KOLOKWIUM III, Bezkręgowce


Królestwo: Zoa

Podkrólestwo: Metazoa

Divisio: Eumetazoa

Triblastica

Protostomia

Aceolomata

Parenchymata

Typ: Platyhelminathes

Gromada: Turbellaria

Rząd: Triclada

Dendrocoelum lacteum

Gromada: Monogenea

Podgromada: Polyophistocotylea

Diplozoon paradoxum

Gromada: Trematoda

Podgromada: Digenea

Fasciola hepatica

Gromada: Cestoda

Rząd: Pseudophyllidea

Diphyllobothrium latum

Rząd: Cyclophyllidea

Taenia solium

Taenia saginata

Echinococcus granulosus

TRIBLACTICA

Cechą charakterystyczną Triblactica jest obecność trzeciego listka zarodkowego - mezodermy. Ektoderma buduje pokrycie ciała, układ nerwowy oraz wyściela przedni i tylny odcinek przewodu pokarmowego. Mezoderma przejmuje funkcje rozrodcze, buduje układ szkieletowy i mięśniowy. Endoderma natomiast odpowiada za trawienie i wchłanianie.

PROTOSTOMIA

Pierwogębe. U przedstawicieli pragęba przekształca się w funkcjonujący otwór gębowy (od strony nabrzusznej). Ewentualny otwór odbytowy formuje się niezależnie. Oś gastruli zostaje przesunięta w trakcie organogenezy. Brak szkieletu wewnętrznego.

ACOELOMATA

Bezwtórnojamowce. Komórki mezodermy tworzą zwarte zespoły w trakcie gastrulacji i wyodrębniają się na tkanki. Mezoderma może wypełnić całkowicie pierwotną jamę ciała (Parenchymata) albo wypełnić ją częściowo (Pseudocoelomata).

PARENCHYMATA

U przedstawicieli od mezodermy odrywają się pojedyncze komórki tworzące parenchymę. Tkanka ta wypełnia szczeliny między ścianą ciała a narządami (brak u nich jam ciała). Mięśnie zróżnicowane z mezodermy przylegają do naskórka i razem z nim określa się jako ektomezodermę, która tworzy wór powłokowo-mięśniowy.

TYP: PLATYHELMINTHES

GROMADA: TURBELLARIA

Gatunki wolno żyjące, wodne lub lądowe (środowisko wilgotne), występują też pasożyty. Wrażliwe na wysychanie, spłaszczone grzbieto-brzusznie. Zazwyczaj ogromne zdolności do regeneracji. Mogą wytwarzać cysty przetrwalnikowe.

Przód ciała zazwyczaj szerszy niż tył i zawiera nerwowe zwoje głowowe, komórki zmysłowe i u niektórych gatunków wyrostki czuciowe. Pokryte są jednowarstwowym naskórkiem, który może być orzęsiony (brak u pasożytów), opartym na błonie podstawnej. Licznie występują komórki gruczołowe, mogące występować w skupieniach (zwłaszcza u pasożytów). Obecne są także komórki zmysłowe oraz rabdity. Rabdity są zanurzone w parenchymie, z naskórkiem kontaktują się wypustkami. Produkują rabdoidy, które mogą być wydzielane na zewnątrz ciała i pęcznieją pod wpływem wody. Mogą służyć np. do zasklepiania ran. Pod naskórkiem znajdują się mięśnie gładkie oraz sieć nerwowa zagęszczająca się w odcinku głowowym. U bardziej zaawansowanych wirków sieć znajduje się także pod warstwą mięśni, tworząc strukturę drabinki. W zwojach głowowych mogą występować komórki neureosekrecyjne, kontrolujące procesy regeneracji i rozrodu. U wielu występują prymitywne oczka znajdujące się pod naskórkiem oraz statocysty.

W parenchymie obecne są neoblasty (komórki amebowate) odgrywające rolę w procesie regeneracji (są totipotencjalne), mogą także występować chromatofory (komórki barwnikowe). Układ pokarmowy ma prostą budowę. Otwór gębowy może prowadzić do parenchymy bezpośrednio lub poprzez różnie zbudowaną gardziel (prosta, bulwiasta, fałdowa). Pokarm przesuwany jest dzięki rzęskom. Układ wydalniczy wyposażony jest w komórki płomykowe, wydalanie zachodzi przez nefrydiopory.

Zazwyczaj są obojnakami, komórki rozrodcze powstają w parenchymie z amebocytów. W układzie rozrodczym męskim może występować cirrus, czyli prącie uzbrojone w sztylet wprowadzane do pochwy. Żeński układ rozrodczy może produkować jaja endolecytalne lub ektolecytalne. U gatunków wytwarzających jaja endolecytalne jajnik produkuje oocyty oraz żółtko określane jako germowitellarium. U tych drugich jajnik rozdzielony jest na germarium produkujące oocyty oraz witellarium produkujące żółtko. U ujścia jajowodów może znajdować się torebka kopulacyjna lub plemnikowa, w której przetrzymywana jest sperma. Rozmnażanie bezpłciowe polega na podziale poprzecznym zachodzącym w tylnym odcinku ciała. Kiedy osobniki potomne przez jakiś czas nie oddzielają się od osobnika rodzicielskiego, nazywa się je zooidami. W rozmnażaniu płciowym zapłodnienie jest wewnętrzne, zapłodnienie krzyżowe. Prącie może być wprowadzane przez wór powłokowo-mięśniowy do parenchymy po przebiciu powłok ciała cirrusem. Mogą występować larwy: Gotta lub Mullera (tylko gdy produkowane są jaja endolecytalne).

RZĄD: TRICLADIDA

Gardziel fałdowa, otwór gębowy pośrodku ciała. Jelito trzypienne. W odcinku głowowym para oczek oraz czułki. Ciało pokryte rzęskami. Dendrocoelum lacteum (wypławek biały) żyje w wodach słodkich, osiąga 3cm.

GROMADA: MONOGENEA

Pasożyty ryb, zwłaszcza ich skrzeli. Silnie rozwinięte narządy czepne po bokach otworu gębowego (przyssawki) oraz na tylnym końcu ciała (tarcza czepna). Naskórek na błonie podstawnej, bez rzęsek. Może występować obrączka okołoprzełykowa, sień nerwowa w kształcie drabinki. Częste parzyste oczka. Glikogen jako materiał zapasowy (przetrzymywany w parenchymie). Jedna para nefrydioporów. Hermafrodyty. Pojedynczy jajnik, jajowód zróżnicowany na ootyp do którego uchodzą gruczoły Mehlisa wydzielające śluz oraz gruczoły żółtkowe oraz pochwę. Jaja ektolecytalne. Jądra pojedyncze lub liczne, prącie uzbrojone.

Zapłodnienie krzyżowe, jaja w otoczkach. Jajorodne. Larwy nazywamy onkomiracidiami, są orzęsione. Po osiągnięciu postaci dojrzałej zrzucają naskórek. Jeden żywiciel.

PODGROMADA: POLIOPISTHOCOTYLEA

Pojedyncza przyssawka przednia lub brak. Tarcza uzbrojona, złożona z podjednostek. Diplozoon paradoxum pasożytuje na skrzelach ryb, parami, zrośnięte na krzyż. Larwy nazywamy diporpami, żyją pojedynczo.

GROMADA: TREMATODA

Wyłącznie pasożyty, głównie wewnętrzne kręgowców. Narządy czepne nieuzbrojone. Jeden nefrydiopor, często zmiana żywiciela.

PODGROMADA: DIGENEA

Występują pokolenia larwalne. Naskórek gruby, uzbrojony w kolce. Jelito rozbudowane, w większości hermafrodytyczne.

Występuje jedna lub dwie przyssawki, jedna zazwyczaj z przodu ciała, druga pośrodku. Pasożyty układów krwionośnych bez przyssawek. Mięśnie pod grubym naskórkiem, ułożone podłużnie, okrężnie i skośnie. W parenchymie oprócz amebocytów znajdują się także limfocyty zdolne do fagocytozy. Obecne są trzy kanały limfatyczne wokół jelita, rozprowadzające związki. Larwy mają oczka, możliwe także brodawki zmysłowe.

Otwór gębowy pod przednią przyssawką (jeśli ona występuje) prowadzi do jamy gębowej. Później jest przełyk, do którego uchodzą gruczoły produkujące substancje zapobiegające krzepnięciu krwi oraz rozgałęzione jelito. Układ wydalniczy typu protonefrydialnego, zbiorniczki łączą się i uchodzą do pęcherzyka wydalniczego w tylnej części ciała.

Jajnik pojedynczy, jego przednia część może być umięśniona, nosi wtedy nazwę owikaptu. Dalej jest ootyp z uchodzącymi do niego gruczołami, który przechodzi w poskręcaną macicę. Może być ona silnie umięśniona, nazywamy ją wtedy metatrem. Z ootypem może być połączony kanał Laurera, służący do magazynowania lub usuwania np. nadmiaru plemników.

Zapłodnienie wewnętrzne, krzyżowe. Produkują wielkie ilości jaj. Pierwszym stadium larwalnym jest miracidium, owalne i orzęsione. Wylęga się w organizmie żywiciela pośredniego, mięczaka - brzuchonoga lub małża. Powstaje sporocysta, która traci narządy wykształcone przez miracidium, pozostawiając tylko protonefrydia i komórki rozrodcze. Powstaje nowe, nieorzęsione pokrycie ciała. Gonocel (wnętrze ciała sporocysty) wypełniony jest komórkami rozrodczymi, z których powstają nowe sporocysty albo redie. Redie są zbudowane tak samo, ale mają otwór gębowy. Z nich powstają kolejne redie albo cerkarie, które z kolei wyposażone są w przednią przyssawkę oraz wyrostek ogonowy. Opuszczają żywiciela pośredniego w poszukiwaniu kolejnego (mięczak, płaz ryba i inne), w którym tworzą metacerkarie. Metacerkarie uwsteczniają narządy larwalne (np. oczka, wyrostek ogonowy) i po przedostaniu się do żywiciela ostatecznego (kręgowiec) przyjmuje postać dojrzałą. Fasciola hepatica żyje w przewodach żółciowych bydła, u zająca, królika, kangura, świni i człowieka. Duży pęcherzyk wydalniczy, silnie rozgałęzione jelito. Żywicielem pośrednim jest błotniarka. Cerkarie otorbiają się na roślinach, gdzie czekają na zjedzenie przez żywiciela.

GROMADA: CESTODA

Pasożyty w postaciach dojrzałych jak i larwalnych. Zanik przewodu pokarmowego oraz zmysłów. Rozbudowany układ rozrodczy. Dojrzałe żyją zazwyczaj w jelitach. Duża specyficzność co do żywicieli.

Ciało taśmowate, spłaszczone grzbieto-brzusznie. Ciało dzielimy na trzy części: narząd czepny (skoleks), szyjkę oraz człony (strobil). Skoleks służy do przyczepiania się do gospodarza. Narządy czepne dzielimy na bruzdy przylgowe (botria, słabe przyssawki) bruzdy przyssawkowe (botridia, w liczbie czterech na bocznych wyrostkach główki) oraz przyssawki właściwe (acetabula, w liczbie czterech, bardzo umięśnione). Narządy czepne mogą też być wyposażone w haki. Na szczycie główki może występować rostellum (umięśniony wyrostek z hakiem), ryjek (wysuwany). Może także występować myzorynchus, czyli cztery ryjkowate nieuzbrojone wyrostki. Ślepo zakończone wyrostki główki natomiast nazywamy ryjeczkami.

Człony mają budowę jednolitą. Człony apolizyjne są dojrzałe i wypełnione jajami, odrywają się od reszty członów. Jeśli człon odrywa się przed wytworzeniem jaj nazywamy go członem anapolizyjnym, członem hiperanapolizyjnym natomiast nazywamy człon oderwany przed osiągnięciem dojrzałości narządów rodnych.

Naskórek nie wytwarza osłonek, oparty jest na błonie podstawnej i pokryty jest mikrotrichami oraz glikokaliksem chroniącym przed enzymami trawiennymi gospodarza. Mięśnie pod naskórkiem są okrężne i podłużne, te obecne w parenchymie są silnie rozwinięte. Parenchyma gromadzi też glikogen. Kanaliki zbiorcze układu wydalniczego są liczne, uchodzi do nich wiele komórek płomykowych. U gatunków u których człony nie odrywają się, z tyłu ciała występuje pojedynczy nefrydiopor.

Zazwyczaj obojnaki. Układ rozrodczy powtarza się w każdym członie. Obecny jest otwór płciowy, połączony z przewodami płciowymi. Część żeńska zajmuje brzuszną środkową część członu. Jaja są ektolecytalne. Jajnik dwupłatowy, owikapt obecny i silnie umięśniony. Od owikaptu odchodzi pochwa łącząca się z macicą, rozrastającą się wraz z ilością magazynowanych w niej jaj. Jaja wydostają się przez otwór lub rozpad członu. Jądra znajdują się po stronie grzbietowej, nasieniowodem połączone są z wysuwanym prąciem.

Produkcja jaj jest ogromna, mają one różne kształty. Pokryte są osłonką z wieczkiem nazywaną kapsułką (wytwór ootypu). Jaja które dojrzewają w macicy pokryte są kilkoma osłonkami zarodkowymi (najbardziej wewnętrzna to osłonka onkosfery, potem są osłonka wewnętrzna, zewnętrzna i embriofor, który jest najbardziej złożony i może być pokryty rzęskami). Całość może też być objęta wydzieliną komórek macicy, nazywaną kapsułką maciczną. Larwy tasiemców dzielimy na onkosfery i koracidia.

Onkosfera wylęga się w przewodzie pokarmowym żywiciela pośredniego, ma kształt kulisty i jest wyposażona w haki, dzięki którym po pozbyciu się osłonek przebija się do naczyń krwionośnych. Osadza się w mięśniach i zamienia w jedno ze stadiów: procerkoid, cysticerkoid, cysticerkus, cenerus lub cystę hydatydową. Koracidium natomiast wolno pływa w wodzie, z której dostaje się do żywiciela pośredniego, którym jest widłonóg. W jego jelicie odrzuca embriofor i zmienia się w procerkoid.

Procerkoid ma ciało wydłużone, wyposażony jest w haki, które mogą być umieszczone na wyrostku - cerkomerze. Aby rozwijać się dalej, żywiciel pośredni wraz z larwą musi zostać zjedzony przez drugiego żywiciela - rybę. Zamienia się wtedy w plerocerkoid. Cysticerkoid jest różnie zbudowany. Zawiera zawiązek główki z szyjką otoczone pęcherzykiem. Może występować przydatek ogonowy i jeśli jest on wyposażony w haki to taka larwę nazywamy cerkocystusem. Cysticerkoid i jego odmiana muszą dostać się biernie do żywiciela ostatecznego. Cysticerkus (wągier) ma postać pęcherzyka wypełnionego płynem, na którego wpuklonej do środka ścianie znajduje się główka. Cenerus (mózgowiec) jest larwą dużą, która rozmnaża się przez pączkowanie dając wiele główek. Po rozpadzie cenerusa każda główka wykształca swoje strobile. Cysta hydatydowa (bąblowiec złożony) jest larwą największą, ona również rozmnaża się przez pączkowanie. Plerocerkoid jest następcą procerkoidu, który dostaje się do żywiciela - ryby, u której osadza się w mięśniach lub narządach i przekształca w plerocerkoid. Ma on robakowaty kształt i dwie bruzdy przyssawkowe. Aby dalej się rozwijać, ryba musi zostać zjedzona przez żywiciela ostatecznego.

RZĄD: PSEUDOPHYLLIDA

Słabo zaznaczona szyjka. Człony nie odrywają się. Koracidium i dwaj żywiciele pośredni. Diphyllobothrium latum (bruzdogłowiec szeroki) jest pasożytem jelit zwierząt rybożernych. Osiąga ogromne rozmiary. Z jaj po wydaleniu wylęga się koracidium, które musi być połknięte przez oczlika, w którym odrzuca embriofor i przekształca się w procerkoid. Jeśli oczlik zostanie połknięty przez rybę, powstaje plerocerkoid.

RZĄD: CYCLOPHYLLIDA

Taenia solium (tasiemiec uzbrojony) żyje pojedynczo. Główka z rostellum z wieńcem haczyków w liczbie 26-28. Otwory płciowe po bokach członów. Macica rozgałęziona. Żywicielem pośrednim jest świnia, u które w mięśniach onkosfera przekształca się w cysticerkusy. Dojrzałe człony odrywają się. Taenia saginata (tasiemiec nieuzbrojony) jest większy od tasiemca uzbrojonego. Brak haków na główce, macica bardzo rozgałęziona. Żywicielem pośrednim jest bydło rogate. Echinococcus granulosus (tasiemiec bąblowcowy) jest mały, 6mm długi, pasożytuje w jelitach psów, wilków, szakali. Żywicielem pośrednim jest trzoda chlewna, owce, człowiek. Onkosfera przekształca się w żywicielu pośrednim w bąblowca złożonego.

POJĘCIA:


Wyszukiwarka