Przygotowanie kondycyjne siatkarza cz. 4
2006-12-21
Zadania przygotowania koordynacyjnego
Celem przygotowania koordynacyjnego w siatkówce jest:
stworzenie szerokiej bazy rozwoju koordynacyjnej sfery możliwości motorycznych siatkarzy poprzez przyswojenie szerokiego zasobu umiejętności technicznych na wszechstronnym i ukierunkowanym etapie szkolenia oraz rozwijanie na tej podstawie wielu koordynacyjnych zdolności warunkujących efektywność ruchów lokomocyjnych, akrobatycznych, manualnych, typowych dla siatkówki itp.
kształtowanie specyficznych koordynacyjnych zdolności przede wszystkim zaś kinestetycznego różnicowania, rytmizacji, równowagi, poczucia przestrzeni, czasu i szybkiej reakcji,
formowanie słowno-myślowych i intelektualnych procesów a także pamięci i wyobrażeń ruchowych,
łączenie kształtowania KZM z rozwojem zdolności siłowych, szybkościowych i wytrzymałościowych.
Realizacja ww. celów wymaga rozwiązywania w procesie kształtowania KZM następujących zadań:
doskonalenie i zmienne stosowanie podstawowych form ruchowych,
doskonalenie specyficznych zdolności koordynacyjnych,
zapewnienie ogólnego usprawnienia koordynacyjnego poprzez planowe i systematyczne wzbogacenie motorycznych doświadczeń siatkarzy,
zapewnienie racjonalnego opanowania technik sportowych poprzez planowe powiązanie kształtowania zdolności koordynacyjnych z nabywaniem umiejętności ruchowych,
optymalne łączenie opanowanych umiejętności sportowych z ogólnym usprawnieniem koordynacyjnym,
efektywne łączenie procesu doskonalenia kondycyjnych i koordynacyjnych zdolności motorycznych.
Tak więc przygotowanie koordynacyjne jest ściśle powiązane z innymi komponentami przygotowania siatkarza. Wysoki poziom KZM sprawia, iż siatkarze:
znacznie szybciej i racjonalniej opanowują różnorodne umiejętności ruchowe,
przyswajają na wyższym jakościowo poziomie nowe i łatwiej przebudowują opanowane nawyki ruchowe,
szybciej osiągają poziom mistrzostwa sportowego i dłużej pozostają w sporcie wyczynowym,
skuteczniej doskonalą technikę i taktykę sportową,
lepiej radzą sobie z zadaniami ruchowymi wymagającymi wysokiego poziomu funkcji neuro-fizjologicznych i psychicznych,
zdobywają umiejętność racjonalnego i ekonomicznego wydatkowania potencjału energetycznego,
stale wzbogacają ruchowe doświadczenie,
doznają radości i zadowolenia z ciągłego opanowywania nowych różnorodnych ćwiczeń fizycznych (Ljach 1989; Hirtz 1985; Raczek 1990; Szczepanik 1993).
Rozwój KZM (różnicowania kinestetycznego, szybkiej reakcji, orientacji przestrzennej, dostosowania motorycznego, sprzężenia ruchów, rytmizacji) jest procesem długotrwałym i złożonym. Wysoki poziom w rozwoju jednej KZM można osiągnąć tylko przy równoległym kształtowaniu innych zdolności koordynacyjnych.
Największe efekty ukierunkowanej stymulacji KZM osiąga się u osobników w wieku od 7 do 11-12 lat, przeciętne miedzy 14 a 16-17 rokiem życia, a najsłabsze w przedziale 12-14 lat. Są to jednakże tylko ogólne prawidłowości rozwoju zdolności koordynacyjnych siatkarzy na wszechstronnym i ukierunkowanym etapie szkolenia, które w indywidualnych przypadkach mogą nie mieć miejsca w związku ze zróżnicowanym tempem biologicznego dojrzewania dzieci (Ljach 1989).
Mimo ścisłych związków między procesem kształtowania KZM i rozwojem zdolności kondycyjnych oraz przygotowaniem technicznym należy brać pod uwagę jego wyraźną odrębność (tab. 1).
Podstawowe założenia i zasady metodyki kształtowania KZM sprowadzają się do systematycznego opanowywania nowych, różnorodnych czynności ruchowych (umiejętności, nawyków) i tworzenia na ich podstawie bardziej złożonych koordynacyjnie form ruchowych. Stąd w zajęciach z siatkarzami na etapie wszechstronnym i ukierunkowanym trener powinien planować ciągle nowe zadania służące opanowaniu i doskonaleniu koordynacji ruchów, począwszy od ćwiczeń prostych aż po złożone pod względem koordynacyjnym nowe formy ruchu (różnorodne ćwiczenia z obszaru akrobatyki, gimnastyki sportowej, aerobiku, lekkiej atletyki, gier sportowych, narciarstwa, łyżwiarstwa, rolingu, łyżworolek, pływania, sportów walki itp.).
Wykorzystanie ćwiczeń koordynacyjnych wymaga od trenera przestrzegania takich dydaktycznych zasad postępowania jak: konsekwencja, systematyczność, indywidualizacja. Dobór ćwiczeń (od prostych do złożonych) prowadzi do szybszego opanowania i utrwalenia umiejętności ruchowych, przyczyniając się tym samym do rozwoju KZM.
Szczególnie starannie należy dobierać ćwiczenia w pierwszych etapach uczenia, kiedy zasób umiejętności i nawyków ruchowych siatkarzy jest niewielki. W miarę opanowywania nowych, należy stopniowo zwiększać wymagania nie tylko w zakresie dokładności i szybkości ich wykonania co jest typowe dla pracy z siatkarzami na początkowych etapach nauczania, ale także w zakresie racjonalności i pomysłowości zastosowania danej umiejętności w stałych i zmieniających się warunkach. Dlatego też ćwiczeń koordynacyjnych nie należy wykonywać tylko w warunkach standardowych, jest to nieodzowne tylko do momentu, kiedy siatkarze nie potrafią wykonywać określonych zadań łatwo i swobodnie. Potem należy zmieniać albo sposób wykonania ćwiczeń albo warunki ich realizacji aby uniknąć powstania stereotypu ruchowego zwanego też "barierą koordynacyjną". Najłatwiej jest, jak wiadomo, kształtować jednocześnie KZM oraz uczyć umiejętności technicznych w wieku 10-12 lat. Postulat (zalecenie) nauczania umiejętności sportowych w powiązaniu z kształtowaniem różnych KZM siatkarzy, w praktyce jest rzadko realizowany, choć korzyści płynące z takiego postępowania zostały już udokumentowane.
Stosując ćwiczenia koordynacyjne należy konsekwentnie wymagać, by ruchowe zadania były wykonywane prawidłowo tzn. szybko, dokładnie, ekonomicznie i pomysłowo. Taka metodyka opanowywania umiejętności gwarantuje równoczesny rozwój wszystkich specyficznych KZM u siatkarzy.
Ważną metodyczną przesłanką procesu opanowywania nowych umiejętności ruchowych jest wykorzystanie specjalnych ćwiczeń koordynacyjnych ukierunkowanych na kształtowanie takich zdolności jak: różnicowanie siłowych, czasowych i przestrzennych parametrów ruchów, zachowanie równowagi, rytmizacja, dostosowanie, sprzężenie, orientacja przestrzenna, szybkość reagowania oraz rozwijanie funkcji neuro-sensorycznych (analizatorów ruchowych). W treningach z siatkówki koniecznym jest planowanie ćwiczeń, które wyrabiają:
wyczucie przestrzeni (formy poruszania się po boisku),
wyczucia czasu (wyskoki do bloku w zadanym tempie),
różnicowanie użycia siły (wykonywanie wyskoków do bloku z miejsca, z rozbiegu, z maksymalną, na połowę i na 3 poziomu siły, odbicia piłek o różnej wielkości i masie).
Szczegółowy opis różnych ćwiczeń podajemy w dalszej części podręcznika.
Od etapu szkolenia wszechstronnego do specjalistycznego maleje rola ogólnie oddziałujących ćwiczeń koordynacyjnych na korzyść specjalnie oddziałujących. Przewaga wpływu ćwiczeń koordynacyjnych na określoną KZM lub jej komponent (sensoryczny, sensomotoryczny lub intelektualny) określa jego charakter i metodyczną celowość dlatego trener powinien zdawać sobie sprawę, do jakiego celu wykorzystuje określone ćwiczenia koordynacyjne i jaką konkretną KZM (jedną lub więcej) kształtuje przy jego zastosowaniu.
Jednym z głównych problemów metodycznych w procesie kształtowania KZM siatkarzy jest dobór ćwiczeń jednocześnie rozwijających zdolności koordynacyjne i kondycyjne. W praktyce niestety ćwiczenia te stosuje się z reguły oddzielnie. W procesie kształtowania zdolności kondycyjnych trener stawia przykładowo przed siatkarzami zadanie uzyskania maksymalnego rezultatu, np. skoczyć jak najwyżej itp. To oczywiście powoduje wzrost głównie możliwości energetycznych zawodników, jednakże nie sprzyja realizacji innego ważnego celu - doskonalenia zdolności do optymalnego sterowania użycia siły czy szybkości. Brak należytej uwagi dla doskonalenia możliwości sterowania przebiegiem ruchów prowadzi do tego, że siatkarze kończąc ukierunkowany etap szkolenia nie potrafią racjonalnie wykorzystywać swoich motorycznych możliwości (kondycyjnych i koordynacyjnych) i słabo władają własnym ciałem.
W procesie kształtowania zdolności motorycznych koniecznym jest stosowanie ogólnie i specjalnie oddziałujących ćwiczeń koordynacyjnych. Na przykład, skoki w dal lub wzwyż z rozbiegu i z miejsca, wykonywane na maksimum możliwości należy łączyć ze skokami na 50-75% siły, serwisy i odbicia piłek o różnym ciężarze i wielkości należy wykonywać na zadaną odległość, do celu, strefy, w wąskim korytarzu itp.
Największe możliwości dla jednoczesnego kształtowania kondycyjnych i koordynacyjnych zdolności dają ćwiczenia kombinowane (gry sportowe, ruchowe, sporty walki). Eksperymenty pedagogiczne wykazały, że metody równoczesnego kształtowania kondycyjnych zdolności oraz nauczania umiejętności technicznych i rozwijania KZM, nie tylko w sposób znaczący poprawiają poziom tych ostatnich i doskonalą funkcje centralnego i obwodowego układu nerwowego ale także podwyższają poziom jego możliwości energetycznych. Z punktu widzenia metodyki kształtowania KZM ważnym jest również uwzględnianie prawidłowości rozwojowych wyznaczanych wiekiem i płcią siatkarzy.
Zaniedbania w zakresie kształtowania KZM w wieku 7-12 lat można w pewnym stopniu nadrobić w późniejszych okresach. Przyjąć bowiem należy, że możliwości koordynacyjne można z powodzeniem rozwijać w całym szkolnym wycinku ontogenezy (szczególnie kiedy stworzy się dla nich dobre podłoże w młodszym wieku szkolnym i w pierwszej połowie okresu pokwitania).
W procesie rozwijania koordynacyjnych zdolności konieczne jest także indywidualne podejście do siatkarzy we wszystkich grupach wiekowych wymagające m.in. uwzględnienia tempa i charakteru procesu lateralizacji.
Ogólne i specjalne przygotowanie koordynacyjne
Przygotowanie koordynacyjne składa się z dwóch podrozdziałów: ogólne i specjalne przygotowanie koordynacyjne.
Celem ogólnego przygotowania koordynacyjnego siatkarzy jest:
systematyczne opanowanie nowych działań motorycznych oraz ćwiczeń koordynacyjnych, doskonalenie i odpowiednie ich stosowanie w różnych warunkach w celu rozwijania ogólnych zdolności koordynacyjnych,
kształtowanie ogólnych zdolności koordynacyjnych: zdolności różnicowania, dostosowania i przestawienia, orientacji przestrzennej, szybkiej reakcji, rytmizacji, równowagi i sprzężenia ruchów,
rozwijanie funkcji psychofizycznych (sensorycznych, percepcyjnych, mnemonicznych, intelektualnych) związanych z rozwojem ogólnych KZM,
kształtowanie celowo sprofilowanej sprawności koordynacyjnej, uwzględniające przybliżone wymogi przyszłej specjalizacji na drodze działań ekstensywnych.
Celem specjalnego przygotowania koordynacyjnego siatkarzy jest:
przyswajanie nowych specjalnych umiejętności siatkarskich oraz specjalnych ćwiczeń koordynacyjnych wpływających na kształtowanie specjalnych zdolności koordynacyjnych,
doskonalenie specyficznych KZM odgrywających szczególnie ważną rolę w siatkówce,
rozwijanie funkcji psychofizycznych (sensorycznych, percepcyjnych, mnemonicznych, intelektualnych) związanych z rozwojem specjalnych KZM,
kształtowanie i doskonalenie specjalnej sprawności koordynacyjnej w zróżnicowanych warunkach i sytuacjach na drodze działań intensywnych,
kształtowanie specyficznych powiązań KZM,
optymalne powiązanie wszystkich aspektów sprawności koordynacyjnej przy uwzględnieniu możliwości indywidualnych siatkarzy.
Jak wynika z powyższego, celem specjalnego przygotowania koordynacyjnego jest rozwój specyficznych KZM wpływających na uzyskiwanie wysokich wyników w siatkówce. Chodzi tu o ukierunkowane rozwijanie znaczących dla siatkówki zdolności takich jak: szybka reakcja, różnicowanie, dostosowanie i przestawienie, orientacja, łączenie i inne (tab. 32).
Jak widać ogólne przygotowanie koordynacyjne ma większe znaczenie na początkowych etapach wieloletniego przygotowania, kiedy buduje się podstawy dla dalszego specyficznego doskonalenia koordynacyjnego. Szczególnie ważny dla realizacji zadań ogólnego przygotowania koordynacyjnego jest wiek od 7-8 do 9-10 i od 10 do 11-12 roku życia. W wieku 13-14 lat czas przeznaczony na realizowanie zadań ogólnego i specjalnego przygotowania koordynacyjnego jest jednakowy. Poczynając od 15-16 roku życia trening koordynacyjny staje się w coraz wyższych stopniu specyficzny.
Należy pamiętać, że propozycje procentowego rozkładu obciążeń na różne sfery przygotowania zawodnika w siatkówce mają i będą mieć charakter względny. Wiadomo bowiem, iż ten sam środek treningowy stosowany w zakresie różnych intensywności, długości przerw wypoczynkowych, liczby powtórzeń (na przykład wykonywanie serwisu w siatkówce) może być zastosowany do rozwijania zarówno sprawności specjalnej (umiejętności techniczno-taktycznych) jak i motoryki (zdolności kondycyjnych i koordynacyjnych).