WYŻSZA SZKOŁA HUMANISTYCZNA
IM. KRÓLA STANISŁAWA LESZCZYŃSKIEGO
Wydział Nauk Społecznych
Kierunek studiów - pedagogika
Studia II stopnia
Zadania i organizacja kurateli sądowej
Anna Bednarek
Nr albumu 4991
Leszno 2009
Instytucja kuratora sądowego stanowi istotne ogniwo w systemie opieki i profilaktyki społecznej.
Ustawa nie zawiera expressis verbis definicji pojęcia „kurator sądowy”. Należy jednak przyjąc, że:
kurator zawodowy - to pracownik merytoryczny sądu o zadaniach określonych ustawowo, w odróżnieniu od pracowników administracyjnych sadu, czyli urzędników biurowych. Kurator zawodowy wykonuje czynności określone w art. 1 ustawy, które mają charakter merytoryczny, a nie administracyjny,
kurator sądowy - to osoba powołana przez prezesa sądu rejonowego do społecznego pełnienia w zespole kuratorskim funkcji, określonych przez kierownika tego zespołu
Art. 2. 1. Ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych:
Kuratorami sądowymi są:
zawodowi kuratorzy sądowi, zwani dalej „kuratorami zawodowymi”,
społeczni kuratorzy sądowi, zwani dalej „kuratorami sądowymi”,
Kuratorzy sądowi wykonujący orzeczenia w sprawach karnych dla dorosłych, wykonujący orzeczenia w sprawach rodzinnych i nieletnich są kuratorami rodzinnymi.
Zawód kuratora sądowego ma wyraźnie usługowy charakter. W Polsce wyodrębnił się on za zapotrzebowanie wymiaru sprawiedliwości, stąd też kuratela sądowa jest u nas merytorycznie i organizacyjnie integralnie związana z sądem. Zakres czynności zawodowych kuratora jest zatem określony potrzebami sądu oraz zadaniami wynikającymi z nadzoru kuratorskiego. Zakres czynności wynikających z funkcji wewnętrznej, wyznaczają z jednej strony etapy postępowania jurysdykcyjnego, z drugiej zaś - struktura organizacyjna sądu. Pierwsze nazywamy czynnościami wspomagającymi sąd w fazie postępowania wyjaśniającego, rozpoznawczego i wykonawczego. Drugie - czynnościami organizacyjnymi związanymi z pracą zespołu kuratorskiego, tj. organizacją pracy, samokształceniem, wewnętrzną kontrolą merytoryczną i oceną efektywności.
Praca kuratora sądowego jest przede wszystkim działalnością resocjalizacyjną w skali jednostki. Polega ona na specyficznych oddziaływaniach na podopiecznego, w celu modyfikowania jego zachowań, systemu wartości i postaw. Celowi temu najlepiej służy metoda indywidualnych przypadków, która obejmuje: postępowanie diagnostyczne, którego wynikiem jest diagnoza, opracowanie projektu resocjalizacji jednostki, znajomośc warunków środowiskowych oraz możliwości ich przekształcania oraz resocjalizację przypadki, tj. realizację projektu. Metoda indywidualnych przypadków polega na bezpośrednim wpływie kuratora na osobę wychowanka, co wiąże się z nawiązaniem osobistych kontaktów i budowaniem więzi emocjonalnej, który mają charakter wychowawczy bądź korekcyjny oraz na udostępnieniu podopiecznemu świadczeń społecznych, czyli umożliwieniu mu korzystania z pomocy oferowanej przez środowisko lokalne.
Kurator sądowy wykonuje swoje zadania w środowisku podopiecznych, także na terenie zamkniętych zakładów i placówek ich pobytu, w szczególności na terenie zakładów karnych, placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz leczniczo-rehabilitacyjnech. Za podopiecznych uważa się osoby, których dotyczy postępowanie.
Czynności zawodowe kuratora wynikają z funkcji zewnętrznej i wewnętrznej sądu. Są one związane z realizacją nadzoru kuratorskiego oraz kształtowaniem środowiska, w którym funkcjonują podopieczni kuratora oraz ich rodziny. Czynności zawodowego kuratora sądowego zostały podzielone na cztery grupy:
Czynności wspomagające sąd,
czynności organizacyjne,
czynności resocjalizacyjne,
czynności profilaktyczne.
Czynności związane z procesem sądowym tworzą największą grupę w systemie czynności składających się na zawód kuratora sądowego. Tradycyjnie w postępowaniu wyjaśniającym kurator na zlecenie sądu przeprowadza wywiad środowiskowy. Jednak dane te nie stanowią wystarczającej podstawy do podjęcia odpowiednich decyzji przez sąd. Powinno się podejmowac również czynności diagnostyczne. Ich celem powinno być wszechstronne rozpoznanie sytuacji wychowawczej dziecka. . Chodzi tu o diagnozę środowiska rodzinnego i rówieśniczego, sytuacji szkolnej, poziomu przystosowania społecznego, form zaburzeń w socjalizacji itp. Na podstawie diagnozy kurator może proponowac środki zawarte w ustawie, adekwatne do sytuacji dziecka.
Zadania kuratora sądowego:
zadania wychowawczo-resocjalizacyjne
zadania diagnostyczne
zadania profilaktyczne
zadania kontrolne
Zadania o charakterze wychowawczo - resocjalizacyjnym kuratorzy dla dorosłych
wykonują w formule dozoru, sprawując go nad skazanymi prawomocnymi wyrokami
sądów, którym :
-warunkowo zawieszono kary pozbawienia wolności,
-warunkowo zwolniono z odbycia części kary pozbawienia wolności odbywanej
w zakładzie karnym,
-określono karę pozbawienia wolności wraz z dozorem kuratora i warunkowo umorzono
postępowanie.
Nadrzędnym elementem podejmowanych czynności wychowawczo - kontrolnych jestzasada indywidualizacji stosowanych oddziaływań. Kurator podejmując czynności w ramach dozoru wpływa na zmianę układu relacji w jego środowisku, przeorientowuje nie tylko stosunek podopiecznego do środowiska, ale równocześnie przekonuje jego otoczenie do
dania mu szansy, pomocy, nie wykluczając go ze społeczeństwa.
Zadania diagnostyczne w przypadku kuratorów dla dorosłych są związane bezpośrednio z przeprowadzaniem wywiadów środowiskowych, przede wszystkim zlecanych na podstawie art. 214 § 1 i 2 kpk. Istotą tego wywiadu jest zebranie informacji dotyczących nie tylko warunków materialnych i sytuacji życiowej, ale przede wszystkim informacji dotyczących rzeczywistości szkolnej i zawodowej oraz stanu zdrowia.
Zadania kontrolne związane są przede wszystkim z czynnościami, które podejmują kuratorzy w ramach nadzoru nad wykonywaniem kary ograniczenia wolności. Kuratorzy kontrolują prace podopiecznych, zakłady pracy w których wykonywana jest kara ograniczenia wolności oraz ponaglają skazanych uchylających się od wykonywania nałożonych przez sąd obowiązków, pozyskują nowe zakłady pracy dla
skazanych. Funkcje kontrolne wynikają również z nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń sądów bez ustanowionego dozoru kuratora, gdzie kurator kontroluje sposób realizowania
nałożonych obowiązków i informuje sąd w ustalonych zarządzeniem terminach,
zachowaniu podsądnego.
Do zadań kuratorskich ośrodków pracy z młodzieżą (te ośrodki i kurator sądowy to także instytucje resocjalizacyjne o charakterze otwartym) należy wdrażanie do przestrzegania zasad współżycia społecznego i porządku publicznego oraz kształtowanie właściwego stosunku do nauki i pracy, a także pobudzanie zainteresowań i rozwijanie uzdolnień przez udzielanie pomocy w usuwaniu zaniedbań wychowawczych, podnoszenie poziomu kultury osobistej, wyrabianie i utrwalanie nawyków pracy społecznie użytecznej, udzielanie pomocy w nauce przy zdobywaniu przygotowanie zawodowego, organizowanie czasu wolnego, udzielanie pomocy w rozwiązywaniu trudności życiowych, udzielanie pomocy materialnej.
Kuratorskie ośrodki pracy z młodzieżą mają za zadanie zapewnienie nieletnim ze spraw karnych ciągłej opieki wychowawczej w okresie, gdy pozostają poza oddziaływaniami szkoły, a ze względu na warunki rodzinne pozbawieni są właściwej opieki i nadzoru. Ważne jest także to, by przedmiotem oddziaływań zespołu kuratorskiego był nie tylko nieletni, ale także jego środowisko rodzinne i rówieśnicze.
Aby móc działac skutecznie, należy cały tok postępowania rozumnie zaplanowac. W przypadku procesu resocjalizacji plan taki może być oparty tylko na dobrej diagnozie przypadku, do której dochodzi się przez dokładne i obiektywne poznanie podopiecznego. W wyniku postępowania diagnostycznego uzyskuję się informacje dotyczące objawów zaburzeń, przyczyn zaburzeń, dlaczego podopieczny nie podporządkowuje się zasadom ładu społecznego, co mu w tym przeszkadza, w jakie sytuacje konfliktowe podopieczny jest uwikłany itp. Zbieranie tego typu danych stanowi I etap postępowania. Po zgromadzeniu pełnego materiału o podopiecznym, rozpoczyna się II etap postępowania diagnostycznego: analiza i interpretacja zebranego materiału.
Celem analizy i interpretacji danych jest sporządzenie diagnozy przypadku. Jest to III etap postępowania diagnostycznego. Diagnoza powinna w pełni wyświetlac rodzaj i zakres zaburzeń w zachowaniu oraz przyczyny i mechanizmy tych zaburzeń, a także powinna wskazywac na aktywa nieletniego, tzn. a to wszystko w organiźmie, psychice, osobowości i środowisku młodego człowieka, co może być pomocne w jego resocjalizacji. W postępowaniu diagnostycznym bierze się pod uwagę nie tylko samego nieletniego, lecz także jego środowisko rodzinne, towarzyskie, sąsiedzkie itp.
Praca prowadząca do ustalenia diagnozy przypadku jest trudna i wymaga ona stosowania różnych technik w celu zdobycia odpowiednich danych. Konieczne są tu wywiady środowiskowe, rozmowy kliniczne, przeprowadzone z różnymi osobami i w różnych okolicznościach oraz obserwacja nieletniego i jego środowiska. Nierzadko należy zasięgnąc pomocy psychologa, socjologa, lekarza czy innego specjalisty.
W oparciu o sporządzoną diagnozę przypadku, opracowuje się następnie projekt działań resocjalizujących dla nieletniego - IV etap. Zadaniem tego projektu jest określenie: co, jak i kiedy może czynic kurator w stosunku do nieletniego, jego rodziny i kolegów. Projekt powinien także uwzględniac możliwości zmian.
Orzeczenie sądu o zastosowaniu nadzoru kuratorskiego jest pierwszym elementem uruchamiającym cały proces postępowania resocjalizacyjnego. Podjęcie nadzoru powinno nastąpic nie później , niż 2 tygodnie po uprawomocnieniu się orzeczenia sądu o zastosowaniu nadzoru. Pierwszą czynnością kuratora sądowego powinno być przestudiowanie akt sprawy, w tym zapoznanie się z diagnozą stopnia wykolejenia społecznego i prognozą resocjalizacyjną. Kolejną czynnością powinno być nawiązanie kontaktu z podopiecznym i jego rodziną i opracowanie projektu działań wychowawczych. Równolegle z działaniami psychotechnicznymi kurator sądowy powinien organizowac społeczne środowisko nieletniego w środowisko wychowawcze. Konieczna jest tu współpraca z rodziną podopiecznego, wychowawcą klasy i nauczycielami. Diagnoza pod względem resocjalizacyjnym jest ostatnim elementem modelu kurateli sądowej. Powinna być podstawą postanowienia sądu o uchyleniu nadzoru, ewentualnej zmianie środka wychowawczego, lub odwołaniu środka.
Wykonując swe zadania kurator ma prawo do:
odwiedzania w godz. Od 7.00 - 22.00 osób objętych postępowaniem w miejscu ich zamieszkania lub pobytu, a także w zakładach zamkniętych,
żądania okazania przez osobę objętą postępowanie dokumentu pozwalającego na stwierdzenie jej tożsamości,
żądania niezbędnych wyjaśnień i informacji od podopiecznych objętych dozorem, nadzorem,
przeglądania akt sądowych i sporządzania z nich odpisów oraz dostępu do dokumentacji podopiecznego i innych osób objętych postępowaniem,
żądania od policji oraz innych organów lub instytucji państwowych pomocy w wykonywaniu czynności służbowych.
Zawodowy kurator sądowy obowiązany jest do:
występowania w uzasadnionych wypadkach z wnioskiem o zmianę lub uchylenie orzeczonego środka,
przeprowadzania na zlecenie sądu lub sędziego wywiadów środowiskowych,
współpracy z właściwym samorządem i organizacjami społecznymi, które statutowo zajmują się opieką, wychowaniem, resocjalizacją, leczeniem i świadczeniem pomocy społecznej w środowisku otwartym,
organizacji i kontroli pracy podległych kuratorów społecznych oraz innych osób, uprawnionych do wykonywania dozorów lub nadzorów,
sygnalizowania sądowi przyczyn przewlekłości postępowania wykonawczego lub innych uchybień w działalności pozasądowych podmiotów wykonujących orzeczone środki.
Organizacja kuratorskiej służby sądowej
Kuratorską służbę sądową na obszarze właściwości sądu okręgowego stanowią zawodowi kuratorzy sądowi. Nadzór nad działalnością kuratorów sądowych wykonuje kurator okręgowy, z zastrzeżeniem określonych w ustawie uprawnień sądu lub prezesa sądu.
Kuratora okręgowego powołuje, na 6-letnią kadencję, prezes sądu okręgowego spośród kandydatów wybranych przez okręgowe zgromadzenie kuratorów ze swego grona, bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy członków zgromadzenia.
W wypadku niedokonania wyboru kandydatów przez dwa kolejne zgromadzenia kuratorów, prezes sądu okręgowego powołuje samodzielnie kuratora okręgowego. Kurator okręgowy może być powołany na kolejne kadencje. Prezes sądu okręgowego odwołuje kuratora okręgowego, jeśli zrzekł się funkcji, a po zasięgnięciu opinii okręgowego zgromadzenia kuratorów - jeśli nie wypełnia obowiązków nałożonych przez ustawę. Prezes sądu okręgowego, na wniosek kuratora okręgowego, może powołać zastępcę kuratora okręgowego dla dorosłych i zastępcę kuratora okręgowego rodzinnego, a jeżeli uzna to za wystarczające - jednego zastępcę kuratora okręgowego. Kuratorem okręgowym i jego zastępcą może być ten, kto:
1) posiada co najmniej 7-letni staż pracy kuratorskiej,
2) posiada stopień kuratora specjalisty, a wyjątkowo - stopień starszego kuratora zawodowego,
3) wyróżnia się umiejętnościami w zakresie zarządzania i kierowania.
Kuratorowi okręgowemu po upływie kadencji oraz zastępcy kuratora okręgowego po odwołaniu przysługuje prawo powrotu do pracy w zespole kuratorskiej służby sądowej, w którym pracował bezpośrednio przed powołaniem na stanowisko kuratora okręgowego.
Kurator okręgowy odpowiada przed prezesem sądu okręgowego za funkcjonowanie kuratorskiej służby sądowej w okręgu. Reprezentuje kuratorów sądowych wobec prezesa sądu okręgowego i organów kolegialnych sądu. Do zakresu działania kuratora okręgowego w szczególności należy:
1) wykonywanie działań niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania kuratorskiej służby sądowej w okręgu,
2) koordynowanie działalności kuratorów sądowych na terenie swego działania,
3) reprezentowanie kuratorskiej służby sądowej na zewnątrz,
4) nadzór nad pracą kierowników zespołów kuratorskiej służby sądowej,
5) kontrola i ocena pracy kuratorów sądowych, aplikantów kuratorskich oraz przeprowadzanie wizytacji i lustracji; w uzasadnionych wypadkach dokonanie kontroli i oceny pracy kuratora lub aplikanta kurator okręgowy może zlecić kierownikowi zespołu kuratorskiej służby sądowej,
6) udział w planowaniu i nadzór nad wydatkowaniem środków przeznaczonych dla kuratorów sądowych i ośrodków kuratorskich,
7) przygotowanie planu etatów kuratorskich i obsługi administracyjnej w okręgu oraz projektu rozdziału etatów pomiędzy poszczególne jednostki,
8) opiniowanie kandydatów na aplikantów kuratorskich,
9) występowanie z wnioskami kadrowymi dotyczącymi kuratorów zawodowych w okręgu,
10) nadzór merytoryczny nad ośrodkami kuratorskimi,
11) organizowanie szkoleń kuratorów zawodowych w okręgu,
12) nadzór nad udzielaniem pomocy postpenitencjarnej,
13) określanie szczegółowych zakresów obowiązków zastępcy kuratora okręgowego oraz kierowników zespołów kuratorskiej służby sądowej i przedstawianie ich do zatwierdzenia prezesowi sądu okręgowego,
14) rozpoznawanie skarg i wniosków dotyczących czynności kuratorów sądowych w okręgu,
15) wykonywanie innych czynności zleconych przez prezesa sądu okręgowego.
Do obsługi kuratora okręgowego i jego zastępców, przy wykonywaniu ich zadań ustawowych, prezes sądu okręgowego wyznacza urzędników lub innych pracowników sądu okręgowego. Prezes sądu okręgowego może, na wniosek kuratora okręgowego, delegować do sądu okręgowego kuratora z sądu rejonowego z danego okręgu sądowego w celu udzielania kuratorowi okręgowemu pomocy przy wykonywaniu zadań.
W sądzie rejonowym tworzy się zespoły kuratorskiej służby sądowej, zwane dalej "zespołami", wykonujące orzeczenia w sprawach karnych oraz w sprawach rodzinnych i nieletnich. W wypadku gdy powołanie 2 lub więcej zespołów byłoby niecelowe, prezes sądu okręgowego powołuje jeden zespół wykonujący orzeczenia w sprawach karnych, rodzinnych i nieletnich.
Kierownika zespołu powołuje i odwołuje prezes sądu okręgowego na wniosek kuratora okręgowego, po zasięgnięciu opinii prezesa sądu rejonowego. Prezes sądu okręgowego powołuje na stanowisko kierownika zespołu osobę wyróżniającą się zdolnościami organizacyjnymi, która ponadto posiada:
1) co najmniej 5-letni staż pracy kuratorskiej,
2) stopień kuratora specjalisty, a w wyjątkowym wypadku stopień starszego kuratora zawodowego.
Do obowiązków kierownika zespołu należy wykonywanie działań niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania kuratorskiej służby sądowej w zakresie działań zespołu, a w tym:
1) koordynowanie zadań kuratorów zespołu,
2) udział w planowaniu i nadzór nad wydatkowaniem środków finansowych przeznaczonych dla kuratorów sądowych,
3) przedstawianie kuratorowi okręgowemu wniosków i opinii dotyczących awansowania kuratorów zawodowych zatrudnionych w zespole oraz w zakresie zatrudniania kandydatów do pracy,
4) opiniowanie wniosków zawodowych kuratorów sądowych dotyczących ich przeniesienia,
5) określanie zakresu obowiązków kuratorów zawodowych zespołu,
6) organizowanie działalności kuratorów społecznych,
7) przedstawianie prezesowi sądu rejonowego wniosków o powołanie i odwołanie kuratorów społecznych,
8) przeprowadzanie szkoleń kuratorów społecznych,
9) zatwierdzanie wniosków dotyczących ryczałtów kuratorów sądowych,
10) nadzorowanie terminowości wykonywania obowiązków przez kuratorów sądowych,
11) wyznaczanie patronów dla aplikantów kuratorskich,
12) sporządzanie sprawozdań i informacji o działalności zespołu,
13) koordynowanie obsługi biurowej zespołu,
14) reprezentowanie zespołu na zewnątrz,
15) współdziałanie z prezesem sądu rejonowego.
Kierownik zespołu wykonuje obowiązki kuratora w wymiarze umożliwiającym należyte wykonywanie zadań, o których mowa w ust. 1.
Czynności z zakresu obsługi biurowej zespołu wykonują pracownicy wydziałów sądu rejonowego, na rzecz których zespół wykonuje zadania. Prezes sądu rejonowego może utworzyć sekretariat zespołu. W przypadku utworzenia sekretariatu, o którym mowa w ust. 2, jego pracami kieruje kierownik zespołu.
Gromek K., Kuratorzy sądowi. Komentarz, Wyd. LexisNexis, Warszawa 2005, s. 46.
Pytka L., Pedagogika resocjalizacyjna, Akademia Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej, Warszawa 2005, s. 265.
Kozaczuk F., Urban B., Profilaktyka i resocjalizacja młodzieży, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2004, s. 217.
Pytka L., Pedagogika resocjalizacyjna, op. cit., s. 268.
Gromek K., Kuratorzy sądowi. Komentarz, opi.cit., s. 49.
Pytka L., Pedagogika resocjalizacyjna, op. cit., s. 266.
Jedynak T., Kuratorska służba sądowa - przeciwdziałanie niedostosowaniu społecznemu w warunkach
wolnościowych, w: Kościelak R. red, Problem niedostosowania społecznego - oddziaływania w warunkach
wolnościowych i w izolacji penitencjarnej, Wydawnictwo PAP, Słupsk 2006, s. 123.
Czapów Cz., Wychowanie resocjalizacyjne, PWN, Warszawa 1978.
Kozaczuk F., Urban B., Profilaktyka i resocjalizacja młodzieży, op.cit., s. 218-219.
Kusztal J., System resocjalizacji młodzieży niedostosowanej społecznie w Polsce i w Niemczech, Wyd. WAM, Kraków 2008, s. 106.
Gromek K., Kuratorzy sądowi. Komentarz, opi.cit., s. 98-99.
Gromek K., ibidem, s. 191.
art. 36 Ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych. (Dz. U. z dnia 12 września 2001 r.)
art. 37 Ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych. (Dz. U. z dnia 12 września 2001 r.)
art. 38 Ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych. (Dz. U. z dnia 12 września 2001 r.)
art. 39 Ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych. (Dz. U. z dnia 12 września 2001 r.)
art. 40 Ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych. (Dz. U. z dnia 12 września 2001 r.)
art. 41 Ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych. (Dz. U. z dnia 12 września 2001 r.)
art. 42 Ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych. (Dz. U. z dnia 12 września 2001 r.)