pojecia- pod egzamin, II rok II semestr, BWC, Kultura, kulturoznawstwo, Fw Fw Fw Kurwoznawstwo cz I


Pojęcia- wybiórczo na egzamin

Adobe- cegła, wytwarzana z gliny i suszona na słońcu

Płotki- miejsca połączenia z rękawem w stroju łowickim

Vezelay- ośrodek kultu św. Magdaleny

ST.Gilles du Guard- św. Idzi

Dom Boży- „Betel“- sen Jakuba

Lejbik- coś w rodzaju męskiej kamizelki, z kołnierzem, z czarnego sukna, z przodu zapinany na guziki z mosiężnej blachy

A jour- wycinanka ornamentalna z jednolitego kawałka papieru

Sewilla- szlak cudownych wizerunków Maryjnych

Talmud- Miszna + Gemara, 248 nakazów, 365 zakazów,

Menora- 7 ramienny świecznik, symbol gorejącego krzewu- miał 7 gałęzi

Szlak Hanzeatycki- prowadzi przez miasta krajów płn., środ., i wsch. Europy zrzeszonej w średniowiecznej Hanzie

Procesja, pielgrzymka- podróż podjęta z motywów religijnych do miejsc świętych

Martyr, martus- męczennik, który zginął dając świadectwo wiary

5 cnót natury ludzkiej - godność, pracowitość, dobroczynność, wierność lub szczerość, wspaniałomyślność w wyrażanych poglądach

Theotihuacan - „miejsce gdzie stworzono bogów „ , największy ośrodek Mezoameryki

Gliptoteka- zbiór rzeźb

Szabat- święto odpoczynku, zwyczaj,

Sidur- modlitewnik, pieśń modlitewna

Śparog- element konstrukcyjny w chałupie kurpiowskiej, coś w rodzaju rogów

Kalwaria- obiekt sakralny bardzo złożony obejmujący elementy krajobrazu naturalnego

i antropogenicznego ze szczególnym uwzględnieniem architektury oraz nabożeństwa odprawiane przez wiernych

Betlejem - miasto wymienianie i w Starym i w Nowym Testamencie, w tradycji chrześcijańskiej znane jako miejsce narodzenia Jezusa Chrystusa i opisane w Ewangeliach

Sebastian i Rozalia- ochrona przed powietrzem morowym

Barbara - przed piorunami, patronka architektów, cieśli, górników, murarzy; z kielichem i wieżą w ręce

Artur Hazelius - twórca skansenu

Chata góralska - budynek parterowy z „wyżką”, dach stromy, półszczytowy- kryty gontem, układ symetryczny - izba czarna, robocza- funkcja kuchni, sypialni, spiżarni, izba biała- świąteczna

„Chyża” -chata łemkowska, obiekt wielobudynkowy pod jednym dachem, dwuspadowy dach słomiany, wewnątrz- 2 izby- większa i mniejsza, sień, komora, boisko, stajnia z chlewikiem,

Chata orawska- chałupa z tzw. „wyżką”, szerokofrontowa, dach czterospadowy kryty gontem,

Chata krakowska- czterospadowy dach kryty słomą, ściany konstrukcji wieńcowej, bielono je na biało lub niebiesko

szeregówka- wieś spotykana na Podlasiu, domy stoją wzdłuż dróg bocznych odbiegających od drogi głównej

Via Dolorosa - droga krzyżowa, która prowadzi od domu Piłata, pretorium do miejsca ukrzyżowania kalwarię

Sacro Monte - zespól obiektów poświęcony Męce, tajemnicom Różańca,

wydarzeniom z życia świętych

Muzeum- def. - instytucja trwała, nie obliczona na zysk, pozostająca w służbie społeczeństwa i jego rozwoju, otwarta na publiczność, mająca za zadanie gromadzenie, konserwowanie, badanie, rozpowszechnianie i wystawianie materialnych świadectw dotyczących człowieka i jego otoczenia, a to dla studiowania, edukacji i przyjemności.

Tower- londyńska forteca wzniesiona nad Tamizą, normańska wieża na planie kwadratu, z mniejszymi wieżyczkami narożach,

Jadeit - materiał używany do różnorodnych naczyń i przedmiotów czasami o charakterze magicznym, to kamień półszlachetny.

„święte świętych”- tutaj podwyższenie „Arka Przymierza”, to pomieszczenie jest oddzielone od drugiego zasłoną, ponieważ Arka Przymierza nie była wystawiana na widok publiczny,

typikon- wola fundatora, w której zawarte są obowiązki mnichów, tryb życia, ilość członków, posty, liturgia

Reguła Bazylego- monastycyzm, Turcja, Liban, reguła większa (forma pytań i odpowiedzi), reguła mniejsza (szczegółowe kwestie dotyczące życia),

Patriarchaty- Konstantynopol, Antiochia, Aleksandria, Jerozolima, Moskwa, Ruś

Egzarchaty- autokefaliczne kościoły narodowe- Gruzja, Serbia, Grecja, Albania, Ruś

Cystersi- wywodzą się z zakony benedyktyńskiego, ora-et-labora- módl się i pracuj, strój biały (szary), czarny szkalplerz, proopactwa- La Ferte,Pontigny, Clairvaux, Morimond, rolnictwo, hodowla, browarnictwo, metalurgia, sukiennictwo, kuśnierstwo, melioracja, w Polsce- wywodzą się z dwóch proopactw- Morimond Jędrzejów, Koprzywnica, Wąchock, Sulejów; Clairvaux- Skandynawia, Dania, Estrom, działają w 2 gr. Małopolska i Pomorska- char. misyjny, gr. Wielkopolska - char. Dewocyjny, odcinek Polski- pętla Wielkopolska- Ląd, Paradyż, Wągrowie, Ołobok, Pętla pomorska- Oliwa, Pelplin, Kołbacz, Żarnowiec, Mironice, Bukowo, Szczecin, Koronowo, Pętla Małopolska- Wąchock, Sulejów, Koprzywnica, Mogiła, Pętla Śląska- Henryków, Krzeszów, Lubiąż, Rudy Raciborskie, Jemielnica, Kamieniec Ząbkowicki.

12 plemion- 12 synów Jakuba Lea (6 synów), Rachela (Józef, Beniamin), 2 nałożnice (4 synów)

meil- sukienka w którą ubierana jest Tora

ajcew chaim- drzewce życia, na nich Tora

Jom Kipur- dzień pojednania, ścisły post, modlitwa,

Etrog- cytryna, święto Sukot,

Aschaweros- król perski, Esterka- jego żona, księga Estery

Kaara- bawełniany pojemnik na macę

lechaim -Toast w kulturze żydowskiej

jeszywa- uczelnia talmudyczna.

Krzesło Eliaszowe- obrzezanie, na nim siedzi świadek obrzezania

Drzeworyty- wycinkowa kompozycja i czystość barw

Buddyzm- buddh- przebudzić się z ciemności, niewiedzy do świata nauki

Hinajana- Mały Wóz- pustelniczy tryb życia

Mahajana- Wiekli Wóz, wywodzi się z braminizmu

Lamaizm- odłam buddyzmu

Mantra- rytuał w lamaizmie, śpiew, muzyka, dzwonki, świece, kadzidła.

Jackit- kamień uważany za magiczny, noszony na paskach, przedmiot rytualny w formie krążka z otworem w środku, dekorowany astrolabium,

Cztery klejnoty wykształcenia- malarstwo, kaligrafia, literatura, muzyka

Żuraw- samotny na wysokości, samotne życie

Chryzantema- jesień, symbol spokojnego życia

Drzewo- długie życie, wytrwałość, powykręcane konary- mędrzec

Mezoameryka- Meksyk, Gwatemala, Salwador, częściowo Honduras

Wzrost kukurydzy- Bóg Słońca- ciepło, Bóg Księżyca- odpoczynek, Bóg Deszczu- wilgoć, Bóg Wiatru- przepędza chmury, Bóg Ziemi- z jej łona wyrasta kukurydza

Piramida Księżyca- budowla czterokondygnacyjna,

Chichen Iza- ośrodek opanowany przez Azteków, obserwatorium na 2-kondygnacyjnej platformie stoi 12,5 m wieża, świątynia Jaguara- przed wejściem ołtarz ofiarny, obok świątyni- mur czaszek ( czaszki ofiar ), od muru droga wiedzie do jeziora ofiarnego - cenowe- „u źródeł ludu Itza”,

Piramida Słońca- największa piramida Ameryki, wys 65 m, usytuowana w stosunku do biegu słońca, strome schody

Państwo Inków- obszar Peru, część Ekwadoru, płaskowyż boliwijski, płn. Część Chile i Argentyny

Nazca- słynne płaskowyże nad oceanem Spokojnym, budowle z setek pni drzewnych opartych na rzucie prostokąta, w środku kwadrat z 12 rzędów pni po 20 kolumn

Machu Pichu- położone ok. 110 km od Cuzco, nad dnem rzeki Urubamba, 2500 m. n. p. m., obserwatorium, gnomon, sieć kanałów wodnych, trapezowate schody, świątynia ofiar, pałac księżniczki,

Muzea artystyczne- światowe, narodowe, regionalne, obrazów, rzeźby, kościelne, klasztorne,

Muzea historyczne- miejskie, wybranego okresu, walki z faszyzmem, muzea wojskowe i zbrojownie, literatury, teatru, muzyki, drukarstwa, książki, prasy, fotografii, filmu, kina, gier, zabaw, sportu

ośrodek islamski- Mekka, Medyna,

Ławra- rosyjski zespół klasztorów np. Ławra Sołowiecka

Palmieri- grupy ludzi pielgrzymujących do Jerozolimy, Romeri- Rzym, Pelegrini- Santiago de Copostella

Efez - kult św. Jana Chrzciciela

Pelenque- zespół pałacowy z wieżą obserwacyjną, Świątynia Krzyża lub Liścia Krzyżowego, Świątynia Inskrypcji,

Głowy olmeckie- znalezione na terenie La Venta, męskie twarze o mięsistych rysach, realistyczne, nos spłaszczony, zaznaczony korpus, ręce ściśnięte

Taoizm- VI w. p. n. e. odnosi się do starcyh wierzeń, powiązany z przyrodą tzn. że istnieją cykle dobowe i roczne, w których siły ying i yang spotykają się

BODHISATTWA- jest to postać będąca pośrednikiem między człowiekiem a Buddą

BUDDA- ma ponad 5 tysięcy imion, charakterystyczny układ rąk, tzw. mudry - początkowo pojęcie to dotyczyło układu całych rąk, potem także i palców. Poprzez mudry przekazywano pewne wartości, pewną symbolikę.

PAGODA - wywodzi się bezpośrednio ze STUPY indyjskiej; tj. kościoła, w którym przechowuje się relikwie Buddy i jego uczniów.

bambus - wiecznie zielony, giętki na wietrze, wychyla się ale nie łamie; symbolizuje pokorę ale i nieustraszenie (pochyla się do przodu -jestem pokorny ale i nieustraszony)

Kamień, skała, góra- symbol wieczności pojawia się to również w ogrodach

Eseńczycy - odrzucają kult świątyni, tworzą własne obrzędy, wyzbywają się majątku, tworzą ugrupowania podobne do zakonów.

Aron-ha-kodesz - tu umieszcza się Torę, jest zawsze umieszczany na ścianie, która nazywa się mizrach, aron-ha-kodesz jest zakryty tkaniną zwaną parochet

TASZLICH- symboliczne oczyszczanie, Żydzi idą nad wodę, są ubrani w coś co ma kieszenie, symbolicznie wyrzucają je na zewnątrz, KAPAROM

charoset -glina (mieszanka tartych jabłek, orzechów, cynamonu zalana winem - na podobieństwo gliny, z której wznoszono budowle faraona).

Inne:

6 Ramienna Gwiazda Dawida - złączenie Ducha i Materii

Afikoman - pół macy podawane na deser w św. Pesach.

Ajcew chajiw - drzewo życia - nawija się na nią Torę

Aron-ha-kodesz - to nisza, rodzaj małej apsydy, w której przechowuje się Torę.

Atara - koronkowe obszycia na krótszym boku talesu.

Bar miewe - obrządek, w którym 13 letni chłopcy stają się pełnoletni.

Bat miewa - obrządek, w którym 12,5 letnie dziewczynki stają się pełnoletnie.

Besamin - pojemnik, do którego wkłada się zioła i goździki - wdycha się z nich dym, który ma wzmocnić ciało i duszę, aby przetrwała do następnego szabatu.

Biała serwetka - symbol porannej rosy.

Białe szaty - symbol anioła, ale i całun śmierci.

Bima - na niej czyta się Torę, znajduje się na środku synagogi.

Brit mila - ceremonia obrzezania, w 8 dniu po narodzinach

Chanuka - oczyszczenie świątyni - 25 dzień m-ce Kiszew (list./grudz.).- upamiętnia oczyszczenie Świątyni w 165 r. p.n.e. przez zwycięzców Judy Machabeusza. Symbolem święta jest 8-9 ramienny świecznik (szamasz), który zapala się od L do P (codziennie jedną świeczkę).

Charostet - starte jabłko + orzechy + cynamon, zalane winem. Na podobieństwo gliny, z której wznoszono budowle dla Faraona.

Chasidim - najniższa warstwa kapłanów

Chasydyzm - w Polsce ok. XII w. - był to ruch uciskanych mas Żydów przeciwko rabinom, którzy posiadali władze religijną, cywilną karną i gospodarczą.

Czulent - zapiekanka spożywana m.in.. w dzień szabatu.

Esceńczycy - tworzą własne obrzędy, odrzucają kult świątyni, wyzbywają się majątku, tworzą grupę podobną do zakonu

Estrog (serce) - Żyd ma Torę i ją przestrzega.

Faryzeusze - kapłani, dawni saferzy - rabii - uznają prawo pisane

Gemara (rozwinęła się z Miszny) - składa się, z hallachów (normy praktycznego postępowania), oraz z agad (pouczenia w sprawach wiary).

Get - list rozwodowy (pisany po aramejsku), który mąż wręcza żonie - "oto jesteś wolna dla każdego mężczyzny".

Gorzkie zioła - gorzki los w czasach egipskich.

Hawdala - świeca - poskręcana z dwóch knotów - symbol przenikania się dobra i zła.

Jad (hebr. Ręka) - wskaźnik używany do czytania Tory, ponieważ nie można dotykać jej palcami.

Jajka - symbol życia, ale także zmarłych w Egipcie.

Jom Kipur - dzień pojednania - 10 dzień m-ce Tiszri

Jom-ha-Din - dzień sądu, dzień, w którym Bóg sądzi ludzi.

Jom-ha-Zikonan - dzień pamięci - jako wspomnienie ofiary Izaaka.

Kaara - w niej przechowywana jest maca.

Kantor (chazan) - osoba czytająca Torę (na bimie).

Kaparot - zastępca grzesznika - jeden z obrzędów w Rosz-ha-szana.

Kaporet - lambrekin, który odp. pokrywie Arki.

Kadisz - modlitwa związana ze śmiercią

Kidusz - błogosławieństwo, modlitwa.

Kirkut - cmentarz - zakopuje się też na nim stare, zniszczone Tory, które wcześniej zbierane są do drewnianej skrzyni znajdującej się w synagodze (w przedsionku).

Kol Nidrej - modlitwa w czasie nabożeństwa ("wszystkie śluby") - wyznanie grzechów i prośba o wybaczenie. Modlitwa ta zwalnia z podjętych nieświadomie ślubów wobec Boga

Lechaim - toast (Św. Purim)

Lew - symbol Boga, boskiej mocy, najsilniejszego władcy za czasów Dawida, symbol samego Dawida, ale też jego potomka Chrystusa.

Lulaw - kołysanie, ruszanie rękami 4 kierunkach świata - ma to wyrażać wszechobecność Boga (św. Sukot).

Macewe - pionowa ścianka układana na grobie zmarłego.

Marach - po śmierci układa się na nich zwłoki i przykrywa całunem.

Megilla - ks. Estery (Tora) - jako jedyna jest ilustrowana.

Meil - "sukienka" - zakładana na Torę podczas przenoszenia jej z Aron-ha-kodesz do Bimy.

Mezuza - rodzaj pudełeczka - wiesza się go na prawej framudze drzwi wejściowych - żydzi uważają, że znajduje się w nim fragment prawdy.

Mirt (oczy) - Żyd zna Torę, ale jej nie przestrzega.

Miszna - kodeks i streszczenie prawa ustnego, dzieli się na 6 części, te na traktaty (63), rozdziały oraz paragrafy.

Mizrach - ściana w synagodze (meczecie też) - zwrócona w stronę Jerozolimy.

Palma (kręgosłup) - Żyd nie ma Tory, ale dobrze postępuje.

Parochet - ozdobna zasłona, pamiątka oddzielenia Święto Świętych od Miejsca Świętych. Na parochecie umieszcza się najczęściej lwy trzymające prawo.

Pektoral - pas z 12 kamieniami, zakładany przez kapłana w Jom Kipur (symbol 12 plemion).

Pesach - święto Przejścia - 15 dzień m-ce Nisan (marz./kwiecień.) - to historyczne, biblijne święto związane z ucieczką żydów z niewoli egipskiej. Łączy elem. żydowskie z kannejs.

Purim - święto losów - 14 dzień m-ce Adar (luty/marzec) - w trakcie tego święta cytowana jest megilla. W bimie znajduje się kukła Hamana. Żydzi obdarowują się prezentami.

Rabbi - nauczyciel

Rimonim - dzwoneczki umieszczane na Ajcew chajiw

Rosz-ha-szana - 1-2 dzień m-ce Tiszri - Nowy Rok

Sabatanizm - kierunek, a właściwie sekta powstała na przełomie XVI - XVII w., która czerpała inspirację z kabały średn.

Sadyceusze - kapłani uznający Torę

Safer - grupa ludzi świeckich - przepisywali prawo

Sanhedryn - dbali o właściwą interpretacje praw.

Sidur - coś jak nasze Pismo Święte - żydzi posługują się nim w codziennej modlitwie

Simchat Tora - Radość Tory - święto to kończy rok odczytywania Tory (czytane są ostatnie wersety K.P.Prawa) i rozpoczyna się powtórnie czytanie od ks. Rodzaju.

Sukot - święto szałasów - 15 dzień miesiąca Tiszri - trwa 7 dni, w ostatnim dniu Simchat Tora (wrzesień/październik)-lulaw, gałązki (etrog, palma, mirt, wierzba).

Sulchan - serwetka, którą układa się na bimie, na niej leży Tora.

Szabat - święto tradycyjne, zwyczaj - jest dniem wolnym, upamiętniającym odpoczynek Boga po stworzeniu świata.

Szawuot (Szewuot) - św. Tygodni - 7 dni po Pesach - na pamiątkę objawienia się Boga na górze Synaj i przekazanie Mojżeszowi 10-ciu przykazań.

Szofar - barani róg - dmie się w niego w Święto Trąbek, głos rogu wzywa do pokuty i nawrócenia. Dmie się 2x - na początku i w trakcie nabożeństwa.

Tales - kolor biały, obramienia granatowe + 613 frędzli!

Talmud = Miszna + Gemara - podstawa judaizmu (opracowywana w Babilonie i w Jerozolimie).

Tas - tarcza, na której zapisana jest informacja o uroczystości, na którą przygotowany jest zwój. Umieszcza się nią na Torze podczas przenoszenia jej z Aron-ha-kodesz do Bimy

Taszlich - symbol oczyszczenia - jeden z obrzędów w Rosz-ha-szana.

Tora - Pięcioksiąg - Prawo - pisana ręcznie, atramentem, gęsim piórem, na pergaminie. Nawijana jest na ajcew chajiw. Do jej czytania potrzebne są trzy osoby. Nie zawiera dekoracji z wyjątkiem ks. Estery.

Widuj - wyznanie grzechów odmawiane 10x w czasie Jom Kipur

Wierzba (usta) - Żyd nie ma Tory i jej nie przestrzega.

Zielenina - symbol wolności, maczana w słonej wodzie to łzy przelane w niewoli.



Wyszukiwarka