Wykład I - Zagadnienia tematyczne
Przedmiot badań KGF
środowisko przyrodnicze
…zespół elementów abiotycznych i
biotycznych powiązanych ze sobą
i wzajemnie na siebie
oddziaływujących…
krajobraz
…całość złożona z oddziaływujących
wzajemnie na siebie geokomponentów…
obejmuje człowieka oraz
efekty jego działalności…
…zewnętrzny wygląd fragmentu
powierzchni Ziemi…
krajobraz:
hierarchicznie zorganizowane lokalne układy czynników wszystkich państw przyrody (Rosenkranz 1850)
wyraz związków miedzy obiektami badanymi przez geografię (Hettner 1859-1941)
obszar, o swoistym sobie tylko właściwym zespole komponentów (Berg 1962)
całościowa charakterystyka regionu Ziemi (Humboldt 1769-1859)
przestrzenny i materialny wymiar rzeczywistości ziemskiej; oznacza kompleksowy system składający się z form rzeźby i wód, roślinności i gleb oraz skał i atmosfery (Zonneveld 1990)
złożony przestrzennie geokompleks o swoistej strukturze i wewnętrznych powiązaniach (Kondracki, Richling 1983)
Pierwotny - krajobraz wolny od wpływów antropopresji (pojęcie teoretyczne?)
Naturalny - krajobraz, w którym ewentualne przekształcenia wywołane działalnością człowieka nie naruszyły jego struktury materialnej i funkcjonalnej
Antropogeniczny- przekształcony lub „zbudowany” przez człowieka np.: miejski, przemysłowy, rolniczy… procesy naturalne zostały w nim zaburzone, na, tyle że przestały odgrywać decydującą rolę w jego funkcjonowaniu…
Kulturowy - elementy naturalne i antropogeniczne tworzą system funkcjonalno-kompozycyjny zapewniający ład i harmonię krajobrazu
GEOKOMPLEKS
relatywnie zamknięty fragment środowiska przyrodniczego, będący układem prawidłowo powiązanych komponentów, stanowiący całość dzięki zachodzącym w nim procesom i współzależnościom budujących go komponentów
przestrzenna jednostka przyrodnicza
w geografii fizycznej utożsamiany z krajobrazem
w kategoriach teorii systemów nazywany geo - lub ekosystemem
AKSJOMATYKA KRAJOBRAZOWA
Neff (1967)
Aksjomaty
Planetarny
…wszystkie zjawiska geograficzne są przyporządkowane Ziemi…
Krajobrazowy
…w każdym punkcie powierzchni Ziemi, elementy oraz komponenty znajdują się w różnorodnych, prawidłowo uporządkowanych związkach i wzajemnych zależnościach…
Chorologiczny
…wszystkie zjawiska geograficzne mają określone położenie geograficzne…
Tezy Geograficznym kontinuum
…wszystkie zjawiska i wszystkie regiony/krajobrazy/obszary/wycinki Ziemi znajdują się w ogólnoziemskim związku… - cyrkulacja, obieg wody itp.)
Geograficznych granicach
…granice w geograficznym kontinuum są liniami lub strefami przechodnimi, nie mają charakteru absolutnego…
Geograficznym przedmiocie
… w rzeczywistości geograficznej nie ma przedmiotu, który by nie posiadałby geograficznych właściwości położenia i związków przestrzennych…
Prieobrażenskij (1966) Zasady teoretyczne:
O powłoce geograficznej jako sferze wzajemnego przenikania i współdziałania atmo, lito-, hydro- i biosfery
O jedności ciągłości i nieciągłości powłoki krajobrazowej
O hierarchii kompleksów przyrodniczych wchodzących w skład powłoki geograficznej i ich jakościowej określoności
O kompleksie przyrodniczym jako wielokomponentowym systemie dynamicznym
O kompleksie przyrodniczym jako systemie wzajemnie oddziałujących części morfologicznych
Giereńczuk (1977) Postulaty
Postulat o realności kompleksów i ich granicach, mówiący o tym, że wszystkie kompleksy przyrodnicze są realnymi strukturami przestrzennymi i takie też mają granice
Postulat nierównoznaczności komponentów, zakładający, że komponenty tworzące kompleksy przyrodnicze są nierównoznaczne, co do swej roli (komponenty: nadrzędne np. geologia, rzeźba, wody i podporządkowane np. gleby, roślinny)
Komponenty, tworzące kompleksy przyrodnicze układają się według strukturotwórczej roli w szereg: geologia, rzeźba, wody, atmosfera, gleby, rośliny, zwierzęta
Postulat o zgodności poziomów hierarchicznych (ranga procesów egzo- i endogenicznych)
Forman, Godron (1986) Zasady ekologii krajobrazu
Krajobrazy są heterogeniczne i różnicują się strukturalnie i funkcjonalnie według potoków materii i energii między istniejącymi elementami krajobrazu: płatami, korytarzami i matrycami
Różnorodności biotycznej, w myśl której heterogeniczność krajobrazu rośnie proporcjonalnie do liczby gatunków roślin i zwierząt występujących w danym elemencie krajobrazowym
Dystrybucji substancji pokarmowych, zgodnie z którą prędkość obiegu materii mineralnej i organicznej między elementami krajobrazu zależy od intensywności potoków w tych elementach
Różnorodność krajobrazowa determinuje wzrost obiegu materii i energii
Krajobrazowej stabilności, mówiącej o odporności krajobrazu na działanie czynników zewnętrznych i zdolności do powrotu do stanu pierwotnego
(ekwifinalność- ten sam stan końcowy, odmienne warunki i procesy, stałość- niezmienność systemu w danym czasie, bezwładność- zmiana struktury i funkcjonowania po pewnym czasie trwania zakłócenia, odporność- progowa wartość, przy której system nie zmienia się , zmiany są odwracalne jeśli bodziec zaniknie, elastyczność- tempo, stopień po którym system jest odtwarzany po zakończeniu zakłócenia )
Podsumowanie
Krajobraz jest realnym przejawem zróżnicowania przyrody
Efektem tego zróżnicowania jest mozaika krajobrazowa, będąca kompozycją elementów strukturalno-funkcjonalnych krajobrazu różnej skali i rangi
Jako złożony materialno-energetyczny system funkcjonuje na poziomie topicznym
System czterowymiarowy (zróżnicowany strukturalnie, funkcjonalnie, przestrzennie i czasowo)
Dostarcza bodźców wizualnych (multisensorycznych)
Literatura podstawowa !!!!!
Richling A., Solon J., 2002, Ekologia krajobrazu, PWN, Warszawa
Kondracki J., 2006, Podstawy regionalizacji fizycznogeograficznej, PWN, Warszawa
Literatura uzupełniająca
Malinowska E., et all., 2004, „Geoekologia i ochrona krajobrazu” Leksykon, UW, Warszawa