ĆWICZENIA 6
TKANKA NERWOWA

Układ nerwowy umożliwia szybkie i precyzyjne komunikowanie się pomiędzy oddalonymi od siebie częściami organizmu, dzięki czynności wyspecjalizowanych komórek, gromadzących i przetwarzających informacje oraz wysyłających w odpowiedzi właściwe sygnały. Dzieli się na dwie części:

- ośrodkowy układ nerwowy (OUN) - mózgowie i rdzeń kręgowy

- obwodowy układ nerwowy - obejmuje nerwy łączące OUN z innymi narządami oraz zwoje

Komórka nerwowa - neurony tworzą sieć połączeń mającą na celu:

- zbieranie informacji z receptorów czuciowych

- przetwarzanie i zapamiętywanie informacji

- wysyłanie odpowiednich sygnałów do komórek elektoralnych

Elementy neuronu

- ciało komórki nerwowej (perykarion) - zawiera jedno jądro i większe organelle przytrzymujące komórkę przy życiu

- akson - wypustka przewodzi sygnały z innych komórek

- dendryty - krótkie, zwiększające pole powierzchni dostępne do wytwarzania połączeń z aksonami innych neuronów

- synapsa - wyspecjalizowane połączenie pomiędzy aksonem a innymi komórkami (buławka końcowa)

Istota szara - zbudowania z naurogleju, perykariony, dendryty, część aksonu

Istota biała - zbudowania z naurogleju, wypustki neuronów

Neurony w ośrodku nerwowym tworzą zgrupowania istoty szarej. W obwodowych zwojach części międzyrdzeniowych, współczulnych i przywspółczulnych oraz w postaci niewielkich grup komórek zwojowych w różnych narządach.

Ciało komórki nerwowej

Neurony wykorzystują wysoką aktywność metaboliczną, gdyż nie tylko muszą utrzymać w właściwym stanie błonę komórkową o dużej powierzchni, ale też potrzebują energii do zapewnienia odpowiednich gradientów elektrochemicznych. Aktywność ta odzwierciedla się w ich morfologii. Jądra neuronów są duże z centralnym jąderkiem. Siateczka śródplazmatyczna jest ziarnista, silnie rozbudowana, syntezuje liczne białka. Tigroid (ziarenka Nissla) znajduje się w ciele neuronu i dendrytach, brak go w aksonie. Aparat Golgiego dobrze rozwinięty, bierze udział w procesach wydzielniczych. Komórka zawiera też mitochondria, dużo lizosomów, cytoszkielet jest wysoce zorganizowany. Neurony mają różne kształty zależnie od czynności. Komórki mogą być dwubiegunowe (neurony wtrącone), rzekomojednobiegunowe (czuciowe) oraz wielobiegunowe.

Dendryty - wypustki odchodzące od ciała neuronu. Może być ich dużo lub w ogóle. Przewodzą impulsy ku ciału komórki. Transportuje też pęcherzyki zawierające cząsteczki, w każdą stronę (przy udziale kinezyny i dyneiny).

Akson - wypustka do 1 metra długości o równej średnicy, przewodzi impulsy od komórki, transportuje też cytoplazmę, związki chemiczne w różnych kierunkach.

Neurony przewodzą impulsy dzięki zmianom elektrycznej polarności błony komórkowej. Spoczynkowy potencjał wewnątrz komórki a środowiskiem zewnętrznym utrzymują pompy jonowe. Sygnały są przekazywane za pomocą synaps - czynnościowe połączenie neuronu z neuronem, receptora z komórkami efektorowymi, tj. mięśniowymi lub gruczołowymi. Funkcja synapsy polega na przekazywaniu sygnałów.

Synapsa chemiczna - zbudowana jest w trzech podstawowych elementów:

- błona presynaptyczna - fragment błony neuronu

- błona postsynaptyczna - fragment błony drugiego neuronu lub komórki efektorowej/gruczołowej

- szczelina synptyczna - występująca między tymi błonami

Przekazywanie sygnału następuje za pośrednictwem substancji chemicznych zwanych neurotransmiterami lub neuroprzekaźnikami.

Synapsa elektryczna - połączenia komunikujące komórki między sobą. Mają kanały, przez które jony i małe cząsteczki się przedostają. Pobudzenie przechodzi w postaci Na²⁺, Ca²⁺ lub H⁺.

Neuroglej jest to drugi składnik (oprócz neuronów) tkanki nerwowej. W ośrodkowym układzie nerowowym występuje w postaci wyściółki wyściełającej komory i kanały mózgu i rdzenia kręgowego oraz w postaci kilku komórek glejowych tworzących zrąb układu nerwowego. W obwodowym układzie nerwowym komórki glejowe są w zwojach międzykręgowych, czaszkowych, współczulnych, w także w postaci osłonek włókien nerwowych.

Ependynocyty - wyściełają komory mózgu oraz kanał rdzenia kręgowego, biorą udział w tworzeniu płynu mózgowo-rdzeniowego.

Astrocyty protoplazmatyczne - posiadają duże jądro i dużo wypustek cytoplazmatycznych. Występują w istocie szarej ośrodkowego układu nerwowego. Mogą brać udział w czynnym transporcie przez cytoplazmę mikrocząsteczek i cząsteczek oraz jonów.

Astrocyty włókniste - mają małe jądra, skąpą cytoplazmę i długie, cienkie wypustki. Występują w istocie białej.

Oligodendrocyty - podobne do astrocytów, ale mniejsze, z małymi jądrami i nielicznymi wypustkami. Znajdują się wzdłuż włókien nerwowych tworząc osłonki w ośrodkowym układzie nerwowym.

Mikroglej (mezoglej) - pochodzenie mezodermalne i pełni funkcję makrofagów.

Komórki neurogleju obwodowego układu nerwowego występują w dwóch rodzajach:

- komórki satelitarne - przylegają do ciał komórek nerwowych w zwojach czaszkowych, międzykręgowych i współczulnych

- hemocyty (komórki Schwanna) - osłaniają włókna nerwowe

Szybkość przewodzenia wzdłuż włókien nerwowych jest ograniczona pojemnością elektryczną i opornością aksonu. Aksony o większej średnicy szybciej przewodzą impulsy. Szybkość można zwiększyć przez wprowadzenie izolacji. Oligocyty w ośrodkowym układzie nerwowym, a lemocyty w obwodowym wytwarzają osłonkę mielinową włókien nerwowych. Ponadto lemocyty w obwodowym układzie nerwowym wytwarzają także osłonkę neurolemę (osłonka Schwana).

Lemocyty są spłaszczonymi komórkami, które tworzą podłoże wgłębienia, w którym leża jedno- lub wiele włókien nerwowych. W ten sposób cytoplazma otacza włókna o najmniejszej średnicy, stanowiąc ich osłonkę zwaną neurolemą. Ten rodzaj osłonki występuje w obwodowym układzie nerwowym. Włókna nerwowe mające tylko neurolemę nazywane są włóknami bezrdzennymi.

Osłonka mielinowa - włókna otaczane przez nią nazywane są włóknami rdzennymi. Osłonka mielinową tworzona jest przez oligodendrocyty/oligocyty w OUN lub lemocyty w obwodowym układzie nerwowym. Proces wytwarzania jej polega na zwijaniu spłaszczonej cytoplazmy dookoła włókna nerwowego. W procesie nawijania cytoplazma zostaje ściśnięta tak że powstają błony układające się warstwami.

Najczęściej jeden lemocyt wytwarza osłonkę dla jednego włókna, a oligocyt dla kilku. Dlatego osłonka mielinowa jest zbudowana głównie z lipidów i białek transportowych podobnie jak błony komórkowe. Fragment osłonki mielinowej wytwarzanej przez jedną komórkę zajmuje znaczną część włókna (od 80 do 100 mikrometrów). Między fragmentami osłonki znajdują się miejsca bez osłonki, nazywane węzłami (przewężeniami) mielinowymi (Ranviera).

Istota szara - zgrupowanie ciał komórki nerwowej i ich wypustek. Zrąb istoty szarej tworzą głównie astrocyty, ale i oligodendrocyty i komórki mikrogleju. Kora mózgu jest to formacja istoty szarej. W odróżnieniu od mózgu w rdzeniu kręgowym istota szara leży w środku jest otoczona przez istotę białą.

Istota biała - nagromadzenie wypustek nerwowych. Nie na ciałek nerwowych. Zrąb stanową astrocyty.

---