PRAWO CYWILNE
Zobowiązania
ćwiczenia
Stosunek zobowiązaniowy - podmioty (osoby fizyczne - art. 33; osoby prawne - np. spółki osobowe, art. 8), przedmioty i treść.
Ułomne osoby prawne - są to jednostki organizacyjne pozbawione przymiotu osobowości prawnej, ale ustawodawca przyznaje im bezpośrednio lub pośrednio możność nabywania praw i zaciągania zobowiązań cywilno-prawnych, nadaje też zdolność sądową, która wyraża się w tym, że dana osoba ma zdolność do tego by pozywać i być pozywanym.
Bywa również tak, że każdy z podmiotów stosunku zobowiązaniowego jest zarazem wierzycielem i komosantem (dłużnikiem) - art. 487 k.c.
Pomimo charakteru względnego zobowiązania wierzyciel może czasami skorzystać ze zwiększonej ochrony prawnej, która rozciągnie się na osobę trzecią, np. art. 59, 527 - 534, 690, 344 §1.
Świadczeniem (przedmiot) - jest takie zachowanie się dłużnika, które będzie odpowiadać treści konkretnego stosunku zobowiązaniowego. Świadczenie może polegać na działaniu (facere), zaniechaniu (non facere), znoszeniu (facit - zobowiązanie do tolerowania określonego sposobu korzystania z rzeczy przez wynajmującego).
Celem wykonania świadczenia jest zaspokojenie interesu wierzyciela, który może mieć charakter majątkowy lub niemajątkowy.
Zobowiązanie starannego działania polega na dołożeniu największej staranności przy dokonywaniu świadczenia.
Zobowiązanie rezultatu polega na tym, że rezultat (cel) zobowiązania jest od samego początku powstania oznaczony i musi być spełniony, aby dokonane było spełnienie zobowiązania.
Rodzaje świadczenia:
1. świadczenie jednorazowe - zachodzi wtedy, gdy da się spełnić je jedną czynnością lub wieloma, przy czym czynności te muszą składać się na jeden wynik;
2. świadczenia okresowe - (periodyczne) polegają na przekazaniu oznaczonej liczby pieniędzy lub innych rzeczy zamiennych w oznaczonych odstępach czasu, przy czym nie są one zaliczane na poczet jednego świadczenia;
3. świadczenie ciągłe - występuje wtedy, gdy polega na niezmiennym, oznaczonym zachowaniu się dłużnika przez cały czas trwania stosunku zobowiązaniowego. Jeżeli całość świadczenia jest z góry określona (cena), ale ma być spełniona częściami w ciągu określonego czasu to jest to świadczenie jednorazowe.
Ze świadczeniem podzielnym mamy do czynienia wtedy, gdy może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości.
Zobowiązania naturalne - obligatio naturalis - czy też inaczej zobowiązania niezupełne, są to zobowiązania, w których charakterystyczną cechą jest występowanie osłabionej więzi obligacyjnej ze względu na brak możliwości po stronie wierzyciela przymusowego wyegzekwowania świadczenia, np. art. 411 punkt 2 i 3, 413 §1.
Odpowiedzialność dłużnika - może przybrać postać odpowiedzialności rzeczowej albo odpowiedzialności osobistej.
Odpowiedzialność osobista - to jest odpowiedzialność całym obecnym i przyszłym majątkiem (art. 829 k.p.c.), odpowiedzialność rzeczowa - to jest odpowiedzialność określonymi przedmiotami i prawami majątkowymi.
Ograniczenia odpowiedzialności osobistej:
1. ograniczenie w drodze określenia górnej granicy odpowiedzialności - pro viribus patrimoni;
2. ograniczenie do wyodrębnionej masy majątkowej - cum viribus patrimoni.
Zasadą jest, że dłużnik raczej odpowiada całym swoim majątkiem, przy czym wybór rodzaju i przedmiotu egzekucji należy do wierzyciela.
Zobowiązanie pieniężne - zobowiązanie, w którym świadczenie polega na tym, że dłużnik przekazuje wierzycielowi pewną sumę pieniędzy, która uosabia określoną wartość majątkową.
Pieniądz - sensu stricte - to środek zapłaty (prawne środki płatnicze); sensu largo - wszystkie inne rodzaje środków zapłaty, które znajdują się w obiegu (np. czeki, weksle, karty kredytowe). Podstawy krajowego systemu pieniężnego skupiają się wśród ustaw:
- 7 lipiec 1994 rok o denominacji złotego;
- 29 sierpień 1997 rok o NBP;
- 29 sierpień 1997 rok Prawo bankowe;
- Prawo dewizowe.
Wartość pieniądza: nominalna, kursowa, nabywcza - jest to pochodna układu cen, towarów i usług, które są dostępne na danym rynku, kształtowana jest przez popyt i podaż.
Zasada walutowości - (art. 358 §1) - dotyczy wszelkich zobowiązań pieniężnych bez zróżnicowania ich źródeł. Z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, wszelkie zobowiązania na terenie Polski muszą być wyrażone tylko w pieniądzu polskim. Nieprzestrzeganie tej zasady skutkuje nieważnością.
Zasadą nominalizmu - objęte są tylko środki pieniężne sensu stricte. Zasadzie nominalizmu nie podlegają zobowiązania niepieniężne ze świadczeniem pieniężnym, czyli takie, których pieniądz nie jest od samego początku powstania zobowiązania ich przedmiotem, lecz jedynie jest świadczeniem pieniężnym (art. 363 §2).
Przewidziana w komentowanym art. 358 zasada nominalizmu odnosi się do zobowiązań pieniężnych wyrażonych w jakiejkolwiek walucie tak polskiej jak i obcej - uchwała SN z 13 marca 1992 roku.
Art. 3581 §2 - klauzula waloryzacyjna - jej celem jest ochrona przed jakąkolwiek zmianą (a w praktyce ze spadkiem) wartości pieniądza.
Klauzule umowne dzielą się na:
1) klauzula towarowa - zwana indeksową;
2) klauzula złota;
3) klauzula walutowa.
Jeżeli strony zawarły w umowie klauzulę waloryzacyjną, to wówczas nie jest dopuszczalna sądowa waloryzacja świadczeń na podstawie art. 3581 §3 - OSN 7 listopad 1995 r.
Waloryzacja sądowa (art. 3581 §3) - zasadniczą przesłanką waloryzacji sądowej jest istotna zmiana siły nabywczej pieniądza. Sądowa waloryzacja jest tzw. małą klauzulą rebus sic stantibus.
Mała i duża klauzula jest wszczynana na wniosek stron.
Art. 3581 §5 zawiera normę o charakterze kolizyjnym, tzn. ani umowne klauzule waloryzacyjne ani sądowe nie mogą pozostawać w sprzeczności z przepisami powszechnie obowiązującymi, które określają wysokość stawek taryf, cen i innych zobowiązań pieniężnych.
Odsetki - art. 358 - to wynagrodzenie za korzystanie z cudzych pieniędzy albo też innych zamiennych rzeczy ruchomych lub za obracanie własnymi pieniędzmi w cudzym interesie; mają charakter kredytowy - odsetki zwykłe. Odsetki za opóźnienie w wykonaniu zobowiązania pieniężnego mają charakter quasi-odszkodowawczy.
Suma odsetek zależy od:
1. stopy procentowej; 2. od wielkości długu głównego; 3. od czasu trwania długu lub opóźnienia w jego uregulowaniu.
Odsetki mają charakter subsydiarny. Jeżeli zobowiązanie główne nie powstanie, odsetki nie mają racji bytu. Akcesoryjność odsetek - art. 314, 451, 879 §1.
Jeżeli już odsetki powstaną, to roszczenie odsetkowe, chociaż ma charakter uboczny, to uzyskuje samoistny byt prawny - a więc niezależny od zobowiązania pieniężnego głównego.
Źródła odsetek:
1. czynności prawne; 2. przepisy ustawy.
Odsetki ustawowe - czyli ustanowione ustawowo. Obowiązek zapłaty odsetek może także wynikać z orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu. Odsetki przedawniają się w ciągu 3 lat.
Art. 360 ma charakter normy iuris dispositivi.
Odsetki stanowią świadczenia uboczne. Różnica pomiędzy odsetkami a ratami amortyzacyjnymi (umorzeniowymi) sprowadza się do tego, że należność o charakterze trwałym tych rat zakłada istnienie świadczenia głównego (długu głównego) podlegającego zwrotowi, lecz świadczenie każdej z tych rat zawiera w sobie przynajmniej częściowe zaspokojenie należności głównej - czego wynikiem jest umorzenie.
Znane są również raty rentowe. Różnica między ratami rentowymi a odsetkami polega na tym, że raty rentowe są należnością główną - stanowią część należności głównej.
Anatocyzm - zakaz pobierania odsetek od odsetek (wyjątek art. 482 §1).
W myśl art. 360 k.c. odsetki od sumy pieniężnej w braku odmiennego zastrzeżenia, co do terminu płatności są płatne, co roku z dołu, co przesądza o ich okresowym charakterze - wyrok SN 26.VIII.1978 rok.
SZKODA
Trzy źródła obowiązku naprawienia szkody:
1. czyny niedozwolone - czyli czyny zabronione przez prawo albo czyny, z którymi ustawa łączy obowiązek naprawienia szkody - ex delicto;
2. odpowiedzialność kontraktowa - ex contractu;
3. stosunek o charakterze ubezpieczenia.
O odpowiedzialności cywilnej możemy mówić tylko w przypadku ex delicto i ex contractu.
Przesłanki odpowiedzialności cywilnej:
1. szkoda; 2. szkoda musi powstać w okolicznościach przewidzianych prawem; 3. związek przyczynowy.
Zasady odpowiedzialności cywilnej:
1. zasada winy; 2. zasada ryzyka; 3. zasada słuszności.
Art. 361 §1 k.c. (dotyczy) określa związek przyczynowy pomiędzy działaniem lub zaniechaniem zobowiązanego a powstałym skutkiem, którym jest szkoda. Związek przyczynowy jest konieczną przesłanką każdej odpowiedzialności cywilnej. Art. 361 §1 opiera się na zasadzie przyczynowości adekwatnej.
Teoria przyczynowości adekwatnej zakłada, że związek przyczynowy zachodzi tylko wtedy, gdy w zestawie wszystkich przyczyn i skutków mamy do czynienia tylko z takimi przyczynami, które normalnie powodują określone skutki.
Związek przyczynowy „normalny” następuje wtedy, gdy zbadamy:
1) czy w ogóle pomiędzy określonymi faktami istnieją obiektywne powiązania;
2) czy dany fakt (przyczyna) był koniecznym warunkiem nastąpienia skutku;
3) czy te powiązania wyżej wymienione można traktować jako normalne, a więc nie będące rezultatem jakiegokolwiek innego zbiegu okoliczności.
Ocena czy skutek jest normalny powinna być oparta na całokształcie okoliczności sprawy oraz wynikać z zasad doświadczenia życiowego i zasad wiedzy naukowej.
Na zasadzie art. 361 §1 czy ma miejsce związek przyczynowy bezpośredni lub złożony jest obojętny.
Jeżeli zajdzie związek przyczynowy złożony, to odpowiedzialność cywilną determinować może jedynie tylko taki związek przyczynowy złożony, w którym między poszczególnymi ogniwami zachodzi zależność przyczynowa.
Dla zastosowania art. 361 bezprzedmiotowa jest kwestia uświadamiania sobie przyczynowości przez zobowiązanego do odszkodowania ponieważ rozstrzygające jest następstwo przedmiotowe.
Aspekt podmiotowy ma znaczenie przy ocenie winy, a nie przy ocenie związku przyczynowego gdyż cechą charakterystyczną związku przyczynowego jest obiektywność.
Odpowiedzialność odszkodowawcza ze względu na zaniechanie wchodzi w rachubę tylko wtedy, gdy istniał obowiązek podjęcia działania. Obowiązek może wynikać z ustawy albo z czynności prawnych.
Odstępstwa od „normalnego” związku przyczynowego:
1. ustawa - pozwala w pewnych przypadkach przypisać zobowiązanemu odpowiedzialność w razie zaistnienia związku ściśle określonego przez ustawę (art. 422, 846 §1, 876);
2. wola stron - np. odpowiedzialność ubezpieczeniowa;
3. casus mixtus - art. 478, 714 k.c. - niekiedy również przepisy ustawy rozszerzają odpowiedzialność zobowiązanego poza granice „normalnego” związku przyczynowego, obciążając go za skutki przypadkowe, które jednak by nie zaszły gdyby tylko nie uchybił on swym obowiązkom.
Na zasadzie art. 6 k.c. udowodnienie związku przyczynowego należy do poszkodowanego.
Art. 361 §2 pozostaje w ścisłym związku z 363. Na ich podstawie naprawienie szkody ma zapewnić całkowitą kompensatę doznanego uszczerbku, nie dopuszczając jednak do bezpodstawnego wzbogacenia.
Związek przyczynowy spełnia dwie podstawowe funkcje:
1) decyduje o tym czy dana osoba w ogóle odpowiada za wyrządzoną szkodę;
2) określa granice odpowiedzialności odszkodowawczej.
Zasada pełnego odszkodowania, która polega na tym, że naprawienie szkody obejmuje zarówno straty jakie poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógłby otrzymać gdyby szkody nie wyrządzono. Zasada ta nie ma charakteru bezwzględnego. Wyjątki od niej mogą wynikać z ustawy lub z umowy, np. art. 362, 390 §1, 440, 801 §1, 849 §1.
Przez szkodę rozumiemy uszczerbek majątkowy (szkoda majątkowa) lub niemajątkowy (niematerialny, inaczej krzywda). Szkodą jest powstała wbrew woli poszkodowanego różnica między obecnym jego stanem majątkowym, a tym stanem jaki zaistniałby gdyby nie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.
Obowiązek wynagrodzenia, zadośćuczynienia krzywdy powstaje tylko wtedy, gdy przewiduje to wyraźnie przepis szczególny. Naprawienie szkody majątkowej zaś następuje na zasadach ogólnych.
Postacie szkody:
1. strata, którą poniósł dany podmiot w wyniku zdarzenia szkodzącego - damnum emergens;
2. strata w postaci nieuzyskanych korzyści - lucrum cesans.
Strata wyraża się w rzeczywistej zmianie stanu majątkowego i polega na zmniejszeniu aktywów albo zwiększeniu pasywów poszkodowanego. Utrata korzyści będzie polegać na nie powiększeniu się majątku poszkodowanego, które by nastąpiło gdyby nie zdarzenie wyrządzające szkodę.
Znana jest również szkoda ewentualna, przez którą należy rozumieć utratę szansy uzyskania pewnej korzyści majątkowej.
Różnica między szkodą ewentualną a lucrum cesans sprowadza się do tego, że w lucrum cesans korzyści są pewne, zaś w szkodzie ewentualnej prawdopodobieństwo utraty korzyści jest znikome. Szkoda ewentualna w zasadzie nie podlega naprawieniu.
Metody ustalenia rozmiaru szkody:
1. tzw. metoda obiektywna - polega na ustaleniu wysokości szkody w odniesieniu do innego dobra;
2. tzw. metoda dyferencyjna - polega na porównaniu aktualnego stanu majątkowego poszkodowanego z hipotetycznym stanem majątkowym, jaki by zaistniał gdyby nie nastąpiło zdarzenie szkodzące.
Korzystniejsza jest metoda dyferencyjna.
Odstępstwa od zasady pełnego odszkodowania:
I. granice odpowiedzialności wyznaczone przesłanką adekwatnego związku przyczynowego;
II. ograniczenia wprowadzone przez przepisy szczególne - lex specialis - art. 438 k.c., 115 k.p., 160 i 215 k.p.a.;
III. ius moderandi - polega na nałożeniu na organ orzekający obowiązku lub przyznaniu mu uprawnienia co do ustalenia odszkodowania.
Odpowiedzialność w granicach tzw. ujemnego interesu strony to odpowiedzialność za naprawienie szkody, jaką poniósł wierzyciel w związku z zawarciem umowy, która jednak nie doszła do skutku.
Jest to sytuacja gdzie dany podmiot doznaje szkody i jednocześnie czerpie z tego korzyści - compensatio lucri cum damno.
Art. 362 określa nam przyczynienie się, przez które rozumie się powstanie lub zwiększenie szkody, która ma miejsce wówczas, gdy jest skutkiem nie tylko zdarzenia, z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy innego podmiotu, ale także zachowania się samego poszkodowanego.
O przyczynieniu się do powstania szkody możemy mówić wówczas, gdy zachowanie się poszkodowanego jest jednym z czynników powodujących powstanie szkody w tym znaczeniu, że szkoda nie powstałaby gdyby poszkodowany zachował się w określony sposób.
Przyczynienie się poszkodowanego do zwiększenia rozmiarów szkody może obejmować dwie sytuacje:
1. w chwili powstania szkody jej rozmiary byłyby mniejsze, gdyby nie określone zachowanie się poszkodowanego;
2. po powstaniu szkody jej rozmiary uległy zwiększeniu na skutek zachowania się poszkodowanego.
Wyrok SN - art. 361 §1 k.c. przewiduje, że zobowiązany do naprawienia szkody ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynika. Przepis ten odnosi się do wszystkich przypadków odpowiedzialności odszkodowawczej, w tym również i takich, w których obowiązek naprawienia szkody wiąże się z działaniami bądź zaniechaniami innych niż odpowiedzialne podmioty. Zawarte w nim unormowanie opiera się na zasadzie przyczynowości adekwatności. Oznacza to, że związek przyczynowy zachodzi tylko wtedy, gdy zależność między badanym zdarzeniem a szkodą odpowiada kryterium normalności następstw. Chodzi więc o powiązania normalne, czyli typowe bądź oczekiwane w zwykłej kolejności rzeczy, nie będące rezultatem zupełnie wyjątkowego zbiegu okoliczności. Dla oceny norm związku przyczynowego nie ma znaczenia czy dane zdarzenie może być przez sprawcę przewidziane.
Naprawienie szkody - podstawą jest art. 363 k.c. - naprawienie szkody może polegać na: 1) restytucji naturalnej, czyli przywróceniu do stanu poprzedniego; 2. odszkodowaniu pieniężnym.
Wybór wyżej wymienionych dwóch sposobów należy do poszkodowanego, chyba, że poszkodowany wykaże niezdecydowanie, opieszałość w wyborze tej decyzji, wtedy uprawnienie wyboru przechodzi na osobę, która szkodę wyrządziła (Art. 365 w drodze analogii).
Restytucja naturalna ma na celu przywrócenie sytuacji, która istniałaby gdyby nieprawidłowe działanie lub zaniechanie nie miało miejsca. Restytucja naturalna obejmuje przywrócenie do stanu faktycznego oraz prawnego.
Wyjątki niemożności wyboru sposobu naprawienia szkody:
1. kiedy zachodzi niemożliwość restytucji naturalnej;
2. gdy realizacja restytucji naturalnej niesie ze sobą nadmierne trudności lub koszty;
3. jeżeli restytucja naturalna jest niewystarczająca, to wówczas wyjątkowo należałoby dopuścić możliwość wyrównania szkody przez uzupełniające odszkodowanie pieniężne.
Wyboru świadczenia dokonuje się poprzez złożenie stosownego oświadczenia woli. Oświadczenie woli ma charakter prawno-kształtujący i dlatego bez zgody adresata nie może być cofnięte.
Pełna nieodwołalność dokonanego wyboru zachodzi jedynie w sytuacji, gdy poszkodowany decyduje się na odszkodowanie w formie pieniężnej.
Art. 363 §2 statuuje zasadę, że odpowiednią chwilą dla ustalenia wysokości odszkodowania pieniężnego jest chwila ustalenia odszkodowania. W praktyce zazwyczaj będzie ona zgodna z datą orzekania przez sąd.
Wyjątkowo jednak tylko sąd może za podstawę odszkodowania przyjąć ceny istniejące w innej chwili. Muszą jednak za tym przemawiać okoliczności wyjątkowe, szczególne.
Jeżeli osoba sam naprawiła uszczerbek nie czekając na otrzymanie odszkodowania, to cena zakupu czy też wynagrodzenie za usługę będą wówczas decydowały o wysokości odszkodowania. Podstawa prawna cen: ustawa o cenach 5.VII. 2001 rok; ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów 15.XII.2000 rok.
Odszkodowanie należne poszkodowanemu zamieszkałemu za granicą za całkowite zniszczenie samochodu może odpowiadać cenie nabycia takiego samego lub podobnego u zagranicznego, profesjonalnego sprzedawcy. Wysokość odszkodowania zaś należy określić według kursu waluty obcej z tej samej daty, z której cenę samochodu przyjęto za podstawę ustalenia odszkodowania. Uchwała SN z 19 III 1998 roku.
Art. 364 §1 [sposób zabezpieczenia]
Celem zabezpieczenia jest wyłączenie lub ograniczenie ponoszonego przez wierzyciela ryzyka, które polega na niemożności uzyskania zaspokojenia swego roszczenia, z reguły w przypadku, gdy dłużnik jest niewypłacalny. Zabezpieczenia dzielimy na rzeczowe i osobiste. Wśród rzeczowych: 1) zastaw; 2) hipoteka; 3) kaucja; 4) prawo zatrzymania. Wśród osobistych: 1) poręczenie; 2) poręczenie wekslowe.
Art. 269 i 439 - przykład, gdzie ustawodawca przyznaje stronie uprawnienie do domagania się tego zabezpieczenia.
Podstawą prawną złożenia do depozytu sądowego jest rozporządzenie wykonawcze ministra sprawiedliwości z 24 IX 1965 roku o zasadach i trybie postępowania w sprawach o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego. Złożenie do depozytu sądowego odpowiedniej sumy pieniężnej prowadzi do powstania stosunku prawnego - depozytu nieprawidłowego (art. 845 k.c.).
Art. 365 §1 Zobowiązanie przemienne - zwane również alternatywnym, jest to zobowiązanie, którego wykonanie może nastąpić przez spełnienie jednego z dwóch lub więcej przewidzianych w nim świadczeń. Zobowiązanie przemienne wynikać może z ustawy, art. 363 §1, 577 §1, 666, 676, z czynności prawnych. Np. Hodowca psów określonej rasy zobowiązał się podarować osobie X według swego wyboru jedno z hodowanych zwierząt.
Jeżeli hodowla składa się z wielu miotów, to można mówić o zobowiązaniu rodzajowym, zaś jeżeli jest jeden miot, to mamy do czynienia ze zobowiązaniem przemiennym.
Art. 365 §2 Wybór świadczenia - do dokonania wyboru świadczenia uprawniony jest przede wszystkim dłużnik. Możliwe są jednak sytuacje, gdy uprawnionym będzie wierzyciel lub osoba trzecia, jeżeli wskaże ich ustawa lub treść czynności prawnej albo wynika to z okoliczności danej sprawy. Przez osobę trzecią nie można rozumieć przedstawiciela strony. Jeżeli wybór należy do osoby trzeciej, to oświadczenie woli kieruje osoba trzecia do obu stron. Osoba, która jest uprawniona do wyboru powinna dokonać jego w czasie właściwym, w przypadku bezskutecznego upływu czasu, druga strona może wyznaczyć jej inny odpowiedni termin, jeżeli on minie bezskutecznie, to uprawnienie do wyboru ex lege (z urzędu) przechodzi na drugą stronę.
Rodzaje możliwości świadczenia: 1) niemożliwość pierwotna (początkowa); 2) następcza (wtórna).
Ad. 1
Niemożliwość ta istnieje w chwili powstania zobowiązania, powoduje, że mamy do czynienia z niemożliwością całego zobowiązania, jeżeli wykażemy niemożliwość wszystkich świadczeń przemiennych. Natomiast niemożliwość jedynie niektórych ze świadczeń przemiennych sprawia, że zobowiązanie utrzymuje się w mocy co do pozostałych, chyba że z okoliczności wynika, że bez świadczeń niemożliwych, do powstania zobowiązania w ogóle by nie doszło.
Ad. 2
Niemożliwość następcza - jest to niemożliwość, która następuje po powstaniu zobowiązania.
Upoważnienie przemienne (facultas alternativa) polega na tym, że wierzycielowi nie przysługuje prawo wyboru i od dłużnika może domagać się świadczenia ściśle określonego od samego początku powstania zobowiązania. Natomiast dłużnik jest uprawniony zamiast tego świadczenia spełnić inne; np. art. 391, 533, 897, 938, 966, 1000 §3.
Art. 3651 zobowiązanie terminowe - o charakterze ciągłym, np. dzierżawa. Ze świadczeniem ciągłym na zasadzie art. 3651 do czynienia mamy wtedy, gdy polega ono na oznaczonym, niezmiennym zachowani się dłużnika przez cały czas trwania stosunku zobowiązaniowego.
Art. 366 §1 solidarność dłużników (bierna)
Solidarność bierna polega na tym, że każdy z dłużników jest zobowiązany wobec wierzyciela do spełnienia całego świadczenia, tak jakby był jedynym dłużnikiem. Wierzyciel może żądać zaś spełnienia w całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łączni, od kilku z nich lub każdego z osobna. Wierzyciel jest jednak zobowiązany przyjąć wymagalne świadczenie od któregokolwiek z dłużników nawet wtedy, gdy zażądał spełnienia świadczenia od innego dłużnika.
Cechy charakterystyczne solidarności dłużników:
1) wielość dłużników;
2) zobowiązanie każdego z dłużników do spełnienia określonego świadczenia wobec tego samego wierzyciela;
3) możliwość żądania przez wierzyciela całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub każdego z osobna;
4) zwolnienie wszystkich dłużników w razie zaspokojenia wierzyciela przez któregokolwiek z nich.
Solidarność dłużników jest korzystna dla wierzyciela. Możliwość domagania się świadczenia od wybranego przez siebie dłużnika, od którego najłatwiej w danej chwili uzyskać świadczenie jest uzasadnieniem wyżej wymienionej kwestii.
Art. 367 §1 solidarność wierzycieli - czyli solidarność czynna, polega na tym, że każdy z wierzycieli osobno albo kilku z nich albo wszyscy razem mogą żądać od dłużnika spełnienia świadczenia w całości lub w części, a spełnienie świadczenia do rąk któregokolwiek z wierzycieli powoduje, że zobowiązanie w całości lub części wygasa w stosunku do wszystkich z nich.
Cechy charakterystyczne solidarności wierzycieli:
1) wielość wierzycieli;
2) przysługiwanie każdemu z wierzycieli wobec tego samego dłużnika roszczenia o spełnienie określonego świadczenia;
3) możliwość spełnienia przez dłużnika całego świadczenia do rąk któregokolwiek z wierzycieli;
4) wygaśnięcie długu względem wszystkich wierzycieli w razie zaspokojenia któregokolwiek z nich.
Art. 369 Źródłem solidarności nie może być orzeczenie sądowe. Istnienie solidarności zarówno biernej, jak i czynnej, może wynikać tylko z odpowiedniego tytułu (ustawa i czynność prawna). Przepisy ustawy wprowadzają solidarność w dwojaki sposób:
1. wyraźnie stanowią, że zobowiązanie jest solidarne, np. art. 289 §2, 441 §1, 4495 §3; albo
2. ustawa określa dorozumianą solidarność zobowiązania w braku odmiennego postanowienia umowy, np. art. 370, 380 §2.
W dwóch artykułach kodeks cywilny nie statuuje wprost solidarności, lecz stanowi, że dłużnik odpowiedzialny jest jak dłużnik solidarny - art. 380 §1, 881.
REGRESY
Przez regres rozumie się takie roszczenia, które wynikają z faktu spełnienia świadczenia przez jedną z osób współodpowiedzialnych za dług lub z faktu przyjęcia świadczenia przez jednego ze współuprawnionych i mające za przedmiot dokonanie przeniesienia ciężaru długu lub korzyści wynikających ze spełnienia świadczenia. Roszczenie regresowe należy traktować jako osobny tytuł prawny.
Między współdłużnikami zobowiązanymi do zaspokojenia roszczenia regresowego nie zachodzi odpowiedzialność solidarna.
Przy ustaleniu części jakiej od pozostałych dłużników może żądać dłużnik, który spełnił świadczenie uwzględnia się poza świadczeniem głównym także świadczenia uboczne. Jednakże świadczenie uboczne (odsetki, kara umowna) może być skierowane jak roszczenie regresowe tylko do tych dłużników, którzy popadli w opóźnienie w wykonaniu zobowiązania.
Niewypłacalność dłużnika zachodzi wtedy, gdy cały jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie długu w całości. Jeżeli jeden z dłużników jest niewypłacalny, należna wierzycielowi część świadczenia przypadająca od tego dłużnika rozkłada się między pozostałych dłużników w takim stosunku, w jakim był zobowiązany wobec wierzyciela.
Roszczenie regresowe dłużnika solidarnego przedawnia się z upływem lat 10, a gdy jest związane z prowadzeniem działalności gospodarczej to z upływem lat 3, chyba że istniejący między stronami stosunek prawny uzasadnia przyjęcie innego terminu w przedawnieniu.
Art. 377 wyraża zasadę wzajemnej reprezentacji wierzycieli solidarnych. Zgodnie z tą zasadą czynności prawne dokonane przez jednego z wierzycieli z dłużnikiem wywierają skutki także wobec pozostałych wierzycieli ale tylko wówczas gdy rezultatem tych czynności jest pewna korzyść. Wzajemna reprezentacja wierzycieli solidarnych nie obejmuje czynności powodujących pogorszenie ich położenia.
Art. 380 §1 - na zasadzie tego artykułu, dłużnicy odpowiadają „jak dłużnicy solidarni”. Zastosowanie więc będą miały tu artykuły 366, 371, 375.
Takie ukształtowanie odpowiedzialności dłużników oznacza, że jak długo dłużnicy zobowiązani są do świadczenia niepodzielnego, tak długo odpowiedzialność ta jest taka sama jak dłużników solidarnych. Jeżeli jednak ustanie obowiązek spełnienia świadczenia niepodzielnego, np. w razie utraty przedmiotu świadczenia i powstania odpowiedzialności odszkodowawczej, to ustanie również ich odpowiedzialność jak dłużników solidarnych.
Art. 381 §1 [uprawnienia wierzycieli] Sprzeciw, o którym mowa w tym artykule, stanowi oświadczenie woli, nie wymaga żadnej formy szczególnej, wywiera skutek z chwilą dojścia do dłużnika (art. 61 k.c.).
ZASADA SWOBODY UMÓW (art. 3531)
Cechy charakterystyczne zasady swobody umów:
- istnieje swoboda w zawarciu/nie zawarciu umowy;
- istniej możliwość wyboru kontrahenta;
- treść umowy może być w zasadzie dowolnie kształtowana przez strony;
- forma umowy w zasadzie również zależy od stron.
Ograniczenie zasady swobody polega na tym, że treść lub cel umowy nie mogą być sprzeczne z: 1) właściwością (naturą) stosunku prawnego; 2) ustawą; 3) z zasadami współżycia społecznego.
Treść stosunku zobowiązaniowego to wynikające z umowy istotne uprawnienia i obowiązki stron, które dotyczą świadczenia i jego wykonania.
Cel stosunku zobowiązaniowego w rozumieniu art. 3531, to szeroko rozumiana korzyść, którą strony pragną osiągnąć w wyniku wykonania danego zobowiązania umownego.
Właściwość (natura) stosunku prawnego - o naruszeniu właściwości (natury) stosunku zobowiązaniowego można mówić np. w sytuacji, gdy w razie zastrzeżenia w umowie spółki cywilnej, że wspólnicy nie będą ponosić solidarnej odpowiedzialności za zobowiązania spółki (art. 864); w umowie darowizny zaś nie może być zastrzeżenia o wyłączeniu możliwości odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego.
Ustawa - zasada swobody umów dostaje ograniczenia np. w przepisach ustawy z dnia 15 XII 2000 roku o ochronie konkurencji i konsumentów.
Art. 354 §1 [sposób wykonania] Wykonanie zobowiązania w sposób odpowiadający zasadom współżycia społecznego to wykonanie zgodne z powszechnym odczuciem społecznym. Ich przejawem jest obowiązek lojalności dłużnika. Wierzyciel ma prawo odmówić przyjęcia świadczenia, jednakże w tym przypadku może popaść w zwłokę.
Art. 355 §1 Należyta staranność - to staranność ogólnie wymagana w stosunkach danego rodzaju. Oznacza to, że przy ocenie postępowania dłużnika należy zmierzać do jej obiektywizacji i generalizacji. Skutki prawne nie dołożenia należytej staranności prowadzą do zawinionego zachowania.
Art. 356 §1,2 [wykonawca] Dłużnik powinien świadczyć osobiście jeżeli wynika to:
1. z treści czynności prawnej, np. wierzyciel zastrzegł w umowie, że dłużnik nie powierzy wykonania zobowiązania innej osobie;
2. z ustawy, np. art. 106, 738 §1, 840 §1;
3. właściwości świadczenia, np. skomponowanie utworu.
Wyżej wymienione wyjątki nie mają zastosowania w razie zobowiązania pieniężnego, jeśli tylko roszczenie jest wymagalne. W takim wypadku wierzyciel nie chcąc popaść w zwłokę wobec dłużnika powinien przyjąć świadczenie, które zostało mu zaoferowane przez osobę trzecią, nawet bez wiedzy dłużnika.
Osoba prawna spełnia świadczenie osobiście, tylko wtedy, gdy działa przez swój organ (art. 38). Wykonanie przez nią zobowiązania poprzez inne osoby jak np. pracownicy, nawet działający na jej polecenie, nie ma charakteru wykonania zobowiązania.
Art. 3571 [nadzwyczajna zmiana stosunków]
Przesłanki klauzuli rebus sic stantibus:
1) źródłem powstania zobowiązania jest umowa;
2) zmiana stosunków prawnych ma charakter nadzwyczajny;
3) zmiana stosunków prawnych niesie za sobą niezmierną trudność w spełnieniu świadczenia lub grozi jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały zawierając umowę;
4) między dwoma ostatnimi punktami (2 i 3) musi zachodzić związek przyczynowy.
Skutki - sąd może:
1. oznaczyć na nowo sposób wykonania zobowiązania;
2. oznaczyć inaczej wysokość świadczenia;
3. rozwiązać umowę - w tym wypadku orzeczenie sądu ma charakter konstytutywny.
Wzorce umowne - art. 384 §1
Rodzaje wzorców umownych:
1. normatywne wzorce umowne - są to przepisy, które wydane są przez organ państwowy, na podstawie i w granicach upoważnienia ustawowego; są one ogłaszane w dziennikach publikacyjnych.
2. kwalifikowane wzorce umowne - są wydawane przez podmiot upoważniony do tego przez przepisy szczególne, jako przyszła strona umów o jednolitej treści zawieranych z wieloma kontrahentami (np. prawo bankowe).
3. niekwalifikowane wzorce umowne - wydawane są przez różne podmioty bez upoważnienia ustawowego. Mogą być stosowanie przez wszystkich uczestników obrotu, także przez tych, którzy nie są twórcami tych wzorców.
Źródłem mocy wiążącej wzorców jest w zasadzie zgoda stron zawierających umowę.
W umowie adhezyjnej (przystąpienia) ustalana jest indywidualnie tylko osoba kontrahenta profesjonalisty (np. umowa o dostanie nośników energii) albo niektóre elementy treści wykonania (np. umowa przewozu kolejowego). Można również wskazać takie umowy, w których żaden z elementów nie podlega indywidualnemu uzgodnieniu (np. umowa przewozu tramwajowego).
Na zasadzie art. 384 §1 ustawowym wymaganiem jakie musi być wypełnione przez stronę (profesjonalistę), która przy zawieraniu danego rodzaju umowy posługuje się wzorcem jest doręczenie wzorca drugiej stronie.
Doręczenie wzorca powinno nastąpić przed zawarciem umowy, a najpóźniej w chwili zawierania umowy.
Niedopełnienie wyżej wymienionych wskazań powoduje tę konsekwencję, że nie dojdzie do zawarcia umowy z użyciem wzorca, brak bowiem będzie podstaw do przypisania drugiej stronie konsensusu.
Art. 384 §2 przewiduje wyjątek, który ma na celu ułatwienie posługiwania się wzorcami przez niektóre podmioty:
1. dotyczy to jednostek zawierających umowy takiego rodzaju, co do których jest zwyczajowo przyjęte ich zawieranie z użyciem wzorców (np. umowa przewozu kolejowego);
2. dotyczy zawierania powszechnie umów z udziałem konsumenta w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.
Wymaganie doręczenie wzorca każdemu kontrahentowi byłoby zbyt uciążliwe, dlatego na zasadzie art. 384 §2 posługujący się wzorcem powinien zapewnić kontrahentowi możliwość łatwego dowiedzenia się o treści dotyczącego ich wzorca przed zawarciem umowy.
Konsumentem jest osoba fizyczna, osoba prawna, ułomna osoba prawna, która zawiera umowę z przedsiębiorcą mając w tym cel, który nie jest bezpośrednio związany ze swoją działalnością gospodarczą.
Elementy definicji konsumenta:
1) związanie tego pojęcia umową;
2) określony układ konsumentów (kontrahentów), którzy zostają scharakteryzowani przez ich role rynkowe;
3) cel umowy, jakim kieruje się jeden z kontrahentów, a który powinien być inny niż cel związany z działalnością gospodarczą;
4) bliższe określenie tego celu przez uściślenie, że nie może on być związany z taką działalnością bezpośrednio.
Art. 385 §1 zawiera zasadę pierwszeństwa, treść umowy indywidualnie zawartej przed treścią wzorca stosowanego przez profesjonalistę, do takiego rodzaju umowy i inkorporowanego do umowy zawartej przy użyciu tego wzorca.
Art. 385 §2 zawiera regułę interpretacyjną, zgodnie z którą wszelkie niejednoznaczne postanowienia wzorca powinny być tłumaczone na korzyść konsumenta (in dubio contra proferentem).
Konstrukcja art. 386 opiera się na trzech elementach:
1. adresatem oferty musi być profesjonalista;
2. oferowana umowa musi mieścić się w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej;
3. oferent musi pozostawać w stałych stosunkach umownych z adresatem oferty.
Umowa o świadczenie niemożliwe - art. 387 §1
Niemożliwość świadczenia powinna być:
1. obiektywna - tzn., że danego świadczenia nie jest w stanie spełnić nie tylko dłużnik ale każda osoba;
2. pierwotna - czyli istniejąca w chwili zawarcia umowy. Później zaistniała niemożliwość świadczenia nie skutkuje nieważnością umowy, lecz może uzasadniać odpowiedzialność kontraktową (art. 471);
3. nieprzemijającą.
Wyróżniamy:
1. niemożliwość faktyczną; 2. niemożliwość prawną; 3. niemożliwość gospodarczą (ekonomiczną).
Na nieważność może powołać się każdy, zaś sąd tą nieważność powinien uwzględnić z urzędu, tj. nawet jeśli na nieważność nie powołała się żadna ze stron.
Na zasadzie art. 387 §2 jeżeli druga strona w chwili zawierania umowy zdaje sobie sprawę z niemożliwości świadczenia, to powinna lojalnie uprzedzić o tym partnera, w przeciwnym razie można jej postawić zarzut culpae in contrahendo. Obowiązek ten oraz sankcja nie ma uzasadnienia, jeżeli obydwaj kontrahenci zdają sobie sprawę z niemożliwości świadczenia. Culpae in contrahendo to odpowiedzialność za nielojalne zachowanie się kontrahenta w czasie pertraktacji, które doprowadzić mają do zawarcia umowy.
Roszczenia odszkodowawcze jako oparte na szczególnej podstawie prawnej, podlegają przedawnieniu ogólnemu na zasadzie art. 118 k.c., czyli 10 lat od zawarcia umowy o świadczenie niemożliwe.
Art. 388 Przesłanki wyzysku:
1. przymusowe położenie, niedołęstwo itd.;
2. obiektywnie istniejąca w chwili zawarcia umowy rażąca dysproporcja dóbr;
3. wykorzystanie przymusowego położenia.
Pokrzywdzony wyzyskiem może:
a) żądać zmniejszenia swojego świadczenia;
b) żądać zwiększenia świadczenia wzajemnego;
c) żądać i jednego i drugiego łącznie;
d) żądać unieważnienia umowy.
Wyzysk przedawnia się po dwóch latach.
List intencyjny - jest pisemnym dokumentem wymienianym między stronami negocjacji, który określa procedurę ich prowadzenia lub określa w sposób ogólny merytoryczne elementy przyszłej umowy.
Umowa ramowa - stanowi punkt wyjściowy do dalszej współpracy między kontrahentami, która będzie miała charakter trwały.
Art. 389 Umowa przedwstępna - przesłanki ważności umowy przedwstępnej:
1. musi zawierać tzw. essentialia negotii, czyli przedmiotowo istotne postanowienia charakterystyczne dla danej umowy definitywnej; w braku takiego minimum treści, umowa przedwstępna nie spowoduje powstania skutków prawnych; accidentalia negotii - to podmiotowe elementy treści umowy, które mogą ale nie muszą być zawarte w umowie przedwstępnej;
2. termin umowy przedwstępnej, w którym powinna ona być zawarta.
Racje zawarcia umowy przedwstępnej:
1. istnienie okoliczności, które przeszkadzają w zawarciu umowy definitywnej w danej chwili;
2. stworzenie stanu pewności lub wysokiego prawdopodobieństwa, że pożądana umowa definitywna zostanie zawarta.
Umowa przedwstępna może mieć charakter ostrzegawczo-zabezpieczający. Forma umowy przedwstępnej jest znacząca przy określaniu skutków prawnych tej umowy - art. 390.
Skutki umowy przedwstępnej w sytuacji, gdy umowa definitywna nie dojdzie do skutku:
- skutek słabszy - skutek ten ogranicza się do roszczenia o naprawienie szkody jaką uprawniony poniósł przez to, że liczył na zawarcie umowy przyrzeczonej - ujemny interes umowy;
- skutek silniejszy - polega na tym, że uprawniony może przymusowo doprowadzić do zawarcia umowy przyrzeczonej w trybie przewidzianym przez przepisy ustawy k.p.c.
Art. 391 Umowa o świadczenie przez osobę trzecią. Artykuł ten umożliwia zawarcie umowy na podstawie której osoba trzecia zaciągnie wobec jednej ze stron umowy, zobowiązanie lub spełni na jej rzecz świadczenie.
Konstrukcja art. 391:
1. dłużnik zobowiązuje się do dołożenia starań, w wyniku których osoba trzecia zachowa się w sposób oznaczony w umowie. W takim wypadku dłużnik odpowiada tylko za nie dołożenie starań, a nie za brak rezultatu.
2. dłużnik (gwarant) gwarantuje, że osoba trzecia zachowa się względem wierzyciela w sposób oznaczony w umowie; dłużnik odpowiada za brak rezultatu.
Jeżeli osoba trzecia nie zachowa się w sposób przewidziany w umowie, tzn. nie zaciągnie zobowiązania lub nie spełni świadczenia, wówczas dłużnik obowiązany jest naprawić poniesioną przez wierzyciela szkodę, niezależnie od tego, czy i jakich starań dołożył.
Dłużnik może zwolnić się ze swojego obowiązku głównego (tj. naprawienie szkody) jeżeli sam spełni świadczenie zamiast osoby trzeciej chyba, że sprzeciwia się to umowie lub właściwości świadczenia.
Jeżeli dłużnik naprawił szkodę lub spełnił świadczenie wówczas stosunek łączący go z osobą trzecią określa treść jego roszczeń regresowych do tej osoby.
Art. 392 Umowa o zwolnienie dłużnika
Artykuł ten normuje umowę o zwolnienie dłużnika ze świadczenia. W umowie tej osoba trzecia, która nie uczestniczy w stosunku zobowiązaniowym bierze na siebie odpowiedzialność, że wierzyciel zachowa się w określony sposób, tzn. nie będzie od dłużnika żądał spełnienia świadczenia.
Obojętne jest zaś w jaki sposób osoba trzecia ten rezultat osiągnie. Jeżeli tak się nie stanie, tzn. wierzyciel zażąda od dłużnika spełnienia świadczenia, osoba trzecia jest zobowiązana do naprawienia szkody, która została poniesiona przez dłużnika bez względu na to jakie starania podjęła.
Odpowiedzialność z art. 392 ma charakter gwarancyjny. Jeżeli osoba trzecia zapobiegnie żądaniu spełnienia świadczenia w ten sposób, że sama zaspokoi wierzyciela to wówczas wstępuje w jego prawa, ale tylko wtedy gdy dłużnik wyrazi na to zgodę (art. 518 k.c.).
Art. 393 Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej
Artykuł ten normuje umowę o świadczenie na rzecz osoby trzeciej tzw. pactum in favorem tertii. W umowie tej, dłużnik zobowiązuje się wobec wierzyciela spełnić określone świadczenie na rzecz osoby trzeciej nie uczestniczącej w umowie. Źródłem zobowiązania jest tu umowa między dłużnikiem a wierzycielem nie wymagająca zgody osoby trzeciej.
Celem gospodarczym omawianej konstrukcji jest dokonanie przez jedno świadczenie dwóch przysporzeń:
1. pomiędzy dłużnikiem i wierzycielem, oraz
2. pomiędzy wierzycielem a osobą trzecią.
Wskazanie osoby trzeciej w umowie z art. 393 może nastąpić poprzez wskazanie cech indywidualnych lub cech, które zindywidualizują tą osobę w przyszłości. Osobą trzecią może również nasciturus. Osoba trzecia może żądać bezpośrednio od dłużnika we własnym imieniu spełnienia świadczenia. Prawo to, osoba trzecia nabywa wprost z umowy, prawo to staje się definitywne dopiero wówczas, gdy osoba trzecia oświadczy, że chce z dokonanego na jej rzecz zastrzeżenia skorzystać.
Art. 394 Zadatek
Zadatkiem jest określona suma pieniężna lub rzecz dana przy zawarciu umowy. W wypadku nie wykonania umowy z powodu okoliczności za które dłużnik ponosi wyłączną odpowiedzialność, wierzyciel może bez wyznaczenia dodatkowego terminu, od umowy odstąpić a otrzymany zadatek zatrzymać. A jeżeli sam go dał może żądać sumy dwukrotnie wyższej, bez względu na to czy i w jakiej wysokości poniósł szkodę. W sytuacji rozwiązania umowy na podstawie zgodnego oświadczenia woli, nieważności umowy lub jej nie wykonania z przyczyn niezależnych od stron lub okoliczności, za które obie strony ponoszą odpowiedzialność, zadatek podlega zwrotowi.
Art. 395 Umowne prawo odstąpienia
Ex tunc - moc wsteczna umowy, czyli to co wcześniej zostało zawarte jest nieważne;
Ex nunc - nieważność od pewnego momentu.
Umowa w zasadzie nie może zostać rozwiązana przez jednostronne oświadczenie. Na zasadzie art. 395 dopuszczalne jest jednak dodatkowe zastrzeżenie umowne, które będzie przewidywać możliwość odstąpienia przez jedną lub każdą ze stron umowy.
Główną przesłanką umownego prawa odstąpienia jest określenie terminu, w którym to odstąpienie może nastąpić. W wypadku wykonania prawa odstąpienia skutki umowy są ex tunc.
Art. 396 Odstępne
Rolę odstępnego może spełniać zadatek dany przy zawarciu umowy. Można domniemywać, że jeżeli zastrzeżono umowne prawo odstąpienia i wręczono zadatek, to zamiarem stron było mu nadanie charakteru odstępnego.
BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE
Uzyskanie korzyści majątkowej kosztem innej osoby bez podstawy prawnej jest samoistnym źródłem zobowiązania określanego jako zobowiązanie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.
Strony w bezpodstawnym wzbogaceniu:
- wzbogacony - czyli osoba, która bezpodstawnie uzyskała korzyść;
- zubożony - czyli osoba, kosztem której wzbogacenie nastąpiło.
Wzbogacony jest zobowiązany do zwrotu korzyści w naturze lub jej wartości, a zubożonemu przysługuje roszczenie o zwrot korzyści lub jej wartości.
Przypadki, na podstawie których dochodzi do bezpodstawnego wzbogacenia:
1. działanie zubożonego, który spełnia świadczenie, nie będąc do tego zobowiązanym, np. płaci cudzy dług;
2. działanie wzbogaconego, który np. stawia na swoim gruncie budynek z cudzych materiałów;
3. działanie osoby trzeciej, która na cudzym gruncie stawia budynek z materiałów nie należących do niej, ani do właściciela gruntu;
4. działanie sił natury.
Przesłanki powstania zobowiązania z bezpodstawnego wzbogacenia:
1. wzbogacenie, czyli uzyskanie korzyści majątkowej;
2. zubożenie, czyli osiągnięcie korzyści z majątku innej osoby;
3. związek między zubożeniem a wzbogaceniem;
4. uzyskanie korzyści bez podstawy prawnej.
Ciężar dowodu w zakresie przesłanek z bezpodstawnego wzbogacenia spoczywa na osobie zubożonej (art. 6).
Brak podstawy prawnej jest sytuacją, w której uzyskanie korzyści majątkowej nie znajduje usprawiedliwienia: 1. w umowie; 2. w ustawie; 3. w orzeczeniu sądu; 4. decyzji administracyjnej.
Zbieg roszczeń - dochodzenie roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia będzie z reguły bezcelowe w sytuacji, gdy z takim roszczeniem konkuruje inne roszczenie, które dotyczy tego samego przedmiotu. W sytuacji gdy realizacja takiego innego roszczenia nie będzie w stanie doprowadzić do zwrotu korzyści lub uzyskanie tej korzyści byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami, uzasadnione jest wówczas zgłoszenie roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.
Wśród przepisów k.c. wyróżniamy takie, które:
1. wyraźnie wyłączają roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia - art. 182 §3;
2. samodzielnie regulują zwrot określonych korzyści w razie odstąpienia od umowy - art. 395 §2, 494, 560 §2;
3. odsyłają do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu - art. 226 §2, 495 §1, 898 §2;
4. regulują kolizję przepisów o roszczeniach z bezpodstawnego wzbogacenia z przepisami o roszczeniach z innych tytułów prawnych - art. 194.
Art. 406 Surogaty
Precyzuje on obowiązek wydania korzyści wtedy, gdy została ona zbyta, utracona lub uszkodzona. W takiej sytuacji zubożony może żądać już nie zwrotu korzyści, ale wszystkiego tego co zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody.
Ar 407 Bezpłatne rozporządzenie korzyścią
W sytuacji zbycia przez wzbogaconego korzyści, zasadą jest obowiązek jej zwrotu bądź tego co zostało w zamian za nią uzyskane. Jednakże, gdy rozporządzenie korzyścią nastąpiło bezpłatnie obowiązek jej wydania przechodzi na osobę trzecią. Osoba trzecia staje się zobowiązana z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia zamiast osoby bezpośrednio wzbogaconej.
W sytuacji, w której osoba bezpodstawnie wzbogacona rozporządzając korzyścią musiała liczyć się z obowiązkiem zwrotu odpowiada ona wobec zubożonego niezależnie od osoby trzeciej.
Art. 408 Rozliczenie nakładów
Nakładami koniecznymi są nakłady, których celem jest utrzymanie rzeczy w stanie zdolnym do normalnego z niej korzystania. Innymi nakładami zaś są nakłady użyteczne w celu polepszenia przedmiotu.
Bezpodstawnie wzbogacony, który jest w dobrej wierze może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie znalazły one pokrycia użytku, który z nich osiągnął. Bezpodstawnie wzbogacony będący w dobrej wierze może żądać zwrotu innych nakładów o tyle, o ile zwiększają one wartość korzyści w chwili jej wydania.
Bezpodstawnie wzbogacony będący w złej wierze może żądać zwrotu nakładów tylko o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania. Dotyczy to zarówno nakładów koniecznych jak i innych.
Art. 409 Wygaśnięcie obowiązku zwrotu
Przepis wprowadza zasadę wydania korzyści w granicach aktualnie istniejącego wzbogacenia. W sytuacji gdy ten, który uzyskał korzyść bez podstawy prawnej, następnie zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony wtedy obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa. A contrario art. 409 wynika, że obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości nie wygasa w sytuacji, gdy mimo zużycia lub utraty korzyści, ten kto ją uzyskał będzie nadal wzbogacony. Ciężar dowodu z użycia lub utraty korzyści obciąża wzbogaconego.
Art. 410 Nienależne świadczenie
Brak podstawy świadczenia:
1. świadczenie jest nienależne, jeżeli ten kto je spełnił nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany wobec osoby, której świadczy - conditio indebiti;
2. świadczenie jest nienależne w sytuacji, gdy w chwili jego spełnienia miało podstawę prawną (causa) jednakże później taka podstawa odpadała - coditio causa finita;
3. świadczenie jest nienależne wtedy, gdy ten który je spełnił liczył na osiągnięcie określonego celu lecz zamierzony cel nie został osiągnięty - conditio causa data causa non secuta;
4. świadczenie jest nienależne jeżeli zostało spełnione w wykonaniu nieważnej czynności prawnej, która nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia - conditio sin causa.