Rachunkowość zarządcza - system identyfikacji, pomiaru, gromadzenia, agregacji, klasyfikacji i prezentowania informacji finansowych i nie finansowych wspomagających kierownictwo przedsiębiorstwa w podejmowaniu decyzji i kontroli ich realizacji
Rachunkowość zarządcza strategiczna - dział rachunkowości zarządczej włączony w proces strategicznego zarządzania przedsiębiorstwem.
Rachunkowość zarządcza operacyjna - dział rachunkowości zarządczej włączony w proces operacyjnego zarządzania przedsiębiorstwem.
Koszty wyrażają w pieniądzu zużycie - w toku normalnej działalności gospodarczej w pewnym okresie - rzeczowych składników majątku, usług obcych oraz pracy ludzkiej, przynoszące efekty w postaci wytworzonych wyrobów lub świadczonych usług.
Koszty - uprawdopodobnione zmniejszenie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów, albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli
Koszty produktów - rozliczane są na produkty i biorą udział w wycenie zapasów produktów pracy (mogą być zaprezentowane zarówno w bilansie jak i rachunku zysków i strat).
Koszty okresu - nie są brane pod uwagę przy wycenie zapasów i traktowane są jako koszty dane okresu sprawozdawczego (zaprezentowane będą tylko w rachunku zysków i strat).
Koszty bezpośrednie - ich pomiar i odniesienie na produkty lub działalności w oparciu o dowody źródłowe jest możliwy, istotny i opłacalny.
Koszty pośrednie - nie wykazują ścisłego związku z efektami pracy lub przyporządkowanie tych kosztów na podstawie dowodów źródłowych do produktów jest nieopłacalne lub nieistotne (rozliczanie na produkty za pomocą tzw. kluczy rozliczeniowych).
Koszty zmienne - to koszty, których wysokość zmienia się wraz ze zmianą rozmiarów produkcji
a) Koszty zmienne proporcjonalne - z kosztami zmiennymi proporcjonalnymi mamy do czynienia wówczas, gdy wzrostowi wielkości produkcji towarzyszy proporcjonalny wzrost kosztów.
b) Koszty zmienne degresywne - koszty zmienne degresywne występują wtedy, kiedy wraz ze wzrostem wielkości produkcji następuje przyrost kosztów, ale w stopniu wolniejszym od przyrostu produkcji.
c) Koszty zmienne progresywne - koszty zmienne progresywne rosną szybciej od wzrostu wielkości produkcji
Koszty stałe - to koszty, które nie reagują na zmiany rozmiarów produkcji.
a) koszty stałe względne
b) koszty stałe bezwzględne - są całkowicie niezależne od skali produkcji. Nie podlegają więc żadnym zmianom przy zmianach wielkości produkcji. W praktyce kosztów bezwzględnie stałych jest niewiele; przykładem jest koszt amortyzacji ustalony metodą liniową.
c) Koszty skokowo stałe - zachowują jednakowy poziom tylko w pewnym przedziale wielkości produkcji, po przekroczeniu którego następuje ich skok na wyższy poziom, na którym znowu występuje pewna ich stabilizacja do określonej wielkości produkcji. Takim kosztem jest koszt wynajmu pomieszczeń produkcyjnych
Koszty istotne (zależne) - koszty związane z określoną decyzją, których poniesienie uzależnione jest od podjętej decyzji.
Koszty nieistotne (niezależne) - należy je ponieść bez względu na podjętą decyzję, np. koszty wynikające z wcześniej podjętych decyzji (koszty zapadłe) lub przyszłe koszty, których wysokość będzie taka sama dla rozpatrywanych alternatyw.
Koszty kontrolowane - na ich wysokość nie ma wpływu ośrodek odpowiedzialności. Zależą od decyzji kierownika
Koszty niekontrolowane - na ich wysokość nie ma wpływu ośrodek odpowiedzialności. Nie zależą od decyzji kierownika, np. amortyzacja, ubezpieczenia.
Koszty użyteczne-część kosztów stałych, która dotyczy zdolności produkcyjnych uruchomionych do zrealizowania produkcji w danym okresie. Jeżeli przedsiębiorstwo wykorzystuje w pełni posiadane zdolności produkcyjne, to wszystkie koszty stałe są kosztami użytecznymi.
Natomiast, jeżeli jakaś część potencjału wytwórczego z określonych powodów nie będzie wykorzystywana, to koszty stałe związane z posiadaniem i utrzymaniem w gotowości tej części potencjału, są z punktu widzenia przedsiębiorstwa kosztami nieużytecznymi. Koszty te nie przyczyniają się do tworzenia nowych wartości w danym okresie.
*Zmienność kosztów charakteryzuje wskaźnik zmienności, który wyraża stosunek względnej zmiany danego kosztu do względnej zmiany produkcji.
Metody podziału kosztów na stałe i zmienne
*metoda księgowa
*metody statystyczne: metoda wykresów korelacyjnych, metoda odchyleń krańcowych, metoda regresji liniowej
Metoda księgowa - na podstawie posiadanej wiedzy na temat związku poszczególnych kosztów z wielkością produkcji specjalista z zakresu kosztów dokonuje ich podziału na stałe i zmienne.
Rachunek kosztów zmiennych i rachunek kosztów pełnych podsumowanie:
*gdy całość produkcji została sprzedana- w rachunku kosztów pełnych oraz w rachunku kosztów zmiennych wynik finansowy jest ten sam,
*jeśli sprzedaż jest niższa od produkcji- to w rachunku kosztów pełnych jest wyższy wynik finansowy, gdyż część kosztów wytworzenia przetrzymujemy, a w rachunku kosztów zmiennych te koszty przechodzą do rachunki zysków i strat, więc są większe straty.
*jeśli sprzedaż jest większa od produkcji- to wynik jest większy w rachunku kosztów zmiennych, gdyż zapasy wliczają się do sprzedaży, a jako koszt było to uwzględniane w poprzednim okresie.
Niezależnie od stosowanej metody łączny wynik finansowy w 3 okresach powinien być taki sam.
Zalety rachunku kosztów pełnych:
1. Rachunek kosztów pełnych lepiej kalkuluje koszt wytworzenia produktu. Do kosztów produkcyjnych, które ponosi przedsiębiorstwo zalicza się zarówno koszty zmienne, jak i koszty stałe. Z związku z tym obydwie grupy tych kosztów powinny być skalkulowane jako koszty produktu.
2. Rachunek kosztów pełnych podkreśla znaczenie kosztów stałych. W długim okresie menedżerowie nie mogą koncentrować się na kalkulowaniu cen sprzedaży jedynie na podstawie kosztów zmiennych.
3. Rachunek kosztów pełnych neutralizuje wpływ sezonowych zmian w wielkości sprzedaży na wynik na sprzedaży przedsiębiorstwa. W przypadku gdy sprzedaż przedsiębiorstwa ma charakter sezonowy wynik na sprzedaży wykazywany poza sezonem będzie niższy w przypadku zastosowania rachunku kosztów zmiennych.
4. Amortyzuje skutki zmian, bo koszty są przechowywane, a w rachunku kosztów zmiennych uwzględniane
5.Przydatny w podejmowaniu decyzji długoterminowych
Wady rachunku kosztów pełnych:
1. Pośrednie koszty produkcyjne dzielone są według klucza. Pośrednie koszty produkcyjne jakie ponosi przedsiębiorstwo są niezależne od wielkości produkcji poszczególnych wyrobów i próba ich rozdzielenia na oddzielne wyroby ma charakter sztuczny.
2. Rachunek kosztów pełnych zniekształca wpływ segmentów na wynik na sprzedaży całego przedsiębiorstwa. Podział stałych kosztów wspólnych na zakłady bądź linie produkcyjne nie oddaje w sposób rzetelny ich wpływu na rezultaty finansowe przedsiębiorstwa.
Zalety rachunku kosztów zmiennych:
1. Rachunek kosztów zmiennych szybciej pokazuje wpływ zmian w wielkości sprzedaży na wynik sprzedaży przedsiębiorstwa. Rachunek kosztów zmiennych jest lepiej skorelowany ze zmianami w wielkości sprzedaży niż rachunek kosztów pełnych. Spadek lub wzrost sprzedaży wywołuje proporcjonalną zmianę w wyniku finansowym.
2. Rachunek kosztów zmiennych dostarcza bardziej użytecznych informacji w procesie podejmowania decyzji krótkoterminowych.
3. Rachunek kosztów zmiennych zmniejsza wpływ zapasów na wynik na sprzedaży. Gdy obliczamy wynik przedsiębiorstwa przy wykorzystaniu rachunku kosztów pełnych, część stałych kosztów produkcyjnych osiada w zapasach- W rezultacie koszty te nie mają żadnego odzwierciedlenia w wyniku finansowym w danym okresie.
4. Rachunek kosztów zmiennych pozwala przenosić część kompetencji na niższe szczeble zarządzania. Raporty finansowe sporządzane przez pojedyncze segmenty dają kierownictwu obraz, jaki jest wpływ wydzielonych części przedsiębiorstwa na wynik na sprzedaży całości.
5. Przydatny w podejmowaniu decyzji krótkoterminowych
Wady rachunku kosztów zmiennych:
1. Trudności w podziale kosztów na zmienne i stałe. Niektóre koszty generowane przez przedsiębiorstwo trudno jest jednoznacznie uznać jako koszty stałe lub zmienne, np. koszty sprzedaży.
2. Rachunek kosztów zmiennych jest nieprzydatny w decyzjach długookresowych. Przy podejmowaniu decyzji o długim horyzoncie wzrasta znaczenie stałych kosztów produkcyjnych.
3. Rachunek kosztów zmiennych jest nieprzydatny dla rachunkowości finansowej. Zgodnie z zasadą współmierności koszt powstaje dopiero w momencie osiągnięcia przychodu. W rachunku kosztów zmiennych część stałych kosztów produkcyjnych nie znajduje swego odpowiednika w przychodach ze sprzedaży.
Kalkulacja - to działania zmierzające do ustalenia kosztu obiektu kalkulacji, wraz ze wskazaniem struktury jego komponentów.
Klasyfikacja typów kalkulacji:
*Według czasu sporządzania kalkulacji: Kalkulacja ex ante (wstępna); Kalkulacja ex post (wynikowa)
*Według procedury wyceny
Kalkulacja kosztów rzeczywistych (oparta na kosztach faktycznie poniesionych)
Kalkulacja kosztów normalnych (rzeczywiste i planowane)
Kalkulacja kosztów standardowych
*Według zakresu kosztów: Kalkulacja kosztów pełnych, Kalkulacja kosztów częściowych (zmiennych)
*Według metody obliczeń
**Kalkulacja podziałowa: Kalkulacja prosta, Kalkulacja prosta ze współczynnikami, Kalkulacja fazowa(procesowa), Kalkulacja produktów łącznych
Kalkulacja doliczeniowa
**Kalkulacja zleceniowa
**Kalkulacja asortymentowa
*Kalkulacja kosztów działań
Budżet to wyrażony w jednostkach ilościowych i wartościowych plan przydzielony jednostce do realizacji w danym okresie obrachunkowym.
Budżetowanie to proces opracowania serii szczegółowych budżetów i łączenia ich w jeden spójny budżet przedsiębiorstwa
Funkcje budżetowania: a)pomoc zarządzającym w skoncentrowaniu się na przyszłości,b)wymuszanie koordynacji działań i współpracy,c)umożliwienie komunikowania zamierzeń,d)dostarczenie podstaw do kontroli i oceny dokonań,e)dostarczenie danych do opracowania systemów motywacyjnych
Metody budżetowania:
Według kryterium częstotliwości tworzenia budżetu: 1)budżetowanie kroczące, 2)budżetowanie konwencjonalne
Według podstawy przyjętej do ustalania wielkości budżetowych:1)budżetowanie przyrostowe, 2)budżetowanie od zera
Według zakresu uczestnictwa pracowników w budżetowaniu:1)budżetowanie odgórne, 2)budżetowanie partycypacyjne
Tradycyjne systemy kosztowe alokują koszty pośrednie do produkcyjnych ośrodków kosztów, a następnie do produktów.
Rachunek kosztów działań wykorzystuje nośniki kosztów zasobów do przypisania kosztów zasobów poszczególnym działaniom realizowanym w przedsiębiorstwie oraz umożliwia za pomocą nośników kosztów działań przypisanie obiektom kosztowym odpowiedniej porcji kosztów działań.
Zasób - czynnik ekonomiczny, wykorzystywany lub zużywany w przedsiębiorstwie w trakcie realizacji działań wykonywanych w celu wytworzenia produktów i obsługi klientów.
Nośnik kosztów zasobów - miernik zużycia zasobu na realizację działań w przedsiębiorstwie.
Nośniki kosztów działania - główny czynnik powodujący powstawanie kosztów działania, służący za klucz rozliczeniowy kosztów tego działania na produkty i inne obiekty.
Rodzaje nośników kosztów działań: ilościowe nośniki operacji, nośniki czasu, nośniki intensywności
Działanie - wyodrębniona część procesu gospodarczego, która obejmuje powiązane ze sobą czynności lub zdarzenia niezbędne do wytworzenia i sprzedaży produktów.
Proces - zbiór wzajemnie powiązanych działań wykonywanych w celu przetworzenia stanu wejściowego w określony stan wyjściowy.
Hierarchia działań wykonywanych w przedsiębiorstwie: 1)Działania na poziomie pojedynczych produktów, 2)Działania na poziomie partii produktów, 3)Działania na poziomie asortymentu produktów, 4)Działania na poziomie przedsiębiorstwa
Etapy rachunku kosztów działań: 1)Identyfikacja istotnych działań występujących w firmie, 2)Ustalenie kosztów działań na podstawie kosztów zasobów, 3)Określenie nośników kosztów działań i kalkulacja kosztu na jednostkę nosnika, 4)Rozliczenie kosztów poszczególnych działań na produkty