Wykład I 04.10.2010
Od pedagogiki filozoficznej do pedagogiki empirycznej. Tradycje pedagogiki europejskiej i polskiej.
John Locke (1632- 1704)- angielski filozof, lekarz, badał procesy poznania, możliwości dochodzenia do wiedzy. Odrzucał surowość, rygoryzm w wychowaniu dzieci. Był wychowywany w duchu republikańskim- szkoła angielska, później Oxford.
* Wychowanie gentelmana- jednostka odpowiedzialna za sprawy państwa, dobrze wychowana. Dziecko rodzi się, jako tabula rasa- człowieka tworzy środowisko.
* Koncentrował się na (pomiędzy tymi elementami musi być równowaga):
- wychowaniu fizycznym- hartowanie ciała,
- wychowanie moralne- podporządkowanie emocji rozumowi,
- wychowanie umysłowe.
* Trzeba zdobywać wiedze, która będzie użyteczna w dalszym życiu.
* Przeciwnik kary fizycznej- tylko i wyłącznie w sytuacjach wyjątkowych; popierał pochwałę i uznanie.
* Podkreślał przede wszystkim wychowanie, a nie nauczanie.
* Postulaty:
- edukowanie i nauczanie powinno być w języku ojczystym, wprowadzenie nauki o kraju,
- nauczyciel i wychowawca musza zrozumieć dziecko,
- rozsmakowywanie dzieci w literaturze specjalnie napisanych dla nich książek.
- dziecko = człowiek
- racjonalne podejście do dziecka, dostrzeżenie jego potrzeb.
Rousseau (1712-1778)- francuski pisarz, filozof. Książka: ,,Emil czyli o wychowaniu”- indywidualne wychowanie dziecka zgodnie z jego naturą.
Okres niemowlęcy- matka powinna wychowywać dziecko, ważny kontakt matki z dzieckiem- karmienie piersią.
Dziecieństwo- rozwój sił fizycznych i psychicznych dziecka; rola wychowawcy jest obserwacja, a interwencja jedynie w przypadku niebezpieczeństwa.
Okres chłopieństwa (12-15 r.ż)- dziecko powinno wejść w okres rozwoju intelektualnego- czytanie, pisanie.
Lata młodzieńcze- poświęcone na edukacje społeczną, ideową, estetyczną, religijną pod okiem wychowawcy
Pestalozzi (1746- 1827)- wiele lat pracował z dziećmi ubogimi, osieroconymi, stworzył teoretyczne podstawy nauczania początkowego.
,,Jak Gertruda uczy swoje dzieci” (1801)- rozwój trzech sił człowieka- fizycznej, moralnej, intelektualnej.
Nauka oparta na analizie i syntezie, nauka rzemiosła.
Herbart (1776- 1841)- opracował schemat lekcji, które utworzyły stopnie formalne w nauczaniu. Nauczanie musi mieć charakter wychowujący, szkoła ma wychowywać i nauczać.
Wykład II 11.10.2010
Polskie tradycje pedagogiki filozoficznej
Bronisław Trentowski (1808- 1869)- najwybitniejszy polski pedagog epoki romantyzmu. Twórca wielkiego samodzielnego wypracowanego teoretycznego systemu pedagogicznego.
Klasyczne dzieło: ,, Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty, słowem wykształcenia naszej młodzieży”
Karol Libelt (1807- 1875)- (szkoła realna) prekursor przekształcania romantycznego czynu narodowego w czyn realnej pracy organicznej. Nazywany ,,królem” ówczesnego, polskiego życia umysłowego pod zaborami. Podstawą filozofii jest wychowanie patriotyczne.
Systemy Trentowskiego i Libelta wyrosły polemistycznie z ducha idealistycznej filozofii niemieckiej.
Henryk Wernic (1829- 1905)- opierał się w swych poglądach na pedagogice naukowej Herbarta. Przeszedł od romantycznej filozofii wychowania do romantycznej pedagogiki pozytywistycznej. Korzystał także z pedagogiki angielskiej.
Empiryczna pedagogika naukowa- narodziny i rozwój.
Początki kierunku ,,Nowe Wychowanie”:
- zaczęto się przeciwstawiać się formalizmowi tradycyjnych szkół,
- pojawiają się nowe hasła, idee, wartości pedagogiczne,
- pojawiają się nowe metody wychowawcze,
- swoboda w wychowaniu,
- indywidualizm, żywotność i spontaniczność,
- związek szkoły z życiem,
- przygotowanie do życia przez życie.
Dziecko nie jest dorosłym w miniaturze, ale ma swoistą strukturę psychiczną oraz odmienną dynamikę rozwoju.
Wpływ badań biologicznych, psychologicznych, socjologicznych na naukowy rozwój pedagogiki empirycznej:
biologiczne- wskazały fazy, etapy rozwoju człowieka, konieczność dostosowania wychowania do owych faz,
psychologiczne- wykazały, że każdy człowiek posiada odmienną osobowość, dlatego trzeba indywidualizować nauczanie i wychowanie,
socjologiczne- wykazały, że człowiek jest przede wszystkim istotą społeczną i przez całe życie pozostaje w ognisku oddziaływań społecznych.
Najważniejsze prądy i kierunki w pedagogice początku XX w:
- p. naturalistyczna,
- p. pragmatyczna,
- p. psychologiczna,
- p. kultury,
- p. socjologiczna i społeczna,
- p. egzystencjalna,
- p. marksistowska.
Pedagogika psychologiczna. Początki badań psychologicznych nad dzieckiem zwane: pedologią, nauką o dziecku.
- 1870- ,,Psychologia dziecka”
- Alfred Binet (1871- 1911)- ojciec psychologii dziecka, który w 1892 założył w Sorbonie pierwsze laboratorium dla badań psychologii dziecka.
- Stanley Hall- 1904 ,,Child study”- podobne laboratorium w Worcester.
- E. Neumann- podobne laboratorium w Hamburgu,
- W Polsce badania nad psychiką dziecka prowadził Jan Władysław Dawid (1859- 1914) ,,Zarys umysłowy dziecka” (1896) ,,Inteligencja, wola i zdolność do pracy” (1911).
Kierunki wpływu psychologii na pedagogikę psychologiczną początku XX w:
- pedagogika funkcjonalna- zwana wychowaniem funkcjonalnym- Edward Claparede (1873-1940). Wychowanie to funkcja rozwoju i naturalnych potrzeb dziecka.
- pedagogika psychoanalityczna- stosowała metody psychoanalizy do naświetlania i rozwiązywania zagadnień wychowawczych. S. Freud- psychoanaliza, Oskar Pfister- zastosowanie psychoanalizy do rozwiązywania zagadnień pedagogicznych (pedanaliza)
- psychologia indywidualna Alfred Adler (1870- 1937)
- Biopsychologiczna pedagogika Janusza Kroczaka (1878/79- 1942)
Wykład III 18.10.2010
- Korczak był z wykształcenia lekarzem, pediatrą, z zamiłowania pedagogiem w zakresie opiekuńczo- wychowawczym, pedagog opiekun. Zwracał uwagę na indywidualność dziecka, pisarz- literatura pedagogiczna, a także dla dzieci ,,Król Maciuś I”, „Król Maciuś I na bezludnej wyspie”. W książkach można dostrzec elementy badacza klinicysty, wnikliwy obserwator. Dziecko jest pełnym człowiekiem, ma prawo do szacunku, nie należy go lekceważyć.
Pierwsze eksperymenty pedagogiczne, jako konsekwencja zmian w podejściu do nauczania i wychowania dziecka.
Różne odmiany szkół aktywnych i pracy (J. Dewey, G. Kerschensteiner):
- metoda projektów- Kilpatrick
- metoda ośrodków zainteresowań- Owidiusz Declory,
- nauczanie łączne- Karol Linke,
- nauczanie pod kierunkiem- Hall Quest,
- plan daltoński- Helena Parkhust,
- pedagogika Montessori,
- szkoła waldorfska- R. Steiner,
- techniki dydaktyczne- C. Freinet,
- szkoła Summerhill- A. Niell,
- plan janajski - Peter Petersen
- system manheimski - J. A. Sickinger
Dwie ideologie wychowawcze:
Pedagogika narodowa, tj. wychowanie narodowe.
Jej początki i rozwój w warunkach mozaiki narodowej- okres zaborów. Jej tradycje sięgają, co najmniej powstałej w 1887 Ligi Polski przemianowanej po 5 latach w Ligę Narodową, której ekspozyturą stało się Stronnictwo Narodowo- Demokratyczne (ENDECJA) o tendencjach zachowawczych. Ideologami byli:
Roman Dmowski (1864- 1939) ideolog ruchu narodowego, dzieło ,,Myśli nowoczesnego Polaka” (1903) to program polityczny Ligi Narodowej.
Zygmunt Balicki (1858- 1916)- drugi z czołowych przedstawicieli Ligi Narodowej, przełożył na pedagogiczny język ideologii w książce ,,Zasady wychowania narodowego” (1909).
Lucjan Zarzecki (1873-1925)- najwybitniejszy teoretyk pedagogiki, narodowej. Prace ,,O wychowaniu narodowym: (1917) ,,Charakter, jako cel wychowania” (1918) ,,wychowanie narodowe” (1926). Wychowanie to tworzenie narodu.
Stanisław Prus- Szczepanowski (1846-1901)- wyznawca wychowania narodowego. Pozycje ,,Myśli o odrodzeniu narodowym” (1903) ,,Aforyzmy o wychowaniu”. Prekursor szkoły życia w szkoły pracy twórczej oraz opartego na niej wychowania obywatelsko- narodowego. Nacisk na prace ręczne. Poczucie u uczniów rygoru i dyscypliny. Szkoła funkcjonująca w taki sposób będzie wstępem do przyszłego życia. Podkreślał przygotowanie do życia przez życie.
Zarzecki był teoretykiem. Pod wpływem Szczepanowskiego, Dmowskiego, Nowego Wychowania, propagował idee szkoły pracy. Podkreślał uspołecznienie młodzieży. Szczepanowski, Zarzecki stworzyli zaczątki szkoły polskiej (1919-22). Program publicznej szkoły powszechnej i gimnazjum- program wypowiada walkę książkowemu i werbalnemu nauczaniu. Zmierza do bezpośredniego stykania się z młodzieżą.
Po 1922 pojawiają się prace ręczne, mają być realne, rzeczywiste: geografia, chemia, laboratoria, wycieczki.
Pedagogika państwowa, tj. wychowanie państwowe. Początek po przewrocie majowym 1926, wówczas mówiliśmy o systemie wychowawczym obywatelsko- państwowym. Prekursorzy:
Józef Piłsudski- główny ideolog ruchu państwowego. Podstawą wychowawczych programów szkolnych wszystkich przedmiotów nauczania w tej ideologii stało się wychowanie państwowe. Szkoła0 główne narzędzie.
Sławomir Czerwiński (1885- 1931)- Minister Wyznań Religijnych i Oświaty Państwowej w II RP (1929- 1931). Twórca ruchowej doktryny wychowania państwowego opartej na ideologii Piłsudskiego.
Janusz Jędrzejewicz (1885- 1951)- następca Czerwińskiego usankcjonował prawnie plany Czerwińskiego poprzez reformy szkolnictwa, tzw. Reformy Jędrzejewiczowskiej 11 III 1932 wprowadził zmiany ustawowe. Nie było czasu, żeby je sprawdził, ponieważ wdrażano je 7 lat.
Duch sanacyjny był widoczny w szkołach. Przystosowany do sytuacji wprowadzania w życie programu nauczania hasło: Polska i jej kultura.
Celem było kształcenie osobowości państwowo twórczej, założenie, ze uczeń ma żyć państwem. Każdy przedmiot miał wychowywać obywatelskich obywateli. Religia obowiązkowa 1926, według władz sanacyjnych, była to kwestia sanacyjna. Sanacja wiedziała, że dom rodzinny oddziałuje na młodzież. Tworzyli koła, współpraca z rodzicami. Mogą w taki sposób lepiej poznać dom, rodziców, poglądy, mogą na nie wpływać. Współpraca pomaga wciągnąć rodziców w ideologie.
Wykład IV 25.10. 2010
Pedagogika emancypacyjna (początek XX w)
- Powojenne Niemcy- pedagogika, jako zadośćuczynienie, tego, czym była III Rzesza.
- Zaangażowanie się nauczycieli i rodziców w nową edukację.
- Theodor Adorno ,,Wychowanie po Oświęcimiu” 1966 (pedagogika zadośćuczynienie)- jego poglądy stały się impulsem do postrzegania pedagogiki w kontekście wolnościowym.
Obszary pedagogiki emancypacyjnej:
demoralizacja- lekceważenie obszarów ważnych- nauka, wartości,
nacjonalizm- poszerza kręgi w krajach wielokulturowych,
przestępczość
środowisko naturalne i dewastacja tego środowiska.
Działania zaradcze wobec narastających problemów - na gruncie oświaty
Problemy poszczególnych państw w zakresie pedagogicznym:
W Polsce:
- 1973- raport o stanie oświaty pod kierunkiem Jana Szczepańskiego - wyizolowanie, jednostronność, dydaktyka, trudności kadrowe i finansowe.
-W 1989 - II raport oświatowy pod kier. Czesława Kupisiewicza powtórzono wszystkie zarzuty i stwierdzono ich pogłębienie, brak działań zaradczych. Obecnie jest coraz gorzej, problemy narastają i się pogłębiają, indoktrynacja młodzieży przez środki madowego przekazu, alkohol, narkotyki.
W Stanach Zjednoczonych Ameryki Pn.
I Raport z 1983 r. ,,Naród w obliczu zagrożenia”
- zwrócenie uwagi na niedomagania szkoły i przez to pogorszenie sytuacji państwa, społeczeństwa, duża liczba analfabetów
II Raport z 1991 r. "Ameryka 2000" szkoła eksperymentalna - raport, czynniki: walka z przestępczością, jakość uczenia się, podwojenie wydatków na system szkolny.
- Miała charakter narodowy- dotarcie do wszystkich.
Pedagogika emancypacyjna - definicja
Jest to proces, w którym podmiot świadomie, czyli sam podejmuje czynności, które pozwalają mu uwolnić się z różnych zależności i nacisku doprowadzając go do wolności.
Taka emancypacja jest emancypacją podmiotową tzn. jest procesem kształtowania się świadomości człowieka lub członków wspólnoty do ponoszenia odpowiedzialności za słowa i czyny.
Jej istotą jest świadome poszerzenie zakresu praw oraz posiadanych granic
W przeszłości i obecnie przykładem takiego podejścia jest pedagogika eksperymentalna jako nawiązanie do myśli J.J Rosseau, Elen. Key, Theodora W. Adorno.
Izonomia - równouprawnienie
Kierunki pedagogiki emancypacyjnej
nurt indywidualistyczno - anarchistyczny: emancypacja tutaj to uwolnienie się spod władzy społecznej dominacji do samostanowienia, samoregulacji, do wychowania wolnego od przemocy (np. A. S. Neil 1883-1973)
nurt polityczny: wyzwalający ludzi z istniejącego porządku społeczno-politycznego (np. Paulo Friere - pedagogiki uciśnionych)
antyszkolny nurt pedagogiki wyzwolenia czyli deskolaryzacja społeczeństwa (np. Ivan Illich - nurt dekskolaryzacyjny
Wykład V 8.11.2010
Pedagogika krytyczna- jako teoretyczny opór przeciwko oświacie systematycznej- jej założenia i kierunki realizacji. Przyczyna powstania są także nowe ideologie, kontrkultury, subkultury.
Nurt radykalnej krytyki szkoły doszukał się represyjnego działania, szkolnictwo wycofało się z funkcji kulturowych, skupiło się jedynie na podnoszeniu kwalifikacji.
T. Szkudlarek- należy się nią zająć, ponieważ:
- demaskacja wyjaśniająca- główny obszar zainteresowania pedagogiki krytycznej,
- wyznania, jakie pedagogika krytyczna daje pedagogice ogólnej- mały związek teorii z praktyką edukacyjną, pragną aby pedagogika weryfikowała swoje działania.
Nurty krytyki szkoły:
Nurt konserwatywny- zarzuca się wtedy szkole niedostateczny stopień realizacji zadań związanych z transmisją kultury, z kształceniem kompetencji niezbędnych do życia w świecie, ukształtowanym przez poprzednie pokolenia. Nurt krytyki oświaty zmierza do uczynienia ze szkoły sprawnego instrumentu transmisji kulturowej, takiej, która może zapewnić młodzieży znaczący zasób wiedzy ważnej dla funkcjonowania w świecie rozwiniętej techniki.
Nurt liberalny- wiąże się z traktowaniem szkoły jako instytucji, której głównym zadaniem powinno być stwarzanie warunków indywidualnego rozwoju ucznia. Ponieważ szkoły zwykle nie są w stanie satysfakcjonująco sprostać temu zadaniu, stąd ich krytyka. Szkoła jest, więc postrzegana, jako instytucja antyhumanitarna niszcząca indywidualność, wprowadzająca przemoc, uniformizm, konwencjonalność, w miejsce postulowanych wolności, indywidualizm, twórczość.
Szkoła jako funkcja systemu społecznego (tj. reprodukcja systemu społecznego przez system oświaty H. Giroux'a):
Deterministyczne teorie reprodukcji ekonomicznej:
- jawne programy nauczania,
- ukryte programy nauczania - typ relacji: dyrektor - podwładny
Deterministyczny model reprodukcji kulturowej:
- z jednej strony to tworzenie obszarów wspólnej kultury,
- z drugiej strony to negacja dziedzictwa kulturowego grup zdominowanych.
Szkoła to mikroorganizm makroorganizmu (małe życie, przyszłego życia).
,,Pedagogika oporu” Henrego Giroux'a jako argument pedagogiki krytycznej:
- edukacja radykalna,
- język krytyki,
- szkoła jako instytucja w pewnej kulturowej autonomii,
- szkoła jako instytucja ,,demokratycznych sfer publicznych”.
Nurt krytyki szkoły w Polsce:
- po roku 1980 ze strony opozycyjnych, społecznych ruchów ,,solidarnościowych”,
- w publicystyce pedagogicznej oraz podczas konferencji naukowej Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego (,,Ciągłość i zmiana w systemie edukacji Polski Ludowej” 1985 oraz ,,Oświata i wychowanie w okresie cywilizacyjnego przełomu” 1988)
- Poszukiwano wówczas ,,pedagogiki przejścia, transformacji.
W Polsce: Szkudlarek, Śliwierski, Kwieciński.