Kiniuś™
SOCJOLOGIA KULTURY
dr Maja Biernacka
Semestr II
Wykład 1 (1.03.2008r.)
● SOCJOLOGIA KULTURY ZAJMUJE SIĘ:
- społeczną genezą kultury
- porównaniami międzykulturowymi
- powiązaniami elementów kulturowych
- dynamiką procesów kulturowych
● KULTURA MATERIALNA I NIEMATERIALNA
Kultura jest cechą społeczeństwa, a nie jednostki. Kulturą jest wszystką, czego uczymy się w trakcie życia społecznego i co jest przekazywane poprzez pokolenia. Kultura składa się z dwóch głównych komponentów: kultury materialnej i niematerialnej.
Kultura materialna - nazywamy wszystkie dotykalne, konkretne wytwory społeczeństwa., wszelkie fizycznie istniejące rzeczowe wytwory pochodzące z przejawów działalności człowieka - zarówno przedmioty sztuki jak i przedmioty użytkowe. Do kultury materialnej zalicza się również sposoby wytwarzania przedmiotów np. technologia produkcji stali, sposoby uprawy roślin i hodowli zwierząt itp.
Kulturę materialną stanowią:
- odkrycia archeologiczne ( gliniane dzbany, biżuteria, broń)
- różne obiekty ( telewizory, samoloty, ubrania, drapacze chmur)
Kultura materialna jest przekazywana kolejnym pokoleniom, niekiedy wytwory kultury materialnej są modernizowane ( samoloty, wanny) lecz nie zmieniają podstawowej struktury.
Kultura niematerialna - to wytwory duchowe społeczeństwa przekazywane przez pokolenia.
Kulturę niematerialną stanowią:
- wiedza ( odnosi się do zbioru takich pojęć, które oparte są na wnioskach pochodzących z doświadczenia empirycznego)
- przekonania (są poglądami nie popartymi odpowiedzialną wiedzą empiryczną, która umożliwiła by uznanie ich za prawdziwe)
- wartości ( są abstrakcyjnymi pojęciami mówiącymi o tym co społeczeństwo uważa za dobre, słuszne, pożądane)
- normy ( to struktura przepisów i regulacji społecznych nakazujących odpowiednie zachowanie)
- zwyczaje ( to rutynowe czynności życia codziennego)
- obyczaje ( to normy uważane za najistotniejsze dla funkcjonowania życia społecznego jako wartości)
- tabu (to obyczaje, które określają czego nie powinno się robić)
- prawa ( to normy ustanowione i wymuszone przez władzę polityczną społeczeństwa)
- symbole ( są stworzonymi przedstawieniami- słowa, gesty, przedmioty, obrazy, które zyskuje znacznie dzięki umowie społecznej0
- język ( jest społecznie wytworzonym zbiorem znaczących symboli i najważniejszym aspektem kultury)
- gesty ( mające społecznie uzgodnione znaczenie- ciałem, jego częścią taką jak twarz i ręce)
! TYP IDEALNY - MAX WEBER : jest to pewien abstrakcyjny model skladający się z cech istotnych danego zjawiska społecznego, jednak w czystej postaci nie występujący w rzeczywistości. Koncepcja typu idealnego miała pozwalać na porównywanie ze sobą różnych zjawisk społecznych względem owych abstrakcyjnych form, np. konkretnej formy władzy do typu panowania. Jest to model, wzorzec teoretyczny który ma nam pomagać rozumieć, opisywać, analizować rzeczywistość. (Weber wprowadził pojęcie typu idelanego m. in. przy analizie organizacji, jaką jest biurokracja, czy rozpatrując typy przywództwa.)
● TYPY SPOŁECZEŃSTW:
1. MYŚLIWSKO - ZBIERACZE
Najstarsza forma przetrwania - polowanie, łowienie, szukanie żywności. (wykorzystywanie prostych narzędzi z drewna i kamienia. Utrzymują się z wykorzystywania zasobów środowiska naturalnego. Podział pracy jest oparty na wieku i płci, nie występują wśród nich nierówności społeczne.
2. KOPIENIACKIE ( Kopieniacze )
Pojawiły się na Bliskim Wschodzie między XII a X wiekiem p.n.e. Podstawą ich utrzymania stało się uprawianie ziemi metodą wypaleniskową, przy użyciu prymitywnych motyk wypierając przy tym społeczeństwo myśliwsko - zbieracze. Gdy po ok. 2-3 latach od wypalenia ziemia jałowiała, przenoszono się na nowe miejsce głownie na żyznych rejonach Bliskiego Wschodu i południowo-wschodniej Azji.
Dzięki tym migracjom:
- Dyfuzja kulturowa (czyli rozprzestrzeniania się technologii i wzorców kultury niematerialnej) praktyki kopieniacze dotarły na tereny Europy zachodniej i Chin..
- Tam stworzono większe i trwalsze formy produkcji żywności
- Wzrost wydajności i dostęp do nadwyżek
Dzięki temu :
Zróżnicowanie Społeczne - nie każdy musiał zajmować się produkcją żywności,
dzięki nadwyżkom żywnościowym jednostki mogły zająć się innymi czynnościami jak np.
tkactwo, rzeźbiarstwo.
Dzięki zróżnicowaniu społecznemu:
- rozwój Stratyfikacji Społecznej Wyspecjalizowanych Statusów
[Pojawiły się role społeczne związane z religią (szamani- praktyki magiczne i lecznicze),
rzemieślnik.]
- rozwój instytucji politycznych ( często dziedzicznej monarchii plemiennej)
- trwalsze formy materialne (domy, osady, wioski)
[ wojny - istotny element tworzenia cywilizacji]
3. PASTERSKIE
- pojawiły się mniej więcej w tym samym czasie co kopieniackie
- oparte na udomowieniu zwierząt, zapewniające trwałe zapasy żywności, raczej wędrowne.
! często występowała pośrednia forma społeczeństwa - pośrednie między kopieniackim a pasterskim.
- rozwój handlu ale i wojen
- nadwyżki żywności
- wyspecjalizowane statusy
- instytucjonalizacje nierówności statusu: pojawianie się potężnych przywódców, rozwój
wiary we wszechmocne bóstwa.
4. ROLNICZE Rewolucja Rolnicza (ok. 5-6 tys. lat temu)
Najpierw pojawiły się na Bliskim Wschodzie, oparły swoją egzystencję na uprawie roli przy wykorzystaniu pługa i zwierząt pociągowych, zamiast narzędzi ręcznych (później też narzędzia metalowe: orka - spulchnianie gleby) a także systemów nawadniających.
Pojawił się nie tylko wzrost wydajności ale także i możliwość bardziej osiadłego trybu życia.
Na coraz większą skalę:
- wzrost wydajności
- nadwyżki żywności
- wyspecjalizowane statusy, odrębne zawody
- elita polityczna, ekonomiczna
- klasy społeczne (ziemia jako dziedziczny kapitał)
- handel, wymiana pieniężna (Nadwyżki żywności umożliwiły rozwój wielu zawodów nie związanych z rolnictwem, przede wszystkim rzemieślniczych. Zaczęła się rozwijać na dużą skalę wymiana „towar za towar”, a następnie wymiana pieniężna.)
- ośrodki miejskie - zalążki miast
5. PRZEMYSŁOWE pojawiły się w wyniku Rewolucji Przemysłowej (pocz. Anglia I poł.XVIII w.)
- mechanizacja produkcji - ogromne nadwyżki produkcyjne, rozwój gospodarczy, rozwój hierarchi i statusów oraz specjalizacja pracy.
- mniejsze znaczenie dziedziczenia na rzecz specjalizacji wykształcenia (indywidualnych jednostek)
- osłabienie tradycyjnych autorytetów
- mniejsze znaczenie rodziny - jako ośrodka produkcji
- prawa społeczne i polityczne jednostki
- migracja
- urbanizacja
- różne wzorce życia
6.POSTINDUSTRIALNE ( produkcja + transfer wiedzy)
Akcent na produkcję informacji w miejsce dóbr materialnych.
Są to społeczeństwa, w których większość ludzi pracuje nie w przemyśle, lecz w sferze szeroko rozumianych usług: w edukacji, bankowości, handlu, usługach informatycznych, komunikacji, środkach masowego przekazu. Takie przesunięcie zatrudnienia z sektora przemysłowego do sektora usług jest możliwe dzięki postępującej automatyzacji produkcji. (Za prototyp społeczeństwa postindustrialnego uważane są Stany Zjednoczone)
- edukacja
- postęp
- rozwój nowych technologii
● MARGARET MEAD - Typy kultury (& nabywanie kultury)
1.POSTFIGURATYWNY
- w przekazie wzorców kulturowych dominują ludzie starsi. ( argument starszych sankcjonuje zachowanie młodych)
- starsi są przewodnikami, łącznikami między czasami dawnymi a obecnymi.
- wszystkie pokolenia żyją razem w jednej wspólnocie
- przeważa orientacja na przyszłość na utrwalenie tradycji.
- wartością jest podtrzymanie niezmienionej tożsamości grupowej
- „normalne” jest to co własne (normalnie jest wtedy gdy jest tak jak u nas - tradycyjnie)
- poczucie tożsamości grupowej podtrzymywane jest przez nieustanną groźbę wykluczenia ( zachowanie inne niż grupy jest nieakceptowane, może spowodować wykluczenie z grupy)
- trwałość grupy wspiera mechanizm wypierania wszystkiego, co może przeszkadzać owemu poczuciu tożsamości grupowej.
- wszystkie formy zachowań są przewidziane oraz unormowane kulturowo oraz przewidziane (kulturowo).
- proces przekazywania i nabywania kultury odbywa się bezwarunkowo, bez wyjątków, luk i zmian.
- przekaz kulturowy jest niekwestionowany i bezdyskusyjny
- jednostki otrzymują arsenał wiedzy od osób starszych , który jest bezwzględną miarą działania.
2.KONFIGURATYWNY
- powstał w wyniku migracji, procesów dyfuzyjnych, kataklizmów i innych zmian w których dotychczasowe wzorce przestały się sprawdzać.
- istotną rolę zaczynają odgrywać rówieśnicy
- różne pokolenia odgrywają rolę, choć dominuje pokolenie średnie
- dominuje nastawienie na teraźniejszość
- ciągłość dziedzictwa kulturowego i dawność wzorców nie jest już wystarczającym argumentem, sposobem obrony starszych i ich powodem do chwały
- najstarsze pokolenie zaczyna być marginalizowane
- na bieżąco wypracowuje się sposoby radzenia sobie z sytuacjami, które nie są przewidziane kulturowo
3.PREFIGURATYWNY
- powstaje w wyniku szybkiego tempa zmian ( technologia, transport, zmiany polityczne) i wielokulturowości
- tempo zmian jest na tyle szybkie że starsze pokolenia nie nadążają z przystosowaniem się do nich
- stare wzorce zawodzą
- generacją dominującą są młodzi lub traktują samych siebie jako dominujący wzorzec
- zdetronizowane pokolenia dorosłych często utwierdza ich w tej pozycji, a rodzice stają się często admiratorami dzieci.
1