeciętna długość życia - zróżnicowana i uzależniona od poziomu opieki pediatrycznej, wojen, klęsk skali zagrożeń cywilizacyjnych
przeciętne dalsze trwanie życia - wskaźnik gerontologiczny obrazujący dalszą prognozę dla osób, które ukończyły 60
wielkość frakcji (w %) osób starszych w danej społeczności - wskaźnik przy analizach - opisowej, historycznej, prognostycznej
Starość - naturalny, normalny i nieunikniony etap życia człowieka, to jedna z faz rozwojowych człowieka, jako zadanie - przystosowanie się do zmieniających się warunków życia, okres mający różne oblicza
Starzenie się człowieka jest zindywidualizowane. Obraz starości wyznaczają czynniki zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne. Starzenie jest skutkiem malejącego współczynnika umieralności dzieci, postępu medycyny, stylu życia.
Przyczyny degradacji fizycznej:
teoria zużycia
teoria cytologiczna (starzenie ciała w wyniku działania toksyn)
4. Psychospołeczne aspekty starzenia się i starości.
Adaptacja do okresu starości
Sztuka starzenia się - zdolność adaptacji do rozwoju sytuacji i nowych zadań, jakie niesie za sobą ta faza życia człowieka, a także szukanie na nowo sensu życia (Szarota)
Adaptacja do starości oraz sposób jej postrzegania zależy w dużej mierze od samej starzejącej się jednostki. Wpływ na stopień przystosowania się do starości mają doświadczenia osób najbliższych.
Objawy społecznego starzenia się:
↓ zakres relacji międzyludzkich
↓ liczba kontaktów towarzyskich
następuje wycofywanie się z aktywności społecznej
przyjmowanie postaw biernych wobec ważnych spraw życiowych.
Trudności przystosowawcze mogą być skutkiem niekorzystnych - wraz z wiekiem - zmian w psychice człowieka (egocentryzm, podejrzliwość, konserwatyzm, sztywność nawyków, upór, leki, drażliwość, apatia).
Zdaniem psychologów wśród osób starszych dostrzega się jedynie nasilenie wcześniej ukształtowanych cech osobowości.
Typy zaburzeń osobowości:
osobowość unikająca (niska samoocena, unikanie towarzystwa)
osobowość zależna (przekazywanie innym kwestii podejmowania decyzji)
Ponad to mamy spowolnienie reakcji, pojawiają się coraz bardziej widoczne problemy z pamięcią oraz z przetwarzaniem bieżących informacji. Maleją siły motywacyjne człowieka, co znajduje wyraz w procesie edukacji.
Na starość zmienia się hierarchia potrzeb (bezpieczeństwa, użyteczności, niezależności) oraz postaw. Poczucie satysfakcji życiowej oraz dodatni bilans życiowy ułatwiają lepszą adaptację do starości.
Czynniki warunkujące dobrą adaptację do starości:
dobrostan fizyczny i psychiczny
aktywność życiowa
dodatni bilans życiowy
pozytywna samoocena
utrzymane kontakty towarzyskie
otwartość wobec innych
Czynniki nieprzystosowania się do starości:
postawa wrogości
obawa i niechęć do ludzi
lęki, apatia, uleganie depresji,
poczucie winy lub oskarżanie za swoje niepowodzenia innych
izolowanie się od innych
ujemny bilans życiowy
Na zdolności adaptacyjne wpływają czynniki:
wewnętrzne (motywy, emocje, oczekiwania wobec własnego życia)
zewnętrzne (własne możliwości, zakres obowiązków, trudności życia, postawy innych osób)
Społeczne teorie starzenia się - wg. A. Zycha
Szkoły Bońskiej: postrzeganie starości wiąże się nie tylko z liczbą przeżytych lat ale i z warunkiem samego siebie (stan zdrowia, charakter, aktywność)
Wy... : osoby starsze nie spełniają już wymogu wzajemności usług i interakcji z innymi (ograniczenie zasobów) co daje podstawę zinstytucjonalizowania tej wymiany
Socjo-środowiskowa: środowisko działania osób starszych kształtowane jest w sprzężonym związku społecznym i indywidualnym, jednostka przyjmuje od najbliższego środowiska określone wzory postępowania
Fenomenologiczna: dzięki interakcją z innymi ludźmi, człowiek sam tworzy wizerunek własnej starości
Modernizacji: wynika z założenia, że osoby starsze same chętnie uwalniają się od dotychczasowych obowiązków
Odpowiedników: jakość starzenia jest skutkiem wcześniejszego rozwoju, mówimy, że ludzie starzeją się tak, jak żyli
Przypadków: psychika osoby starszej jest składową działania różnych wydarzeń życia
Kompetencji: jak najdłużej utrzymująca się niezależność człowieka; kompetencja w 3 wymiarach: fizjologicznym (niezależność od świadczeń leczniczych), poznawczym (poziom inteligencji, zdolność zapamiętywania i rozwiązywania problemów) i społecznym (kontakty ze środowiskiem)
Postawy wobec starości:
Typy postaw psychicznych wg. gerontopsychologii Forda:
regresja
ucieczka
dobrowolna izolacja od otoczenia
przewrotne postępowanie
postawa integracji i dostosowania
wg. brytyjskiego gerontopsychologa Bomleya:
konstruktywna
zależności
obronna
wrogości
autodestrukcji
wg. Zycha:
Postawy nieprzystosowania się do starości:
lęku,
rezygnacji / izolacji społecznej
Postawy przystosowania się:
akceptacji starości
refleksji
Style życia ludzi starszych (wg. Olgi Czerniawskiej)
bierny
...
hobbystyczny
zaangażowany
domocentryczny
związany z pobożnością
Wniosek:
W trosce o jakość życia - ważne jest - aby był to styl aktywny.
Obawy osób starszych najczęściej dotyczą choroby, samotności, zniechęcenia, zależności od innych.
Stereotyp:
Postrzeganie osób starszych jako zacofanych, schorowanych, słabych, wymagających ciągłej pomocy.
Mity (wg. Bartel):
osamotnienie,
osoby konserwatywnej,
osoby schorowanej,
utrata zdolności podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów,
zahamowanie możliwości intelektualnych
aseksualność
Wyobrażenie negatywne o osobach starszych (wg. Schmidt) - typ człowieka słabego, osamotnionego, bezbronnego, zniechęconego.
Ujemne cechy starości: komplikacje zdrowotne, spadek sprawności, izolacja społeczna, poczucie bezużyteczności, brak miłości i ciepła rodzinnego.
Z badań Trafiałek pozytywne strony starości:
zaradność życiowa
doświadczenie życiowe
mądrość życiowa
poświęcenie się dla rodziny
niezależność
spokój
5. Wspomaganie (jak Magda mi prześle )
6. Prewencja gerontologiczna.
Wśród czynników warunkujących długość życia człowieka oraz tempo starzenia się wymienia się
Uwarunkowania genetyczne
Czynniki środowiskowe
Oddziaływania bodźców stresowych
Czynniki determinujące zdrowie człowieka
Czynniki genetyczne 5 -15 %
Środowisko fizyczne 5 - 10%
Medycyna 20-25%
Styl życia 50 %
Przyczyny znacznego wydłużenia życia na przełomie 100lat upatruje się w poprawie ogólnych warunków życia, rozwoju higieny, postępie medycyny i zmianie stylu życia.
Promocja zdrowia osób starszych wg WHO>
utrzymanie aktywności, samodzielności osób starszych
zapewnienie kompleksowej opieki osobom starszym
profilaktyka zaburzeń fizycznych i psychicznych oraz jatrogennych
wzmocnienie opieki zdrowotnej
ograniczenie bólu i cierpienia pacjentów w terminalnych stanach choroby
Promocja zdrowia sprowadza się zatem do:
zachowania możliwie jak najdłużej sprawności fizycznej, a tym samym niezależności w codziennym funkcjonowaniu
prowadzenie badań okresowych i przesiewowych
właściwe odżywianie
zapobieganie izolacji społecznej
poprawa jakości życia
Promocja zdrowia psychicznego
zwiększenie nakładów na badania nad starzeniem się
poprawa warunków bytowych - walka z ubóstwem
usprawnienie systemu opieki społecznej
wzmocnienie samooceny
poprawa samopoczucia - zapobieganie zaburzeniom wszelakim
Wytyczne WHO dotyczące propagowania promocji zdrowia w zakresie aktywności fizycznej:
różnorodne ćwiczenia zawierające elementy stretchingu, ćwiczenia relaksacyjne, aerobowe w ramach zajęć grupowych i indywidualnych
zaleca się spędzanie czasu na świeżym powietrzu, gimnastykę, jazdę rowerem, pływanie, taniec
ćwiczenia wytrzymałościowe, trening równowagi
ćwiczenia odprężające
prowadzenie ćwiczeń regularnie
motywowanie do ćwiczeń dostosowanych indywidualnie do możliwości danej osoby starszej
Podział osób starszych na 3 grupy wg WHO
osoby zdrowe, sprawne fizycznie, samodzielne
osoby chore przewlekle, niezależne, samodzielne
osoby chore, niesprawne, zależne w codziennym funkcjonowaniu od innych
Odżywianie osób starszych:
posiłki urozmaicone zawierające wszystkie niezbędne składników pokarmowe
posiłki przyjmowane częściej, w mniejszej ilości
posiłki wysokoenergetyczne - bilansowe
unikanie konsumpcji produktów o dużej zawartości cukrów
dostarczanie odpowiedniej ilości płynów
osoby zdrowe - dużo świeżych owoców i warzyw
podaż produktów zawierających błonnik
osoby zdrowe - umiarkowane spożywanie tłuszczów
regularne spożywanie mięsa, drobiu, ryby
codzienne spożywanie nabiału
wg. zaleceń irlandzkich - spożywanie mleka i jego produktów poddanych modyfikacji
alkohol do 20 -30 g na dobę
bezwzględne ograniczenie spożywania soli kuchennej 5-6 g na dobę sód- 2-2,4g/ dobę
wg. zaleceń amerykańskiej agencji ds. żywienia i leków zakaz spożywania przez osoby starsze produktów surowych lub niepodanych obróbce
potrawy gotowane, świeże
nie zaleca się spożywania produktów połgotowych
zaleca się ograniczenie spożywania soków owocowych i warzywnych nie pasteryzowanych
produkty lekkostrawne
Dieta stosowana za młodu może utrzymać metabolizm na całe życie.
Programy zdrowotne dla osób starszych zależne od stanu ich zdrowia
Osoby zdrowe
samodzielni, nie zależni ( programy ćwiczeń fizycznych, uczestnictwo w UTW, działalność turystyczna, prowadzenie działki)
dbałość o zdrowie (badania okresowe, zachowanie prozdrowotnych ćwiczeń zapobiegających upadkom)
więzi społeczne ( UTW, kluby seniora, ruch samopomocowy, wolontariat, ograniczenia społeczne,)
Profilaktyka pierwotna - prewencja nie dołężności
Osoby chore przewlekle ( wymagające niewielkiej pomocy, okresowe hospitalizacje)
Sprawność, niezależność ( zapobieganie kompleksowości, ciągłej, opieki)
Dbałość o zdrowie ( edukacje dotyczące choroby i radzenia sobie z nią)
Więzi społeczne ( grupy samopomocowe dla chorych i ich rodzin
Profilaktyka wtórna - prewencja niedołężności
Osoby niedołężne ( polipatologia geriatryczna całkowita lub o zmiennym stopniu, często hospitalizowane)
Sprawność, niezależność ( poprawa opieki domowej, poprawna rehabilitacja, program terapii zajęciowej, opieka środowiska)
Dbałość o zdrowie (organizacja opieki w środowisku zamieszkania, program wsparcia społecznego, szkolenia środowiska dotyczące chorych i rodzin, )
Więzi społeczne ( aktywizacja w zakresie opieki domowej, terapia zajęciowa, ćwiczenia czynne i bierne)
Profilaktyka trzeciorzędowa - prewencja zniedołężnienia
Profilaktyczne poziomy oddziaływań w obszarze profilaktyki
Pierwotna ( ograniczenie występowania chorób i inwalidztwa, zapobieganie wypadkowości i urazowości, ukierunkowanie działań na osobę zdrową)
Wtórna ( interwencje w sytuacjach zagrażających zdrowiu, zatrzymanie rozwoju choroby)
Trzeciorzędowa ( zapobieganie ujemnym skutkom chorób, ulga w cierpieniu, pomoc w adaptacji warunków życia chorego
Cele profilaktyki u osób starszych
Zapobieganie problemom geriatrycznym
Zapobieganie urazom
Zniedołężnieniu starczemu
Zapobieganie powikłaniom jatrogennym
12