Środki taryfowe

Cło- opłata pobieraną przez państwo od

• Przywozu,

• Wywozu

• Przewozu towarów

w momencie przekraczania granicy celnej.

Jest to rodzaj podatku zwiększającego cenę towaru i obniżającego jego konkurencyjność na rynku wewnętrznym. Przez tworzenie bariery wartościowej importu, a tym samym powiększanie ceny przywożonego towaru, cło oddziałuje na:

• Akumulację kapitału,

• Tempo wzrostu gospodarczego,

• Stopę zysku poszczególnych gałęzi gospodarki

• Oraz zmniejsza różnice w wewnętrznych. i zewnętrznych warunkach produkcji.

Cło spełnia trzy ważne funkcje ekonomiczne:

• Fiskalną- Najstarszą funkcją cła jest dostarczanie środków do budżetu państwa. Z chwilą wprowadzenia powszechnego opodatkowania dochodów funkcja fiskalna cel straciła jednak nieco na znaczeniu. W krajach rozwiniętych z ceł pochodzi zwykle mniej niż 10% dochodów budżetowych;

• Ochronną- polega na tym, iż obłożone cłem towary importowane stają się droższe, a więc i mniej konkurencyjne na rynku, dzięki czemu produkcja krajowa jest mniej zagrożona. Jeśli w osłanianej branży po pewnym czasie nastąpi poprawa konkurencyjności, to cło powinno być stopniowo obniżane aż do wyeliminowania go. Można wtedy powiedzieć, że cło takie miało charakter wychowawczy. Niebezpieczeństwem w tej sytuacji może być przyzwyczajenie się chronionych cłem branż do pomocy państwa;

• Ochrony bilansu płatniczego- Cła chronią również bilans płatniczy poprzez oddziaływanie na rozmiary importu. Wzrost ceł powoduje podwyżkę cen importowanych towarów i zmniejszenie popytu na nie. Importerzy płacą, więc za sprowadzane towary według obowiązującego kursu powiększonego o stawkę celną. Stosowanie ceł prowadzi, zatem do różnicowania kursu walutowego w zależności od kierunków handlu, przy czym zarówno dla eksporterów, jak i importerów polityka kursowa jest niekorzystna.

Cła należą do najstarszych instrumentów protekcji. Ich szerokie zastosowanie wynikało z tego, iż zapewniały wpływy budżetowi państwa, zwłaszcza w krajach o słabo rozwiniętych służbach ściągania podatków. Polityka celna zależy w dużej mierze od zobowiązań i uprawnień traktatowych, które wynikają z klauzul stosowanych w handlu międzynarodowym

Wyróżnia się kilka typów ceł.

1. Ze względu na kierunek przepływu towarów dzielimy cła na

• Importowe — opłaty pobierane przy imporcie danego towaru w celu ochrony produkcji krajowej, ochrony poziomu cen wewnętrznych i dla zwiększenia dochodów państwa;

• Eksportowe — pobierane od towarów sprzedawanych za granicę; mają za zwyczaj charakter fiskalny, są również stosowane w celu ograniczenia wywozu towarów (często chodzi tu o surowce lub inne dobra deficytowe na rynku krajowym);

• Tranzytowe — pobierane od towarów zagranicznych przewożonych przez obszar danego kraju; rola tego rodzaju ceł w ostatnich latach znacznie zmalała, gdyż kraje tranzytowe znoszą je, licząc na korzyści z tytułu udostępniania swej sieci transportowej lub środków transportu

2. Kryterium podstawy wymiaru cła. Kryterium to pozwała wyróżnić stawki celne:

• Ad valorem (od wartości, wartościowe) — obliczane w procentach od wartości towarów;

• Ad spetiem (specyficzne, ilościowe) — ustalane w jednostkach pieniężnych w odniesieniu do jednostek miary (np. 5 PLN od tony cukru);

• Mieszane (kombinowane) — połączenie cła specyficznego i wartościowego (np. cło na przywożoną odzież wynosi 1 PLN od kilograma, a dodatkowo 10% od wartości);

• Alternatywne — jest to również połączenie cła specyficznego i wartościowego, jednakże na zasadzie alternatywy, a nie koniunkcji (np. 20% od wartości, lecz nie mniej niż 500 USD od sztuki importowanego samochodu).

Kryterium znaczenia gospodarczego i motywu wprowadzania:

• Prohibicyjne, — których zadaniem jest niedopuszczanie na rynek lub niewy puszczanie z rynku danego kraju określonego towaru;

• Preferencyjne — stosowane wobec krajów uprzywilejowanych; ochronne (protekcyjne) — zabezpieczające produkcję krajową przed konkuren cją zagraniczną przez podniesienie ceny towaru importowanego o stawkę celną;

• Bojowe — stosowane w celu uzyskania ustępstw celnych ze strony partnera, do którego towarów się odnoszą;

• Retorsyjne — stosowane przez dany kraj w odwecie za użycie przez inne państwo cła, na produkty pochodzące z tego kraju;

• Fiskalne, — których celem jest zwiększenie dochodów budżetu państwa;

• antydumpingowe (wyrównawcze) — nakładane na towary, których oferowana cena jest niższa od cen rynkowych lub kosztów produkcji w kraju eksportującym.

• Kryterium charakteru zagranicznej polityki ekonomicznej:

• Autonomiczne — wprowadzane z nikim nieuzgadnianą decyzją jednego państwa;

• Umowne— uzgadniane między państwami, które określają poziom wprowadzanego cła, czas jego obowiązywania, zróżnicowanie asortymentowe itp.

• Kryterium posiadania (lub nie) przez państwa klauzuli największego uprzywilejowania (KNU):

• Minimalne — stosowane w odniesieniu do krajów, które otrzymały KNU,

• Maksymalne — stosowane w handlu z krajami, które nie uzyskały KNU.

Środki nietaryfowe — para- i pozataryfowe

1. Środki parataryfowe. Należą do nich:

• Opłaty wyrównawcze (opłaty zmienne, ang. variable levies)

• Są rodzajem obciążenia importu stosowanym zamiast lub jako dodatek do normalnych ceł.

• Zmieniają się one o wiele częściej niż cła (nieraz codziennie), a stosuje się je w celu podniesienia kosztów importu do pewnej ceny minimalnej.

• Wielkość opłaty wyrównawczej stanowi różnica między ceną krajową a ceną importera. Ustalona administracyjnie cena krajowa jest w tym przypadku najniższą ceną, po której towar z importu może wejść na rynek wewnętrzny kraju. Jest to tzw. cena progu lub cena gwarantowana. Cena progu jest ceną wewnętrzną, przyjętą specjalnie dla potrzeb systemu opłat wyrównawczych.

• Według definicji M. Guzka opłata wyrównawcza „jest to dodatnia różnica między ceną progu a ceną importową CIF powiększoną o cło i inne obciążenia (w tym podatkowe), nakładane na towar importowany”.

• Opłaty wyrównawcze są restrykcyjnym środkiem ochrony rynku.

• Ich celem jest niedopuszczanie do importu danego towaru po cenie niższej od ceny wewnętrznej, która gwarantuje trwałą w dłuższym okresie opłacalność produkcji krajowej danego towaru. Po wprowadzeniu opłat wyrównawczych nawet bardzo tani import nie obniża ceny krajowej.

• Charakterystyczna, cechą tego środka jest zmienność, co odróżnia go od ceł, które cechuje (a przynajmniej powinna cechować) stałość w okresie obowiązywania taryfy celnej. W przypadku opłat wyrównawczych przeciwdziałanie eksportera polegające na obniżaniu cen zbytu nie ma sensu, gdyż wywoła proporcjonalny wzrost opłaty. Zmienność opłat wyrównawczych wynika z wahań cen na rynku międzynarodowym towarów importowanych. Gdy ceny te ulegają obniżeniu, opłaty wyrównawcze rosną, w przypadku przeciwnym — maleją.

• Mimo iż od 1995 r. decyzją WTO opłaty wyrównawcze włączono do ceł, to w literaturze przedmiotu wciąż zaliczane są do środków parataryfowych.

• Opłaty fiskalne i specjalne:

• Są to różne formy obciążeń, które mogą być interpretowane jako zapłata za usługi świadczone przez aparat administracji państwowej na rzecz podmiotów zajmujących się handlem zagranicznym, np. opłaty stemplowe, statystyczne, konsularne, weterynaryjne itp.

• Są one stosowane wobec towarów, które nie są produkowane w kraju importera, a mają służyć zwiększeniu dochodów budżetowych.

• Dotyczą przede wszystkim towarów luksusowych o niskiej elastyczności popytu.

• W niektórych przypadkach wzrost ceny krajowej tych towarów spowodowany opłatami nie ogranicza popytu na nie, a wręcz go zwiększa.

• Jeżeli poziom opłat fiskalnych jest proporcjonalny do wartości świadczonych usług, to trudno je nazywać barierą polityki handlowej. Jedynie nadmierny poziom tych obciążeń może spełniać funkcję ochronną w handlu, co jednak nie jest zjawiskiem częstym.

• Podatki wewnętrzne,

• dodatkowe opłaty nakładane na towary importowane po ich ocleniu i różnią się one od podatków stosowanych wobec towarów produkowanych w danym kraju.

• Podatki wewnętrzne mogą mieć charakter bezpośrednio obciążający zysk importera i choć formalnie nie podnoszą ceny towaru importowanćgo, to faktycznie czynią to, tyle że z pewnym opóźnieniem.

• Mogą one mieć również charakter pośredni a więc wpływać na zmniejszenie zysku importera przez podniesienie ceny wewnętrznej przywożonego towaru.

• Narzuty te stosuje się w celu obciążenia towarów importowanych opłatami odpowiadającymi podatkom, które w kraju importera obciążają takie same produkty krajowe, jak również w celu zwolnienia towarów eksportowanych z podatków nakładanych na takie same produkty krajowe sprzedawane na rynku wewnętrznym kraju eksportującego.

• W ten sposób unika się podwójnego opodatkowania towarów biorących udział w wymianie międzynarodowej.

• Podatek graniczny,

• Pełni funkcje zastępczą wobec cła fiskalnego,

• Ma szerszy zasięg niż cło (może obejmować wszystkie towary importowane), a jego stawka może mieć stały poziom w odniesieniu do każdego towaru. Tak było w Polsce w pierwszych latach transformacji, kiedy to podatek graniczny dotyczył wszystkich towarów i wynosił 6%. Z czasem był stopniowo redukowany i został zniesiony z początkiem roku 1997.

• Podatki konsumpcyjne (akcyzy), podatki pośrednie, które obejmują towary przy sprzedaży.

• Początkowo akcyzy dotyczyły przede wszystkim używek, jednak obecnie akcyzą są objęte różne przedmioty codziennego użytku.

• Akcyzy pobiera się zarówno od towarów importowanych, jak i krajowych. Importer musi jednak od razu zapłacić całą sumę, natomiast producent krajowy może uzyskać odroczenie zapłaty. Ponadto akcyzę dla towarów krajowych oblicza się według ceny zbytu, a dla towarów importowanych według ceny importowej powiększonej o sumę zapłaconych ceł i opłat granicznych. Tak więc, akcyzy podwyższają cenę towaru importowanego i tym samym obniżają jego konkurencyjność lub wpływają na zmniejszanie importu, ograniczając konsumpcję. Dlatego też akcyzy stają się coraz silniejszym środkiem protekcjonizmu handlowego.

• Subsydia (subwencje, dotacje),

• Wszelkiego rodzaju wsparcie i świadczenia udzielane przez rząd krajowym podmiotom gospodarczym sprzedającym swoje towary za granicą.

• Równają się one różnicy między wyższą ceną krajową towaru a jego niższą ceną za granicą.

• Subsydiowanie umożliwia eksporterom obniżenie cen na rynku zagranicznym bez zmniejszania zysków.

• Zawarta w przepisach WTO ogólna definicja subsydiowania określa subwencję jako:

• „finansowy wkład rządu lub jakiejkolwiek instytucji publicznej w postaci bezpośredniego przepływu środków (darowizny, pożyczki, wkłady kapitałowe, gwarancje kredytowe),

• Anulowanie lub niepobieranie podatków i innych tego typu obciążeń,

• Dostarczanie przez rząd dóbr lub usług”.

• Subsydia przybierają formę różnego rodzaju dopłat, ulg podatkowych, kredytów preferencyjnych, zmniejszonych obciążeń na cele socjalne, finansowania badań nad nowymi produktami, zwrotu ceł lub podatków importowych oraz ubezpieczania transakcji eksportowych.

• Są one udzielane przez państwo eksporterom w celu obniżenia kosztów eksportu i dotyczą głównie takich dziedzin, jak:

• Rolnictwo,

• Energetyka,

• Budowa statków,

• Przemysł stalowy, lotniczy i tekstylny.

• Subsydia mogą mieć charakter bezpośredni lub pośredni. Subsydia bezpośrednie polegają na:

• Wypłacaniu eksporterom premii proporcjonalnych do wielkości eksportu,

• Zwrocie różnicy między ceną krajową eksportowanego towaru a jego ceną eksportową

• Zwrocie części kosztów ponoszonych przez eksportera z tytułu działalności eksportowej (np. kosztów reklamy).

Subsydia pośrednie z kolei nie wiążą się z wypłacaniem premii w formie pieniężnej, lecz przyjmują postać ulg i ułatwień, które prowadzą do obniżenia kosztów eksportera.

• Subsydia podzielić można ponadto na subsydia produkcji krajowej i subsydia eksportowe. Celem pierwszych jest wyeliminowanie lub zmniejszenie importu danego dobra, natomiast zadaniem drugich jest uzyskanie nadwyżki eksportowej określonego towaru lub zwiększenie już występującego eksportu. Podobnie jak cło, subsydium eksportowe może być specyficzne (określona suma na jednostkę towaru) lub wartościowe (określony procent wartości eksportowanej).

• Procedury antydumpingowe

• Są stosowane przez państwo wobec zjawiska dumpingu, czyli gdy zagraniczni producenci sprzedają swoje towary poniżej ceny wewnętrznej kraju eksportera, a w krańcowym przypadku — poniżej kosztów produkcji tego towaru w kraju eksportującym.

• W rozumieniu GATTIWTO i prawa wspólnotowego produkt uznaje się za będący przedmiotem dumpingu, jeśli cena eksportowa tego produktu eksportowanego z jednego kraju do drugiego jest niższa od ceny porównywalnej stosowanej w normalnym obrocie handlowym za podobny produkt przeznaczony do konsumpcji w kraju eksportującym. Za wartość normalną produktu przyjmuje się zatem cenę, po której zagraniczny dostawca sprzedaje identyczne towary we własnym kraju. Jeżeli na rynku wewnętrznym eksportera nie ma w sprzedaży podobnego produktu lub jeśli z powodu sytuacji rynkowej sprzedaż ta nie pozwala na właściwe porównanie, margines dumpingu ustala się przez porównanie z ceną podobnego produktu eksportowanego do kraju trzeciego.

• Istotą dumpingu jest, więc sprzedawanie produktów po zaniżonych cenach w celu wejścia na rynek zagraniczny, utrzymania się na nim w okresie recesji i pokonania konkurentów.

• Dumping może występować stale lub okresowo.

• Dumping sporadyczny jest procesem przejściowym i występuje on w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo ma nadwyżkę danego produktu i, chcąc uniknąć strat, sprzedaje go po cenie niższej od krajowej, a nawet po cenie kosztów.

• Dumping łupieżczy jest utrzymywany czasowo, ma za zadanie wyeliminować konkurentów i zapewnić producentowi pozycję monopolisty.

• W sytuacji, gdy przedsiębiorstwo mające już pozycję monopolistyczną sprzedaje za granicą dany produkt ciągle po zaniżonej cenie, mamy do czynienia z międzynarodową dyskryminacją cenową, czyli dumpingiem stałym.

• W postanowieniach GATT/WTO znajdują się artykuły zakazujące dumpingu i dopuszczające stosowanie dla obrony przed nim ceł antydumpingowych, które również są zaliczane do środków parataryfowych. Cło antydumpingowe ma wysokość marży dumpingu, tzn. różnicy między wartością normalną a ceną dumpingową. Aby zastosować cło antydumpingowe należy udowodnić dumping i wywoła ną przez niego szkodę.

• Depozyty importowe,

• Obciążenie importera przez państwo obowiązkiem wpłaty na specjalny, nieoprocentowany rachunek kwoty proporcjonalnej do wielkości importu. Pozostaje ona na tym rachunku z góry określony czas, po czym zostaje importerowi zwrócona, jeśli nie zaistnieją w tym czasie okoliczności, które go obciążają.

• Ponieważ importer musi przeznaczyć na depozyt własne środki finansowe i zrezygnować z dochodów, jakie by mu one mogły przynieść, a depozyty nie są oprocentowane, więc importer ponosi straty.

• Koszty transakcji importowej może zwiększyć fakt, iż importer, nie posiadając własnych środków, musi zaciągnąć oprocentowany kredyt w banku. Powoduje to podrożenie importowanego towaru, a tym samym zmniejszenie popytu na niego.

• Aby temu przeciwdziałać, importer niekiedy ogranicza swoje zyski i poprawia tym samym terms oftrade kraju wprowadzającego depozyty.

• Arbitralne podwyższenie wartości celnej

• Przyjęcie za podstawę ustalenia obciążenia celnego ceny wewnętrznej w kraju importującym zamiast ceny w handlu zagranicznym.

• Stosuje się je wówczas, gdy cena wewnętrzna jest wyższa od ceny importowej.

• Efektem jest zmniejszenie się konkurencyjności przywożonego towaru, co jest związane ze zwiększeniem się jego obciążenia celnego. Procedury te można traktować jako środki parataryfowe, ponieważ ostatecznie zwiększają poziom obciążenia celnego, mimo iż nie występują w postaci wyodrębnionych stawek obciążeń, lecz zwiększonej podstawy wymiaru cła.

• Przepisy WTO zabraniają stosowania arbitralnych sposobów określania wartości celnej, jednak mogą one występować poza krajami

• Kontyngenty taryfowe (celne) określają maksymalną wielkość importu bez cłowego lub objętego obniżonymi stawkami celnymi.

• Są, więc przywilejem, który określa rozmiary importu na warunkach preferencyjnych.

• Kontyngent taryfowy nie ogranicza przywozu danego towaru według normalnej stawki celnej (gdyż to jest zawsze możliwe), lecz na normalnych warunkach.

• Środek ten polega na stosowaniu różnych stawek celnych ad valorem po przekroczeniu określonych rozmiarów importu, np. od pierwszych 10 tys. jednostek importowanego towaru cło wynosi 10% ad valorem, od następnych 10 tys. jednostek 26%, a powyżej 20 tys. jednostek— 50%.

• Kontyngenty taryfowe mogą dotyczyć wszystkich eksporterów do danego kraju lub tylko ich części.

• Eksporterów spoza ustalonego kontyngentu obowiązują normalne stawki celne.

• Skutkiem zastosowania tego środka polityki handlowej jest obniżenie ceny towaru importowanego o wysokość stawki celnej.

Do środków pozataryfowych, które stanowią drugą grupę środków nietaryfowych, zaliczamy:

1. Ograniczenia ilościowe (kwoty, kontyngenty nietaryfowe),

1. To „bezpośrednie wyznaczenie przez państwo ilości lub wartości określonych dóbr, które mogą być wwiezione cło kraju w określonym czasie. Innymi słowy, jest to ściśle określony limit maksymalnej wielkości importu, eksportu lub tranzytu.

2. Najczęściej spotykane są kontyngenty importowe (urzędowo ustalona ilość towaru dopuszczona do przywozu w oznaczonym czasie) i eksportowe (mak symalna ilość towaru dopuszczona do wywozu).

3. Wielkość kontyngentu może być wyrażona w postaci ilościowej (kontyngent ilościowy) lub wartościowej (kontyngent wartościowy).

4. Może on mieć charakter umowny, kiedy jest ustalany w ramach dwu- lub wielostronnych porozumień, lub globalny, gdy dotyczy wszystkich krajów. Kontyngenty globalne są ustalane autonomicznie przez rządy, natomiast bilateralne, czyli umowne, są uzależnione od ustępstw partnera i są zmienne.

5. Kontyngenty nietaryfowe są bardzo restrykcyjną formą protekcji, gdyż ograniczają radykalnie wymianę handlową.

6. Głównym celem stosowania ograniczeń ilościowych jest

1. Ochrona produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną,

2. Poprawa bilansu płatniczego poprzez ograniczenie wydatków dewizowych na import

3. Poprawa terms of trade, którą uzyskuje się, jeśli dostawcy zagraniczni obniżą ceny w celu dotarcia na rynek wewnętrzny w ramach kontyngentu kosztem innych dostawców.

7. Oddziaływanie kontyngentów importowych jest podobne do ceł, tzn. powoduje wzrost cen wewnętrznych towarów objętych kontyngentami.

8. Kontyngent jest dogodniejszym instrumentem ograniczenia importu niż cło, ponieważ pozwala ustalić pożądany poziom importu. Negatywną stroną kontyngentu jest związana z nim biurokratyczna procedura uzyskiwania licencji importowych, która sama w sobie stanowi barierę w handlu zagranicznym.

9. W przypadku, gdy rząd nie ujawnia maksymalnych rozmiarów dopuszczalnego importu lub eksportu i wprowadza obowiązek uzyskiwania indywidualnych pozwoleń przywozu lub wywozu towarów, nie wprowadzając formalnie kontyngentów, mamy do czynienia z kontyngentowaniem dyskrecjonalnym. Celem tego działania jest dopuszczenie do pewnego poziomu kontaktów zagranicznych, po przekroczeniu, którego państwo odmawia wydawania zezwoleń.

10. Najsilniejszą formą kontyngentowania jest całkowity zakaz importu, czyli embargo. Definicja embarga obejmuje nie tylko prawny zakaz operacji handlowych, ale także decyzję rządu zabraniającą statkom wchodzenia do portu kraju objętego embargiem. Embargo może dotyczyć określonych grup towarów importowanych z niektórych krajów lub obejmować import ze wszystkich krajów. Narzędzie to jest stosowane głównie ze względów politycznych i może mieć charakter dyskryminacyjny. Celem tego typu sterowania handlem jest ochrona własnej produkcji, bilansu płatniczego i zapobieganie nadmiernemu odpływowi dewiz.

11. Zakazy importu i eksportu, (których rodzajem jest embargo) mogą być stałe lub okresowe. Zakazy okresowe uwzględniają wahania podaży na skutek sezonowości produkcji, np. na rynku owoców i warzyw. Wśród zakazów przywozu można wy różnić zakazy bezwzględne i warunkowe. Pierwsze mogą dotyczyć takich towarów, jak leki lub narkotyki, natomiast drugie sa. związane z uzyskaniem odpowiedniego zezwolenia. Jeśli to zezwolenie dotyczy towarów znajdujących się na specjalnych listach towarowych, mówi się wówczas o zakazach szczegółowych.

2. Koncesje i licencje importowe lub eksportowe,

1. To dokumenty zezwalające na przywóz z zagranicy lub wywóz z kraju określonej ilości towarów.

2. Licencjonowanie obrotów zmierza do zmniejszenia kręgu podmiotów handlujących danym towarem, co ułatwia kontrolę obrotów.

3. Licencje towarzyszą najczęściej kontyngentom ilościowym i są sposobem ich nadzorowania, dzięki czemu państwo może zapobiegać przekraczaniu kontyngentów.

4. Są one, zatem rozdzielane do czasu, gdy wyczerpią się limity.

5. Licencje i koncesje wprowadza się zazwyczaj na towary o znaczeniu strategicznym dla kraju (np. paliwa), na towary niebezpieczne, którymi handel wymaga specjalnych kwalifikacji oraz na towary akcyzowe.

6. Licencje importowe wspierają produkcję krajową zagrożoną przez konkurencję zagraniczną, chronią bilans handlowy i przeciwdziałają destrukcji rynku wewnętrznego. Jednakże przy długim okresie stosowania licencjonowanie może prowadzić do

1. Rozwoju mało efektywnej i drogiej produkcji o niskiej jakości.

2. Ponadto ochrona rynku wewnętrznego przed dostawcami zagranicznymi może spowodować podwyższanie cen, a czasem nawet narastanie deficytu określonych towarów.

7. Ochrona bilansu handlowego pozostaje skuteczna, dopóki zagranica nie zastosuje podobnych barier w wymianie towarowej.

8. Od końca lat 50. XX w. w wielu krajach stosuje się tzw. licencje automatyczne, których wydawanie jest bardzo uproszczone. Wystarczy, że importer złoży podanie o licencję, a otrzyma ją automatycznie. Zachowany tu zostaje mechanizm prawny, który umożliwia rządowi kontrolę nad handlem zagranicznym.

3. „dobrowolne” ograniczenia eksportu (VER),

1. Ang. voluntary export restraint VER są stosunkowo nową formą ograniczeń ilościowych i znane są też pod nazwą „dobrowolnego” porozumienia o ograniczeniu ang. volunrary restraint agreement— VRA.

2. VER zawierają zobowiązanie kraju eksportującego, że w pewnym okresie jego eksport nie przekroczy określonej wielkości. Dzieje się to pod presją importera. Eksporter godzi się na takie rozwiązanie w celu uniknięcia ostrzejszych restrykcji importowych. Tak więc, termin „dobrowolny” ma tu znaczenie formalne.

3. Można wyróżnić trzy typy „dobrowolnych ograniczeń eksportu:

1. Ograniczenia jednostronne, wprowadzane z własnej inicjatywy przez kraj eksportera po dokonaniu analizy sytuacji na rynku odbiorcy,

2. Ograniczenia jednostronne, wynikające jednakże z dwustronnych negocjacji, które wiążą się z pewnego rodzaju szantażem ze strony kraju importera,

3. Ograniczenia dwustronne zawierane w ramach układu wielostronnego.

4. Skutki VER są podobne do efektów działania kontyngentów importowych. Ponieważ najczęściej dotyczą one produktów cieszących się dużym popytem na rynku importera, mogą być korzystne dla kraju eksportującego. Ograniczenie podaży towarów powoduje, bowiem wzrost ich cen, do których eksporterzy dostosowują swoje ceny. Poza tym eksporter może uzyskać korzystniejsze ceny oferując towary lepszej jakości.

5. „Dobrowolne” ograniczenia eksportu są dobrym przykładem zastępowania tradycyjnych narzędzi protekcjonizmu ich nowocześniejszymi odmianami, co jest spowodowane m.in. zawieraniem międzynarodowych porozumień ograniczających lub wręcz zakazujących stosowania tradycyjnych instrumentów ochrony rynku wewnętrznego.

6. Od 1995 r. zakazane jest również stosowanie VER, co zostało ustalone w wyniku negocjacji prowadzonych w ramach Rundy Urugwajskiej GATT i jest wynikiem współczesnych tendencji liberalizacji handlu międzynarodowego Z.

4. Ograniczenia dewizowe,

1. Należą do grupy środków wewnętrznej polityki monetarnej i fiskalnej.

2. Mają one charakter bariery pozataryfowej, jeżeli stosuje się je bardziej restrykcyjnie niż wymaga tego aktualna sytuacja bilansu płatniczego kraju.

3. Oznaczają one całkowite lub częściowe zniesienie swobody obrotu dewizowego z zagranicą oraz, zazwyczaj, kontrolę obrotu dewizami w danym kraju. Obrót dewizowy przejmowany jest przez administrację państwową, czego wyrazem jest obowiązek odsprzedawania dewiz zarobionych za granicą upoważnionym bankom. Jednocześnie na dokonanie płatności na rzecz zagranicy jest potrzebne zezwolenie państwa.

4. Ograniczenia dewizowe mogą dotyczyć całości lub części obrotów towarowych z zagranicą oraz wszystkich lub części partnerów zagranicznych.

5. Z zakresem ograniczeń dewizowych związany jest zakres ograniczenia wymienialności waluty danego kraju, który może mieć charakter wewnętrzny, zewnętrzny lub całkowity.

1. Niewymienialność wewnętrzna polega na tym, że osoby, przedsiębiorstwa i instytucje danego kraju nie mają swobody wymiany swojej waluty na obcą.

2. niewymienialność zewnętrzna jest związana z brakiem posiadania zezwolenia na wymianę waluty wewnętrznej na obcą przez osoby, przedsiębiorstwa i instytucje zagraniczne.

3. Jeśli ograniczenia dewizowe dotyczą wszystkich walut obcych, wszystkich tytułów płatności i wszystkich podmiotów gospodarczych, to waluta danego kraju jest w pełni niewymienialna.

4. Kiedy zaś ograniczenia odnoszą się do poszczególnych walut obcych, tytułów płatności bądź podmiotów gospodarczych, mówimy, że waluta danego kraju jest częściowo niewymienialna.

5. Normy techniczne i sanitarne,

1. Zyskują na znaczeniu jako środek polityki handlowej w okresie redukowania stawek celnych i likwidowania ograniczeń ilościowych.

2. Są to przepisy, które poszczególne państwa wprowadzają w celu ochrony zdrowia i życia ludzi, ochrony środowiska naturalnego oraz spełnienia wymagań technicznych dotyczących towarów.

3. Normy te są ustalane w taki sposób, aby nie przeszkadzały producentom krajowym, natomiast były trudne do spełnienia dla konkurentów zagranicznych.

4. Normy techniczne są bardzo skuteczne w stosunku do słabszych technologicznie konkurentów, co powoduje, iż są środkiem często wykorzystywanym przez kraje wysoko rozwinięte do dyskryminacji krajów rozwijających się.

5. Można je uznać za środki protekcyjne tylko wtedy, jeśli są nadużywane i wykraczają poza normy niezbędne do zachowania koniecznych standardów jakościowych towarów i usług w wymianie międzynarodowej.

6. Normy te dotyczą najczęściej spełnienia wymagań zdrowotnych przez środki spożywcze, przywozu towarów niebezpiecznych dla zdrowia ludzkiego i środowiska naturalnego, towarów podlegających obowiązkowi oznaczenia znakiem bezpieczeństwa, importu zwierząt, roślin, nośników informacji, dóbr kultury oraz obrotu złotem i srebrem.

7. Utrudnieniem wymiany i ograniczeniem jej korzyści jest już sam fakt istnienia między krajami różnic w przepisach i normach. Szczególne trudności sprawia to przedsiębiorstwom małym i średnim, gdyż różnice powodują dodatkowe koszty związane z gromadzeniem informacji o normach i standardach, śledzeniem zmian w przepisach i dostosowywaniem do nich produkcji. Różne organizacje między narodowe zmierzają do standaryzacji, ujednolicenia norm i upowszechniania informacji o nich. Dyskryminacyjnemu charakterowi różnego rodzaju norm przeciw działają umowy i porozumienia międzynarodowe (przede wszystkim umowa ustanawiająca WTO.

6. Zakupy rządowe,

1. Są dokonywane przez rząd, agencje rządowe, instytucje publiczne danego państwa oraz firmy podlegające silnej regulacji rządowej i dotyczą produktów wytwarzanych w kraju nawet wówczas, gdy są one droższe lub gorszej jakości od importowanych.

2. Zamówienia rządowe są często dokonywane bez urządzania przetargów lub celowo nie publikuje się informacji o nich. „Formalnie więc wszystko odbywa się w warunkach wolnej konkurencji, w rzeczywistości jednak rząd z różnych przyczyn (zwalczając bezrobocie, restrukturyzując gospodarkę, popierając postęp techniczny itp.) preferuje produkcję rodzimą.

3. Przykładem realizowania zakupów rządowych jest europejski przemysł telekomunikacyjny, gdyż — mimo wymiany między krajami Wspólnoty Europejskiej opartej na wolnej konkurencji — głównymi nabywcami sprzętu telekomunikacyjnego są spółki państwowe. Spółki te kupują sprzęt od dostawców krajowych nawet wówczas, gdy jest on droższy od importowanego. W rezultacie handlowa wymiana międzynarodowa w obszarze telekomunikacji jest bardzo mała. Innym przykładem jest przemysł lotniczy, w którym kraje będące współwłaścicielami firmy Airbus (np. Francja, Niemcy, Hiszpania), produkującej samoloty pasażerskie, nie po zwalają na zakup Boeingów przez kontrolowane przez nie towarzystwa lotnicze (Lufthansa, Air France, Iberia).

7. Mechanizm kursów walutowych,

1. Może również skutecznie oddziaływać na obroty z zagranicą.

2. Zmiany kursu walutowego wpływają na bilans handlowy, a przez to na całą gospodarkę.

3. Dewaluacja, czyli obniżenie kursu walutowego w stosunku do walut obcych lub złota, wywołuje obniżkę cen towarów eksportowych na rynkach zagranicznych w obcych walutach i wzrost cen towarów z importu.

4. Rewaluacja, czyli podwyższenie kursu waluty krajowej, wywołuje wzrost cen w eksporcie wyrażonych w walutach obcych, których kursy spadły w stosunku do waluty krajowej. Podwyższenie cen produktów eksportowanych powoduje zmniejszenie popytu na nie za granicą. Skutkiem rewaluacji waluty krajowej jest również spadek cen towarów z importu na rynku krajowym.

5. Dewaluacja działa korzystnie na bilans handlowy i płatniczy, ponieważ umożliwia wzrost eksportu i zatrudnienia oraz wzrost zdolności konkurencyjnej towarów krajowych. Rewaluacja natomiast oddziałuje na bilans handlowy i płatniczy niekorzystnie, jednakże może ona ułatwiać zaopatrzenie rynku wewnętrznego w potrzebne towary z importu i sprzyjać pobudzaniu konkurencji na rynku wewnętrznym.

6. Dewaluacja waluty krajowej nie tylko zwiększa działanie różnych barier handlowych, ale również tworzy nowe ograniczenia i może doprowadzić do zwiększenia ceny towaru importowanego, podobnie jak dodatkowy podatek importowy lub cło.

7. Rewaluacja walut działa przeciwnie i, doprowadzając do obniżki cen na towary importowane, obniża barierę protekcjonistyczną względem towarów zagranicznych.

8. Tak więc, pozycja handlowa danego kraju w dużym stopniu zależy od zmian kursu walutowego, gdyż „manewrując kursem walutowym i zmieniając parytet walutowy, w znacznej mierze można wpływać na ceny towarów eksportowanych i importowanych i w konsekwencji nasilać bądź osłabiać działanie barier protekcjo nistycznych.

8. Wymóg składnika krajowego,

1. Może przyjmować dwie formy:

2. Zobowiązania krajowego podmiotu kupującego importowane wyroby finalne do pokrycia określonej części popytu zakupami na rynku wewnętrznym;

3. Żądania, aby wszyscy producenci określonych wyrobów finalnych działający na danym rynku pokrywali pewną część popytu na podzespoły i części potrzebne do ich wykonania dostawami z rynku krajowego.

4. Mimo że stosowanie pierwszej formy tego wymogu jest zabronione przez GATT, funkcjonuje ona na rynku rozrywki. Na przykład kraje obawiające się dominacji amerykańskiej w kinematografii czy brytyjskiej w muzyce wprowadziły ograniczenia, co do proporcji między zagranicznymi a krajowymi filmami wyświetlanymi w telewizji i kinie (Francja) oraz między obcą a rodzimą muzyką w radiu (Kanada).

5. Druga forma wymogu składnika krajowego stosowana jest najczęściej w przemyśle samochodowym, np. w Polsce, gdzie rząd narzucił koreańskim producentom samochodów wymóg, aby do produkcji używano przynajmniej 20% części wytwarzanych w naszym kraju.

6. Wprowadzenie wymogu składnika krajowego może przynieść krótkookresowe korzyści, takie jak utrzymanie zatrudnienia w przemyśle samochodowym. Jednak utrzymywany długookresowo wywołuje zmniejszenie racjonalności gospodarowania, ponieważ przesuwa część produkcji podzespołów i części od producentów tańszych do droższych.

7. WTO dąży obecnie do stopniowego wyeliminowania wymogu składnika krajowego.

8. Ponadto dużych trudności nastręcza pytanie, co jest składnikiem krajowym, a co zagranicznym np. „w japońskiej fabryce samochodów zlokalizowanej w Stanach Zjednoczonych, która do ich produkcji używa podzespołów pochodzących z innej fabryki japońskiej w tym kraju oraz z amerykańskich przedsiębiorstw zlokalizowanych w Europie.

9. Reguły pochodzenia.

1. Zasady określające, jaka część wartości produktu sprzedawanego na warunkach preferencyjnych musi być dodana na obszarze danego ugrupowania integracyjnego.

2. Obowiązywały one m.in. w stosunkach między UE a krajami stowarzyszonymi. W obrotach między krajami stowarzyszonymi preferencje celne uzyskiwały te artykuły przemysłowe, które spełniały reguły pochodzenia towarów, czyli całkowicie wyprodukowane na terenie danego ugrupowania, oraz te poddane obróbce uznanej za wystarczającą.

3. Reguły pochodzenia są, więc podobne do wymogu składnika krajowego. Różnica polega na tym, iż wymóg składnika krajowego chroni rynek jednego kraju, a reguły pochodzenia — rynek ugrupowania integracyjnego.

4. Wprowadzenie reguł pochodzenia wpływa na wzrost kosztów oraz pogorszenie jakości usług (np. długie oczekiwanie na samolot rodzimych linii lotniczych), w związku, z czym konsumenci ponoszą straty, które tylko częściowo są równo ważone przez korzyści rodzimych producentów, mogących sprzedawać więcej pro duktów na rynku krajowym.

8

---