Czynniki zewnętrzne prowadzą do przekształceń w gospodarce światowej jako całości. Występują tendencje do liberalizacji wymiany handlowej - stwarza się lepsze warunki (obniżanie podatków, mniejsze cła). Czynniki zew. oddziałują głównie na kraje małe i słabo rozwinięte, muszą one bowiem przystosować się do tych wymogów. Liberalizacja dokonuje się na forum międzynarodowym GATT/WTO. W drodze negocjacji ustalane są nowe decyzje, w których biorą udział przedstawiciele wszystkich państw członkowskich. Jednakże główny głos mają: Stany Zjednoczone, Japonia, UE. Ta trójka głównie dyktuje warunki, a reszta albo się podporządkuje albo nie. Jeśli nie, tym samym mniejsze państwa eliminują się z międzynarodowej gry rynkowej.
2) Wielkie odkrycia geograficzne - należy patrzeć z punktu widzenia poszerzenia i powiększenia się rynków zbytu. Znaczenie tych odkryć przejawiło się w wieku XIX i XX - czyli w momencie kiedy pojawiły się nadwyżki produkcyjne( głównie w Anglii)- wtedy tereny np. Ameryki Pd. stały się atrakcyjnym rynkiem zbytu.
3) Rozwój techniki ( 3 dziedziny):
Rozwój maszyn i urządzeń - efekt: wzrost wydajności pracy i wzrost skali produkcji. Pojawiają się większe możliwości i nadwyżki produkcyjne.
Rozwój środków transportu - przybliżają się rynki zaopatrzenia i zbytu. Koszty transportu przestają mieć znaczenie z punktu widzenia wymiany.
Rozwój przepływu informacji - dużo łatwiej jest nawiązywać kontakty i transakcje handlowe. Współcześnie umożliwia prowadzenie działalności handlowej w skali międzynarodowej. Sieci komputerowe ( decyzje dotyczące zarządzania) - natychmiastowy przepływ informacji. Prowadzi to do umiędzynarodowienia działalności handlowej i produkcyjnej.
Rozwój procesów integracji gospodarczej - ( po II wojnie światowej). Najwcześniej i w największym zakresie wystąpił w Europie Zach. W 57' roku podpisano Traktaty Rzymskie co doprowadziło do utworzenia EWG. Później powstają inne ugrupowania: 59' EFTA- Europejska Strefa Wolnego Handlu, 94' NAFTA- Północno Amerykańska Strefa Wolnego Handlu (w jej skład wchodzą USA, Kanada, Meksyk).
FORMA HANDLU:
Strefa wolnego handlu (najprostsza forma). Integrujące się kraje znoszą bariery i ograniczenia w przepływie towarów i usług pomiędzy sobą, zachowując jednocześnie autonomię w zakresie polityki handlowej wobec krajów trzecich.
2) Unia celna - znoszenie barier i ograniczeń w handlu i prowadzenie wspólnej polityki handlowej wobec krajów trzecich. ( EWG po 1 stycznia 70', kiedy zakończył się okres przejściowy)
3) Wspólny rynek - obok swobody przepływu towarów i usług występuje swoboda przepływu ludzi i kapitału - tzw. rynek 4 swobód. Taki wspólny rynek budowały kraje EWG na podstawie Jednolitego Aktu Europejskiego z 87' roku.
4) Unia walutowa - następuje ścisła koordynacja bądź unifikacja polityki monetarnej i walutowej pomiędzy krajami członkowskimi. Np. wprowadzenie wspólnej waluty( obecnie 12 krajów członkowskich UE).
5) Unia gospodarcza - ścisła koordynacja bądź unifikacja polityki gospodarczej w krajach członkowskich.
6) Unia polityczna - integracja gospodarcza, wspólne prowadzenie polityki w zakresie bezpieczeństwa zewn. i polityki zagranicznej (np. powołanie wspólnych sił zbrojnych). Do tej pory nie udało się stworzyć takiej formy integracji.
Niemal wszystkie ugrupowania funkcjonują w strefie wolnego handlu.
Jaki wpływ wywarły procesy integracji w skali międzynarodowej?
- integracja ma charakter regionalny. Wywołuje efekt znacznego wzrostu obrotów pomiędzy krajami członkowskimi ( efekt kreacji i przesunięcia)- owocuje to wzrostem obrotów i powiązań gospodarczych.
- powstają duże jednolite rynki zbytu, co ma duże znaczenie dla firm z zewnątrz.
Rozwój działalności korporacji międzynarodowych - firmy, które prowadzą działalność przynajmniej w dwóch krajach świata.( jakie to ma znaczenie dla rozwoju powiązań międzynarodowych?)- działalność inwestycyjna wywołuje znaczny wzrost powiązań kapitałowych, technologicznych, produkcyjnych. Na korporacje międzynarodowe przypada 40% obrotów handlu światowego. Wysoką dynamikę poprzez wartość inwestycji bezpośrednich obserwujemy na początku lat 80-tych.
Wojny, konflikty (polityczne i gospodarcze) - wydarzenia te przyczyniają się do rozwoju powiązań, doprowadzają do zmiany sił w układzie międzynarodowym.
Zasady organizujące gospodarkę światową: generalnie oddziaływanie może odbywać się za pomocą 3 rodzaju sił:
Siły gospodarcze ( najbardziej prawidłowe):
dany kraj może wywierać wpływ na inne kraje ze względu na swój potencjał, udział w handlu zagranicznym itd.
może to też wynikać z roli waluty na rynkach międzynarodowych. Jeżeli waluta jest poszukiwana na różnych rynkach to rola takiego kraju wzrasta. Może oddziaływać przez zmianę popytu, podaży pieniądza, nakładać pewne ograniczenia.
posiadanie dużego chłonnego rynku zbytu. Kontakty z takim państwem są bardzo poszukiwane przez inne państwa- inne kraje, słabsze, będą musiały się podporządkować.
Siła polityczna - często powiązana jest z nią siła militarna. Daje duże możliwości wywierania wpływu na gospodarkę międzynarodową.
Oddziaływanie miękkie - za pomocą wzorców kulturowych. Inne społeczeństwa przejmując wzorce kulturowe danego kraju zaczynają zgłaszać popyt na jego dobra i usługi. Przed II wojną światową popularny był Europejski Model Konsumpcji, obecnie Model Konsumpcji Amerykańskiej. Oddziaływanie soft jest bardzo przyjemne w odbiorze. Tendencja do ujednolicenia się modelu w skali świata.
W zależności od tego jaki typ sił dominuje w gospodarce światowej możemy wyróżnić:
Układ monocentryczny - reguły gry ustalane są przez jeden kraj lub grupę krajów o jednolitej polityce.(tradycyjny system gospodarki światowej i gosp. po II wojnie światowej)
Układ policentryczny - kilka ośrodków oddziaływania reprezentowanych przez kraje lub grupę krajów.(okres międzywojenny i współcześnie).
Z punktu widzenia dominującego układu sił:
Hegemonia - oddziaływanie siłą polityczną i militarną(niekiedy). Hegemon egzekwuje korzystny dla siebie układ za pomocą siły politycznej. Siła polityczna jest pierwotna, później dopiero gospodarka dostosowuje się do hegemona.(np. ZSRR i kraje satelickie).
Układ dominacji - kategoria czysto gospodarcza. Oddziaływanie wynika z siły gospodarczej(potencjał, waluta, rynek). Kraje słabsze dostosowują się do wymagań kraju silniejszego - dostosowują swoją produkcję, którą akceptuje kraj silniejszy.
Układ współzależności - polegający na ukształtowaniu szerokich i głębokich powiązań pomiędzy gospodarkami najsilniejszych krajów. Podmioty są bardzo silnie ze sobą powiązane: związki handlowe, kapitałowe, technologiczne.
Współzależność niekontrolowana - sytuacja kiedy mamy symetrię w potencjale gospodarczym elementów takiego układu i zbliżony poziom otwartości tych gospodarek(USA, UE, Japonia). Potencjał tych podmiotów powoduje to, że są w stanie dyktować warunki, jednak żaden z nich sam nie jest w stanie wymusić liberalizacji produkcji w pewnej dziedzinie.
Współzależność kontrolowana - u jej podstaw leżą umowy międzynarodowe. Konieczność współdziałania wynika z umów i traktatów międzynarodowych.( Unia Europejska).
Układ przywództwa - może występować obok pozostałych 3 układów. Dany kraj lub grupa krajów gotów jest poświęcać swoje krótkookresowe cele i ponosić krótkookresowe koszty aby w długim okresie zachować rolę przywódcy politycznego (USA).
ETAPY W ROZWOJU GOSPODARKI ŚWIATOWEJ.
Początkowo kiedy jeszcze nie było mowy o gospodarce światowej.(1)etap powiązań o charakterze lokalnym(od starożytności do wieku XV- odkrycia geograficzne). Powiązania handlowe w skali światowej miały niewielkie znaczenie.(2)okres przejściowy - XV w. do rozwiniętej produkcji towarowej XIX w. Charakteryzował się pewnym rozwojem powiązań handlowych( handel morski) ale związki te miały charakter nietrwały. Tak więc nastąpił wzrost roli handlu ale powiązania były nietrwałe.
Pierwszy z zasadniczych etapów: Tradycyjny system gospodarki światowej ( II poł. XIX w. do wybuch I wojny światowej - 1914). Dominacja gospodarki Wielkiej Brytanii, która była najsilniejszą gospodarką i wywierała silny wpływ na pozostałe kraje. Jednocześnie kraje Europy Zach. Miały silną pozycję(potencjał i udział w handlu). W ramach tego etapu kraje:
o rozwiniętej produkcji przemysłowej: GB, Francja, Niemcy, po części Holandia, Belgia i Stany Zjednoczone.
O charakterze surowcowo-rolniczym- kolonie i terytoria krajów europejskich ale także państwa Europy środkowej i wschodniej, np. cesarstwo rosyjskie.
Struktura tradycyjnego międzynarodowego podziału pracy w latach 1870-1937.
Kraje |
Produkcja przemysłowa |
Eksport |
|||||||
|
|
Ogółem |
Towarów przemysłowych |
||||||
|
1870 |
1913 |
1937 |
1876/1870 |
1913 |
1937 |
1876/1870 |
1913 |
1937 |
Europa Zachodnia w tym: |
68,0 |
49,0 |
43,0 |
48,0 |
52,0 |
45,0 |
85,0 |
76,0 |
67,0 |
Wielka Brytania |
32,0 |
14,0 |
10,0 |
20,0 |
15,0 |
12,0 |
38,0 |
25,0 |
18,0 |
Niemcy |
13,0 |
16,0 |
13,0 |
11,0 |
13,0 |
9,0 |
---------- |
22,0 |
19,0 |
Francja |
10,0 |
6,0 |
5,0 |
11,0 |
8,0 |
5,0 |
17,0 |
12,0 |
6,0 |
Ameryka Północna w tym: |
24,0 |
38,0 |
42,0 |
12,0 |
15,0 |
18,0 |
4,0 |
11,0 |
20,0 |
Stany Zjednoczone |
23,0 |
36,0 |
40,0 |
11,0 |
14,0 |
15,0 |
4,0 |
10,0 |
17,0 |
Japonia |
------- |
1,0 |
4,0 |
--------- |
1,5 |
5,0 |
--------- |
1,3 |
50 |
1913 - gospodarka GB przestała być najsilniejsza. Z punktu widzenia produkcji przemysłowej Niemcy posiadały najsilniejszą gospodarkę. Pod koniec tego okresu udział Europy malał a część potencjału, którą straciła Wielka Brytania przejęły Stany Zjednoczone. Jeżeli chodzi o eksport zmiany szły zgodnie z tendencjami ale w mniejszym stopniu. Przewaga krajów europejskich zmniejsza się głównie kosztem Wielkiej Brytanii.
Wybuch I wojny światowej - wpływa ona na zmianę układu sił, nasila tendencje obserwowane w wieku XIX. Skutki polityczno-gospodarcze wojny:
Gospodarcze: przynosi wzrost potencjału gospodarki amerykańskiej i osłabienie Europy - związane ze zniszczeniami wojennymi, które dotknęły Niemcy, Francje, Wielką Brytanie, oraz z kontrybucjami. Pojawił się ogromny popyt Europy na uzbrojenie, odzież i żywność amerykańską(1914-1917). Ameryka produkowała na rzecz krajów Europy co wywołało podkręcenie koniunktury dla gospodarki amerykańskiej. Poza tym w skutek blokady morskiej kraje europejskie zostały odcięte od wymiany handlowej ze swoimi koloniami, co wykorzystały Stany Zjednoczone lokując tam swój potencjał i wpływy.
WYKŁAD 2 MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE 09-10-2002