Prawo karne i prawo wykroczeń - dr Tomasz Suski

2 kwietnia 2016 roku

Prawo karne jest to zespół norm prawnych określających czyny społecznie szkodliwe zwane przestępstwami, zasady odpowiedzialności za te czyny oraz kary, środki karne i zabezpieczające stosowane wobec ich sprawców.

Prawo karne jest to zbiór ustanowionych przez państwo przepisów prawnych, które określają jakie zachowania człowieka stanowią czyny zabronione jako przestępstwa, ustalający zasady odpowiedzialności karnej za te czyny i regulujący stosowanie sankcji w postaci kar lub innych środków wobec sprawców przestępstw.

Prawo karne jest to zespól przepisów określających stosowanie kar lub innych środków za popełnienie przestępstwa. To zespól norm służących ochronie społeczeństwa przed przestępstwami, majacych na celu zwalczanie przestępstw, zapobieganie im przy pomocy kar i innych środków.

Źródła prawa karnego:

0. Konstytucja RP

0. ustawa kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 roku

0. kodeks postępowania karnego

0. kodeks karny wykonawczy

0. kodeks karny skarbowy

0. kodeks wykroczeń

0. ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich

0. ustawa o świadku koronnym

0. ustawa o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego

Źródła prawa międzynarodowego w zakresie prawa karnego:

0. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950 roku uchwalona przez członków Rady Europy

0. Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych z dnia 16 grudnia 1966 roku uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ (Polska ratyfikowała go w 1977 roku)

Funkcje prawa karnego:

0. funkcja ochronna - celem prawa karnego jest ochrona dóbr przed czynami zabronionymi

0. funkcja gwarancyjna - prawo karne to gwarancja niedoznania żadnych represji w przypadku niepopełnienia przestępstwa

0. funkcja sprawiedliwościowa - opiera się na poczuciu sprawiedliwości

0. funkcja kompensacyjna - związana z naprawieniem szkody wyrządzonej przestępstwami. Przejawem tej funkcji jest określony w art. 4 kk środek karny w postaci nałożenia obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za krzywdy.

Budowa kodeksu karnego:

Kodeks karny składa się z trzech części:

• część ogólna - zawiera przepisy określające zasady odpowiedzialności karnej, formy popełnienia przestępstw, okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną, kary i środki karne, zasady wymiaru kar i środków karnych, powrót sprawcy do przestępstwa, środki związane z podaniem sprawcy próbie, zbieg przestępstw, łączenie kar i środków karnych, środki zabezpieczające, przedawnienie, zatarcie skazania

• część szczególna - zawiera przepisy, które odnoszą się do określonych przestępstw

• część wojskowa - zawiera ogólne szczegółowe przepisy odnoszące się do żołnierzy.

Zasady odpowiedzialności karnej:

0. zasada odpowiedzialności za czyn (art 1 § 1 kk) - odpowiedzialność karna ponosi ten kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

0. Zasada winy - winny jest ten, kto popełnia czyn zabroniony

0. zasada znikomej szkodliwości czynu -przestępstwa nie stanowi czyn zabroniony o znikomej społecznej szkodliwości.

0. Zasada humanitaryzmu (art. 3 kk) - kary oraz inne środki przewidziane w kodeksie stosuje się z uwzględnieniem zasad humanitaryzmu z poszanowaniem godności człowieka

0. zasada terytorialna (art. 5 kk) - stosowana jest wobec sprawców, którzy popełnili przestępstwa na terytorium RP. Jeżeli ustawa międzynarodowa nie stanowi inaczej ustawę stosuje wobec sprawców, którzy popełnili czyn zabroniony na polskim statku wodnym lub powietrznym

0. zasada odpowiedzialności indywidualnej - (art. 20 kk) - każdy współdziałający w czynie zabronionym odpowiada w sposób niezależny od odpowiedzialności innych osób współdziałających

0. zasada odpowiedzialności osobistej - nie można wykonywania kary przenieść na inna osobę

0. zasada nullum crimen sime lege - nie ma przestępstwa bez ustawy (art. 42 Konstytucji RP)

0. zasada domniemania niewinności - dopóki przestępca nie jest skazany prawomocnym orzeczeniem sądu domniemywa się że jest on niewinny.

7 maja 2016 roku

Przestępstwo jest to bezprawny, zawiniony, społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy czyn człowieka zabroniony przez obowiązującą ustawę jako zbrodnia lub występek.

Kryteria oceny społecznej szkodliwości czynu

W myśl art. 115 § 2 kk do kwantyfikatorów stopnia społecznej szkodliwości należą:

1. rodzaj i charakter naruszonego dobra,

2. rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody,

3. sposób i okoliczności popełnienia czynu,

4. waga naruszonych przez sprawcę obowiązków,

5. postać zamiaru,

6. motywacja sprawcy,

7. rodzaj naruszonych reguł ostrożności oraz stopień ich naruszenia.

Kwalifikacja przestępstw według kodeksu karnego:

1. kryterium wagi przestępstwa (art. 7 kk):

- zbrodnie - to czyny zagrożone kara pozbawienia wolności na okres nie krótszy od 3 lat albo karą surowszą (art. 7 § 2 kk). Można ją popełnić tylko umyślnie, bez znaczenia jest przy tym zamiar popełnienia przestępstwa.

- występki - to czyny zagrożone karą przekraczającą miesiąc pozbawienia wolności, miesiąc ograniczenia wolności lub grzywną powyżej 30 stawek dziennych albo powyżej 5 tysięcy złotych.

2. kryterium formy winy:

- przestępstwo umyślne np. zbrodnia

- przestępstwo nieumyślne np. występek - milczenie ustawy oznacza, że występki są umyślne.

3. kryterium czynu:

- przestępstwo z działania

- przestępstwo z zaniechania

Elementy przestępstwa:

1. podmiot przestępstwa (kto może popełnić przestępstwo) - może to być tylko osoba fizyczna, która ukończyła w chwili popełnienia czynu zabronionego 17 rok życia (art. 10 § 1 kk). Wyjątkowo odpowiedzialności karnej mogą podlegać nieletni, którzy ukończyli 15 rok życia

2. strona przedmiotowa - zalicz się do niej czyn, czas, miejsce czynu, sytuacje w jakiej czyn popełniono, sposób jego popełnienia

3. strona podmiotowa - obejmuje zjawiska psychiczne (zewnętrzne zachowanie sprawcy, stosunek psychiczny sprawcy do czynu)

4. przedmiot przestępstwa - przedmiotem przestępstwa są dobra prawne, w które godzi przestępstwo jako czyn społecznie szkodliwy np. życie, wolność, bezpieczeństwo, własność.

Formy popełnienia przestępstwa:

1. formy zjawiskowe

- sprawstwo (art. 18 § 1 kk) - odpowiada za sprawstwo ten, kto sam wykonuje czyn zabroniony albo wspólnie z inną osobą. Za sprawstwo odpowiada także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnianie innej osoby od siebie poleca jej wykonanie takiego czynu,

- współsprawstwo - polega na popełnieniu przestępstwa z inną osobą lub innymi osobami,

- podżeganie - polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia czynu zabronionego. Nakłanianie jest pojęciem szerszym niż namawianie. Nakłanianie nie musi więc polegać na używaniu słów,

- pomocnictwo - polega na ułatwieniu innej osobie popełnienia czynu zabronionego poprzez dostarczenie jej narzędzi, środka transportu, udzielania rady lub informacji itd.,

2. Formy stadialne to formy związanie z pojęciem tzw. pochodu przestępstwa. Elementami są:

- zamiar,

- przygotowanie,

- usiłowanie,

- dokonanie,

KARY I ŚRODKI KARNE

Kara to ujemna reakcja na przestępstwo bądź wykroczenie. Ma swój cel - zapobieganie popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia. Kara ma odstraszać, wychowywać, unieszkodliwiać.

Karami są:

1. grzywna

2. ograniczenie wolności - najkrócej miesiąc, najdłużej 2 lata, polega na:

- obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne,

- obowiązku pozostawania w miejscu stałego pobytu lub w innym wyznaczonym miejscu z zastosowaniem dozoru elektronicznego,

3. pozbawienie wolności - najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat

4. 25 lat pozbawienia wolności

5. Dożywotnie pozbawienie wolności

Środki karne to m.in.:

- pozbawienie praw publicznych

- zakaz zajmowania określonego stanowiska

- zakaz wykonywania określonego zawodu

- zakaz prowadzenia działalności związanych z wychowaniem, leczeniem, edukacja małoletnich lub opieką nad małoletnimi,

- zakaz przebywania w określonym środowisku lub miejscach,

- zakaz kontaktowania się i zbliżania się do określonych osób,

- zakaz wstępu na imprezę masową,

- zakaz uczestnictwa w grach hazardowych,

- nakaz opuszczenia określonego lokalu zajmowanego wraz z pokrzywdzonym,

- zakaz prowadzenia pojazdów

- świadczenie pieniężne,

- podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Kary na gruncie kodeksu wykroczeń (art. 18 kw):

1. areszt - trwa najkrócej 5 dni, najdłużej 30 dni. Kara wymierzana jest w dniach.

2. grzywna - wymierzana w wysokości od 20 zł do 5 tysięcy złotych, chyba że ustawa stanowi inaczej.

3. ograniczenie wolności - trwa najdłużej miesiąc. Ukarany m.in.: nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu, jest zobowiązany do wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne, ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.

4. nagana

Środki karne na gruncie kodeksu wykroczeń (art. 28 kw):

- zakaz prowadzenia pojazdów,

- przepadek przedmiotów,

- nawiązka,

- obowiązek naprawienia szkody,

- podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób.

Odpowiedzialność karna - to odpowiedzialność związana z przekroczeniem stworzonych przez instrumenty prawne pewnej granicy korzystania z rzeczy. Jest to konsekwencja naruszenia obowiązujących ustawowo zakazów lub nakazów. Polega na orzekaniu przez sądy sankcji przewidzianych w kodeksie karnym oraz przepisach karnych innych ustaw do których stosuje się przepisy określające zasadę odpowiedzialności, kary i środki karne oraz zasady ich wymierzania przewidziane w części ogólnej kodeksu karnego.

Zasady sądowego wymiaru kary:

1. zasada swobodnego uznania sędziowskiego w ramach ustawy - sąd wymierza karę według swojego uznania w granicach przewidzianych przez ustawę. Nie oznacza to dowolności w zakresie wymierzania kar,

2. zasada indywidualizacji kar - wyraża potrzebę dostosowania kary do konkretnego sprawcy,

3. zasada oznaczoności kary - wymierzona kara w wyroku skazującym musi być oznaczona co do rodzaju i wysokości.

Warunkowe umorzenie postępowania (art. 66 kk) następuje na okres próby, który wynosi od roku do 3 lat i biegnie od terminu uprawomocnienia się orzeczenia.

Sąd może warunkowo umorzyć postepowanie karne jeżeli:

- wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne,

- okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości,

- postawa sprawcy, który nie był karany za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, iż pomimo umorzenia postępowania będzie on przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.

Instytucji warunkowego umorzenia postępowania karnego nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.

Warunkowe zawieszenie wykonywania kary pozbawienia wolności (art. 69 kk) - sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności orzeczonej w wymiarze nieprzekraczającym roku, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa nie był skazany na karę pozbawienia wolności.

Zawieszając wykonanie kary sąd bierze pod uwagę przede wszystkim postawę sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa.

Zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności następuje na okres próby, który wynosi od roku do 3 lat.

Zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności sąd zobowiązuje lub może zobowiązać skazanego do:

- informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,

- przeproszenia pokrzywdzonego,

- wykonywania pracy zawodowej,

- nauki,

- poddania się terapii uzależnień,

- poddania się psychoterapii, psychoedukacji,

- powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,

- powstrzymania się od kontaktów z pokrzywdzony,

- opuszczenia lokalu zajmowanego wraz z pokrzywdzonym.

Warunkowe zwolnienie z wykonania kary pozbawienia wolności polega na tym, że skazanego na tę karę sąd może warunkowo zwolnić z odbywania reszty kary.

Przedawnienie - karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło:

- 30 lat - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa,

- 20 lat - gdy czyn stanowi inną zbrodnię,

- 15 lat - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat,

- 10 lat - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata,

- 5 lat - gdy chodzi o pozostałe występki

- przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.

Zatarcie skazania (art. 106 kk) - w przypadku skazania na karę pozbawienia wolności lub karę 25 lat pozbawienia wolności zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary albo przedawnienia jej wykonania. Na wniosek skazanego sąd może zarządzić zatarcie skazania po 5 latach, jeżeli skazany w tym okresie przestrzegał porządku prawnego.

---