Literatura: B. Klimaczak: Etyka gospodarcza B. Klimaczak: Etyczne otoczenie rynku kapitałowego W. Gasparski: Etyka w biznesie P. Minus: Etyka biznesu W. Gasparski: Wykłady z etyki biznesu
WYKŁAD 1 T: MORALNOŚĆ A ETYKA
Z punktu widzenia nauki istnieje duża różnica między moralnością a etyką. Moralność jest zjawiskiem społecznym, oznacza zespół norm i zasad w danej grupie społecznej. Ma charakter zmienny w czasie i przestrzeni. Moralność zakłada konieczność dokonywania wyborów pomiędzy tym co jest dobre a co złe. Wyborów pod tym względem może dokonywać tylko człowiek wolny, świadomy i rozumny. Wolność- swoboda działania od do. Wolność od wszelkiego przymusu zewnętrznego i wewnętrznego. Wolność do działania w ramach określonych ograniczeń. Moralność przybiera różne formy, możemy wyróżnić 4 podstawowe formy: 1. radykalny pluralizm moralny - sytuacja w której uznaje się iż każda osoba ma własną koncepcję tego co jest dobre lub tego co jest złe. 2. Pluralizm uzasadnień moralnych - oznacza, że istnieje zgoda co do ogólnie istniejących norm moralnych ale każdy człowiek może uzasadniać je na własny sposób. 3. Pluralizm czynów - oznacza, że każdy człowiek ma własny stopień percepcji zdarzeń, które go otaczają. Każdy człowiek inaczej będzie interpretował czyny, które dię do niego odnoszą, dzięki temu sam będzie odtwórcą odrębnych czynów. 4. Pluralizm samorealizacji - oznacza, że istnieje zgoda na wspólne normy moralne, ale każdy człowiek samodzielnie wybiera te normy, które wydają mu się najkorzystniejsze dla samorealizacji.
Etyka Jest nauką, której przedmiotem badań jest moralność. Na etykę ogólna składają się 3 dyscypliny naukowe:
1. etyka opisowa. Opisuje wyjaśnia i przedstawia historycznie powstałe systemy etyczne. 2. Etyka normatywna. Zajmuje się tworzeniem norm i zasad etycznych. 3. Metaetyka - czyli nauka zajmująca się badaniem logiki języka etyki.
Etyka gospodarcza (biznesu) wchodzi w skład etyk specjalnych, które są częścią etyki ogólnej.
Na problemy etyki gospodarczej można spoglądać z 3 różnych poziomów: 1. z poziomu etyki systemu, na którym będziemy oceniać moralność lub niemoralność całego systemu gospodarczego 2. z poziomu etyki firmy - zastanawiać się będziemy nad relacją przedsiębiorstwa i interesariuszami (stakeholder). Interesariusz to każdy podmiot, który w jaki kolwiek sposób odczuwa skutki działania przedsiębiorstwa. Dzielą się na: a) zewnętrznych - klienci, kontrahenci, konkurencja, urzędy, banki, organizacje polityczne, samorządy lokalne b) wewnętrzne - pracownicy, zarząd, właściciele. 3. poziom etyki osoby - padamy relacje pomiędzy poszczególnymi osobami działającymi na rynku.
ETYKA OPISOWA - zajmuje się opisywaniem systemów etycznych. System etyczny jest to uporządkowany zbiór norm i zasad moralnych pozwalający na dokonanie oceny czynu. I. ze względu na źródło norm moralnych istnieją dwie kategorie systemów etycznych: autonomiczne - to takie gdzie źródło norm moralnych znajduje się człowieku heteronomiczne - źródło norm moralnych jest poza człowiekiem (Bóg, idea, absolut, umowa społeczna)
W zależności od tego w jaki sposób podejmuje się decyzje konsekwencjalistyczne - systemy te badają słuszność lub niesłuszność danego czynu na podstawie analizy jego konsekwencji. etyki ograniczone (egoizm (ja), firmizm (firma), konsekwencjalizm ograniczony rodzinny etyki uniwersalne (utylitaryzm) deontologiczne - systemy te badają moralność lub niemoralność danego czynu analizując intencje jego wykonania. systemy czyste
E.I. Kant, Etyka praw człowieka, Etyka odpowiedzialności R. Irgandena, Etyki chrześcijańskie (personalizm katolicki, etyki protestanckie|), systemy mieszane (system etyczny W.D. Ross)
Poziom prekonwencjonalny zakłada, że to „ja” jestem najważniejszy - egoizm krótkowzroczny Posłuszeństwo i kara - oznacza, że osoba nie ma własnej refleksji moralnej, ale wykonuje pewne czyny ponieważ boi się kary lub jest posłuszna autorytetowi. Indywidualność i wzajemność - osoba nie ma własnej refleksji moralnej, ale człowiek wykonuje działania oczekując pewnej zapłaty
Poziom konwencjonalny Konformizm grupowy - osoba nie ma własnej refleksji moralnej, a za moralne uznaje to co mówi grupa Prawo i porządek - osoba nie ma własnej refleksji moralnej za moralne uznaje się to czego oczekuje od nas społeczeństwo Poziom postkonwencjonalny - pojawia się własna refleksja etyczna Społeczny kontrakt - człowiek myśli, że społeczeństwo to wspólnota, która powstała do realizacji wspólnego celu. „Ja” muszę skorelować własny interes z interesem społecznym. Człowiek jest utylitarystą. Zasady uniwersalne - człowiek poszukuje najwyższego powszechnie obowiązujących uniwersalnych norm i zasad etycznych, które będzie stosował niezależnie od społeczeństwa.
WYKŁAD 2 System konsekwencjalistyczny UTYLITARYZM - stworzony przez Jeremy i John Stuard - jakie działanie można uznać za słuszne jeśli przynosi ono jak najwięcej korzyści jak najwięcej ludzi (użyteczność) Utylitaryzm: Hedonistyczny - korzyścią jest przyjemność ........... przykrości Eudajmonistyczny - korzyścią jest szczęście Idealny - dążenie do wartości Współczesny utylitaryzm - jest określany jako utylitaryzm etyczny. Jest on metodą ważenia dobrych i złych konsekwencji danego czynu. Reguł - ocena zgodna w przyjętymi wartościami Czynów - bardziej liberalni Algorytm oceny moralnej czynu w utylitaryzmie
; dokładne poznanie czynu ; zidentyfikowanie podmiotów, których dany czyn może bezpośrednio lub pośrednio dotyczyć ; ustalenie jakie jest podstawowe znaczenie danego czynu, które może przeważyć inne konsekwencje. ; ustalenie dobrych i złych konsekwencji dla wszystkich, których dany czyn dotyczy bezpośrednio. ; zsumowanie dobrych i złych skutków i ustalenie skutków/ watrości netto
Zarzuty wobec utylitaryzmu: ; nie znamy pewnych rezultatów każdego działania ;; nie można określić ustalić horyzontu czasowego, w którym są oceniane skutki działań ;;nie można uzyskać równocenności skutków danego działania dla różnych ludzi
;;; możliwość dowolnego zróżnicowania korzyści dla poszczególnych osób
Systemy etyczne deontologiczne Emanuel Kant działanie
; Ze skłonności (pragnienia chęci) ; Z obowiązku ( z obiektywnie przyjętej normy, obowiązku) Wg. Kanta moralne działanie jest tych, którzy działają z obowiązku
PRAWO KANTA - imperatywny, kategoryczny
;; nie powinien nigdy inaczej postępować, jak tylko tak, żeby mógł także chcieć, aby maksyma moja stała się powszechnym prawem. Jest słuszne gdy jest uniwersalne i zgodne z innymi działaniami ;; postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w twojej osobie, jako też w osobie każdego innego, używał zawsze razem jako celu, nigdy jako środka. Nie wolno traktować człowieka instrumentalnie, człowiek musi być podmiotem działania. ;; Nie wykonuj żadnego czynu wg. innej maksymy, jak tylko takiej, z którą się zgadza to, że ona jest powszechnym prawem. Każdy człowiek jest rozumny i może dojść do praw, które .... co jest jego obowiązkiem. Niedogodności (zarzuty wobec reguły Kanta) Brak hierarchizacji obowiązku
1. Etyka prima facie W.D. Rossa polega na tym, że
;; nie zakłada, iż pewne zasady moralne są ważniejsze od innych ;; nie sugeruje aby faktycznie proponowane zasady były ze sobą spójne ;; zakłada, że w etyce wszystko jest w pewnym nieładzie
Wg. Rossa ludzie podejmują decyzje na podstawie wcześniejszych zobowiązań a nie na podstawie konsekwencji. W przypadku zdarzenia się obowiązków, wówczas powstają obowiązki PRIMA FACIE, czyli w danej sytuacji dany człowiek uzna, że ten obowiązek jest ważniejszy niż inny.
W.D. Ross wyróżnił: obowiązki prima facie - obowiązek posiadający pewne właściwości (np. przysługa), które przemawiają za wykonaniem go podczas gdy inne właściwości przemawiają za niewykonaniem. Dokonujemy wyboru na podstawie własnego osądu. Obowiązki właściwe - wziąwszy pod uwagę wszystkie okoliczności powinniśmy czyn wykonać. Nigdy nie mamy pewności jakie są nasze obowiązki właściwe.
Ze zmienności obowiązków prima facie wynika, iż nie istnieją bezwzględne zasady moralne lecz wartości moralne, które należy brać pod uwagę podejmując decyzje. Analiza wszystkich obowiązków prima facie u danego człowieka pokazuje jego własny kręgosłup moralny.
WYKŁAD 3 T: ETYKI DEONTOLOGICZNE
1. ETYKA PRAWA CZŁOWIEKA Prawo naturalne - starożytna koncepcja określająca obiektywny porządek morlany istniejący we wszechświecie. Wyznacza on granice władzy rządzących. 3 niezbędne prawa J. Locka'a - człowiek posiada: prawo do życia , prawo do wolności , prawo do własności Idea umowy społecznej - fundamentalna, demokratyczna zasada rządzenia przez przyzwolenie.
Rządzący są zobowiązani do rządzenia w granicach prawa naturalnego a rządzeni do posłuszeństwa rządzącym w granicach tego prawa.
Trzecim momentem stanu ludzkości gdzie pojawia się etyka praw człowieka pojawiła się po II wojnie światowej
Art1. ” Wszystkie istoty ludzkie rodzą się wolne i równe w godności i prawach. Są one obdarzone rozumem i sumieniem oraz powinny postępować w stosunku do siebie wzajemnie w duchu braterstwa.” Algorytm moralności czynu:
;; Należy zbadać i ustalić naturę zjawiska gospodarczego rozważanego jako działanie człowieka. ;; należy ustalić rodzaj zaangażowania człowieka w danej działalności, jako intencje i motywy. ;; należy zbadać skutki działania człowieka, dotyczące innych ludzi, zarówno bezpośrednie jak i pośrednie ;; należy ustalić relację celów, infekcji i motywów człowieka do skutków jego działalności. ;; należy ustalić stopień zgodności działań gospodarczych człowieka od stron celów i skutków z ostatecznym celem człowieka odniesionym do godności osoby ludzkiej.
Związki etyki praw człowieka z kantyzmem
;; Zgodność z imperatywem kategorycznym. ;; relacja między powinnością moralną a prawami człowieka ;; teorie nonkonsekwencjalistyczne.
II. ETYKA ODPOWIEDZIALNOŚCI Autorem jest Roman Ingarden. Wg niego istotą moralności nie jest prawo ale odpowiedzialność. Każdy człowiek tworzy wartości i musi być za niego odpowiedzialny. Ingarden rozbił to na 4 sytuacje odpowiedzialności: Ponoszenie odpowiedzialności Podejmowanie odpowiedzialności Pociąganie do odpowiedzialności Odpowiedzialne działanie
Każda z tych sytuacji może występować osobno.
Ponoszenie odpowiedzialności - odpowiedzialność ponosi osoba rozumna, wolna, świadome za to co leży w jej kompetencjach. Podejmowanie odpowiedzialności - dobrowolne przyjęcie na siebie zobowiązań w sytuacji gdy się ich nie ponosi. Pociąganie do odpowiedzialności - osoba trzecia może mnie pociągnąć do odpowiedzialności w wyniku czego powstaje kara lub nagroda. Odpowiedzialne działanie - działanie takie, które na każdym etapie ma odpowiedni stosunek nakładów do wyników.
Agent to osoba wykonująca zadania zlecone przez pryncypała. Pryncypał nie ma możliwości kontrolowania agenta.
WHISTLE BLOWER (bijący na alarm) - pomocnik ujawniający nadużycia, osoba, która dobrowolnie podejmuje do wiadomości, że pewne działania firmy są nielegalne, niemoralne lub z jakichś powodów szkodliwe.
Elementy whistle blowingu:
;; osobą ujawniającą musi być pracownik lub były pracownik
;; przekazywana informacja ma charakter poufny i dlatego jej ujawnienie można uznać za sprzeniewierzenie się firmie
;; ujawnienie informacji pociągnie powstanie poważnych skutków dla firmy i społeczeństwa ;; pracownik wykorzystał całą drogę służbową i nic nie uzyskał ;; adresatem przekazania informacji jest władza, mass media ale nigdy nie konkurencja. ;; Jest to akt moralnego protestu a nie działanie nastawione na zysk.
Warunki sprawdzające etyczność whistle blowingu
;; potencjalna lub rzeczywista szkoda wyrządzona przez firmę musi być poważna ;; pracownik wykorzystał całą drogę służbową ;; pracownik ma pewność, że potrafi udokumentować swoje zarzuty ;;; pracownik musi być przekonany, że jego działanie przyniesie pożądane zmiany, tzn. szansa powodzenia musi być warta podjętego ryzyka ;;;pracownik działa bezinteresownie
SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW Andrew Carnegie (1835-1919) założycie US Steel Corporation, autor „The Gospel of wealth” za podstawy swojej działalności społecznej przedsiębiorstwa przyjął 2 zasady: Zasada miłosierdzia - szczęśliwi członkowie społeczeństwa powinni wspomagać mniej szczęśliwych (bezrobotni, niepełnosprawni, chorzy, osoby starsze) Zasada włodarstwa - pochodzącą z Pisma Świętego, w której przedsiębiorstwa i ludzie zamożni powinni uważać się wyłącznie za włodarzy i opiekunów swojego majątku, reszta społeczeństwa powierzyły im bowiem tylko ten majątek, który powinni powiększać dla dobra całego społeczeństwa.
Wadą tej koncepcji jest paternalizm oraz firmy mogą dowolnie wybierać kto będzie ich beneficjentem.
WSPÓŁCZESNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPOŁECZNA PRZEDSIĘBIORSTW
WYKŁAD 4 Milton Freadman twierdził, że „istnieje tylko jeden jedyny rodzaj społecznej odpowiedzialności za strony świata biznesu - wykorzystać swe zasoby, podejmować działalność w celu zwiększenia własnych zysków na tyle, na ile pozostaje to zgodne z regułami gry (...) i przyjmować otwartą i wolną konkurencję bez podstępów i oszustw.”
Podstawowym obowiązkiem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku przy jednoczesnym przestrzeganiu prawa. Zagadnienia społeczne należy pozostawić innym - zaangażowanym ludziom lub organizacjom.
Współczesna wizja odpowiedzialności przedsiębiorstw
Pod koniec lat 90-tych XIX w. Powstała firma Johnson & Johnson, produkująca opatrunki jałowe używane w czasie operacji. Firma od samego początku działała z przekonaniami Cornagiego. W 1943 roku firma ta jako pierwsza na świecie napisała własny kodeks etyczny, w tym kodeksie przyjęła pewne zobowiązania do interesariuszy. Kodeks J&J podejmował zobowiązania wobec następujących grup interesariuszy:
klienci - odpowiedzialność za cenę i jakość produktu; pracownicy - za przestrzeganie praw człowieka; społeczeństwo; właściciele - za zysk
PODSUMOWUJĄC: Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw jest odpowiedzialnością za skutki działań przedsiębiorstwa wobec osób trzecich. Firmy przyjmują zobowiązania społeczne jako warunek ograniczający zakres ich wyboru. Najniższym poziomem odpowiedzialności społecznej jest odpowiedzialność za wyrządzone szkody.
Program etyczny
W ramach tego programu etycznego przedsiębiorstwo powinno realizaować następujące elementy:
;; wskazać wartości wspólne;; sformułować wizję i misję firmy
;; określić standardy etyczne i zawodowe ;; opracować kodeks etyczny ;; opracować podręcznik standardów zawodowych ;; opracować program kształcenia etycznego ;; utworzyć stanowisko (komórki) ds. etyki ;; promować zachowania etyczne ;; monitorować przestrzeganie norm etycznych oraz standardów zawodowych ;; utworzyć etyczną infolinię ;; okresowo przeprowadzać audytu etycznego
Grupy kodeksów: ;; Kodeksy ogólne - odnoszące się do wartości - pracownik sam dokonuje oceny moralnej. Zaletą jest to, że pracownik sam dokonuje oceny moralnej, wadą - różni pracownicy mają różne podejście moralne. ;; Kodeksy, które są instrukcjami jak należy się zachowywać. Kodeks ten odbiera możliwość podejmowania samodzielnych decyzji.
Elementy kodeksu firm: •bezpieczeństwo wyrobów i usług •bezpieczeństwo w miejscu pracy •informowanie o przestrzeganiu norm •inwestycje negatywne, międzynarodowy bojkot •jakość •konflikt interesów •likwidacja działalności i redukcje pracowników •molestowanie seksualne •nagradzanie i karanie •normy prawne jakich należy przestrzegać •ochrona środowiska •poufność •praca rodzinna •przechowywanie dokumentów finansowych •przechowywanie i udostępnianie informacji •prywatność w miejscu pracy i poza nią •różnorodność i tolerancja •stosunki ze światem polityki •świadczenia na rzecz społeczności lokalnej •upominki, zaproszenia, rewanże •zdrowie pracowników
WYKŁAD 5 T: KONFLITY.
Do powstania konfliktu moralnego konieczne jest zaistnienie specyficznej sytuacyjnej pułapki, która polega na postawieniu podmiotów przed przymusem wyboru oferując mu jednocześnie sprzeczne lub niemożliwe do realizacji działania.
Są trzy przyczyny powstania takiego konfliktu etycznego:
;; Szczególna konstrukcja sytuacji, która wymusza wykonanie aktów zawierających w sobie wewnętrzne zło co pozostaje w jawnej niezgodzie z zasadniczym dla moralności nakazem spełnienia dobra i unikania zła. ;; Efekt niemożliwego jednoczesnego urzeczywistnienia niektórych wykluczających się wartości lub podrzędnych im powinności, nakazów, zakazów moralnych ;; Rezultat niepodzielnego charakteru pewnych wartości.
Zasady pomocne w rozwiązywaniu konfliktów moralnych:
Zasada prymatu osoby ludzkiej ;; Zasada większego bezpieczeństwa, która nakazuje powstrzymanie się od działań, które mogą powodować zlo moralne. ;; Zasada podwójnego skutku : Uznanie moralności czynu Cel działalności jest dobry lub słuszny a skutek uczyniony jest preater intentionem Działalność prowadząca do danego celu jest dobra w całym jego przebiegu Negatywne skutki uboczne są rzeczywiście uboczne i wyjątkowe Powód działania, w którego toku przewiduje się negatywne skutki uboczne jest dostatecznie doniosły (ratio proportionele gravis)
I) konflikt między przedsiębiorcą a klientem / konsumentem
do obowiązków firmy wynikających z podjęcia odpowiedzialności należy informowanie interesarjuszy. Z tego wynikają dwie zasady:
a) każda osoba ma do informacji potrzebnych do zawarcia uczciwej transakcji , uczciwa transakcja to taka która jest oparta o symetrię informacji dylemat moralny, sprzeczność miedzy obowiązkiem firmy wobec klientów a obowiązkiem wobec innych ineresarjuszy: ;; nierentowność informowania klientów ;; zmniejszanie zdolności konkurencyjnej firmy ;; ujawnianie informacji, które mogą spowodować zagrożenie dla interesów innych klientów źródła asymetrii informacyjnej: kłamstw, zatajenie, półprawda możliwe sytuacje rynkowe: 1) nieświadome przemilczenie produktu - sytuacje pozytywne 2) ukrycie informacji - informacja dozwolona 3) ukryta akcja - działanie na niekorzyść klienta rozwiązanie konfliktu miedzy obowiązkiem informacji dla klienta a tajemnicą firmy 1) firma ma obowiązek informować o potencjalnej szkodliwości produktu dla zdrowia, życia klienta oraz o ryzyku handlowym i finansowym 2) forma informacji nie może polegać na częściowych zatajeniach i półprawdach sprawiających wrażenie prawdy a wprowadzających w błąd klientów 3) częściowe lub całkowite zatajenie powinno być wyjaśnione klientom a) każda osoba ma prawo do informacji, o sprawach o które są dla niej ważne i dotyczą ją bezpośrednio interesarjusze nie będący klientami mają prawo do ograniczonej informacji dotyczącej przedsiębiorstwa. Jej zakres dotyczy negatywnych efektów zewnętrznych działalności firmy.
II) konflikt miedzy przedsiębiorstwem a przedsiębiorstwem konflikt zakłada, że istnieją zasady, których podmioty muszą przestrzegać, których jak nie będą przestrzegać to łamią konkurencję.
Zasady konkurencji w świetle etyki: zasada inicjatywy niezależnej - polega na tym, że podmioty gospodarcze niezależnie od siebie oferują najkorzystniejszy produkt konsumentowi. ; działanie konstruktywnych - polega na wprowadzeniu przez producenta unowocześnień, innowacji elementów konstruktywnych a nie upiększających ; zasada formalnej równości - wszystkie podmioty posiadają zróżnicowany poziom i jakość wykorzystywanych czynników produkcji, jednak celem każdego przedsiębiorstwa powinno być dążenie do ograniczonej maksymalizacji zysku. : Poszanowanie podmiotów zewnętrznych - uznanie praw i godności wszystkich uczestników rynku ::Poszanowanie religii
Niepożądane formy konkurowania - nieetyczna konkurencja: Naruszanie praw własności Działania wprowadzające w błąd mogące narazić konkurentów na utratę dobrej opinii wśród klientów Działania wprowadzające w błąd klientów co do tożsamości przedsiębiorstwa lub produktu Działania prowadzające w błąd klientów co do składu produktu, jego jakości, ryzyka używania Przekazywanie, ujawniani lub wykorzystywanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa w celu zaszkodzenia konkurencji Nakłanianie pracowników firm konkurencyjnych lub klientów do działania na niekorzyść tych firm Utrudnianie dostępu do rynku : Stosowanie siły, przemocy, groźby Wykupywanie surowców, materiałów z intencja niedopuszczenia konkurencji do branży Stosowanie wojny cenowej Wzywanie do bojkotu przedsiębiorstw Łamanie zasad wymiany rynkowej poprzez rozdawnictwo Reklama uchybiająca godności człowieka, wprowadzająca w błąd lub nierzeczowa
Etyka w reklamie
Z punktu etyki, ze względu na oddziaływanie na konkurencję, reklama dzieli się na białą - taka, która nie zabiera klientów konkurencji, szara - taka, która zabiera klientów konkurencji, ale pod pewnymi warunkami jest dopuszczalna, czarną - jej celem jest zniszczenie konkurenta - absolutnie niedopuszczalna
Zarzuty przeciwko dopuszczalności reklam:
Nakłania do nabywania określonych towarów zagrażających suwerenności konsumentów i umniejszając ich prawo do suwerennego wyboru Upowszechnia się gusty i zagraża wrażliwości człowieka Kreuje fałszywe potrzeby i nakłania do nabywania dóbr, których nie potrzebują
Z punktu widzenia etyki najważniejsze w reklamie jest prawdziwa informacja.
Nadużycie etyczne to: wprowadzenie w błąd ;; udawanie neutralnej informacji ;; rekomendacje ;; kłamstwo socjologiczne ; ; fałszywe polepszanie ;; propaganda sukcesu ;; reklama podprogowa
Wykroczenia przeciwko godności człowieka i dobrym obyczajom w reklamie: posługiwanie się lękiem ;; odwoływanie się do przesądów ;; natręctwo ;; pochwała sprytu, nienawiści itp.
III) konflikt miedzy przedsiębiorstwem a pracownikiem