Wykład 4 14.03.2008

Instytucje cywilno - prawne

Stosunek prawny

stosunek prawny jest fragmentem stosunków społecznych, które opierają się na pewnej płaszczyźnie normatywnej a mianowicie na obowiązującym porządku prawnym i który zachodzi między podmiotami prawa.

Podział stosunków prawnych

• konkretny - taki, który zachodzi między minimum dwoma zindywidualizowanymi podmiotami prawa w związku z zaistnieniem określonego faktu prawnego

• abstrakcyjny - jest to pewien wzór, model stosunku prawnego konkretnego, który zawarty jest w tekście prawa obowiązującego np. art. 535 KC definiuje umowę sprzedaży i jeśli ktoś chce zawrzeć umowę sprzedaży musi odzwierciedlić elementy zawarte w tym przepisie

Fakt prawny

fakt prawny - okoliczność powodująca powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego

Podział faktów prawnych

• zdarzenia - okoliczności, które wywołują skutki prawne niezależnie od woli człowieka np. upływ czasu może spowodować przedawnienie roszczenia majątkowego albo być przesłanką nabycia własności nieruchomości w drodze zasiedzenia

• zachowania - fakty prawne związane z ludźmi i dzielą się one na:

I

• działania - zespół czynności psycho-technicznych do których zmierzamy celowo np. zawarcie umowy

• zaniechania - polega na niewykonaniu działania nakazanego przez prawo np. zaniechanie udzielenia pomocy osobie narażonej na niebezpieczeństwo pomimo posiadania do tego warunków

II

• czyny - zachowania wywołujące skutki prawne do których podmiot nie dążył

• dozwolone - czyny zgodne z prawem np. znalezienie portfela na ulicy…

• niedozwolone - czyny niezgodne z prawem, których skutkiem jest szkoda na osobie lub mieniu np. pobicie

• czynności prawne - świadome zachowania podmiotów prawa zgodnie z prawem i zasadami współżycia społecznego zmierzające do wywołania określonych skutków prawnych

I

• jednostronne - takie, dla których skuteczności wystarczy zachowanie jednej strony np. sporządzenie lub odwołanie testamentu, udzielenie bądź cofnięcie pełnomocnictwa

• dwustronne - np. darowizna, umowa najmu, umowa sprzedaży

• trójstronne np. umowa przekazu (nadawca, odbiorca, organ przekazujący - poczta)

II

• realne - to takie, dla których skuteczności konieczne jest spełnienie pewnego elementu fizycznego. Dotyczą rzeczy oznaczonych co do gatunku np. musi nastąpić przeniesienie posiadania danej rzeczy (wydanie rzeczy) bądź też wydanie dokumentów świadczących o własności.

• konsensualne - do ich zawarcia dochodzi na podstawie porozumienia stron, zgodnych oświadczeń woli obu stron. np. umowa zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do zmiany własności rzeczy oznaczonych co do tożsamości (obraz)

Elementy stosunku prawnego

• podmiot stosunku prawnego - osoba, którą prawo wyposaża w przymioty zdolności prawnej i (lub) zdolności do czynności prawnych

• osoby fizyczne - ludzie, ale nie w sensie biologicznym ale nie dlatego, że należą do gatunku homo sapiens tylko dlatego, że przymiot takie uzyskali na podstawie określonych praw politycznych. Osobą fizyczną jest każdy człowiek od momentu urodzenia do śmierci z pewnymi wyjątkami.

• osoby prawne - podmioty, które nie są osobami fizycznymi ale posiadają zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych na podstawie określonych przepisów prawa. Prawo określa moment rozpoczęcia istnienia osoby prawnej, który jest zróżnicowany w zależności od tego z jaką formą osoby prawnej mamy do czynienia np. wpis z rejestru sądowego, moment wniesienia aktu erekcyjnego, chwila uzyskania koncesji. Zakończenie istnienia jest to moment skreślenia z rejestru bądź inna chwila ustalona prawem. Osoby prawne działają przez swoje organy (Prezesa, Radę, itd.) mają prawo do swojej nazwy i swojej siedziby. Do osób prawnych zaliczają się przykładowo

• stowarzyszenia (korporacje) na które składa się ogół jego członków, a stowarzyszenie jest powoływane do zrealizowania wspólnego celu określonego przez jego członków

• fundacje (zakłady) - osoba prawna, której istotę tworzy pewien wyodrębniony majątek przekazany przez fundatora, który to jednocześnie określa cel tejże fundacji. W ramach fundacji obok fundatora występują destynatariusze (osoby które korzystają z działalności fundacji)

• przedmiot stosunku prawnego

• treść stosunku prawnego, na który według niektórych koncepcji składają się uprawnienia i obowiązki podmiotów stosunku prawnego

Zdolność prawna

zdolność prawna - zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków (posiadania praw i obowiązków). Prawo Polskie stanowi, że zdolność prawną posiada każdy człowiek od chwili urodzenia aż do chwili śmierci. Mamy do czynienia z dwoma wyjątkami:

• rozszerzający - dotyczy instytucji nasciturusa (dziecka poczętego), które może posiadać pewne prawa i obowiązki od momentu poczęcia pod warunkiem, że urodzi się żywe np. może być spadkobiercą albo mieć pewne uprawnienia i zobowiązania natury cywilno-prawnej.

• zawężający - dotyczy instytucji uznania za zmarłego. Osobę zaginioną można uznać za zmarłą jeżeli upłynął okres 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości ta osoba jeszcze żyła. Wyjątki:

• w przypadku osób starszych okres 10 letni ulega skróceniu od lat 5 gdyby w momencie uznania za zmarłego zaginiony ukończył 70 lat.

• w sytuacji gdy uznanie za zmarłego miałoby dotyczyć dziecka okres zostaje wydłużony. Uznanie za zmarłego nie może nastąpić wcześniej niż przed zakończenie roku kalendarzowego w którym zaginiony ukończyłby 23 lata.

Zdolność do czynności prawnych

Zdolność do czynności prawnych - zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań.

Trzy grupy osób fizycznych

• pełna zdolność - osoby, które ukończyły 18 lat

• ograniczona - osoby między 13 - 18 rokiem życia - nie mogą zawierać skutecznych czynności prawnych z wyjątkiem spraw życia codziennego i w przypadku młodocianych w rozumieniu przepisów prawa pracy mogą oni rozporządzać swoim zarobkiem.

• brak zdolności do czynności prawnych - osoby między 0 a 13 rokiem osoby mogą ze skutkami prawnie wiążącymi dokonywać czynności jedynie związanych ze sprawami życia bieżącego chyba, że nastąpiły z rażącym naruszeniem praw takiej osoby (np. sprzedanie dziecku taniego loda za 100zł).

Można osiągnąć określony wiek i tym samym mieć pełną albo ograniczoną zdolność do czynności prawnych ale nie być w stanie z uwagi na chorobę psychiczną lub jakiś stan niedorozwoju umysłowego kierować swoim postępowaniem. Takie osoby mogą zostać ubezwłasnowolnione na podstawie wyroku Sądu Okręgowego Cywilnego w składzie 3 sędziów zawodowych po zasięgnięciu opinii co najmniej dwóch lekarzy psychiatrów na wniosek samego zainteresowanego bądź np. członka jego rodzina. To ubezwłasnowolnienie może przybrać jedną z dwóch postaci:

• całkowite - brak zdolności do czynności prawnych

• częściowe - ograniczona zdolność do czynności prawnych

1

---