06.10.2012

Wykład 1

dr Konrad Talmont - Kamiński

[e-mail]

Będziemy mówić o przekonaniach i praktykach religijnych.

Czy nadal mamy do czynienia z jednym zjawiskiem?

Kognitywistyka religii Cognitive science of religion (CSR) - podejście do wytłumaczenia religii jako zjawisko naturalne. Ta dziedzina pojawiła się na początku lat 90-tych. Dziedzina interdyscyplinarna, oparta na:

• psychologii poznawczej i społecznej (kognitywistyka religii to również metoda eksperymentalna)

• antropologii poznawczej i eksperymentalnej

• socjologii

• biologii ewolucyjnej

Kognitywistyka religii:

• wyjaśnianie religii

• jako zjawisko naturalne

• w kategoriach interakcji pomiędzy mechanizmami poznawczymi i kulturowymi

• kształtowanymi przez procesy ewolucji genetycznej i kulturowej

Książka: „I człowiek stworzył Bogów…” Pascal Boyer (prawdopodobnie będzie w extranecie)

Oceny: na podstawie aktywności na zajęciach, możliwa do napisania praca końcowa.

Dlaczego ludzie wierzą w istoty nadprzyrodzone?

• wytłumaczenie zjawisk których nie rozumieją, np. przyrody, cudów

• potrzeby przeżyć

• strachu przed śmiercią / nieskończonością

• odsunięcie odpowiedzialności (Bóg tak chciał)

• nadanie życiu wyższego sensu

• potrzeba opiekuna

• potrzeba zaczepienia

• potrzeba zjednoczenia się / przebywania w grupie

• potrzeba zwiększenia siły, mocy

• możliwość odwołania się do tej istoty w razie potrzeby

• wyjaśnienie faktu, że istniejemy; początku

to pytanie jest skoncentrowane na przekonaniach, na wierzeniach

Dlaczego ludzie biorą udział w rytuałach religijnych? (to jest jedno z tych zjawisk, które kognitywistyka religii musi wytłumaczyć)

Według Boyer:

• religia jest wyjaśnieniem

• człowiek stworzył religię, aby wyjaśnić tajemnicze zjawiska natury; to co dzisiaj jest już do wytłumaczenia za pomocą nauki, w starożytności było tłumaczone ingerencją istot nadprzyrodzonych; tęcza - jako znak, że Bóg już nigdy nie zgubi całego świata; często bardziej interesujące dla kognitywistyki religii jest wersja ludowa wierzeń np. katolicyzmu; oficjalnie w katolicyzmie najważniejsze są przekonania, ale w praktyce bywa różnie;

• religia tłumaczy zagadkowe doświadczenia: sny, przeczucia

• religia wyjaśnia pochodzenie świata

• religia uzasadnia istnienie zła i cierpienia

• religia jest wsparciem:

• czyni myśl o nieuchronnej śmierci mniej dotkliwą - najmocniej powiązane z wiarą chrześcijańską;

• łagodzi lęki i rekompensuje przykre strony życia na tej ziemi - ale często jest tak, że religia ukazuje niebezpieczne byty, przed którymi należy się bronić (np. czarownice) - to już nie łagodzi lęków;

• religia jest fundamentem ładu społecznego

• jest spoiwem społeczności; religia jednak bardzo często dzieli; a poza tym np. Skandynawia - tam religia w dużej mierze przestała istnieć, dlatego jest to region, gdzie generalnie jest najbezpieczniej - jest najmniej kradzieży i innych przestępstw; w tej społeczności religia została zastąpiona przez coś innego.

• Utrwala przyjęty ład społeczny

• Jest podstawą moralności (chociaż w większości religii istoty nadprzyrodzone nie są szczególnie moralne); a zatem to się odnosi do chrześcijaństwa, ale nie do pozostałych religii;

• religia jest iluzją

• ludzie są przesądni, skłonni uwierzyć we wszystko

• idee religijne są niepodważalne

• trudniej podważyć prawdy wiary niż w nie wierzyć.

Żaden z tych sposobów nie jest adekwatny, żeby wytłumaczyć istnienie wszystkich religii, bądź nawet wszystkich elementów jednej określonej religii.

Kognitywistyka jest nauką dwudziestoletnią.

Kognitywistyka nie podchodzi do tematu religii biorąc pod uwagę jej początki, genezę powstawania tych religii; zabiera się do tematu religii od zupełnie innej strony. Tak samo jak teoria ewolucji nie mówi zupełnie nic na temat początków świata.

Zmiany pojawiające się w zwierzętach, roślinach to mutacje; z punktu widzenia ewolucyjnego interesujące jest dla nas to, co się później dzieje z taką mutacją, do czego prowadzi.

Dlaczego akurat ta religia miała później sukces w tej społeczności? To nieprawda że np. sukces chrześcijaństwa trzeba tłumaczyć charakterem Jezusa. Na wczesny kościół wcale nie Jezus miał największy wpływ. Jakie były cechy tej akurat wiary, że rozprzestrzeniła się akurat w tej kulturze, w tym czasie.

Kościół wobec cudów jest teraz bardzo ostrożny - ani nie odrzuca oficjalnie, ani nie akceptuje oficjalnie do momentu, aż te cuda przestają się zdarzać.

Pewne podejścia będą bardziej stabilne, bo będą stwarzały najmniej problemów - zatem stanowisko kościoła jest tu najbardziej stabilne.

Tezy z CSR

Dwa główne typy tez:

1. religia / przekonania religijne i zachowania religijne jako poznawczy efekt uboczny; przekonania religijne są wytwarzane jako efekt uboczny przez system poznawczy ludzki;

• hiperaktywny moduł wykrywania podmiotów

• Tygrys w trawie / rabuś w cieniu

• Przekonania nadprzyrodzone wyjaśnieniem

	Negacja	Brak negacji
Uważam, że jest niebezpieczeństwo	+	-
Uważam, żer nie ma niebezpieczeństwa	--	0

Co będzie efektem ubocznym?

Może istnieje niebezpieczeństwo, którego my nie widzimy? Sugeruje to sposób, w jaki mogą się pojawiać przekonania co do bytów nadprzyrodzonych

• przekonania wyjaśnieniem zjawisk nadprzyrodzonych

2. religia jako adaptacja prospołeczna - religia motywuje ludzi do działania prospołecznego.

• religia motywuje działania prospołeczne - są byty nadprzyrodzone, które obserwują ludzi cały czas;

• efekt monitorowania działań;

• religijne społeczeństwa bardziej spójne.

Na pierwszy rzut oka te podejścia nie są ze sobą zgodne.

Natomiast w tej chwili coraz więcej osób twierdzi, że te dwie tezy należałoby ze sobą połączyć.

Na za dwa tygodnie - przeczytać pierwszy rozdział z książki

Przygotować ewentualne pytania.

- 1 -

---