Gen - podstawowa jednostka dziedzicznośći, znajduje się w chromosomach, kontrolują zmiany biochemiczne.
DNA - odpowiedzialny za przekazywanie określonych cech potomstwu; nośniki informacji genetycznej.Podwojna spirala
Dziedziczność to zdolność do przekazywania zespołu podobnych cech potomstwu.
Zmienność genetyczna. Jedna para rodzicielska może mieć potomstwo różniące się od siebie i od swoich rodziców.
Genetyka - nauka o dziedziczności i zmienności organizmow. Termin wprowadzony przez Wiliama Beatsona w 1906r.
G. Mendel - krzyżował ze sobą starannie wybrane rośliny i prownywał cechy kilku pokoleń, obiektem badan był groch jadalny, jego dzialanosc dotyczyla dziedziczenia cech.
Prawa Mendla: I zwane prawem czystości gamet - w gametach znajduje się jeden związek na daną cechę. II prawo niezależnego dziedziczenia cech, dwie cechy dziedziczą się niezależnie od siebie.
Chromosomowa teoria dziedziczności teoria, wg której cechy są uwarunkowane przez geny znajdujące się w chromosomach.
Kod genetyczny - szyfr określający strukturę budowanego przez komórkę białka, jest powszechny - taki sam dla wszystkich organizmów. cechy:-trojkowy, niezachodzacy, bezprzecinkowy, uniwersalny, zdegenerowany
Tryplet(Kodon) znak kodujący, trojka zasad: uniwersalny-te same aminokwasy są wyznaczone przez te same kodony we wszystkich organizmach. zdegenerowany-sa aminokwasy które kodowane są przez kilka trypletow a nie tylko jeden. Liczba możliwych trypletow złożonych z dowolnych 3 zasad zposrod 4 wystepujacych w DNA wynosi 64
allel - jedna z kilku form genu, zajmujące te same miejsce w chromosomach homologicznych a wywołujące odmienne wykształcenie tej samej cech
fenotyp - zespół cech organizmu, który jest widoczny [np. wygląd, fizjologia, zachowanie], powstaje on w wyniku genotypu oraz środowiska
genotyp - cała informacja, która zawarta jest w materiale genetycznym
gameta - jest to komórka płciowa zawierająca haploidalną ilość chromosomów
zygota - jest to komórka diploidalna zawierająca podwójną liczbę chromosomów w wynoku połączenia gamety żeńskiej z męską.
Homozygota - osobnik majacy jednakowe allele danego genu w chromosomach. homozygoty wytwarzaja zawsze gamety jednakowego typu AA. aa
Heterozygota - osobnik majacy rozne allele danego genu w chromosomach. heterozygoty wytwarzaja gamety zróżnicowane pod względem układu genetycznego
Komorka haploidalna(1n)- Komorka zawierajaca pojedynczy zestaw chromosomow-gamety-plemniki-komorki jajowe.
Komorka diploidalna(2n) Komorka zawierajaca podwojny zestaw chromosomow-kazda komorka ciala
Mutacja-trwala zmiana w inf genetycznej (w obrebie genu, strukturze chromosomu, lub genomu)typy:
punktowe:
Transwersja- zmiana chemiczna w obrębie nici DNA, w której zasada purynowa ulega zamianie na pirymidynową lub odwrotnie
Delecja- polega na utracie jednej lub większej liczby par nukleotydów z DNA genowego. delecja trójki nukleotydów powoduje brak jednego aminokwasu w łańcuchu.
Insercja- wstawienie przynajmniej jednego nukleotydu. Insercja trójki nukleotydów powoduje powstanie dodatkowego aminokwasu w łańcuchu.
Chromosomowe:
Delecja- utrata odcinka DNA
Duplikacja- podwojenie odcinka
Inwersja- odwrócenie odcinka DNA o 180
Translokacja- przemieszcznie do innego nie chomologicznego chromosomu
Chromosomy homologiczne- dwa identyczne chromosomy pod względem wielkości i kształtu ramion, skladzie genetycznym i położeniu centromeru.
Koniuacja- proces laczenia się w pary chromosomow chomologiczych
Crossing-over to proces wymiany materiału genetycznego między chromosomami homologicznymi, w wyniku którego zwiększa się zmienność genetyczną.
Biwalent- para połączonych ze sobą chromosomów homologicznych miejscem połączenia chromosomów homologicznych są chiazmy.. Proces ten zachodzi w pierwszej profazie mejozy
Ontogeneza- rozwoj zaczynający się od zapłodnienia Az do śmierci osobnika.
MITOZA Podział jądra prowadzący do powstania komórek potomnych o jądrach zawierających tę samą liczbę i takie same rodzaje chromosomów, jakie miało jądro komórki macierzystej, nazywa się mitozą. Mitoza dzieli się na: profazę, metafazę, anafazę i telofazę. PROFAZA. W tym stadium z siateczki chromatynowej wyodrębniają się chromosomy, które początkowo są długie i cienkie. Stopniowo zachodzi ich skracanie i grubienie w wyniku spiralizacji. W późnej profazie każdym chromosomie można wyróżnić dwie chromatydy (chromosomy siostrzane) złączone w miejscu zwanym centromerem. Pod koniec profazy zanika błona jądrowa i jąderko. Wykształca się wrzeciono kariokinetyczne zbudowane z mikrotubul. Część włókien wrzeciona kariokinetycznego łączy się z chromosomami w centromerze. W komórkach zwierzęcych w wytwarzaniu wrzeciona kariokinetycznego biorą udział centriole.
METAFAZA. Chromosomy ustawiają się w płaszczyźnie równikowej wrzeciona podziałowego. Wyraźnie widać, że każdy chromosom zbudowany jest z dwóch chromatyd.
ANAFAZA. Zapoczątkowuje ją podział centromerów. Chromatydy, oddalają się od siebie do biegunów w wyniku funkcjonowania wrzeciona kariokinetycznego.. pierwsze od bieguna docierają centromery
TELOFAZA. Chromosomy siostrzana na dwóch biegunach komórki ulegaja procesowi despiralizacji i tworzą siateczkę chromatynową. Odtwarzane są jąderko i błona jądrowa. Z endoplazmatycznego retikulum powstaje błona jądrowa. Na tym kończy się kariokineza. Powstają dwa jądra potomne o tej samej liczbie i tym samym kształcie chromosomów, co komórka macierzysta.
INTERFAZA
Interfaza to okres pomiędzy kolejnymi podziałami. W tym czasie następuje proces syntezy DNA. Komórka odzyskuje charakterystyczną ilość materiału genetycznego i może ponownie się dzielić.
MEJOZA, powoduje redukcję somatycznej liczby chromosomów do połowy. Jest to podział prowadzący do powstania komórek z jądrami zawierającymi połowę charakterystycznej dla danego gatunku liczby chromosomów. Podział ten prowadzi do powstania komórek rozrodczych-gamet lub zarodników.
OOGENEZA- proces powstawania i dojrzewania gamet żeńskich - komórek jajowych. Proces ten zachodzi w gonadach samicy, czyli jajnikach. W tym czasie dochodzi do mitozy oogonium, w wyniku której powstaje diploidalny oocyt I rzędu. Ten dzieli się mejotycznie na haploidalny oocyt II rzędu oraz na haploidalny polocyt I. Oocyt II rzędu dzieli się w II podziale mejotycznym na haploidalną ootydę/oocyd (komórkę jajową) oraz II polocyt.
Rozwój- proces ukierunkowanych zmian w których można wyroznic następujące po sobie etapy przemian danego obiektu. Rozwoj jest progresywny gdy w jego wyniku nastepuje przechodzenie od prostych do coraz bardziej złozonych pozoimow organizacji
Ontogeneza- rozwoj osobniczy człowieka od zapłodnienia do śmierci. I etap to rozwoj zarodkowy i plodowy przebiegający w lonie matki. II etap pozapłodowy- rozowj oeganizmow po narodzeniu się
Czynniki onogenetyczne: endogenne -genetyczne -niegenetyczne. egzogenne -biofeograficzne -spoleczno-kulturowe.
Zaplemnienie- wprowadzenie plemnikow
Zapłodnienie- polaczenie się plemnika i komorki jajowej. *Plazmogamia I etap wnikanie głowki plemnika do oocytu II rzedu *Kariogamia- polaczenie się jader obu gamet.
Gonady, gruczoły rozrodcze, właściwe części układów rozrodczych zwierząt wielokomórkowych; u org. żeńskich- jajniki wyspecjalizowane w produkcji jaj w procesie oogenezy, u org. męskich, to jądra- produkcja plemników w procesie spermatogenezy.
Owulacja- polega na wyrzuceniu komórki jajowej, znajdującej się we wzgórku jajonośnym pęcherzyka Graafa w jajniku.
Oocyt - komórka dająca początek komórce jajowej oraz towarzyszącym jej ciałkom kierunkowym. Oocyt I rzędu powstaje z lęgni w wyniku podziału mitotycznego; Oocyt II rzędu powstaje z oocytu I rzędu w wyniku podziału mejotycznego.
Kopacytacja- uzdatnienie plemnikow do zapłodnienia dzieki wydzielinie produkowanej przez gruczoly macicy i jajowodow.
Monospermia/Polispermia- wnikniecie jednego/wielu plemnikow do oocytu.
Zygota- komórka powstała w wyniku zapłodnienia, czyli połączenia gamety męskiej z gametą żeńską w procesie rozmnażania płciowego.
Bruzdkowanie- liczne podzialy mitotyczne zygoty na coraz mniejsze komorki(blastomery) Az do powstania blastuli.
Morula- wielokomórkowy zarodek powstający w wyniku bruzdkowania całkowitego; zbudowany jest z zespołu przylegających do siebie blastomerów
Gastrulacja- proces przekształcania się moruli ze stadium blastuli w gastrule i polega na przemieszczaniu się komorek wzldedem siebie i wyodrębnieniu listkow zarodkowych początkowa 2- ektodermy i endodermy nastepnie tekaze trzeciego- mezodermy.
Trofoblast- to warstwa komórek zewnętrznych błony płodowej (kosmówki), wyodrębniająca się u ssaków we wczesnym stadium rozwojowym zarodka, odpowiedzialna za tworzenie się łożyska oraz transportowane przez nie substancje odżywcze.
Embrioblast, węzeł zarodkowy, zespół komórek powstających z komórki jajowej w wyniku bruzdkowania, z których rozwija się wyłącznie ciało zarodka.
Kosmówka- zewnętrzna błona płodowa zbudowana z ektodermy, osłaniająca ciało zarodka i pozostałe błony płodowe.
Owodnia- błona płodowa tworząca bezpośrednią warstwę okrywającą zarodek, umozliwia plodowi swobodne poruszanie się w lonie matki, chroni przed urazami.
Omocznia- błona plodowa, rozwija się między owodnią, a kosmówką. Gromadzi zbędne produkty przemiany materii zarodka. Powstaje z endodermy i mezodermy pozazarodkowej.
Łożysko- przejściowy narząd płodowy, który tworzy się dzięki kosmkom kosmówki zagłębiających się w ścianie macicy, łączących się z błoną ściany tego narządu. Za pomocą łożyska zarodek otrzymuje z krwi matki pokarm i tlen, a oddaje dwutlenek węgla oraz zbędne produkty przemiany materii.
Pępowina- łaczy łożysko z plodem, znajdujące się w pępowinie naczynia krwionośne zespalają krążenie zarodka z krążeniem błon śluzowych matki.