WYKŁAD 2 - REGIONY TURYSTYCZNE POLSKI I ICH ATRAKCJE

I. POMORZE

1. REGION ZACHODNIOPOMORSKI

a) Pobrzeże Szczecińskie

• Zalew Szczeciński - połączony z Zatoką Pomorską cieśninami Piany, Świny i Dźwiny

• wyspy Wolin i Uznam (tylko 19 km2 w granicach Polski)

• Woliński Park Narodowy

• Szczecin: Wały Chrobrego, Muzeum Morskie, zamek książąt pomorskich

• Świnoujście: latarnia morska w dzielnicy Chorzelin - najwyższa nad Bałtykiem; Muzeum Rybołówstwa Morskiego

• Wolin: rezerwat archeologiczny - „Wzgórza Wisielcze”

• Międzyzdroje: Muzeum Wolińskiego PN, Rezerwat Pokazowy Żubrów, Promenada Gwiazd

• Trzęsacz: ruiny kościoła na stromym klifie

• Trzebiatów, Kamień Pomorski, Goleniów, Stargard Szczeciński,

b) Pobrzeże Koszalińskie

• kąpieliska nadmorskie: Dźwirzyno, Ustronie Morskie, Sarbinowo, Chłopy, Mielno, Unieście, Dąbki, Darłowo, Jarosławiec

• Kołobrzeg: kąpielisko i uzdrowisko (solanki i borowiny), tężnie z XVII w., gotycka kolegiata z XIII w., molo, latarnia

• jezioro Jamno

• Koszalin

• Ustronie Morskie: Bałtyckie Centrum Turystyki - aquapark, lotnisko, park jachtowy, hotele, skansen wypieku chleba

• Darłowo: zamek książąt pomorskich i kaplica św. Gertrudy

• cmentarzysko gotów w Grzybnicy z I-II w. n.e.

c) Pojezierze Zachodniopomorskie

• Pojezierze Myśliborskie: pomiędzy Doliną Dolnej Odry i doliną Płoni, największe jeziora: Myśliborskie, Długie Morzycko

• Połczyn Zdrój (borowiny, solanki, wodzy szczawowo-żelaziste)

• Chojna - stara osada słowiańska, rezerwat architektury gotyckiej, Brama Świecka

• Myślibórz - osada kultury łużyckiej,

• Cedynia - najbardziej na zachód wysunięta miejscowość w Polsce

• Siekierki - miejsce walk o sforsowanie Odry w czasie II wojny światowej: muzeum pamiątek walk z 1945 i cmentarz poległych żołnierzy

• Borne Sulinowo - dawniej baza wojsk radzieckich, dziś miejscowość wypoczynkowa

d) Pojezierze Południowopomorskie

• Drawieński Park Narodowy

• Drawno - dawny gród słowiański

• Wałcz: miasto z XII w., w czasie II wojny światowej miejsce zaciętych walk, fragmenty umocnień Wału Pomorskiego udostępnione do zwiedzania

2. REGION POMORSKI

- przemysł rafineryjny, stoczniowy, energetyczny, papierniczy i spożywczy, największe zakłady przemysłowe w Gdańsku, Gdyni,Kwidzyniu

- Kaszubi

- kąpieliska: Hel, Jurata, Jastarnia, Chałupy, Jastrzębia Góra, Cetniewo, Karwia, Sopot, Krynica Morska, Łeba, Ustka,

- uzdrowiska: Ustka, Sopot

a) Pobrzeże Gdańskie

• od przylądka Rozewie (najdalej na pn wysunięty punkt Polski) po płw. Sambia

• klify: w rejonie Orłowa, między Jastrzębią Górą a Rozewiem tzw. Jasne Wybrzeże

• w Kątach Rybackich - rezerwat z największą populacją kormoranów w Europie

• Mierzeja Helska: na pn piaszczyste plaże, kąpieliska w Juracie, Jastarni, Hel - muzeum rybołówstwa, fokarium

• Mierzeja Wiślana - oddziela Zalew Wiślany od Zatoki Gdańskiej, Krynica Morska

• aglomeracja gdańska - tzw Trójmiasto

• Gdańsk: pomnik obrońców Westerplatte, Targ Węglowy,Długi Targ, fontanna Neptuna, Dwór Artusa (największy na świecie renesansowy piec kaflowy), katedra NMP - największy kościół gotycki w Polsce, Centralne Muzeum Morskie, bazylika Cystersów w Oliwie, Stocznia Gdańska

• Gdynia: Nabrzeże Kościuszki, Muzeum oceanograficzne i Akwarium Morskie, ORP „Błyskawica”, „Dar Pomorza”

• Sopot: opera leśna, molo - najdłuższe w Polsce

• Żuławy Wiślane - krajobraz deltowy, przeciętna wysokość 9 m. n.p.m., najniższy punkt - Raczki Elbląskie - 1,8 m. n.p.m., sieć kanałów melioracyjnych, najżyźniejszy i najbardziej wydajny rolniczo obszar Polski

• Malbork - obronny zamek krzyżacki z XIII i XIV w.

• Sztutowo - pierwszy na ziemiach polskich obóz koncentracyjny

b) Pobrzeże Koszalińskie

• Słowiński Park Narodowy (na liście Rezerwatów Biosfery UNESCO), jeziora: Łebsko, Gardno, Dołgie Wielkie i Małe, wędrujące wydmy, słowiński skansen we wsi Kluki

• Ustka - miasto portowe u ujścia Słupi do Bałtyku, kąpielisko, uzdrowisko

• Łeba - port rybacki i jachtowy

• Słupsk - gotycki zamek książąt pomorskich z Muzeum Pomorza Środkowego gdzie znajduje się największa w Polsce kolekcja dzieł Witkacego

c) Pojezierze Wschodniopomorskie

• Pojezierze Kaszubskie z tzw. Szwajcarią Kaszubską - najpiękniejsza część pojezierza, jeziora, rzeki o niemal górskim charakterze (np. Radunia e szlakiem kajakowym „Kółko Raduni), wzgórza (Wieżyca 328 m n.p.m)

• Kartuzy: Muzeum Kaszubskie, klasztor Kartuzów,

• Wdzydze Kiszewskie: Kaszubski Park Etnograficzny - najstarszy skansen w Polsce

• Bytów - zamek krzyżacki z XIV/XV w

• Starogard Gdański - średniowieczny układ urbanistyczny

• Pelplin - „pomorskie Ateny”, gotycka bazylika NMP z późnorenesansowym ołtarzem największym w Polsce, w Muzeum Diecezjalnym jedyny w Polsce egzemplarz Biblii z 1453 roku wydrukowanej przez Gutenberga

d) Pojezierze Południowopomorskie

• Dolina Dolnej Wisły

• Kanał Elbląski

• zamki krzyżackie w Kwidzyniu i Gniewie

• Park Narodowy Borów Tucholskich: jeziora lobeliowe, „Cisy Staropolskie”, rezerwat „Kręgi Kamienne”

3. REGION KUJAWSKO-POMORSKI

a) Pojezierze Wielkopolskie

• Gopło - największe jezioro regionu

• Biskupin - „Polskie Pompeje”, pozostałości drewnianego osiedla kultury łużyckiej sprzed 2700 lat

• Kruszwica - ośrodek przemysłu rolno-spożywczego, kościół romański św. św. Piotra i Pawła z XII w., pozostałości gotyckiego zamku z XIV w. tzw. Mysia Wieża, ośrodek sportów wodnych

• Strzelno: romańskie kościoły św. Prokopa i św. Trójcy (kolumny - wybitny przykład rzeźby romańskiej)

b) Pojezierze Kujawskie i Równina Inowroławska

• Inowrocław - okłady soli odkryte w XIXw., ośrodek przemysłowy i uzdrowisko - tężnie

c) Kotlina Toruńska

• Ciechocinek - XIX-wieczne tężnie soli, park zdrojowy

• Bydgoszcz: położona nad Brdą i Wisła, Wenecja Północy, późnogotycka fara

• Toruń - „Kraków Północy”, gotycki ratusz z XIII w. - najstarszy w Polsce, Do Kopernika

• Włocławek :stopień wodny - zbiornik retencyjny, początek Kaskady Dolnej Wisły

d) Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie

• Chełmno - jedno z najstarszy miast Polski, średniowieczny zespół zabytków

• Golub-Dobrzyń: zamek krzyżacki, turnieje rycerskie

• Dolina Brdy

• Grudziądz: zespół spichlerzy, średniowieczny układ miasta

II. WIEKOPOLSKA

1. REGION WIELKOPOLSKI

- rzeźba terenu została ukształtowana prze lodowiec

- kopalnie węgla brunatnego i elektrownie w okolicach Konina, fabryki w Poznaniu

a) Pojezierze Południowopomorskie

• położone na rozległych równinach Drawy i Gdy (dopływy Noteci)

• Piła - największy ośrodek miejski, miejsce urodzenia S. Staszica - jest tu jego muzeum

biograficzne

b) Pojezierze Wielkopolskie

• międzyrzecze Warty i Noteci z Puszczą Notecką

• Wielkopolski Park Narodowy - „żywe muzeum form polodowcowych”

• Szlak Piastowski: Poznań - Gopło

• Poznań: Ostrów Tumski, renesansowy ratusz (XIII w., przebudowany XVI w.), Muzeum Instrumentów Muzycznych, Jezior Maltańskie

• Kórnik - rezydencja magnacka w stylu gotyku ang., arboretum, biblioteka

• Powidz - miejscowość nad jez. Powidzkim (największe jezioro regionu wielkopolskiego)

• Ostrów Lednicki - wyspa na jeziorze Lednickim, Wielkopolski Park Etnograficzny, Muzeum Pierwszych Piastów, rezerwat archeologiczny

• Gniezno: katedra ze spiżowymi drzwiami z XIII w.

• Giecz: kościół romański, dymarki, rezerwat archeologiczny

• Licheń k. Konina: największa w Polsce bazylika, centrum pątnicze

c) Pradolina Warciańsko-Odrzańska

• Rogalin - rokokowo-klasycystyczny pałac, Park Francuski z XVIII w., park krajobrazowy w stylu angielskim i „Dąbrowa Rogalińska”

d) Pojezierze Leszczyńskie

• 93 jeziora w tym największe - jezioro Sławskie

• ośrodki wypoczynkowe: Boszkowo, Osieczna, Sława

e) Nizina Wielkopolsko-Śląska

• Wysoczyzna Leszczyńska: kraina rolnicza

• Leszno: jeden z największych ośrodków przemysłowych w Wielkopolsce, ratusz, kościół

• Gostyń: Święta Góra z barokowym klasztorem Filipinów (wzorowany na Santa Maria della Salute w Wenecji)

• Wysoczyzna Kaliska: pagórki morenowe, pola wydmowe

• Kalisz: najstarsze miasto Polski, rezerwaty archeologiczne, Muzeum Ziemi Kaliskiej

• Gołuchów, Jarocin, Ostrów Wielopolski

2. REJON LUBUSKI

a) Pojezierze Południowopomorskie

• Park Narodowy „Ujście Warty”, rezerwat „Słońsk” - ornitologiczny

• Gorzów Wielkopolski - siedziba wojewody, ośrodek przemysłowy, port rzeczny, szachulcowe spichlerze

• Międzyrzecze Warty i Noteci - Puszcza Notecka

• Pojezierze Lubuskie

• Międzyrzecz: Międzyrzecki Rejon Umocnień - niemiecki fortyfikacje z czasów II wojny światowej, największe w Europie skupisko nietoperzy

• Zielona Góra - siedziba sejmiku, ośrodek przemysłowy, winnice

b) Nizina Wielkopolsko-Śląska

• Park Mużakowski w Łęknicy - przykład architektury ogrodowej I połowy XIX w.

• Żagań, Żary, Nowa Sól

III.ŚLĄSK

1. REGION DOLNOŚLĄSKI

- teren silnie uprzemysłowione, złoża surowców mineralnych zwłaszcza węgla brunatnego i rud metali

a) Sudety i Przedgórze Sudeckie

- Sudety Zachodnie:

- Karkonosze: najwyższy szczyt Śnieżka (1602m n.p.m.), grupy skalne o dziwnych kształtach (Trzy Świnki, Słoneczniki, Pielgrzymy)

- Góry Izerskie: Grzbiet Wysoki (z najwyższym szczytem Wysoką Kopą 1126) orz Grzbiet Kamienicki (z Kamienicą 973)

- Góry Kaczawskie (Skopiec 724)

- Rudawy Janowickie (Skalnik 935)

• Karkonoski Park Narodowy

• Jelenia Góra: pozostałości murów obronnych, grodzisko z XIIw.

• Park Krajobrazowy Doliny Bobru: Jezioro Modre, Jezioro Pilchowickie,

• Cieplice Zdrój: uzdrowisko

• Chojnik: rezerwat krajobrazowo-florystyczny, ruiny, muzeum Karkonoskiego PN

• Karpacz: u stóp Śnieżki, kościół Wang (poł. XIII w., przewieziony z Norwegii w XIX w.), Muzeum Sportu i Turystyki

• Kowary: kopalnie radu, podziemne trasy i uzdrowisko radowe

• Szklarska Poręba

- Pogórze Zachodniosudeckie

• Obniżenie Żytawsko-Zgorzeleckie: Turoszowski Okręg Przemysłowy - zespół energetyczny i odkrywkowa kopalnia węgla brunatnego

• Pogórze Kaczawskie: między Bobrem a Nysą Szaloną

• Pogórze Izerskie: między Nysą Łużycką i Bobrem

• Pogórze Wałbrzyskie: między Nysą Szaloną a górami Sowimi

• Bolków: zamek piastowski, mury obronne

• zabytkowe zespoły miejskie w: Lwówku Śląskim, Gryfowie Śląskim, Złotoryi, Lubaniu

• Lubomierz: Muzeum Kargula i Pawlaka, Ogólnopolski Przegląd Polskich Komedii Filmowych

- Sudety Środkowe: Brama Lubawska, Góry Wałbrzyskie, Kamienne, Sowie, Bardzkie, Stołowe, Orlickie, Bystrzyckie oraz Obniżenie Noworudzkie, Obniżenie Ścinawki, Pogórze Orlickie, Kotlina Kłodzka

• Góry Sowie: zbudowane z najstarszych w Polsce skał,kulminacja Wielka Sowa (1015)

• Góry Stołowe: budowa płytowa, zróżnicowana odporność skał na wierzenie, Szczeliniec Wielki (919), Park Narodowy Gór Stołowych

• Kotlina Kłodzka - drugi w Polsce po Dolinie Popradu kompleks uzdrowisk: Polanica Zdrój, Duszniki Zdrój, Kudowa Zdrój, Długopole Zdrój, Szczawno Zdrój, Jedlina Zdrój

• Twierdza Srebrnogórska: na przełęczy Srebrnej, wzniesiona przez Fryderyka II (XVIII w.)

• Kłodzko: twierdza, podziemna trasa turystyczna 1000-lecia Polski,

• Duszniki Zdrój: najstarszy w Europie Śr. młyn papierniczy i Muzeum Papiernictwa, Międzynarodowy Festiwal Chopinowski

• Bystrzyca Kłodzka: Muzeum Filumenistyczne

• Kudowa Zdrój: skansen w Pstrążnej, kaplica czaszek w Czermnej, Festiwal Moniuszkowski

• Wambierzyce: „Kłodzka Jerozolima”, bazylika, ruchoma szopka

• Polanica Zdrój: Muzeum Misyjne ze zbiorami z Afryki, Ameryki Pd., Oceanii

• Wałbrzych: Muzeum Przemysłu i Techniki (w nieczynnej kopalni), 2 trasy naziemne: Górnika i Urobku, zamek Książ nad Wąwozem Pełcznicy

• Krzeszów: zespół klasztorny Cystersów, kościół Wniebowzięcia NMP zwany „perłą śląskiego baroku”

• „Podziemne Miasto Osówka” koło Głuszyc i we Włodarzu

- Sudety Wschodnie: Góry Złote, Góry Bialskie, Masyw Śnieżnika, Góry Opawskie

• Masyw Śnieżnika: po Karkonoszach najwyższy masyw Sudetów (1426),

• Trójmorski Wierch: wododział 3 zlewisk: Bałtyku (Nysa Kłodzka), M. Północnego (Cicha Orlica), M. Czarnego (Morawa)

• Jaskinia Niedźwiedzia: koło Kletna

• Złoty Stok: Dolnośląskie Eldorado - dawne kopalnie złota, do zwiedzania udostępniono 2 sztolnie i muzeum minerałów

- Przedgórze Sudeckie: Wzgórza Strzegomskie, Równina Świdnicka, Masyw Ślęży, Wzgórza Niemczańsko-Srzelińskie, Obniżenie Podsudeckie, Obniżęnie Otmuchowskie, Przedgórze Paczkowskie

• Ślęża (718)

• Świdnica: kościół pokoju

• Henryków: opactwo cystersów, tu powstała tzw „Księga Henrykowska” z pierwszym zdaniem po polsku

• Rogoźnica (Gross-Rosen):muzeum ku czci pomordowanych więźniów obozu koncentracyjnego

b) Nizina Wielkopolsko-Śląska

• Wrocław: rynek, ratusz, pomnik Fredry (przywieziony ze Lwowa), Plac Solny, Uniwersytet Wrocławski (Aula Leopoldina), gmach Ossolineum z Biblioteką Narodową, Ostrów Tumski, Ogród Zoologiczny, Hala Ludowa, „Panorama Racławicka”

• Legnickie Pole - Muzeum Bitwy Legnickiej (1216)

• Jawor: „kościół pokoju”

• Trzebnica: klasztor Cystersek z późnoromańską bazyliką, miejsce spoczynku Piastów Śląskich

2. REGION OPOLSKI

- najmniejsze województwo w Polsce, tylko 1,1 mln mieszkańców

a) Sudety Wschodnie z Przedgórzem Sudeckim

• Biskupia Kopa: jedyna góra Śląska Opolskiego (889)

• Otmuchów: zamek, Jezioro Otmuchowskie

• Paczków: „Polskie Carcassonne”, najlepiej zachowane fortyfikacje na Śląsku

b) Wyżyna Śląska

• Góra św. Anny: sanktuarium - „perła Śląska”, „śląska Jasna Góra”, klasztor Franciszkanów, kalwaria, amfiteatr, pomnik czynu powstańczego X. Dunikowskiego

• Strzelce Opolskie

c) Nizina Śląska

• zamek w Mosznej z końca XIX w.

• Nysa: „Śląski Rzym”, sztuczne zbiorniki wodne na Nysie (Otmuchowski i Nyski)

• zbiornik zaporowy na Małej Panwi w Turawie

• Opole: gotycka katedra św. Krzyża, fragmenty murów i baszt, „opolska Wenecja” nad kanałem Odry - Młynówką

• Brzeg: renesansowy piastowski zamek zwany „śląskim Wawelem”, Muzeum Piastów Śląskich

• Krasiejów: jedno z największych na świecie stanowisk gadów triasowych, kompleks muzealno-turystyczny Dinopark

• Bory Stobrawskie

3. REGION ŚLĄSKI

- najgęściej zaludnione województwo w kraju (na 4% powierzchni żyje 13% ludności kraju)

- zurbanizowany i uprzemysłowiony (80% ludności to mieszkańcy miast)

- przemysł koncentruje się w GOP-ie oraz Rybniku, Bielsku-Białej i Częstochowie: górnictwo węgla kamiennego, hutnictwo żelaza, stali i metali nieżelaznych, energetyka

- degradacja walorów naturalnych środowiska przyrodniczego

a) Wyżyna Śląsko-Krakowska

- Wyżyna Śląska

• GOP: konurbacja górnośląska o długości ponad 50 km, od Strzemieszyc i Łośna (Huta Katowice) po Gliwice na zachodzie

• Katowice: „Spodek” (hala sportowo-wiodowiskowa na 12 tys. widzów), Pomnik Powstańców Polskich, Park Kościuszki z drewnianym kościołem z 1520 roku

• Będzin: XIV-wieczny zamek, Muzeum Górnośląskie, „Dolomity - Sportowa Dolina” - całoroczny ośrodek zlokalizowany w kopalnianym wyrobisku Suchej Góry

• Chorzów: Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku z planetarium, wesołym miasteczkiem, ogrodem zoologicznym, skansenem - Górnośląski Park Etnograficzny, Stadion Śląski

• Gliwice

• Piekary Śląskie: Kościół NMP i św. Bartłomieja wraz z Kalwarią Piekarską - 39 kaplic- główne sanktuarium maryjne w regionie

• Tarnowskie Góry:zabytkowa kopalnia rud metali, skansen maszyn parowych wraz ze „Sztolnią Czarnego Pstrąga”

• Zabrze: Muzeum Górnictwa Węglowego, podziemny skansen „Guido” i „Królowa Luiza”

• Radzionków: Muzeum Chleba

- Wyżyna Częstochowska

• Częstochowa: 38 tys. mieszkańców, ośrodek hutnictwa żelaza, przemysłu maszynowego, włókienniczego i papierniczego, zespół klasztorny oo. Paulinów na Jasnej Górze

• Szlak Orlich Gniazd: Olsztyn, Złoty Potok, Ostrężnik, Mirów, Bobolice, Ogrodzieniec

- Wyżyna Woźnicko-Wieluńska

b) Zewnętrzne Karpaty Zachodnie

- Beskid Śląski: Pasma Czantorii i Baraniej Góry, eden z najbardziej uczęszczanych i najlepiej zagospodarowanych turystycznie terenów Polski

• Szczyrk: u stóp Skrzycznego, Klimczok, stacja narciarska

• Ustroń: uzdrowisko, na stokach Równicy i Czantorii trasy narciarskie

• Wisła: rezydencja letnia prezydenta: „Zameczek”, Muzeum Beskidzkie

• Koniaków: wyroby rękodzieła ludowego gł. koronki

• Bielsko-Biała: ośrodek przemysłu włókienniczego, fiat, Studio Filmów Rysunkowych, kolejka gondolowa na Szyndzielnię

• Cieszyn: nad Olzą, romańska rotunda z XI/XII w.

- Kotlina Żywiecka

• Żywiec: Stary Zamek z XVI w., konkatedra i kościół św. Krzyża z XIV w.

• Jezioro Żywieckie - utworzone przez tamę na Sole w Tresnej

• Jezioro Międzybrodzkie - zapora na Sole w Porąbce, góra Żar - największa w Polsce podziemna elektrownia szczytowo-pompowa

- Beskid Żywiecki (Beskid Wysoki): Pasma Wielkiej Raczy i Rycerzowej

c) Równina Pszczyńska

• Lasy Pszczyńskie

• Pszczyna: średniowieczny układ urbanistyczny, Muzeum Prasy i Drukarstwa Śląskiego, skansen „Zagroda Wsi Pszczyńskiej”

• Goczałkowice Zdrój: uzdrowisko

• Jezioro Goczałkowickie tzw „Śląskie Morze”, na Wiśle

d) Nizina Śląska

• Racibórz: nad Odrą, fragment murów obronnych, Wieża Więzienna XIV/XV w.,

• Lubliniec: liczne zabytki sakralne

IV. REGION WARMIŃSKO-MAZURSKI

- słabo zaludniony i uprzemysłowiony, ośrodki przemysłowe: Olsztyn, Elbląg, Ostróda i Ełk

- sporty wodne: żegluga, kajakarstwo, sporty zimowe: bojery, narty

a) Pobrzeże Gdańskie

• Elbląg - ośrodek przemysłowy, port (przepłynąć można do Krynicy Morskiej Zalewem Wiślanym lub do Ostródy kanałem Elbląskim,

• Frombork - związany z Kopernikiem, warowny zespół klasztorny, planetarium, muzeum Kopernika w pałacu biskupim, katedra z miejscem pochówku Kopernika

b) Nizina Staropruska

• obszar pozbawiony jezior, dorzecze Pregoły

• Orneta - kościół św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty, gotycki ratusz

• Lidzbark Warmiński - „Perła Warmii”, położony nad Łyną, gotycki zamek obronny z XIV w. („Wawel północy”)

c) Pojezierze Mazurskie

• Pojezierze Olsztyńskie - na zachodzie poj. Mazurskigo

• Olsztyn: miasto wojewódzkie, ośrodek przemysłowy (Stomil Olsztyn), gotycki zamek nad Łyną, Wysoka Brama, barokowy ratusz

• Gietrzwałd: główny ośrodek pielgrzymkowy na Warmii, późnogotycki kościół

• Olsztynek - skansen

• Pojezierze Mrągowskie - w środkowej części poj. Mazurskiego

• Mrągowo: „Piknik Country”

• Święta Lipka: barokowa bazylika XVII/XVIII w.

• szlak kajakowy rzeki Krutyni: z Sorkwit nad jez. Lampackim do ujścia Krutyni do jez. Bełdany, 90 km, 17 jezior po drodze

• Szczytno: ruiny zamku krzyżackiego z „wieżą Juranda”

• Kraina Wielkich Jezior Mazurskich: Śniardwy, Mamry

• Giżycko: położone na przesmyku między jeziorem Kisajno i Niegocin, twierdza Boyen - część pruskich umocnień

• Kętrzyn: zamek krzyżacki, kościół warownia

• Gierłoż: „Wilczy Szaniec”

• Mikołajki: pomiędzy jeziorami Tałty i Mikołajskim

• Kotlina Węgorapy: w północno-wschodniej części poj. Mazurskiego, bez jezior

• Wzgórza Szeskie: „Garbate Mazury”, duże deniwelacje terenu, Szeska Góra - 309 m. nnpm

• Pojezierze Ełckie: rezerwat „Czerwone Bagno”

• Równina Mazurska: największe jeziora Roś i Nidzkie (w Puszczy Piskiej)

d) Pojezierze Wschodniopomorskie

• Kanał Elbląsko-Ostródzki: funkcjonuje od 1860 r., 159 km, pochylnie, śluzy, łączy Ostródę z Elblągiem

• Ostróda: nad jez. Drwęckim, miasto przemysłowe i ośrodek turystyczny, ruiny zamku krzyżackiego, przystań żeglugi pasażerskiej

• Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie: wzgórza Dylewskie (Dylewska Góra - 312 m. npm)

• Grunwaldzkie Pole (pomnik, wystawa)

V. MAZOWSZE I PODLASIE

1. REGION PODLASKI

- tereny w widłach Narwi i Biebrzy i środkowe części dorzecza Bugu

- kraina ukształtowana przez wpływy polskie, ruskie i litewskie

a) Pojezierze Wschodniobałtyckie

- Pojezierze Suwalskie - klimat kontynentalny, duże amplitudy temperatur, mroźne zimy - „Polska Syberia”

• Puszcza Romnicka

• Równina Augustowska pokryta częściowo Puszczą Augustowską rozciągającą się między jeziorem Wigry i rzeką Biebrzą, pozostałość puszcz litewskich

• Cisowa Góra - Fudżijama Suwalszczyzny (258 m npm)

• największe jeziora: Wigry, Goładuś, Szelment Wielki

• Hańcza - najgłębsze jezioro w Polsce

• najważniejsze rzeki: Hańcza, Rospuda, Szeszupa

• Wigierski Park Narodowy: obejmuje jezioro Wigry, górę Cisową i jezioro Hańcza

• Suwałki: neoklasycystyczna architektura, ekspozycja muzeum Regionalnego poświęcona Marii Konopnickiej

• urządzenia kanału Augustowskiego

• Sejny: centrum kulturowe polskich Litwinów, zespół klasztorny oo. Dominikanów z renesansowym kościołem

• Wigry: zespół pokamedulski

b) Nizina Północnopodlaska

• Kotlina Biebrzańska: torfowiska, Biebrzański Park Narodowy

• Wysoczyzna Białostocka: poprzecinana płytkimi, szerokimi dolinami, dolina Narwi z licznymi zakolami, Puszcza Knyszyńska

• Równina Bielska

• Puszcza Białowieska: park narodowy, „Zielone Płuca Polski”

• Narwiański Park Narodowy: dolina górnej Narwi, „Polska Amazonia”,

• Białystok: barokowy zespół pałacowo-parkowy Branickich zwany „Wersalem Podlasia”

• Tykocin: barokowy kościół, klasztory bernardynów, ruiny zamku zniszczonego w czasie wojen szwedzkich, Muzeum Judaistyczne

• Łomża: skansen w Nowogrodzie - centrum kultury i sztuki Kurpiów, Jedwabne - miejsce pogromu Żydów

• Supraśl: klasztor pobazyliański, cerkiew, uzdrowisko

• Białowieża, Hajnówka - ośrodki turystyczne na skraju Puszczy Białowieskiej

• Drohiczyn nad Bugiem: zabytki sakralne barokowe i rokokowe, klasycystyczna cerkiew

• Białostocki Szlak Tatarski - na Podlasiu mieszka 1,5 tys. muzułmanów Polskich - potomków polskich Tatarów; Bohoniki i Kruszyniany (meczety i mizary), Sokółka (ekspozycja tatarska w Oddziale Muzeum Okręgowego z Białegostoku)

• Grabarka - prawosławna Częstochowa

2. REGION MAZOWIECKI

- największe pod względem powierzchni województwo Polski

- tereny rolnicze i sady, mało terenów uprzemysłowionych

- większe rzeki w regionie: Wisła, Bug, Narew, Pilica, Bzura

- Zalew Zegrzyński - największy sztuczny zbiornik regionu

- puszcze: Kampinoska, Kozienicka, Bała, Kurpiowska

a) Nizina Północnomazowiecka

• Pułtusk: gotycka kolegiata, barokowy kościół NMP, mury obronne, zamek biskupów płockich

• Czerwińsk: kościół romański z XII w.,

• Ostrołęka: zakłady przemysłowe (elektrociepłownia, zakłady celulozowe), zabytkowa zabudowa, bitwa wojsk powstańczych 1831 dowodzonych przez Bema - mauzoleum

• Zakroczym

• Modlin: twierdza wybudowana przez Napoleona w widłach Wisły i Narwi, broniona bohatersko w 1939 r.

• Ciechanów: zamek książąt Mazowieckich, pomnik Marii Konopnickiej, kóra często odwiedzała miasto

• Opinogóra: muzeum romantyzmu utworzone w neogotyckim zamku Zygmunta Krasińskiego

• Przasnysz: dwa późnogotyckie kościoły (gotyk mazowiecki)

• kultura ludowa kurpiowskiej grupy etnograficznej oparta na gospodarce leśnej, typowe wsie kurpiowskie: Dębniki, Zbójna, Lipniki

b) Nizina Środkowomazowiecka

• Kampinoski Park Narodowy: drugi co do wielkości w Polsce, bory sosnowe, torfowiska, bagna, wydmy

• Palmiry - miejsce hitlerowskich egzekucji (m.in. zamordowano tu J. Kusocińskiego - znanego sportowca)

• Żelazowa Wola: miejsce urodzenia Fryderyka Chopina

• Warszawa: funkcje administracyjne, Warszawski Okręg Przemysłowy, na liście UNESCO od 1980r. Jako przykład udanej rekonstrukcji zabytkowej dzielnicy, Trakt Królewski (od Placu Zamkowego przez Krakowskie Przedmieście, Nowy Świat, Aleje Ujazdowskie do Łazienek dalej do Wilanowa), Pałac Kultury i Nauki, Trakt Pamięci, Męczeństwa i Walki Żydów, Cytadela, Muzeum Wojska Polskiego, Muzeum Powstania Warszawskiego

• Zalew Zegrzyński: powstał przez spiętrzenie wód Narwi stopniem wodnym w Dębem, połączony z Warszawą Kanałem Żerańskim, ośrodki wypoczynku świątecznego (Nieporęt, Jadwisin, Jachranka, Białobrzegi, Rynia, Zegrze, Serock, Dębe)

• Czersk: ruiny gotyckiego zamku książąt mazowieckich

• Góra Kalwaria

• Niepokalanów: kościół i osiedle Franciszkanów założone przez Maksymiliana Kolbego

• Sulejówek: na wschód od Warszawy, willowe miasto satelickie, tu był dom Piłsudskiego

• Granica: Muzeum Kampinoskiego Parku Narodowego

• Konstancin-Jeziorna: uzdrowisko, fabryka papieru z XVIII w. udostępniona do zwiedzania

• Podkowa Leśna: miasto willowe muzeum Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów

• Radzymin: miejsce wielkiej bitwy określanej jako „cud nad Wisłą”

• Treblinka: były obóz zagłady, gdzie hitlerowcy wymordowali ok. 800 tys. ludzi

c) Nizina Południowopodlaska

• Siedlce: klasycystyczny pałac księżnej Ogińskiej, park, kościół, ratusz

• Mińsk Mazowiecki, Węgrów, Cegłów

d) Wzniesienia Południowomazowieckie

• Radom: ośrodek przemysłowy, gotycki kościół, skansen pszczelarstwa

• miejscowości związane z Janem Kochanowskim: Sycyna (miejsce urodzenia), Czarnolas (muzeum biograficzne), Zwoleń (nagrobek poety)

• Wyśmierzyce: najmniejsze miasto w Polsce (870 mieszkańców)

• Grójec: centrum regionu sadowniczego uważanego za największy sad Europy

e) Wyżyna Kielecka

• Szydłowiec: gotycko-renesansowy zamek mieszczący muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych

f) Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka

• Płock: Tumska Góra, XII-wieczna katedra z sarkofagami Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego, kościół i klasztor Dominikanów, kombinat petrochemiczny

• szlaki piesze, rowerowe, kolejki wąskotorowej, stadniny, możliwość uprawiania kajakarstwa, żeglarstwa, windsurfigu, wędkarstwa, łowiectwa, folklor kurpiowski

3. REGION ŁÓDZKI

- Łódzka aglomeracja przemysłowa (Łódź, Zgierz, Pabianice, Ozorków, Aleksandrów, Zduńska Wola) - produkcja tkanin

- wydobycie węgla brunatnego w rejonie Bełchatowa

- przemysł energetyczny, włókienniczy, AGD, spożywczy, rolnictwo i sadownictwo

- główne rzeki regionu: Bzura i Pilica (dorzecze Wisły), Warta, Prosna, Ner i Widawka (dorzecze Odry)

a) Nizina Środkowomazowiecka

• Łowicz: zabytkowy zespół urbanistyczny, renesansowo-barokowa katedra, Muzeum Regionalne z Ośrodkiem Plenerowym Budownictwa Ludowego

• Maurzyce: Łowicki Park Etnograficzny

• Łęczyca: fragmenty murów, zamek kazimierzowski z XIV w.

• Tum: kolegiata z XII w. (jeden z najcenniejszych zabytków romańskich w Polsce), grodzisko wczesnosłowiańskie

• Lipce Reymontowskie: koło Skierniewic, tu mieszkał Władysław Reymont, miejsce akcji powieści „Chłopi”, muzeum, inscenizacje

• Skierniewice: średniowieczny układ ulic, pałac arcybiskupów gnieźnieńskich

• Arkadia: romantyczno-sentymentalny park z Grotą Sybilli, Domkiem Gotyckim, Świątynią Diany, Akweduktem, założony w XVIII w. przez Helenę Radziwiłłową

• Nieborów: pałac barokowy z XVII w. i park w stylu francuskim, w pałacu ekspozycja Muzeum Narodowego, biblioteka

• Kutno: w tej okolicy we wrześniu 1939 rozegrała się największa bitwa z Niemcami, Muzeum Bitwy nad Bzurą

• Piątek: zabytki sztuki sakralnej,geometryczny środek Polski

b) Wzniesienia Południowomazowieckie

• zbiornik Sulejowski

• Rawa Mazowiecka: XVII-wieczny kościół i klasztor, resztki zamku Książąt Mazowieckich, w którym znajdował się skarb kwarciany

• Piotrków Trybunalski: od 1354 do 1567 odbywały się tu zjazdy i sejmy walne, narodził się tu parlamentaryzm polski, XVI-wieczny zamek z Muzeum Regionalnym, cerkiew

• Łódź: polski Manchester - ośrodek przemysłu włókienniczego, polskie Hollywood - szkoła filmowa, Centralne Muzeum Historii w zabytkowych murach tzw. Białej Fabryki Ludwika Meyera, Muzeum Włókiennictwa, Tradycji Niepodległościowej, Wnętrz Fabrykanckich, największy w Europie cmentarz żydowski na Bałutach, na Bałutach znajdował się Obóz Dziecięcy w czasie II wojny światowej - obecnie pomnik Rozdartego Serca Matki, ul. Piotrkowska - uważana za najdłuższą handlową ulicę w Europie, z pomnikami Reymonta, Tuwima, Jaracza, Rubinsteina, aleja gwiazd

• Tomaszów Mazowiecki: Muzeum Regionalne w dawnym pałacu Ostrowskich, manufaktura sukna „Batavia” (najstarszy zakład przemysłowy), Skansen Rzeki Pilicy, rezerwat przyrody „Niebieskie Źródła”

• Spała: Centralny Ośrodek Sportu, pomnik żubra, pomnik leśników poległych w czasie wojny, modrzewiowy kościółek w stylu zakopiańskim zbudowany w 1925 r.

c) Nizina Południowowielkopolska

• Sieradz: kościół farny pw. Wszystkich Świętych z XIV w., Sieradzki Park Etnograficzny, n wzgórzu zamkowym część późnogotyckiej rotundy z XIII w. - jedna z najstarszych budowli ceglanych w Polsce

• Zduńska Wola - miejsce narodzin św. Maksymiliana Kolbe

d) Wyżyna Małopolska

• Gidle: kościół Dominikanów, w którym znajduje się najmniejsza koronowana figurka Matki Boskiej (9 cm), patronka rolników i górników

• Strzałków: dwór z połowy XIX w., który należał do Henryk Siemiradzkiego (malarz zmarł w tej miejscowości w 1902 r.)

• Opoczno: ośrodek sztuki ludowej i folkloru, Muzeum Regionalne, kościół pw. św. Bartłomieja

• Wieluń: zabytkowy zespół urbanistyczny, fragmenty murów, kilka zabytkowych kościołów, Muzeum Ziemi Wieluńskiej

VI. MAŁOPOLSKA

1. REGION ŚWIĘTOKRZYSKI

- obszar uprzemysłowiony, złoża marmurów, wapieni i gipsów, przemysł materiałów budowlanych, energetyczny i metalowy, tradycje w zakresie górnictwa i hutnictwa żelaza oraz metali kolorowych, kopalnie krzemieni w okolicach Szydłowca, Wierzbicy i Ostrowca Świętokrzyskiego

a) Wyżyna Kielecka

• Góry Świętokrzyskie: skały prekambryjskie i dewońskie (obok Sudetów najstarsze w Polsce), najwyższe pasmo - Łysogóry z najwyższym szczytem Łysicą - 612 m. n.p.m., gołoborza (rumowiska skalne)

• Świętokrzyski Park Narodowy

• Bartków: dąb „Bartek” - jedno z najstarszych drzew w Polsce (ok 700 lat)

• Krzemionki Opatowskie - jedna z największych i najlepiej zachowanych w Europie kopalń krzemienia pasiastego, kopanie istniały tu już w neolicie, podziemna trasa turystyczna (110 m długości), rezerwat archeologiczny

• Bałtów: park jurajski z modelami dinozaurów i muzeum skamieniałości

• dymarki - dawne stanowiska wytopu żelaza (początek naszej ery do roku 400), znajdują się m.in. w Starej Słupi, Rudkach, Kunowa, Nowej Słupi - tu również muzeum techniki utworzone na bazie odsłoniętych pieców

• Staropolski Okręg Przemysłowy: zabytki związane z górnictwem miedzi i ołowiu, które rozwijało się tu od XIV w., w Sielpi Wielkiej Muzeum Staropolskiego Okręgu Przemysłowego

• Święty Krzyż: we wczesnym średniowieczu sanktuarium pogańskie, klasztor pobenedyktyński (obecnie należy do oo. Oblatów) z Muzeum Historii Świętego Krzyża oraz Muzeum Przyrodnicze Leśne Świętokrzyskiego PN, zmumifikowane zwłoki ks. Jeremiego Wiśniowieckiego

• Kielce: Pałac Biskupów Krakowskich, w 1816 r. S. Staszic założył tu Szkołę Akademiczno-Górniczą, katedra NMP, „Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego”

• Tokarnia: Muzeum Wsi Kieleckiej

• Sandomierz: średniowieczny układ urbanistyczny, kościół św. Jakuba z 1226, „Dom Długosza”, zamek, mury,renesansowy ratusz, podziemna trasa turystyczna

• Chęciny: zamek królewski z XIII/XIV wieku, kamieniołom słynnego marmuru chęcińskiego

• Ujazd: pałac i forteca Krzyżtopór, wybudowany przez Ossolińskich w XVII w.

• Bodzentyn: kościół gotycki z XV w., ruiny zamku biskupiego z II poł. XIV w., Dyrekcja Świętokrzyskiego PN

• Michniów: wieś okrutnie spacyfikowana w czasie II wojny światowej, powstanie tu Mauzoleum Męczeństwa Ws Polskiej

• Szydłów: ruiny zamku i mury obronne (zwany polskim Carcassone)

• Oblęgorek: dworek podarowany Sienkiewiczowi przez społeczeństwo, obecnie muzeum

b) Niecka Nidziańska

• Busko Zdrój: uzdrowisko, zdrój w parku z oranżerią i muszlą koncertową

• Solec Zdrój: uzdrowisko

• Pińczów: położony nad Nidą, w XV w. ośrodek reformacji i renesansowa kamienica zwana „drukarnia ariańską”, kamieniołom słynnego białego wapienia pińczowskiego

• Wiślica: we wczesnym średniowieczu ośrodek państwa Wiślan, w XI i XII w. jedna z najważniejszych rezydencji piastowskich

• ciuchcia Express „Ponidzie” z Jędrzejowa do Pińczowa przez Nadnidziański Park Krajobrazowy

• Jędrzejów: Muzeum Przypkowskich zawierające zbiory gnomiczne, w tym jedną z trzech największych na świecie kolekcji zegarów słonecznych, kościół i klasztor Cystersów

• Nagłowice: wieś związana z osobą Mikołaja Reja, w dworze z XIX w. muzeum poświęcone pisarzowi

• jaskinia Raj z piękną szatą naciekową

2. REGION LUBELSKI

- przemysł metalowy, cementowy, chemiczny i spożywczy, rolnictwo

- obszar w dorzeczu Wisły i Bug

- największa rzeką regionu jest Wieprz

a) Wyżyna Lubelska

• najpiękniejszy krajobraz towarzyszy przełomowej Dolinie Wisły na odcinku od Józefowa do Kazimierza Dolnego i Puław

• najmniejsza gęstość sieci wodnej w Polsce (główne rzeki: Wieprz, Bystrzyca, Huczwa)

• Kazimierz Dolny nad Wisłą: renesansowe kamienice w Rynku (pod św. Krzysztofem, pod św. Mikołajem), zespół urbanistyczno-krajobrazowy

• Nałęczów: uzdrowisko, późnobarokowy pałac Małachowskich z muzeum Bolesława Prusa, pracownia Stefana Żeromskiego w tzw. „Chacie”

• Puławy: klasycystyczno-romantyczny zespół pałacowo-parkowy Czartoryskich, najstarsze muzeum w Polsce w Świątyni Sybilli i Domku Gotyckim, założone przez księżną Izabelę Czartoryską w 1801 r.

• Lublin: na Majdanku w 1944 Niemcy utworzyli drugi co do wielkości obóz zagłady, zamek z kaplica św. Trójcy z początku XV w. z cennymi polichromiami rusko-bizantyńskimi, stare miasto, ratusz, bramy miejskie, Muzeum Wsi Lubelskiej

• Zamość: „Padwa Północy”, miasto założone przez Jana Zamoyskiego, renesansowy zespół urbanistyczny, zespół kolegiacki z końca XVI w. z kaplicą Zamoyskich, na lście UNESCO od 1992 r.

• Janowiec: gotycko-renesansowy kościół św. Małgorzaty, późnogotycko-renesansowy zamek

• Kozłówka: zespół pałacowo-parkowy Zamoyskich, Galeia Sztuki Socrealistycznej

b) Roztocze

• średnie roczne zachmurzenie najniższe w skali kraju

• główne rzeki: Wieprz, Tanew

• Roztoczański Park Narodowy

• Susiec - ośrodek wypoczynkowy z zalewem zwanym Morskie Oko

• Krasnobór: barokowy podominikański zespół klasztorny z kościołem Nawiedzenia NMP - główne sanktuarium maryjne Zamojszczyzny, ośrodek wypoczynkowy i uzdrowiskowy

• Szczebrzeszyn: grodzisko z XI w., cerkiew z XVI w., pomnik chrząszcza z 2002 r.

• Bełżec: w czasie okupacji był tu obóz śmierci, w którego komorach zginęło ok 600 tys. Żydów

• Hrebenne: cerkiew grekokatolicka św. Mikołaja z ok 1600 r.

c) Polesie Zachodnie

• najdłuższy w Polsce kanał łączący Wieprz z Krzną (140 km)

• Poleski Park Narodowy: jeziora krasowe, torfowiska, bagna, rozlewiska, liczne ptactwo wodne i błotne, największe w Europie siedlisko żółwia błotnego, rośliny owadożerne

• Jabłeczna: drugie po Grabarce ważne sanktuarium prawosławne w Polsce, cerkiew św. Onufrego

• Kodeń: sanktuarium MB Kodeńskiej - jedno z najczęściej odwiedzanych w Polsce

• Romanów: klasycystyczny dwór z muzeum biograficznym Józefa I. Kraszewskiego

• Sobibór: w latach 1942-42 znajdował się tu hitlerowski obóz zagłady, w którym zginęło ok 250 tys. ludzi

• Wola Okrzejska: miejsce urodzenia Sienkiewicza, w zabytkowym dworze poświęcone mu muzeum

• Janów Podlaski: najstarsza w Polsce państwowa stadnina koni

• Radzyń Podlaski: rezydencja rokokowa Potockich

d) Polesie Wołyńskie

• Chełm: przemysł cementowy i spożywczy, w latach wojny dwa obozy (Borek i Okszów), popijarski zespół klasztorny z XVII/XVIII w., ok 2-kilometrowa podziemna trasa turystyczna w dawnych wyrobiskach kredy

3. REGION MAŁOPOLSKI

a) Wyżyna Śląsko-Krakowska

• północno-zachodnią jej część zajmuje Wyżyna Krakowsko-Częstochowska

• jaskinia Ciemna koło Ojcowa: znaleziono tu najstarsze Polsce ślady człowieka sprzed 100 tys. lat

• Ojcowski Park Narodowy: dolina Prądnika od Pieskowej Skały przez Ojców, po Prądnik Korzkiewski

• Pieskowa Skała: renesansowy zamek mieszczący oddział Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu

• zamki w Rudnie (Tenczynek) i Lipowcu - część szlaku „Orlich Gniazd”

• Czerna k. Krzeszowic - klasztor Karmelitów Bosych

• Olkusz: ośrodek przemysłowy

b)Wyżyna Małopolska

• Racławice: tu miała miejsce zwycięska bitwa powstania Kościuszkowskiego, kopiec i pomnik Bartosza Głowackiego

• Brama Krakowska: oddziela Wyżynę Krakowsko-Częstochowską od Pogórza Karpackiego

• Kraków

• klasztor Kamedułów na Bielanach (Srebrna Góra)

• klasztor Benedyktynów w Tyńcu

• kopalnia soli w Wieliczce

c) Podkarpacie

• Kotlina Sandomierska: Nizina Nadwiślańska, Podgórze Bocheńskie, Płaskowyż Tarnowski

• Puszcza Niepołomicka

• Niepołomice: renesansowy zamek myśliwski Jagiellonów

• opactwo ss. Benedyktynek w Staniątkach nad Wisłą z XIII w.

• Powiśle Dąbrowskie

• malowane Zalipie

• Kotlina Oświęcimska z Oświęcimiem: Obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau

d) Karpaty

- Centralne Karpaty Zachodnie

- młode góry fałdowe wypiętrzone podczas orogenezy alpejskiej

- kompleksy puszczy Karpackiej chronione w 5 karpackich Parkach Narodowych (Tatrzański, Babiogórski, Pieniński, Gorczański, Magurski)

- zbiorniki wodne na Rabie, Dunajcu, Ropie

• Tatry: dzielą się na Tatry Zachodnie, Tatry Wysokie i Tatry Bielskie (w całości na terenie Słowacji), najwyższy szczyt Gerlach (2655), a w Polsce Rysy (2499)

• Pieniński Pas Skalicowy: pas porozcinany przełomami Dunajca i Białki, najwyższe Partie - Pieniny - zbudowane z wapieni, najwyższa część Małe Pieniny z Wysoką (1050) najwyższym szczytem Pienin, wąwóz krasowy Homole

• drewniane kościółki w Dębnie Podhalańskim, Grywałdzie, Harklowej, Łopusznej, Zakopanem Orawce

• ruiny zamku w Czorsztynie i zamek w Niedzicy

• XIX wieczna zabudowa uzdrowisk w Szczawnicy i Krościenku

• zbiornik wodny na Dunajcu w Czorsztynie

• Muzeum Historyczne i Etnograficzne Spisza w Niedzicy

• spływ Dunajcem z miejscowości Sromowce Kąty do Szczawnicy

• Zakopane (30 tys. mieszkańców): Muzeum Tatrzańskie, cmentarz na Pęksowym, Willa Atma, Galeria Hasiora

• Chochołów

- Zewnętrze Karpaty Zachodnie

• Beskidy Zachodnie: Gorce, Beskid Wyspowy, wschodnia część Beskidu Żywieckiego, wschodnia część Beskidu Makowskiego

• Gorce z gniazdem Turbacza (1311), kulminacje Lubania, Kudłonia i Gorca

• Beskid Wyspowy: izolowane, pojedyncze szczyty pooddzielane szerokimi obniżeniami, kulminacje Mogielica, Luboń, Ćwilin, Modyć

• Nowy Targ: drewniany kościół św. Anny z XVI w.

• Rabka: uzdrowisko dla dzieci

• Myślenice: dla potrzeb wypoczynku świątecznego przygotowano Zarabie,

• Beskid Żywiecki z kulminacją całych Beskidów Babią Górą (1725), Babiogórski PN

• Zawoja: jedna z największych wsi w Polsce

• Beskid Makowski: ciągnie się od Kotliny Żywieckiej o dolinę Raby

• Sucha Beskidzka: zamek, karczma Rzym

• Dobczyce: gotycki zamek, miniskansen

• Beskid Sądecki: pasma Radziejowej i Jaworzyny Krynickiej rozcięte doliną Popradu

• Dolina Popradu: największe w skali kraju zagłębie balneologiczne, renomowane uzdrowiska (Krynica Zdrój, Muszyna Zdrój, Żegiestów, Piwniczna Zdrój, Złockie, Łomnica, Wierchomla

• Nowy Sącz: fortyfikacje z ruinami zamku, skansen prezentujący 4 grupy etnograficzne (Łemków, Pogórzan, Lachów Sądeckich, Górali)

• Stary Sącz: klasztor Klarysek, układ starego rynku

• Krynica: festiwal arii i pieśni im. J. Kiepury, kolej gondolowa na szczyt Jaworzyny

• Beskid Niski: pasmo Magurskie (Magurski PN)

• Biecz: kolegiata, fragmenty murów obronnych

• Gorlice: zabytkowy Dwór Karwacjanów, pamiątki po bitwie pod Gorlicami w 1915 roku.

• Drewniane kościoły z przełomu XV i XVI w. w Binarowej i Sękowej

• uzdrowiska w Wysowej i Wapiennem

• na północ od Beskidów rozciągają się Pogórza: Zachodnobeskidzkie (Śląskie, Wielickie, Wiśnickie) i Środkowobeskidzkie (Rożnowskie, Ciężkowickie)

• „Szlak renesansu”: Nowy Wiśnicz, Bochnia, Tarnów, Rzeszów, Łańcut, Jarosław, Przemyśl

• Tarnów: ratusz zaprojektowany przez J. M. Padovano, katedra z początku XV w., Muzeum Etnograficzne z działem poświęconym kulturze Romów

• Bochnia: kopalnia, podziemna trasa turystyczna i sanatorium

• Nowy Wiśnicz: zamek Kmitów, dwór Koryznówka

• Kąśna Dolna: dworek Paderewskiego

• Lusławice: mieszka tu Krzysztof Penderecki

• Ciężkowice: zespół drewnianych domów z podcieniami

• Tuchów: sanktuarium maryjne

• Bobowa: ośrodek hasydyzmu z siedzibą cadyków Halberstanów

• Lipnica Murowana: rynek otoczony domami z podcieniami, kościół drewniany św. Leonarda z XV w.

• Kalwaria Zebrzydowska: bazylika MB Anielskiej, kalwaria

• Lanckorona: zespół drewnianych budynków

• Wadowice

4. REGION PODKARPACKI

- w II połowie XIX w. kolebka światowego przemysłu naftowego

a) Karpaty

• Beskidy Środkowe zwane też Beskidem Niskim - rejon przejściowy między Beskidami Zachodnimi a Wschonimi

• Przełęcz Dukielska: najniższa przełęcz w głównym łuku Karpat, w 1944 r. miała tu miejsce jedna z najkrwawszych bitew I wojny światowej

• Magurski PN

• Klimkówka: zbiornik zaporowy na Ropie

• źródła mineralne w Iwoniczu Zdroju i Rymanowie Zdroju

• Przemyśl: zwany „polskim Rzymem” ze względu na liczne kościoły i klasztory, zamek z czasów Kazimierza Wielkiego, katedra bizantyjsko-ukraińska w dawnym kościele jezuickim, twierdza austriacka z I wojny światowej

• Krasiczyn - zespół zamkowo-parkowy

• Kalwaria Pacławska: zespół klasztorny Franciszkanów z XVIII w. z obrazem MB Pacławskiej przewieziony z Kamieńca Podolskiego

• Posada Rybotycka: najstarsza w Polsce cerkiew obronna

• Dukla: cmentarz wojenny i Muzeum Operacji Dukielskiej, „Dolina Śmierci” w pobliskiej Iwli - pobojowisko po bitwie

• Żarnowiec: drewniany dworek z XVIII w. podarowany M. Konopnickiej przez społeczeństwo, obecnie mieści muzeum biograficzne

• Bóbrka koło Krosna: skansen przemysłu naftowego powstały na terenie pierwszej na świecie kopalni ropy naftowej, założonej w 1854 r. przez I. Łukasiewicza

• Haczów: drewniany gotycki kościół z XV wieku, od 2003 na liście UNESCO

• Beskidy Wschodnie: Bieszczady i Góry Sanocko-Turczańskie

• Jezioro Solińskie

• Sanok: przemysł (Autosan, Stomil), częściowo zachowany zamek, w którym znajduje się kolekcja ikon, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku (obiekty reprezentujące budownictwo Łemków, Bojków, Pogórzan, Dolinian)

• Lesko: zamek Kmitów z XV w., obronna bożnica żydowska z XVI w., kirkut

• Ustrzyki Dolne: jedyne miasto w Polsce położone w dorzeczu Morza Czarnego (rzeka Strwiąż wpada do Dniestru)

• Zagórz: węzeł komunikacyjny, ruiny klasztoru Karmelitów Bosych

• Bieszczady Zachodnie: Tarnica (1346 m n.p.m.), wtórnie zdziczały obszar zwany „Polskim Teksasem”

• Bieszczadzki PN: utworzony w 1973 roku, obejmuje grupę Tarniy, Szerokie Wierchy, połoniny Caryńską i Wetlińską

• bazy wypadowe dla turystyki to Ustrzyki Górne, Cisna, Komańcza, Wetlina, Myszkowce, Polańczyk, Solina

b) Podkarpacie Północne (Kotlina Sandomierska)

• Baranów Sandomierski: renesansowy zamek zwany „małym Wawelem” z końca XVI w.

• Kolbuszowa: Muzeum Kultury Ludowej - Park Etnograficzny Lasowiaków

• Leżajsk: ośrodek chasydzki cadyka Elimelecha, kościół zwiastowania NMP ze wspaniałymi organami - koncerty organowe

• Rzeszów: dawny klasztor Pijarów, zamek, klasztor Bernardynów

• Łańcut: zespół pałacowo-parkowy zbudowany wg projektu Macieja Trapoli przez Lubomirskich, muzeum wnętrz pałacowych

• Przeworsk: Muzeum Pożarnictwa klasztor Bernardynów, dawny pałac Lubomirskich

• Jarosław: rynek, zabytkowe kamienice, podziemna trasa turystyczna

19

---