SOCJOLOGIA

/wykład 13.10.2005/

Model chroby / niepełnosprawności:

	patologia, diagnoza chroby, pogarszające się warunki
	uszkodzenia, dysfunkcja, niepełnosprawność jakichś układów
	ograniczenia funkcjonalne, restrykcje w podstawowej fizyczne i umysłowej aktywności (poruszanie się czy wchodzenie na schody)
	inwalidztwo, trudności w wykonywaniu czynności zycia codziennego

Czynniki zewnętrzne warunkujące przebieg procesu niepełnosprawności:

	opieka medyczna i rehabilitacyjna chirurgia, fizjoterapia, logopedia, edukacja zdrowotna, rehabilitacja zawodowa
	leczenie farmakologiczne i inne formy terapeutyczne leki, leczenie sanatoryjne, balneologia, gimnastyka, medytacja
	wsparcie środowiskowe pomoc innych osób, sprzęt rehabilitacyjny, wózki, inne udogodnienia minimalizujące niepełno-sprawność

Czynniki wewnętrzne warunkujące przebieg procesu niepełnosprawności:

	architektoniczne i społeczne udogodnienia modyfikacja budynków, transportu publicznego, udogodnienia w domu, w pracy, ubezpieczenia społeczne, prawa i regulacje prawne ułatwiające tym osobom funkcjonowanie w społeczeństwie, zatrudnienie, postawa społeczna wobec niepełnosprawnego
	styl życia gotowość w podejmowaniu zmian i dostosowywania się do konsekwencji choroby
	zasoby psychospołeczne i inne umiejętności skutecznej strategii pozytywne emocje, umiejętność adaptacji do niepełnosprawności, akceptacja sytuacji życiowej
	aktywność zwiazana z akomodacją zmiany w aktywności życiowej, forma zmiany, długość czasu potrzebna do zaadaptowania się do nowej sytuacji

Ocena fizycznego stanu zdrowia:

	ilość dni spędzonych w łóżku
	ograniczenia w codziennej aktywności
	długość i częstość hospitalizacji
	wizyty lekarskie
	występowanie bólu i dyskomfortu
	objawy chorobowe
	wyniki badań biochemicznych, RTG, pirometrii, EKG
	badania fizykalne
	trwałe zmiany (słuch, wzrok, mowa, niedowład, ubytki w uzębieniu)
	występowanie współistniejących schorzeń
	samoocena stanu zdrowia
	ocena zdrowia przez lekarza
	przeciętne dalsze trwanie życia

Czynniki wewnętrzne (adaptacja do niepełnosprawności) i zewnętrzne (interakcje społeczne).

Styl życia i zmiany w zachowaniu:

• Psychospołeczne determinanty i strategie pokonywania niepełnosprawności, wsparcie społeczne, wsparcie od grup rówieśniczych.

• Aktywne przystosowanie - zmiany w środowisku.

Ujemny wpływ na jakość życia mają (Siergist, Junge):

	stwardnienie rozsiane
	padaczka
	konsekwencje udaru
	reumatologiczne zapalenie stawów
	astma
	choroby nowotworowe
	choroby układu krążenia

Powiązane ze sobą elementy ludzkiego życia:

	warunki fizyczne (niepełnosprawność)
	warunki psychologiczne (depresja, niepokój)
	warunki społeczne (zdolność do normalnego życia)

Jakość życia osób starszych lub niepełnosprawnych (zdolność do normalnego życia)
wskaźniki obiektywne	wskaźniki subiektywne
- rola i pozycja w rodzinie - pozycja w innych grupach społecznych - sposoby spędzania czasu - prawa i przywileje - pozycja społeczna	- postrzeganie siebie w wymienionych obok sytuacjach - pozytywne emocje

Wpływ chorób i niepełnosprawności na inne wymiary jakości życia (możliwość realizacji zamierzeń)

Jakość życia:

	funkcjonalne możliwości zdolność do aktywności związanej z zaspokajaniem potrzeb dnia codziennego, udział w życiu społecznym, pozycja ekonomiczna
	percepcja postrzeganie własnej sytuacji życiowej, subiektywizm oceny
	objawy chorobowe kondycja fizykalna i psychiczna, zmiany wynikające z wieku
	traktowanie osób niepełnosprawnych jako grupy zależnej, podejmowanie za nich decyzji
	postawy społeczne wobec określonych chorób, ludzi starszych, wszelkiej niepełnosprawności
	rola masmediów w kształtowaniu wizerunku osób chorych i niepełnosprawnych, ich miejsce w społeczeństwie
	samoocena choroby (niepełnosprawność w indywidualnej percepcji)

Jakość życia a zmiany:

	w statusie wyznaczonym stanem zdrowia, wynikającym z kontrolowanego procesu starzenia, występowanie niepełnosprawności, obciążenia sprawności, chorób przewlekłych, ogranicza funkcje
	w statusie ekonomicznym
	wycofywanie się z uprzednich form aktywności, np. z pracy zawodowej
	pomniejszanie się znaczących stosunków międzyludzkich w wyniku procesu wycofywania się z uprzedniej aktywności
	utrata niezależności i zajecie pozycji zależności od innych (wielowymiarowe)

Jakość życia - wyznacznik dla medycyny:

choroba	interwencja medyczna	skutki
ETAP I		przedłużenie życia bez względu na ograniczenie (np. w chorobie nowotworowej, na 5 lat)
ETAP II		przedłużenie życia z minimalizacja konsekwencji bio-psycho-społecznych wynikających z choroby

Aspekty jakości życia uwarunkowanej stanem zdrowia:

	uwarunkowania fizyczne (zmiany w sprawności somatycznej i psychicznej)
	kondycja psychospołeczna
	aspekt czysto społeczny
	aspekt strukturalny (pozycja w społeczności)

czynnik:		utrata:		zależność:
wiek choroby przewlekłe niepełnosprawność		uprzedniej aktywności zawodowej żony lub męża pozycji społecznej, rodzinnej, ekonomicznej, zdrowotnej niezależności funkcjonalnej		finansowa od leków od instytucji medycznej od innych form leczenia od innych osób

Jakość życia to poziom satysfakcji życiowej, subiektywna ocena własnej sytuacji w porównaniu z sytuacją innych osób w tym samym wieku lub osiągniecie wysoko ocenionych wartości.

Jakość życia wg gerontologów obejmuje:

• kontynuowanie pracy

• warunki finansowe

• zakres kontaktów międzyludzkich

• ruchliwość

• warunki mieszkaniowe

• uzależnienie od innych

• uzależnienie funkcjonalne

• uczenie się i doskonalenie, rozwijanie satysfakcji z życia

WIĘZI SPOŁECZNE

SIEĆ RELACJI INTERPERSONALNYCH

WSPARCIE SPOŁECZNE

Jakość życia w wieku podeszłym:

• niższe ryzyko zgonu

• lepsza samoocena stanu zdrowia

• lepsze samopoczucie psychiczne

• lepszy stan funkcjonalny

Społeczna pozycja chorego:

	choroba nieodwracalna
	choroba odwracalna, krótkotrwała
	choroba przewlekła

Jakość życia to interdyscyplinarna koncepcja używotniona przez wiele dyscyplin (geologię, filozofię, ekonomię, rehabilitację, promocje zdrowia, medycynę, psychologię, socjologię).

Społeczne determinanty jakości życia:

	jakość życia osób przewlekle chorych i niepełnosprawnych
	identyfikacja grup szczególnego ryzyka, określenie osób przewlekle chorych
	ocena metod interwencji medycznej, np. dwa rodzaje terapii
	identyfikacja trwałych dysfunkcji wynikających z choroby lub przebytego leczenia

Filozoficzna perspektywa wskazuje na trzy orientacje w ujmowaniu jakości życia:

	hedonizm najwyższe dobro dla ludzi odnoszące się do pewnych przeżyć
	preferowanie satysfakcji dobrobyt i dobre życie utożsamiane z satysfakcja i przyjemnością
	ideał wyznaczanie standardów i poziomu życia wedle ideału bądź celu

Jakość życia starszych wiekiem osób niepełnosprawnych:

Zadania medycyny nad polepszeniem jakości życia (wg WHO):

• osoby cierpiące na choroby przewlekłe (epilepsja, AIDS, cukrzyca)

• osoby chorujące na choroby terminalne, wymagające opieki paliatywnej

• osoby żyjące w stresujących warunkach, w tym w domach opieki społecznej (również staruszkowie)

• osoby mające trudności w komunikowaniu się z otoczeniem

• dzieci (w kontekście rozwoju psychicznego i fizycznego)

Wymiary jakości życia:

• zdrowie

• stosunki z przyjaciółmi

• praca

• finanse

• religia

• użyteczność

• zmęczenie

• rodzina

• pamięć

• nastrój

• funkcjonalność

• zdrowie fizyczne

Jakość życia w chorobach nowotworowych:

• sprawność fizyczna

• dobrostan psychiczny

• samopoczucie i depresja

• dobrostan fizyczny (subiektywna ocena)

• symptomy chorobowe (ból i inne)

• sposób odpoczynku

• samoopieka

• aktywność w grupie społecznej

• izolacja

• wsparcie społeczne

• stosunki seksualne

Jakość życia i jej wymiary u chorych na nowatora
fizyczny	funkcjonalny	emocjonalny	społeczny
symptomy i objawy	pełnienie ról społecznych, aktywność człowieka	stres i samopoczucie	stopień zażyłości ze społeczeństwem

Model jakości życia:

starość, choroby przewlekłe, niepełnosprawność

kontekst sytuacji

jakość życia w sensie umiejętności pokonywania trudności

Jakość życia:

	choroba jako dewiacja
	koncepcja funkcjonalna
	koncepcja niepełnosprawności
	symboliczne znaczenie choroby
	choroba jako stresujące wydarzenie, adaptacja do sytuacji, strategia walki
	choroba wyrazem nierówności społecznej

Zakres jakości życia (wyznaczniki kompleksowej samooceny zdrowia jednostki) :

1) stan fizyczny

2) stan psychiczny

3) stopień niezależności

4) relacje społeczne

5) adaptacja do środowiska czy sytuacji

6) religia, wierzenia, poglądy, przekonania

Wymiary jakości życia:

I. aktywność

a) aktywność życia codziennego

b) samodzielność

c) funkcjonalność

d) sprawność

II. stan zdrowia (subiektywna ocena)

a) dobre samopoczucie

b) brak energii, wigoru

c) bardzo złe samopoczucie

III. wsparcie społeczne

a) dobre relacje z otoczeniem

b) ograniczony zakres pomocy

c) wsparcie jedynie w wyjątkowych sytuacjach

d) ocena kontrolowania własnego życia

e) zdolność do samodzielnego podejmowania decyzji

6

Prewencja IV fazy

Prewencja pierwotna

Inwalidztwo

Ograniczenia funkcjonalne

Patologia

Prewencja wtórna

Uszkodzenia

Prewencja III fazy

Szpital, sanatorium

Dom dla starszych

Inne instytucje

Własne mieszkanie

Dom dla osób niepełnosprawnych

Miejsce przebywania

---