Ontologia to podstawowy obok epistemologii dział filozofii starający się badać strukturę rzeczywistości i zajmujący się problematyką związaną z pojęciami bytu, istoty, istnienia i jego sposobów, przedmiotu i jego własności, przyczynowości, czasu, przestrzeni, konieczności i możliwości.
Jest to dział filozofii o bycie jako takim, o tym, co istnieje. Zajmuje sie analizą i opisem rzeczywistości jako całości. Usiłuje odkryć naturę rzeczywistości i odpowiedzieć na pytania: czy byt jest z owej natury jednorodnej, czy też w rzeczywistości występuje mnogość niesprawdzalnych do siebie bytów, czy byt jest z natury materialny, czy duchowy, czy w bycie występuje uporządkowanie, czy panuje w nim chaos. Często też terminu ontologia używa się zamiennie z wyrazem metafizyka, traktując oba te wyrazy jako synonimy. Jednakże uciera się głównie pod wpływem fenomenologów, inne rozumienie terminu ontologia, w którym nadaje mu się inny zakres niż terminowi metafizyka.
Od poł. XVIII w. o. była wyraźnie oddzielona od metafizyki. Podstawą podziału
teorii bytu na metafizykę i o. był aspekt aktualności (actus).
W filozofii terminu „metafizyka” używano w następujących znaczeniach:
teoria filozoficzna zawierająca sądy egzystencjalne (w opozycji do ontologii)
teoria filozoficzna obejmująca całość tego, co istnieje i pretendująca do ostatecznego poznania istoty rzeczywistego bytu i koniecznych związków między przedmiotami istniejącymi
pseudo naukowa doktryna zawierająca sądy o istnieniu bytów pozadoświadczalnych (kantyzm, neopozytywizm), względnie zbiór bezsensownych zdań, bo sensem zdania jest metoda jego weryfikacji ((neopozytywizm)
wszelka filozofia niedialektyczna, redukcjonistyczna i
mechanistyczna (Hegel, marksizm)
Etymologicznie słowo ontologia wywodzi się z języka greckiego. To on oznacza "to, co jest", "cokolwiek", a więc "ontologia" może oznaczać "naukę o wszystkim, co jest". Termin "ontologia" pojawił się w literaturze filozoficznej w XVII wieku. Po raz pierwszy użył tego słowa Rudolf Goclenius w słowniku filozoficznym.
Choć termin ontologia pojawił się dopiero w erze nowożytnej, już starożytni Grecy snuli rozważania nad istotą bytu. Pierwsi filozofowie - presokratycy - koncentrowali się na próbach rozwiązania tzw. zagadnienia arche, szukając odpowiedzi na pytanie co stanowi prazasadę i praprzyczynę rzeczywistości. Powstało wiele sprzecznych i wykluczających się odpowiedzi, co sprawiło, że zagadnienie arche straciło zainteresowanie na rzecz kwestii, które dziś określilibyśmy mianem humanistycznych. Zarówno sofiści jak i Sokrates koncentrowali swoje rozważania na etyce i innych kwestiach nie związanych bezpośrednio z teorią bytu. Dopiero dwaj najwięksi filozofowie starożytności - Platon i Arystoteles sprawili, że zagadnienia ontologiczne znalazły się w centrum rozważań filozoficznych. Platon, budując teorię idei, wprowadza do filozofii nową kategorię transcendencji, Arystoteles zaś stworzył dualizm materii i formy. Po Arystotelesie, w epoce hellenistycznej, nastąpił odwrót od kwestii przyrodniczych na rzecz etycznych.
Fenomenologowie nazywają ontologię wszelkie tzw. Dociekania istoty rzeczyw którym nadaje mu się