Mocarstwa
ważne:
- Zimna wojna 1945-91 Rosja Sowiecka -Stany Zjednoczone
- wojna z terroryzmem który trwa do dziś
- integracja państw europy od 1945 do dziś
- powiązania kryzysów ekonomicznych i politycznych
Zimna wojna, (od angielskiego Cold War), umowne określenie stosunków pomiędzy państwami zachodnimi a ZSRR i grupą państw socjalistycznych po II wojnie światowej. Za początek zimnej wojny przyjmuje się przemówienie W.L.S. Churchilla wygłoszone w Fulton 5 marca 1946, w którym zaatakował ekspansjonizm ZSRR i wezwał Zachód do zjednoczenia sił przeciwko rozprzestrzenianiu się komunizmu.
Do końca lat 40. narastało napięcie w stosunkach międzynarodowych, m.in. zlikwidowana została demokracja w państwach Europy Środkowej i Wschodniej, na co odpowiedzią ze strony Zachodu była doktryna Trumana i utworzenie NATO (1949) oraz lokalnych sojuszy wojskowych w Azji i strefie Oceanu Spokojnego.
Szczytowym okresem zimnej wojny były lata 1950-1953, kiedy nastąpiła pierwsza zbrojna konfrontacja (wojna koreańska), na obszarze peryferyjnym, między blokiem radzieckim a Zachodem (oddziały amerykańskie pod flagą ONZ wystąpiły przeciwko "ochotnikom" z Chińskiej Republiki Ludowej), gwałtownie wzrosły zbrojenia i apogeum osiągnęła wojna psychologiczna (m.in. utworzenie Radia Wolna Europa).
Po śmierci J.W. Stalina (1953), XX zjeździe KPZR i przemówieniu N.S. Chruszczowa w 1956 nastąpił długoletni okres zmiennego napięcia w stosunkach Wschód-Zachód. Początkowo wystąpiły tendencje odprężeniowe (rozejm w Korei, powstanie ruchu państw niezaangażowanych), ale jednocześnie 1955 powołano Układ Warszawski, 1956 miała miejsce radziecka interwencja na Węgrzech (rewolucja węgierska 1956), 1959 - rewolucja na Kubie. W latach 60. sytuacja międzynarodowa ponownie się zaostrzyła (m.in. 1961 budowa muru berlińskiego, 1962 kryzys kubański - świat stanął w obliczu wojny jądrowej, 1965-1973 wojna w Wietnamie, 1968 interwencja wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji).
W latach 70. nastąpiło odprężenie, odbyła się Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, zakończona 1975 podpisaniem Aktu Końcowego w Helsinkach, podpisano Układy SALT I i SALT II (rozbrojeniowe układy), Chiny weszły do ONZ. Mimo to nasilała się ekspansja radziecka w Azji, Afryce i Ameryce Łacińskiej.
Następny okres zimnej wojny rozpoczął się wraz z interwencją ZSRR w Afganistanie (1979) i trwał do połowy lat 80. (m.in. kryzys 1980-1981 w Polsce, 1983 rozmieszczenie rakiet w europejskich krajach NATO). Konsekwentnie realizowany przez R. Reagana program wyścigu zbrojeń doprowadził do ekonomicznego i politycznego osłabienia ZSRR. 1989 zaczął się upadek rządów komunistycznych w Europie, do 1990 nastąpiło zjednoczenie Niemiec, 1991 rozwiązanie Układu Warszawskiego oraz samego ZSRR, co jest uznawane za koniec zimnej wojny.
Wojna z terroryzmem - termin wprowadzony do polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych przez rząd George'a W. Busha po zamachach na World Trade Center i Pentagon z 11 września 2001.
Termin ten używany jest na określenie prowadzonych przez USA oraz inne państwa (przede wszystkim Wielką Brytanię) działań mających na celu unieszkodliwienie międzynarodowych grup terrorystycznych (głównie grup radykalnie islamistycznych, z których najważniejszą jest Al-Kaida) oraz uniemożliwienie tzw. "państwom zbójeckim" wspierania ich. jak dotąd, najważniejsze akcje przeprowadzone w ramach wojny z terroryzmem to obalenie reżimu talibów w Afganistanie oraz inwazja na Irak. Krytycy polityki USA twierdzą, iż w rzeczywistości termin ten jest chwytem propagandowym stosowanym w celu usankcjonowania ograniczania swobód obywatelskich przez administrację Busha oraz mającym dać zielone światło do działań militarnych w dowolnych miejscach na świecie. Zwracają oni także uwagę na liczne ofiary cywilne (kilkanaście tysięcy) spowodowane działaniami wojennymi. Stosowanie podwójnych standardów moralnych zarzuca amerykańskiej polityce wojny z terroryzmem Joseph Farah, redaktor konserwatywnej witryny WorldNetDaily, autor pomysłu T-shirta ze zdjęciem grupy Indian i napisami: "Homeland Security" i "Fighting terrorism since 1492". Twierdzi on, że zarówno w 1492 jak i obecnie doszło do tego samego zjawiska zderzenia kultur[1]. Pod rządami prezydenta Baracka Obamy w oficjalnej terminoligii zwrot ten ma zostać zastąpiony określeniem "Zagraniczne Operacje Kryzysowe" (ang. Overseas Contingency Operation), co w swojej wypowiedzi potwierdziła sekretarz stanu, Hillary Clinton[2].
Al Kaida (arab. baza) to sunnicka organizacja posługująca się metodami terrorystycznymi, stworzona w 1988 roku przez Abdallaha Azzama. Przypuszcza się, że obecnie Al-Kaida liczy kilka tysięcy członków zakonspirowanych na całym świecie. Charakterystyczną cechą Al-Kaidy jest jej luźna, zdecentralizowana struktura, zabezpieczająca przed rozbiciem organizacji.
Al Kaida początkowo wspierała ugrupowania islamskie walczące z armią radziecką podczas wojny afgańskiej. Dopiero w 1991 roku przekształciła się w organizację terrorystyczną. Według deklaracji wojny ogłoszonej przez Osamę ben Ladena celem organizacji jest zniszczenie Stanów Zjednoczonych, których obecność i polityka zagraniczna postrzegana jest jako główne przeszkody w reformowaniu muzułmańskich społeczeństw.
Organizacji przypisuje się m.in. zamachy:
1993 - eksplozja furgonetki-bomby w podziemnym garażu World Trade Center,
1998 - zamachy na amerykańskie ambasady w Nairobi i Dar es Salam,
2000 - uszkodzenie w Jemenie amerykańskiego niszczyciela USS Cole,
2001 - zamach na World Trade Center i Pentagon,
2002 - zamachy bombowe w kurorcie Bali w Indonezji,
2003 - zamach w Stambule,
2005 - zamachy w metrze i komunikacji miejskiej w Londynie,
2005 - zamach bombowy w egipskim kurorcie Szarm el-Szejk,
2005 - zamachy bombowe w hotelach w stolicy Jordanii Ammanie,
2007 - zamachy bombowe w Algierze,
2007 - zamach na Benazir Bhutto w Pakistanie.
Dżihad (z języka arabskiego جهاد , ğihād - zmaganie, walka) - w kulturze islamu pojęcie pierwotnie oznaczające dokładanie starań i podejmowanie trudów w celu wzmocnienia wiary i islamu. W tradycji europejskiej termin ten często, choć nie do końca precyzyjnie, tłumaczy się jako „święta wojna”.
W Koranie i muzułmańskiej tradycji dżihad oznacza wszelkie starania podejmowane w imię szerzenia i umacniania islamu: zarówno poprzez walkę zbrojną, nawracanie niewiernych, pokojowe propagowanie islamu, jak i wewnętrzne zmagania wyznawcy.
Integracja państw Europy od 1945
Trzeba było dwóch wojen światowych, żeby Europejczycy zaczęli myśleć o swojej jedności w inny sposób niż w przeszłości. Demokratyczne rządy zachodnie, zdecydowane nie powtórzyć błędów popełnionych po pierwszej wojnie światowej, wybrały drogę integracji gospodarczej i politycznej.
W okresie od 1945 r. do 1950 r. powstały dwie ważne organizacje. W 1948 r. utworzono Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej dla zarządzania amerykańskim Funduszem Marshalla (później przekształcono ją w Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju OECD). W 1949 powstała Rada Europy.
Unia celna pomiędzy Belgią, Holandią i Luksemburgiem, która weszła w życie już w roku 1948, stanowiła model współpracy gospodarczej pomiędzy krajami.
Z inicjatywy Jeana Monneta zaczęto podejmować pierwsze kroki, zmierzające ku nowej integracji. Jako przewodniczący francuskiej Krajowej Organizacji Planowania, Monnet zaproponował ustanowienie wspólnego dla Francji i Niemiec, ponadnarodowego zarządu nad wydobyciem węgla i produkcją stali. Plan ustanowienia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali ogłoszony 9 maja 1950 r. przez ówczesnego francuskiego ministra spraw zagranicznych, Roberta Schumana, dał początek nowej Europie.
Plan Schumana oznaczał pierwszy poważny postęp. Traktatowe podporządkowanie międzynarodowej kontroli tych gałęzi gospodarki, które są niezbędne dla przemysłu zbrojeniowego, uniemożliwiło jakiekolwiek przygotowania do wojny.
Włochy i kraje Beneluxu szybko poparły ten plan. 18 kwietnia 1951 r. Belgia, Francja, Niemcy, Włochy, Luksemburg i Holandia podpisały Traktat Paryski. 10 sierpnia 1952 r. powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS) i jej Zgromadzenie Parlamentarne. Francuski mąż stanu, Jean Monnet, został pierwszym przewodniczącym Władzy Najwyższej EWWiS.
Sześć wyżej wymienionych krajów zatwierdziło 29 maja 1956 r. raport belgijskiego polityka Paula-Henri'ego Spaaka w sprawie ogólnej unii gospodarczej i unii w zakresie pokojowego użycia energii atomowej. Doprowadziło to do podpisania przez Szóstkę, 25 marca 1957 r., Traktatów Rzymskich ustanawiających Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EWWA - Euratom). Był to początek trzech Wspólnot.
Traktaty Europejskie mają na celu wspieranie rozwoju gospodarczego i podwyższanie poziomu życia dla zapobiegania wojnie, utrwalenia pokoju i wolności oraz tworzenia coraz silniejszej unii narodów Europy.
Początkowo Wspólnoty - EWWiS z jednej strony, a EWG i Euratom z drugiej - miały oddzielne instytucje. Władza Najwyższa EWWiS i Komisja EWG połączły się w 1967 r., stwarzając ramy instytucjonalne Wspólnoty Europejskiej, obecnie zwanej Unią Europejską
Od chwili przedstawienia przez Roberta Schumana idei Wspólnoty Węgla i Stali, Wspólnota Europejska stopniowo się powiększa.
Styczeń 1973: przystąpienie Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii; Wspólnota składa się odtąd z 9 państw.
Styczeń 1981: przystąpienie Grecji.
Styczeń 1986: przystąpienie Hiszpanii i Portugalii; Wspólnota liczy 12 państw członkowskich.
Styczeń 1994: Wejście w życie układów o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EEA) rozszerzających korzyści wspólnego rynku UE na kraje EFTA.
Styczeń 1995: Austria, Finlandia i Szwecja przystępują do Unii Europejskiej po potwierdzeniu pomyślnych rezultatów negocjacji w narodowych referendach, podnoszących liczbę członków UE do 15 państw. Norwegia, która ukończyła negocjacje, zdecydowała o nie przystąpieniu, po odrzuceniu członkostwa w narodowym referendum w listopadzie 1994.
12-13 grudnia 1997: Rada Europejska zgromadzona w Luksemburgu podejmuje decyzję o rozpoczęciu procesu rozszerzenia.
16 kwietnia 2003: podpisanie w Atenach traktatów o przystąpieniu 10 nowych państw do UE.Traktaty o przystąpieniu, podpisane w Atenach dały narodom nowych Państw Członkowskich czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do Parlamentu Europejskiego w czerwcu 2004r., na tych samych zasadach, które obowiązywały pozostałych obywateli UE.
Wtedy też powołany został Konwent, któremu przewodniczył Valéry Giscard d'Estaing, mający na celu przedyskutowanie zagadnień związanych z przyszłością Europy i stworzenie projektu Konstytucji dla nowej UE składającej się z 25 państw. Szczególną troską pozostawało ambitne zadanie umocnienia wewnętrznej spójności oraz zagwarantowania skutecznego działania tak rozległej, obejmującej już kontynent całości. Konwent zakończył swoje prace w czerwcu 2003 r., a już 20 czerwca w Salonikach Rada Europejska ogłosiła, że uznaje projekt traktatu konstytucyjnego za dobrą podstawę do prac w ramach następnej konferencji międzyrządowej. Pełny tekst Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy został sfinalizowany przez Radę Europejską w 2004 r.
29 października 2004 r.: w Rzymie szefowie państw lub rządów 25 państw europejskich oraz 3 krajów kandydujących podpisali Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy. Musi ona zostać ratyfikowana przez poszczególne Państwa Członkowskie stosownie do ich wymogów konstytucyjnych (tzn. przez parlament i/lub w drodze referendum). Konstytucja ta wejdzie w życie dopiero po ratyfikacji przez wszystkie 25 Państw Członkowskich.
Składająca się z 25 państw i zamieszkana przez 454 milionów osób Unia rozszerzy się jeszcze bardziej w 2007 r., z dniem przystąpienia do niej Bułgarii i Rumunii, jeżeli wszystko pójdzie zgodnie z planami ustalonymi w Kopenhadze. Rada Europejska ustaliła również w 2004 r., iż rozpocznie procedury związane z możliwym przystąpieniem Chorwacji oraz Turcji.
Kryzys, to spekulacja. Spekulacja, to kryzys.
Kryzys ekonomiczny tworzą ludzie i katastrofy naturalne ( trzęsienia ziemi , powodzie , huragany ) . Kryzys ekonomiczny jest aktem przemyślanym , opartym na naukowych fundamentach . Ma zawsze znamiona przestępstwa. Wykładnie innych autorów poniżej.....
Kryzys - termin pochodzi z greckiego "krisis" i oznacza, w sensie ogólnym, wybór, decydowanie, zmaganie się, walkę, w której konieczne jest działanie pod presją czasu. Kryzys (crisis w języku angielskim) poszerza znaczenie o takie cechy, jak nagłość, urazowość i subiektywne konsekwencje urazu w postaci przeżyć negatywnych.
Kryzys to zdarzenie nagłe lub narastające, zagrażające życiu, zdrowiu, mieniu lub środowisku człowieka, przeciwstawienie się któremu wymaga sił i środków przekraczających lokalne możliwości. To inaczej układ wydarzeń powodujący wzrost zagrożenia na określonym obszarze lub uniemożliwiający normalne funkcjonowanie administracji.
Kryzys to sytuacja, w której istnieje zagrożenie dla podstawowych wartości, interesów i celów partii, grup społecznych lub zagrożone są prawa i swobody obywateli, ich życie i mienie.
Kryzys jest kulminacją konfliktów w różnych dziedzinach życia społecznego. Konflikty te są wszechobecne, nieuniknione, tkwią bowiem w strukturze społeczeństwa.
Kryzys jest częścią naszego życia, dotyczy nas wszystkich, co ważne jest spodziewany, a nawet pożądany. Wymaga od nas zmian i podejmowania nowych wyzwań i zadań. Z drugiej jednak strony sytuacje kryzysowe wywołują w świadomości społecznej kształtowanie postaw zachowawczych, często rezygnację a nawet skrajny krytycyzm rzeczywistości, zamiast poszukiwania rozwiązań sytuacji trudnych, innych niż te, do których jesteśmy przyzwyczajeni.
Obecnie mamy do czynienia z bardzo poważnym wielowymiarowym kryzysem, który ma wpływ na wiele sfer naszego życia. Jest to kryzys ekonomiczny, kryzys polityczny, kryzys społeczny, ekologiczny a nawet kulturowy. Należy się, zatem zastanowić, czy istnieje jakaś nić łącząca, jakaś wspólna przyczyna tego kryzysu? A według mnie odpowiedź jest oczywista: TAK. Przyczyną zawsze jest koncentracja władzy na różnych poziomach. Koncentracja władzy ekonomicznej prowadzi do kryzysu ekonomicznego, koncentracja władzy politycznej prowadzi do kryzysu politycznego, itd.
Kryzys polityczny jest produktem ubocznym dynamicznego rozwoju demokracji reprezentacyjnej. Demokracja reprezentacyjna nie jest systemem, który istniał od zawsze, została stworzona w mniej więcej tym samym czasie, co system gospodarki rynkowej, jakieś 200 lat temu, a dynamika ich rozwoju doprowadziła do obecnej sytuacji, gdzie już nie parlament podejmuje ważne decyzje, nawet nie partie rządzące, ale raczej nieformalne kliki tworzone w otoczeniu prezydenta czy premiera. Prowadzi to do ogólnej alienacji. Właśnie dlatego w dzisiejszych czasach nie ma już wielkich, masowych partii politycznych. Ludzie nie stają się członkami partii, jak kiedyś to czynili. Co więcej, obecnie wiele osób nawet nie bierze udziału w wyborach. Tak się właśnie objawia wielki kryzys polityczny systemu demokracji reprezentacyjnej, jakiego świadkami jesteśmy w dzisiejszych czasach.
Zatem przyglądając się każdemu aspektowi obecnego kryzysu, można zaobserwować, że jedyną jego przyczyną jest koncentracja władzy w jakiejś formie. Właśnie dlatego potrzebujemy demokracji inkluzywnej, ponieważ taka forma demokracji zapewnia obalenie systemu koncentracji władzy we wszystkich możliwych formach i umożliwia tworzenie warunków równego wykorzystania władzy politycznej, ekonomicznej, itd.
Rozpad Związku Sowieckiego
W latach 80., kiedy Michaił Gorbaczow objął władzę w Związku Radzieckim, kraj ten stał na skraju kryzysu. Celem tego polityka było wprowadzenie gruntownych reform, które doprowadziłyby do podniesienia poziomu życia obywateli oraz umocnienia państwa na arenie międzynarodowej. Reformy przeprowadzone miały być pod hasłem pierestrojki (przebudowy), na krótki czas przyniosły poprawę, jednak zakończyły się ogólnym niepowodzeniem, doprowadzając do upadku totalitarnego systemu. Wielkim krokiem naprzód było uwolnienie więźniów politycznych, zniesienie cenzury, jednak polem, na którym Gorbaczow odniósł największe sukcesy na polu dyplomacji, prowadząc rozmowy ze Stanami Zjednoczonymi na temat rozbrojenia. Do tego czasu wszystkie konflikty na tle narodowościowym były wyciszane, jednak w tamtym czasie narody, wchodzące w skład Związku Radzieckiego zaczęły dążyć do niepodległości. Najkrwawszym tego przykładem było stłumienie powstania Ormian w 1988 roku. W 1990 roku prezydentem zostaje Borys Jelcyn. Próbowano w tym czasie dokonać zamachu stanu, jednak próba ta się nie powiodła. Po tych wydarzeniach Michaił Gorbaczow odzyskał władzę, a Borys Jelcyn nakazał delegalizację KPZR i skonfiskował jej majątek. Wkrótce potem kolejne narody, wchodzące w skład ZSRR zaczęły ogłaszać niepodległość, co nie spotkało się z większym sprzeciwem ze strony Rosji. Najpierw, 6 września rząd rosyjski uznał niepodległość Litwy, Łotwy i Estonii, a już 8 grudnia utworzona została Wspólnota Niepodległych Państw, zlikwidowany został Związek Radziecki na mocy układu białowieskiego. Michaił Gorbaczow poddaje się do dymisji 25 grudnia 1991 roku, o uznawane jest za datę kończącą istnienie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Wpływ na rozpad ZSRR miało wiele czynników, które nałożyły się na siebie. Najważniejszym powodem była ogólna zła kondycja kraju, spowodowana przede wszystkim zimną wojną, wyścigiem zbrojeń oraz wojną afgańską. Wielkie znaczenie miały również dążenia niepodległościowe narodów, wchodzących w skład ZSRR.
Rozpad ZSRR to, zdaniem Rosjan, największa porażka XX wieku. Rozczarowanie wobec upadku Kraju Rad wyraziło 17 proc. respondentów. W analogicznej ankiecie przeprowadzonej 10 lat temu wydarzenie to również uznano za największą katastrofę XX wieku. Rosjan rozczarowała także pieriestrojka, niepewna sytuacja w kraju, oraz wzrost cen. Znacznie mniej respondentów uznało za porażkę upadek idei komunizmu oraz rządy Gorbaczowa i Jelcyna. Rewolucja październikowa, zanieczyszczenie środowiska oraz niewydolna służba zdrowia rozczarowały tylko 1 proc. biorących udział w ankiecie Rosjan. W badaniu z 1998 roku wśród największych rozczarowań XX wieku Rosjanie wymieniali także "współczesny styl życia", bezrobocie,
Trudno się dziwić nostalgii Rosjan za Związkiem Radzieckim. - Po ośmiu latach rządów Władimira Putina, który nieustannie powtarzał, że upadek ZSRR był największą katastrofą geopolityczną XX wieku, wielu Rosjan pogodziło się z tym sposobem myślenia - mówi Wojciechowski. Nie oznacza to jednak, że Rosjanie chcieliby odbudować Związek Radziecki w takim kształcie, w jakim istniał. - Dla wielu Rosjan upadek ZSRR był jednoznaczny z zawaleniem się pewnego świata, bezpieczeństwa socjalnego, światopoglądu. Niektórzy Rosjanie, karmieni propagandą, szczerze uważali, że ZSRR to kraina szczęśliwości, i choć niedoskonała, to jednak najlepsza z tego, co udało się człowiekowi osiągnąć. I choć Rosja to już nie to samo co Związek Radziecki, który żył w odcięciu od świata, to świadomość Rosjan ciągle żyje mitami o przeszłości. A odpowiedzialność za to ponoszą, rosyjscy politycy, którzy "odgrzewają sowieckie kotlety i karmią nimi ludzi".
Za najtragiczniejsze wydarzenie XX wieku 36 proc. biorących udział w ankiecie Rosjan uznało Wielką Wojnę Ojczyźnianą, czyli część II wojny światowej od ataku Niemiec na ZSRR po zakończenie wojny w Europie. W ankiecie sprzed 10 lat wydarzenie to również określano jako najtragiczniejsze. Dla porównania - stalinizm, choć wymieniany przez respondentów, znalazł się na samym dole listy. Za tragiczne uznano także awarię w Czarnobylu, interwencję w Afganistanie i wojnę w Czeczenii, które uzyskały po 8 proc. głosów. Rosjanie jako tragiczne wydarzenia XX wieku zapamiętali też pucz Janajewa z 1991 oraz ataki terrorystyczne: na szkołę w Biesłanie, teatr na Dubrowce i World Trade Center, do których w rzeczywistości doszło w XXI wieku. W rankingu najtragiczniejszych wydarzeń znalazły się także: reżim stalinowski, katastrofa łodzi podwodnej "Kursk", zrzucenie bomby atomowej na Hiroszimę i Nagasaki, egzekucja carskiej rodziny i rządy Borysa Jelcyna. Uzyskały one zaledwie po 1 proc. głosów. W ankiecie z 1998 roku wśród najtragiczniejszych wydarzeń XX wieku Rosjanie wymieniali także trzęsienie ziemi w Armenii, dziurę ozonową, kataklizmy, epidemie, faszyzm, AIDS oraz śmierć Lenina i Stalina.
Żeby zrozumieć, dlaczego Rosjanie przykładają tak dużą wagę do wydarzeń II wojny światowej, a zdają się nie pamiętać zbrodni stalinizmu, trzeba spojrzeć na historię przez pryzmat samych Rosjan. - W Rosji wygrana w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej jest uważana za największe osiągnięcie Związku Radzieckiego.To symbol i powód do narodowej dumy, który, w świadomości przeciętnego Rosjanina rekompensuje wszelkie niedoskonałości ZSRR. Rosjaninowi ciężko jest uznać, że Stalin, pogromca Hitlera, był twórcą równie zbrodniczego systemu co nazizm. Zdanie to potwierdza Stiepan Lwow z Wszechrosyjskiego Centrum Badania Opinii Publicznej, które przeprowadziło ankietę. - Stalin nawet dziś uważany jest przez wielu Rosjan za jedną z czołowych postaci XX wieku. Dzieje się tak, bo ludzie pamiętają raczej jego zasługi - wygraną w II wojnie światowej i industrializację, a nie zło, jakie wyrządził, czyli czystki polityczne i Wielki Głód na Ukrainie.
ROPA NAFTOWA I SUROWCE ENERGETYCZNE JAKO ELEMENT GEY POLITYCZNEJ
Ropa naftowa jest surowcem, występującym w Polsce w małych ilościach - roczne wydobycie jej kształtuje się w granicach 700 tys. t (dane za rok 2002 - Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej 2003), choć warto zauważyć, iż w roku 1995 wydobycie było znacznie mniejsze i wynosiło niecałe 300 tys. t. -wydobycie ropy naftowej zaspokaja około 1-2% naszego zapotrzebowania.
Ropę naftową wydobywa się łownie w polsce północnej - w okolicach Przylądka Rozewia (województwo pomorskie) , Kamienia Pomorskiego (woj. zachodniopomorskie), a także w woj. lubuskim i zewnętrznym łuku Karpat (złoża już na wyczerpaniu).
Import ropy do nie dawna był prowadzony tylko z Rosji, obecnie również z innych krajów (np. rejonu Zatoki Perskiej). Polski przemysł rafineryjny należy do średnio rozwiniętych. Największą rafinerią w Polsce jest rafineria w Płocku, na której lokalizację wpłynęły przebieg rurociągu „Przyjaźń” oraz położenie w centralnej Polsce (łatwość transportu produktów do odbiorców) i dogodne warunki zaopatrzenia w wodę (Wisła). Pozostałe rafinerie zlokalizowane są w Gdańsku (przetwarza ropę importowaną drogą morską; przeładunek ropy następuje w Porcie Północnym), Czechowicach-Dziedzicach w woj. śląskim i Trzebini w woj. małopolskim, których lokalizacja wiąże się z rynkiem zbytu. Opłacalny jest bowiem import nie przetworzonej ropy niż import produktów naftowych (Terms of trade).
Ropa naftowa jest to płynna mieszanina węglowodorów o kaloryczności 9500 - 11500 kcal/kg. Wyrabia się z niej: eter naftowy, paliwa dla pojazdów spalinowych, naftę, oleje mineralne, smary, leki, mazut oraz surowce dla przemysłu chemicznego, np. benzen, toluen, ksyleny (hydrokraking, kraking, reforming katalityczny).
Ropa naftowa jest jednym z najważniejszych artykułów w handlu, a duże koncerny walczą miedzy sobą o panowanie na rynku. Ropa naftowa jest kartą przetargową w konfliktach międzynarodowych.
ZNACZENIE ROPY NAFTOWEJ
Bardzo ważnym surowcem energetycznym, oprócz węgla, jest ropa naftowa. Teorie tłumaczące powstanie ropy naftowej, zwanej dawniej olejem skalnym, są bardzo różne. Prawdopodobnie powstała z olbrzymiej ilości szczątków organizmów żywych, które ulegały skomplikowanym przemianom , w dawnych epokach geologicznych. Wiek najstarszych złóż ropy wynosi około 500 milionów lat.
Ropa naftowa jest oleistą cieczą o charakterystycznym zapachu, nie miesza się z wodą i jest palna. Ma ona zmienny skład chemiczny, który zależy od miejsca jej występowania. Ze względu na rodzaj ropy(wskaźniki strukturalne i technologiczne, zależne od jej składu chemicznego), w Rumunii zaproponowano jej podział na siedem klas i dwanaście grup.
Zbiornikami ropy są niektóre skały, piaski lub piaskowce, które dzięki swej porowatości mogą pochłonąć znaczne ilości cieczy. Ropę wydobywa się ze złoża za pomocą „odwiertów”, sięgających nieraz kilka tysięcy metrów w głąb Ziemi. Wydobyta ropa kierowana jest do zbiorników, w których oddzielony zostaje gaz mokry, solanka i zanieczyszczenia mechaniczne, a następnie transportowana jest do zakładów przetwórczych.
Ropa na ziemiach polskich była znana od dawna. Wypływała często na powierzchnię ziemi, a chłopi zagęszczali ją i używali jako smaru i lekarstwa. Karczmarze w poszukiwaniu alkoholu zaczęli ją destylować i otrzymali przezroczystą ciecz palącą się jasnym płomieniem—naftę. Stosowano ją także jako balsam do ciała, bądź nacierano nią główkę pochodni, by paliła się dłużej.
Znaczenie ropy wzrosło, kiedy Ignacy Łukasiewicz skonstruował lampę w której paliła się nafta, dając światło o wiele mocniejsze niż używane dotychczas świece. W 1853 roku po raz pierwszy użyto lampy naftowej do oświetlenia sali operacyjnej.
Złoża ropy w Polsce znajdują się w okolicach Krosna, Jasła, Gorlic, Nowego Sącza i Borysławia. Duże znaczenie mają też złoża w okolicy Kamienia Pomorskiego i na szelfie Morza Bałtyckiego.
Bardzo długo ropa naftowa była używana tylko do oświetlania i napędu silników. Stosunkowo niedawno, dzięki odpowiedniej przeróbce chemicznej, stała się niezwykle cennym surowcem, z którego otrzymuje się różne produkty; bez nich trudno wyobrazić sobie życie współczesnego człowieka. Przetwórstwo ropy nabrało olbrzymiego znaczenia, kiedy okazało się, że jest ona mieszaniną ponad 500 różnych związków chemicznych. Głównymi jej składnikami są węglowodory, czyli związki węgla z wodorem, stanowiące olbrzymia rodzinę związków organicznych. Węglowodorem o najprostszej budowie cząsteczki jest metan o wzorze CH4. Jest on głównym składnikiem tzw.gazu błotnego wydobywającego się w postaci banieczek na powierzchni bagien, mokradeł, a także niektórych jezior i stawów. Metan jest cennym materiałem opałowym oraz surowcem przemysłu chemicznego.
Ropa naftowa, jak wspomniałam, jest mieszaniną węglowodorów, które są niezwykle cennym surowcem dla wielu gałęzi przemysłu chemicznego. Aby rozdzielić tę mieszaninę na poszczególne składniki należy poddać ją frakcjonowanej destylacji. Cały proces odbywa się w zakładach zwanych rafineriami.
Najważniejszym produktem uzyskiwanym podczas destylacji ropy naftowej jest benzyna (najbardziej lotna), która znalazła zastosowanie przede wszystkim jako paliwo silnikowe. Drogą destylacji rozdziela się benzynę na lekką, stosowaną jako paliwo silnikowe w lotnictwie, a także jako rozpuszczalnik tłuszczów i rozcieńczalnik farb; i ciężką.
W podobny sposób oczyszczana jest także nafta surowa(mniej lotna), która po przeprowadzeniu rafinacji służy do oświetlania oraz jako paliwo- ostatnio do napędu silników odrzutowych. Trudnolotne frakcje olejowe rozdestylowuje się w specjalnych kolumnach próżniowych, aby obniżyć temperaturę wrzenia i nie dopuścić do rozkładu ciężkich węglowodorów. W wyniku destylacji uzyskuje się oleje napędowe, będące doskonałym paliwem dla wysokoprężnych silników Diesla, a także różnego rodzaju oleje smarowe. Z niektórych gatunków ropy można wydzielić również wazelinę, parafinę i asfalt. Pozostałością po destylacji jest mazut, służący do celów opałowych lub dalszej przeróbki.
Ropa naftowa znajduje szerokie zastosowanie. Jest czystsza i wydajniejsza niż węgiel (dwukrotnie - wartość opałowa ok.42 MJ/kg), a w porównaniu z gazem - łatwiejsza do transportowania. Czasem, podobnie jak węgiel nazywana jest „czarnym złotem”. Wytwarza się z niej połowę energii wykorzystywanej na świecie . Przetwarzając ropę naftową otrzymujemy benzynę, naftę, oleje smarowe i silnikowe oraz inne produkty naftowe, będące surowcami do produkcji wielu artykułów, jak np.: środki piorące, tworzywa sztuczne, wyroby gumowe, nawozy sztuczne, kosmetyki, leki, materiały wybuchowe itp.
Przemysłowa rola tego surowca sprawia, że jego wydobycie, eksport i import oraz ceny mają w ekonomii światowej doniosłe znaczenie nie tylko gospodarcze, ale i polityczne.
Zużycie ropy naftowej w ostatnich latach bardzo wzrosło, produkty otrzymywane w wyniku przeróbki tego cennego surowca znalazły zastosowanie we wszystkich gałęziach naszego życia. Szczególne znaczenie ma benzyna, stąd stałe poszukiwania nowych metod jej otrzymywania. Jedną z takich metod jest kraking, polegający na rozbijaniu większych wodorów na mniejsze, przez co wytworzona mieszanina ma te same właściwości, co benzyna. Obecnie więcej niż 70 % całej ilości produkowanej benzyny otrzymuje się w procesie krakingu, ma ona często lepsze właściwości niż benzyna otrzymywana w procesie destylacji ropy naftowej.
Trudno sobie dzisiaj wyobrazić życie bez ropy naftowej i produktów z niej wyrabianych, od tak ważnej benzyny przez oleje silnikowe, napędowe, rozpuszczalniki, kauczuk syntetyczny, smary, aż po środki codziennego użycia jak parafina, wazelina, lekarstwa i artykuły chemiczne. Ropą ogrzewamy mieszkania.
Pomimo odkrycia nowych złóż ropy naftowej, nie ulega wątpliwości, że jej zasoby kiedyś się wyczerpią zwłaszcza, że proces jej powstawania jest niezwykle wolny. Mimo wszystko, niezależnie od wzrostu cen i świadomości rychłego wyczerpania się zapasów, zapotrzebowanie na ropę wciąż rośnie. Wynika z tego, że jest ona dla nas bardzo ważnym surowcem, dlatego powinniśmy umiejętnie korzystać z dobrodziejstw, jakie nam daje.
Surowiec energetyczny - materiał przeznaczony do dalszej przeróbki. Surowce są produktami przemysłu wydobywczego, rolnictwa, leśnictwa lub powstają w wyniku przerobu odpadów.
Szczególne rodzaje surowców:
surowce energetyczne to paliwa kopalne: węgiel kamienny i brunatny, torf, ropa naftowa, gaz ziemny, drewno w procesie spalania zamieniane na energię mechaniczną pary, uran (stosowany w elektrowniach atomowych) lub elektryczność
surowce wtórne to odpady produkcyjne lub zużyte produkty nadające się do ponownego przerobu
surowcami nieodnawialnymi nazywa się wszystkie surowce, których odnowienie w wyniku naturalnych procesów jest niemożliwe bądź w skali geologicznej trwa bardzo długo, np.
ropa naftowa
węgiel kamienny
węgiel brunatny
rudy uranu
Wyczerpywanie się zasobów surowców stanowi coraz większy problem dla światowej gospodarki. Przypuszcza się, że w ciągu najbliższych kilku dziesięcioleci, zasoby niektórych surowców (np. ropy naftowej) mogą się całkowicie wyczerpać. Dlatego też podjęto próby, mające na celu zmniejszenie ewentualnych efektów tego zdarzenia np. próby wprowadzania na rynek pojazdów nienapędzanych ropą naftową lub powstawanie elektrowni napędzanych mocą pływów wodnych.
Warto wspomnieć, że niektóre państwa utrzymują swoje rezerwy surowców po to, aby w sytuacji kryzysowej móc je wykorzystać. Jako przykład można by podać występowanie złóż rud żelaza w północno-wschodniej Polsce. Ich obecna eksploatacja mogłaby zaburzyć równowagę ekologiczną ekosystemu Podlasia. Rozpoczęcie eksploatacji wymagałoby też ogromnych nakładów finansowych. Jednak w przypadku wyczerpania się światowych zasobów tego metalu, z pewnością wspomniane zasoby zaczęły by być wykorzystywane.
Jeśli rację mają pesymiści, to już w przyszłym roku produkcja ropy naftowej na świecie osiągnie maksimum. Potem zacznie maleć. Tymczasem cała nasza dzisiejsza cywilizacja uzależniona jest od ropy jak od narkotyku. Jakie inne źródła energii będą w stanie zaspokoić nienasycony głód globalnej gospodarki? Jakie skutki polityczne i zmiany cywilizacyjne wywoła brak ropy?
Globalna gospodarka i ropa naftowa połączone są nierozerwalnym zdawałoby się węzłem. Zgodnie z obliczeniami Międzynarodowego Funduszu Walutowego, gdy cena baryłki rośnie o 5 dol., to światowy wzrost gospodarczy maleje o 0,3 proc. A ceny tego surowca zależą od wielu, często zupełnie nieprzewidywalnych czynników. Nieprzewidywalnych, bo najważniejsze złoża ropy znajdują się w obszarach szczególnie niestabilnych: Bliski Wschód, Wenezuela, Nigeria, Zatoka Meksykańska, Morze Kaspijskie, Azja Środkowa, Rosja. Wystarczy, by zastrajkowali nafciarze w Wenezueli, a równowaga podaży i popytu zostaje zachwiana. Dość, że prezydent Putin położy rękę na największym koncernie naftowym swego kraju, a już ceny idą w górę. Jeden celny atak terrorystyczny w Arabii Saudyjskiej wzbudza nerwowość na wszystkich giełdach.
OPEC (Organization of the Petroleum Exporting Countries) - Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową z siedzibą w Wiedniu. Celem organizacji jest kontrolowanie światowego wydobycia ropy, poziomu cen i opłat eksploatacyjnych.
Utworzona została w 1960 r. w Bagdadzie. Wzrost znaczenia OPEC przypada na okres kryzysu naftowego lat 1973-1974, kiedy to organizacja wielokrotnie podwyższała światowe ceny ropy naftowej.
do OPEC obecnie należą (w nawiasie rok przystąpienia):
Algieria (1969),
Angola (2007),
Arabia Saudyjska (1960),
Ekwador (1973-1992 i ponownie od 24 października 2007[1]),
Irak (1960),
Iran (1960),
Katar (1961),
Kuwejt (1960),
Libia (1962),
Nigeria (1971),
Wenezuela (1960]),
Zjednoczone Emiraty Arabskie (1967).
Do OPEC należeli również:
Gabon (1975-1994),
Indonezja (1962-2008).
OPEC - przyczyny sukcesu
O znaczącej roli kartelu OPEC w kształtowaniu cen ropy naftowej wie każdy. Co jednak sprawiło, że w odróżnieniu od wielu innych zawiązywanych karteli międzynarodowych przetrwał próbę czasu i wciąż ma wpływ na całą światową gospodarkę?
Kartel zawiązany został w 1960 r. w celu stabilizacji cen surowca na świecie tak, aby odpowiadały one zarówno interesom eksporterów (poprzez zagwarantowanie przyzwoitych wpływów budżetowych) jak i importerów (minimalizacja fluktuacji cen). W rzeczywistości odgrywał również rolę elementu nacisku politycznego, a przez to nie zawsze sprawdzał się jako gwarant stabilnych cen. Pokaz swoich możliwości dał w 1973 r. w trakcie wojny Jom Kippur pomiędzy Izraelem a Egiptem, gdy po ograniczeniu wydobycia oraz nałożeniu embarga handlowego m. in. na Stany Zjednoczone i Holandię doprowadził do czterokrotnego wzrostu cen ropy naftowej.
Do niedawna, OPEC funkcjonował w oparciu o ustalanie kwot eksportowych czyli docelowych cen ropy naftowej na światowych rynkach. Po wyznaczeniu pożądanej ceny prognozowano popyt i w zależności od niego, ustalano poziom wydobycia i eksportu. Końcowe kwoty są następnie przypisywano państwom członkowskim kartelu jako maksymalny dopuszczalny poziom wydobycia. Obecnie, gdy ropa naftowa stała się jednym z aktywów finansowych, nie sposób jednoznacznie wskazać zależności między popytem a jej ceną.
Co jednak sprawiło, że OPEC, mimo osłabienia przetrwał próbę czasu? Przede wszystkim przedmiot handlu, z którym jest związany. Ropa naftowa jest surowcem o niewielkim stopniu substytucyjności. Nie sposób w krótkim okresie czasu przestawić gospodarki z ropy naftowej na węgiel, dlatego konsumenci są często skazani na zakup surowca bez względu na jego cenę. W odróżnieniu od cyny (skuteczność Międzynarodowej Unii Cynowej często porównywana była z OPEC, obecnie nie funkcjonuje), ropa naftowa nie ulega ponownemu przetworzeniu.
Kolejnym ważnym czynnikiem jest konkurencja na arenie międzynarodowej. Większy udział w rynku powoduje większy wpływ na cenę surowca na światowych giełdach. Rosnąca rola innych państw w wydobyciu ropy naftowej na świecie począwszy od kryzysów naftowych z lat 70-tych XX wieku sprawiła, że proporcjonalny udział OPEC w światowym wydobyciu znacząco zmalał. Podczas gdy w 1974 kraje OPEC produkowały aż 80% światowej ropy, to w 2009 r. udział ten spadł do 39%. Siła państw OPEC nie wynika jednak tylko z poziomu wydobycia, lecz również z posiadanych złóż (79% światowych rezerw). Minister ds. Ropy Arabii Saudyjskiej podczas jednej z konferencji zasugerował, że stosunkowy spadek udziału krajów OPEC w wydobyciu światowym jest zjawiskiem celowym i zmierza do jak najszybszej likwidacji konkurencji poprzez wyczerpanie się jej złóż.
Ważna z punktu skuteczności funkcjonowania kartelu okazała się również niewielka liczba członków (12) oraz stosunkowo duża dyscyplina w realizacji polityki OPEC (z wyjątkiem Iranu i Algierii mających tendencje do przekraczania kwot eksportowych). Pomocne w konsekwentnej współpracy okazała się kulturowa bliskość oraz podobny poziom rozwoju gospodarczego wszystkich państw.
Mimo wciąż wielkiego znaczenia, Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową powoli traci swoją dawną polityczną siłę. Kryzysy naftowe oraz wzrost cen surowca z lat 70-tych doprowadziły do rozpoczęcia wydobycia z nowych, nieopłacalnych do tamtej pory złóż (Morze Północne, Zatoka Meksykańska, Alaska, Kanada) a przez to spadek wpływu kartelu na światowe ceny. Amerykańska inwazja na Irak oraz poprawa amerykańsko-saudyjskich relacji znacznie osłabiły wewnętrzną spójność organizacji.
Kryzysy naftowe
Ceny ropy naftowej do 1972 roku utrzymywały się na stosunkowo stałym, nie przekraczającym 3 dol. za baryłkę poziomie. Efektem takiego stanu rzeczy była stopniowa rezygnacja z węgla oraz wolne tempo prac nad rozwojem alternatywnych źródeł energii. W związku z tym ropa naftowała stawała się produktem o coraz mniejszej ilości substytutów.
Punktem zwrotnym dla cen ropy naftowej okazała się egipsko-izraelska wojna Jom Kippur z 6 - 26 października 1973 r., kiedy to w odpowiedzi na amerykańską pomoc finansową dla Izraela, kraje arabskie pod przewodnictwem Arabii Saudyjskiej - zrzeszone w kartelu OPEC - podwyższyły cenę surowca o 17% ogłaszając równoczesne zmniejszenie produkcji o 5%. Po kilku dniach wprowadzone zostało również embargo na eksport ropy do Stanów Zjednoczonych, Holandii, Portugalii, RPA i Rodezji, w wyniku którego ceny ropy naftowej wzrosły do 35 dol. w 1974 roku. Silna pozycja OPEC wynikała z tego, że był on producentem 80% ropy eksportowanej na świecie, a jego jedynym konkurentem był Związek Radziecki. Był on jednak związany umowami handlowymi z krajami RWPG i nie mógł w tak krótkim czasie zwiększyć własnych zdolności produkcyjnych.
Milton Friedman w 1975 r. powiedział „Właściwie niezależnie od naszej polityki energetycznej kartel OPEC się załamie. Sprawi to powszechne w skali światowej obniżenie spożycia ropy naftowej w odpowiedzi na jej wysokie ceny i rozwój alternatywnych źródeł energii. Pozostaje tylko pytanie, jak długo to potrwa” (Newsweek, 17 lutego 1975 r.). Jego słowa okazały się o tyle prorocze, że wkrótce ceny ropy zaczęły spadać, a w 1978 wynosiły już tylko 12,9 dol. za baryłkę.
Kolejny kryzys naftowy wybuchł w 1979 r. wraz z obaleniem irańskiego Szacha, Mohammada Reza Pahlawiego. W związku z rozszerzającymi się protestami wewnątrz kraju, wydobycia oraz eksport ropy z Iranu zmniejszyły się, lecz reakcja rynku okazała się o wiele bardziej gwałtowna. Sytuację próbowała ratować Arabia Saudyjska wraz z pozostałymi członkami OPEC zwiększając produkcję, lecz było to jedynie tymczasowe rozwiązanie. Inwazja iracka na Iran w 1980 r. spowodowała całkowite wstrzymanie produkcji a tym samym jeszcze większy wzrost cen ropy naftowej, które z 12,9 dol. w 1978 r. podskoczyły do poziomu 30,5 dol. za baryłkę w 1980.
Kryzysy naftowe okazały się wielkim ciosem dla zachodnich gospodarek opierających produkcję w dużej mierze o ropę naftową. Po wielu latach dostępu do taniego surowca, w ciągu kilku miesięcy jego ceny zmieniły się kilkukrotnie, co doprowadziło do niespotykanego wcześniej szoku podażowego.
W większości krajów europejskich funkcjonujących w oparciu o import ropy naftowej, szoki cenowe przełożyły się na obniżenie dochodu. Kraje Unii Europejskiej po każdym szokowym wzroście cen ropy miały deficyt w obrotach bieżących i nadwyżkę w obrotach bieżących po gwałtownym spadku cen w 1986 r. Niektóre kraje, będące eksporterami energii takie jak Holandia skorzystały jednak na szokach naftowych.
Kryzysy naftowe oraz wywołany przez nie nagły wzrost cen surowca przełożyły się również na poziom bezrobocia, które w efekcie kryzysów naftowych znacząco wzrosło. Sytuacja ta wyglądała natomiast inaczej w Unii Europejskiej (gdzie wystąpił efekt histerezy), a inaczej w Stanach Zjednoczonych czy Japonii, gdzie stopa bezrobocia po pewnym czasie wracała do poziomu wyjściowego, czego przyczyn można doszukiwać się w bardziej uległej postawie związków zawodowych.
Pomijając negatywny wpływ kryzysów naftowych na światową gospodarkę, wzrost cen ropy naftowej zmotywował ówczesnych importerów do poszukiwania nowych złóż surowców. Był to również bodziec do eksploatacji nieopłacalnych do tej pory złóż oraz zwiększenia środków przeznaczonych na badania nad nowymi technologiami oraz alternatywnymi źródłami energii. Pierwszy kryzys naftowy był sygnałem do opracowania polityk bezpieczeństwa energetycznego oraz dywersyfikacji źródeł importu surowców energetycznych.
Bezpieczeństwo energetyczne
Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego stało się w dzisiejszych czasach bardzo istotnym czynnikiem kształtującym politykę państw. Często, pomimo powierzchownego zrozumienia, nie wgłębiamy się w składniki je kształtujące oraz jego genezę. Takimi rozważaniami zajmiemy się w poniższym wpisie.
Chcąc wyjaśnić znaczenie terminu bezpieczeństwo energetyczne musimy w pierwszej kolejności odwołać się do definicji samego bezpieczeństwa. Otóż bezpieczeństwo oznacza stan braku zagrożenia i spokoju, a wywodzi się z łacińskiego bez pieczy (securitas). Powyższy spokój utożsamiany może być z pewnością dotyczącą braku zagrożeń lub możliwości obrony przed nimi.
Bezpieczeństwo podzielić można na dwie główne kategorie: militarne oraz niemilitarne. Chcąc jeszcze bardziej sprecyzować położenie bezpieczeństwa energetycznego, z bezpieczeństwa niemilitarnego wyłonić można bezpieczeństwo ekonomiczne. Wymiar ekonomiczny bezpieczeństwa wyraża się w możliwości zapewnienia warunków do stabilnego rozwoju przez zapewnienie potrzeb ekonomicznych przy jednoczesnym zagwarantowaniu możliwości przeciwstawienia się negatywnym czynnikom z zewnątrz.
Ściśle powiązany z bezpieczeństwem ekonomicznym jest termin samowystarczalność. Oznacza on możliwość zaspokojenia potrzeb gospodarki przez wewnętrzne czynniki produkcji w taki sposób, aby zapewnić stabilny rozwój przy jednoczesnej realizacji założeń ekonomicznych. Może się ona przejawiać w wielu aspektach: żywnościowym, technologicznym a w końcu surowcowym.
Poziom bezpieczeństwa energetycznego kształtowany jest przez wiele czynników, które zaliczyć możemy do jednej z dwóch kategorii (politycznej, ekonomicznej) i ich cechą charakterystyczną jest ciągła zmienność. Innymi słowy, bezpieczeństwo energetyczne (które można określać jako stan bądź proces) nie jest wyrażone raz na zawsze i zmienia się w czasie. Tym samym wysnuć można wniosek, że praca nad zapewnieniem oraz poprawą bezpieczeństwa energetycznego jest ciągła i w żadnym momencie nie może być uznana za zakończoną.
Do czynników wpływających na poziom bezpieczeństwa energetycznego można zaliczyć:
Stopień dywersyfikacji źródeł zaopatrzenia (zróżnicowanie kierunków dostaw);
Pochodzenie źródeł zaopatrzenia (krajowe bądź zagraniczne);
Magazynowanie paliw na terenie kraju;
Własność przedsiębiorstw sektora energetycznego oraz systemu zaopatrzenia (państwowa bądź komercyjna);
Kondycja systemu zaopatrzenia (wielkość mocy przesyłowych, stan techniczny, niezawodność);
Nadzór i regulacja systemu sprawowana przez państwo (zakres oraz sprawność nadzoru);
Prognozowanie, planowanie oraz decyzje rozwojowe i inwestycyjne;
Stabilność sytuacji wewnętrznej kraju (niepokoje polityczne i społeczne);
Stabilność sytuacji międzynarodowej (konflikty, napięcia).
W kształtowaniu bezpieczeństwa energetycznego można wyróżnić następujące horyzonty czasowe:
Krótkoterminowe (operacyjne);
Sezonowe (taktyczne);
Długoterminowe (strategiczne).
Bezpieczeństwo energetyczne zostało również zdefiniowane w polskim Prawie energetycznym z 1997 r. jako: stan gospodarki umożliwiający pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy zachowaniu wymagań ochrony środowiska.
Nieco bardziej precyzyjną definicję znaleźć możemy w Polityce energetycznej Polski do 2030 r.: bezpieczeństwo dostaw paliw i energii jest to zapewnienie stabilnych dostaw paliw i energii na poziomie gwarantującym zaspokojenie potrzeb krajowych i po akceptowalnych przez gospodarkę i społeczeństwo cenach, przy założeniu optymalnego wykorzystania krajowych zasobów surowców energetycznych oraz poprzez dywersyfikację źródeł i kierunków dostaw ropy naftowej, paliw ciekłych i gazowych.
Nie powinna dziwić powyższa zamienność stosowanych terminów, gdyż według nazewnictwa zachodniego, termin bezpieczeństwo energetyczne występuje jako security of supply, czyli bezpieczeństwo dostaw.
Kolorem wyróżniłem aspekt, który w wielu opracowaniach jest opisywany lakonicznie bądź po prostu pomijany. Stoi on często w sprzeczności z dywersyfikacją źródeł i tras dostaw, które uważane są powszechnie za fundamenty bezpieczeństwa energetycznego, lecz pociągają za sobą znaczne inwestycje, które w bezpośredni sposób przekładają się na wyższe ceny surowców. Można więc wysnuć wniosek, że nie sposób jest wskazać optimum, a należy prowadzić politykę zmierzającą do wypośrodkowania korzyści pomiędzy stabilnością dostaw a akceptowalnymi cenami.