WYKŁADNIA
Wykładnia prawa (interpretacja prawa) - zespół czynności zmierzających do ustalenia prawidłowego znaczenia przepisu prawnego.
Racje dla których należy dokonywać interpretacji przepisów prawa: lingwistyczne, systemowe, funkcjonalne (funkcjonalne - czynniki społ., ekon., polit., moralne; intencje normodawcy, cele jakie sobie stawiał)
etapy wykładni: (wd. J. Wróblewskiego: model wykładni operatywnej - uporządkowany zespół czynności, które interpretator musi podjąć w toku stosowania prawa po to, by zinterpretować określony przepis prawa)
- etap wstępny: ustalenie, czy przepis prawny budzi wątpliwości. Clara non sunt interpretanda
- drugi etap: ustalenie właściwego znaczenia przepisu prawnego. Interpretator odwołuje się do różnego typu dyrektyw (reguł interpretacji), które określają sposoby ustalania sensu przepisów prawa. Dyrektywy I stopnia: dyrektywy wykładni językowej, systemowej, funkcjonalnej. Jeśli dyrektywy I-stopnia prowadzą do rozbieżnych rezultatów, to musimy przejść do następnego etapu wykładni
- na tym etapie mamy do czynienia z kolizją interpretacyjną. Dyrektywy wykładni I stopnia prowadzą do niezgodnych wyników. Dlatego należy odwołać się do dyrektyw interpretacyjnych II stopnia. Mają one charakter reguł preferencyjnych, wskazują jakie znaczenie przepisu powinien interpretator uznać za właściwe w przypadku kolizji dyrektyw I stopnia.
- ostatni etap: formułowanie decyzji interpretacyjnej, która stwierdza, jakie jest właściwe znaczenie interpretowanego przepisu prawnego
podziały wykładni: |
a) ze względu na jej moc wiążącą
- wykładnia autentyczna
- wykładnia legalna
- wykładnia operatywna
- wykładnia doktrynalna
autentyczna - wykładnia dokonana przez ten sam organ, który ustanowił daną normę i zarazem przyjmuje się, że ma ona moc prawną równą mocy prawnej aktu normatywnego, który został poddany interpretacji. Dwie formy wykładni autentycznej:
- wykładnia oficjalna zawarta w autoryzowanym i mającym formalnie moc wiążącą akcie, w której prawodawca wypowiada się, co do znaczenia ustanowionych przez siebie norm
- wykładnia nieoficjalna, w której intencje prawodawcy poznajemy na podstawie różnego rodzaju materiałów przygotowawczych, deklaracji lub prywatnych oświadczeń prawodawcy, które rzecz jasna formalnie nie wiąże
legalna - wykładnia dokonywana nie przez organ, który ustanowił daną normę, ale przez organ upoważniony przez samo prawo do interpretacji określonych przepisów prawa
operatywna - wszystkie przypadki wykładni dokonywanej przez sądy i inne organy stosujące prawo w toku rozpoznania indywidualnych spraw karnych, cywilnych i innych. Ma zatem charakter konkretny, a nie abstrakcyjny. Wiąże jedynie w tej sprawie, w której jej dokonano (nie ma więc mocy powszechnie obowiązującej)
doktrynalna (naukowa) - wykładnia dokonywana przez przedstawicieli doktryny prawniczej. Glosy, komentarze, opracowania naukowe. Współcześnie nie ma mocy wiążącej, jednak jej wpływ na praktykę interpretacji przepisów prawa jest znaczny i stale rosnący.
b) ze względu na zakres
- wykładnia literalna (interpretatio declarativa)
- wykładnia rozszerzająca (interpretatio extensiva)
- wykładnia zwężająca (interpretatio restrictiva)
zasady:
- wszystkie przepisy prawa powinny być interpretowane literalnie, chyba, że istnieją ważne racje, by nadać im interpretację rozszerzającą lub zwężającą
- nakaz wykładni literalnej przepisów prawa karnego, podatkowego
- zakaz stosowania przepisów wykładni rozszerzającej przepisów prawa karnego (podatkowego), jeżeli wykładnia taka miała być prowadzić do rozszerzenia odpowiedzialności karnej oskarżonego (nullum crimen, nulla poena sine lege); rozszerzenia zakresu należności podatkowych (nullum tributum sine lege)
- zakaz wykładni rozszerzającej wyjątków
- zakaz wykładni rozszerzającej przepisów prawnych, które stanowią lex specialis
- zakaz wykładni rozszerzającej przepisów upoważniających
- wolność i uprawnienia mogą być interpretowane rozszerzająco
- zasadniczo dopuszczalna jest zarówno wykładnia rozszerzająca jak i zwężająca przepisów prawa procesowego
c) ze względu na jej stosunek do obowiązującego prawa
- wykładnia secundum legem (zgodna z prawem)
- wykładnia praeter legem (wykraczająca poza prawo)
- wykładnia contra legem (sprzeczna z prawem)
zasady:
- generalny nakaz stosowania wykładni secundum legem
- generalny zakaz stosowania wykładni contra legem
dyrektywy wykładni |
- wykładnia językowa
- wykładnia systemowa
- wykładnia funkcjonalna
wykładnia językowa
wszystkie dyrektywy, które charakteryzują znaczenie normy ze względu na jej właściwości językowe. Często określana też jako wykładnia gramatyczna, lingwistyczna
- dyrektywa języka potocznego: normie należy przypisać takie znaczenie, jakie ma ona w języku potocznym, chyba, że ważne względy przemawiają za odstąpieniem od tego znaczenia
- jeżeli na gruncie języka potocznego można przypisać normie kilka różnych znaczeń, to należy wybrać to z nich, które jest najbardziej oczywiste
- dyrektywa języka prawnego: jeżeli prawodawca nadał określonym wyrażeniom znaczenie swoiste, to należy je rozumieć właśnie w taki znaczeniu
- dyrektywa języka specjalnego: jeżeli określony termin należy do terminów specyficznych w określonej dziedzinie wiedzy lub praktyki społecznej, to należy przyjąć, iż termin ten ma takie znaczenie, jakie w tych dziedzinach
- kolejność: d. języka prawnego - d. języka specjalnego - specjalnego. Języka potocznego
- reguła harmonizowania kontekstów: ustalając znaczenie językowe przepisu należy brać pod uwagę inne przepisy prawne, wole prawodawcy oraz cel regulacji prawnej
- jeżeli nawet odstępujemy od znaczenia językowego, to interpretacja danego wyrażenia powinna pozostawać w ramach możliwego znaczenia słownikowego
- różnym zwrotom nie należy nadawać tego samego znaczenia
- tym samym zwrotom nie należy nadawać różnych znaczeń
- zakaz wykładni per non est: nie wolno jest interpretować przepisów prawnych tak, by pewne ich fragmenty okazały się zbędne
- „tam gdzie rozróżnień nie wprowadza sam prawodawca, tam nie jest wolno ich wprowadzać interpretatorowi”
znaczenie literalne normy lub jej fragmentu to jej znaczenie potoczne, a jeśli odstąpiono od tego znaczenia nadając normie swoiste znaczenie prawne lub specjalne, to znaczeniem literalnym jest właśnie to znaczenie
szczególnie ważne okoliczności, które pozwalają interpretatorowi na odstąpienie od sensu językowego przepisu:
- wykładnia językowa prowadzi ad absurdum
- prowadzi ona do rozstrzygnięcia, które w świetle powszechnie akceptowanych wartości musi być uznane za rażącą niesłuszne lub niesprawiedliwe
- sens językowy jest ewidentnie sprzeczny z fundamentalnymi wartościami konstytucyjnymi
- oczywisty błąd legislacyjny
wykładnia systemowa
rola subsydiarna wobec wykładni językowej - nie może stanowić samodzielnej podstawy do przypisania normie określonego znaczenia, ale może zadecydować o tym, które z możliwych znaczeń normy wybierzemy, a w skrajnych sytuacjach może stanowić argument za odstąpieniem od znaczenia potocznego. Istnienie reguł tej wykładni wiąże się z faktem, iż zbiór norm obowiązujących w danym państwie jest uporządkowany w określony sposób oraz w jakimś sensie jednolity
- wszystkie normy prawne powinny być interpretowane w sposób zgodny z zasadami prawa
- interpretując normy prawne należy mieć na względzie przede wszystkim zasady konstytucyjne
- interpretacja norm prawa polskiego powinna być zgodna z normami prawa międzynarodowego publicznego
- normy prawa wewnętrznego powinny być interpretowane w zgodzie z normami prawa europejskiego
- nie należy interpretować przepisów prawa w sposób prowadzący do ich sprzeczności z innymi przepisami
- nie można interpretować przepisów prawa w sposób prowadzący do luk
luki rzeczywiste: techniczna, swoista
luka techniczna - proceduralna niekompletność regulacji, która utrudnia lub uniemożliwia podjęcie decyzji
luka swoista - brak przepisów, które zgodnie z innymi przepisami powinny być wydane, a których brak uniemożliwia podjęcie decyzji
luki pozorne: luki o ch. cennym (aksjologicznym). Nie chodzi o jakiś rzeczywisty brak regulacji prawnej, a jedynie o czyjąś ocenę, że jakieś przepisy powinny być wprowadzone, uchylone lub sprecyzowane: extra legem, contra legem, intra legem
luka extra legem - ujemna ocena faktu, że pewne sprawy nie są uregulowane
luka contra legem - ujemna ocena tego, iż pewne kwestie są uregulowane, a zdaniem oceniającego nie powinny
luka intra legem - ocena, iż sformułowanie danego przepisu jest zbyt nieprecyzyjne,
kauczukowate i powinno być uściślone
- argumentum a rubrica: przepisy prawne należy interpretować biorąc pod uwagę ich miejsce w systematyce zewnętrznej i wewnętrznej aktu normatywnego
wykładnia funkcjonalna
obejmuje najmniej jednorodny i spójny zbiór dyrektyw. Wchodzą do niej wszystkie reguły, które w taki lub inny sposób nakazują uwzględnianie przy interpretacji przepisów szeroko rozumianego kontekstu społecznego, ekonomicznego, aksjologicznego. Także pełni rolę subsydiarną w stosunku do wykładni językowej
- przy interpretacji przepisów prawnych należy brać pod uwagę powszechnie akceptowane normy moralne, zasady sprawiedliwości, słuszności
- interpretując normę należy brać pod uwagę konsekwencje społeczne i ekonomiczne do jakich prowadzić będzie określona interpretacja i wybrać taką interpretację, która prowadzi do konsekwencji najbardziej korzystnych
- ratio legis (wykładnia celowościowa, teleologiczna): interpretując przepisy prawne należy brać pod uwagę cel regulacji prawnej
- wykładnia historyczna, genetyczna, subiektywna: przepisy prawne należy interpretować zgodnie z wolą historycznego prawodawcy
- przepisy prawne należy interpretować zgodnie z wolą aktualnego (współczesnego) prawodawcy
- przepisy prawne należy interpretować zgodnie z zasadami interpretacji podobnych przepisów w innych krajach
domniemania interpretacyjne |
- domniemania języka potocznego, prawnego, specjalnego - czytaj wcześniej
- domniemanie zgodności normy z konstytucją
- domniemanie zgodności normy niższego rzędu z normą hierarchicznie wyższą
- domniemanie racjonalności prawodawcy
- d., że prawodawca nie stanowi norm sprzecznych
- d., że prawodawca nie stanowi norm zbędnych
- d., że prawodawca dąży do społecznie aprobowanych celów
- d., że prawodawca liczy się z konsekwencjami empirycznymi podejmowanych decyzji
- d., że prawodawca dysponuje najlepszą wiedzą empiryczną
dyrektywy preferencji |
dyrektywy, które wskazują, jak rozwiązać konflikt różnych dyrektyw wykładni (także zwane dyrektywami drugiego stopnia)
a) teoria subiektywna - norma prawna ma jedno, stałe, nieulegające zmianom znaczenie i jest to właśnie znaczenie zgodne z wolą historycznego prawodawcy
b) teoria obiektywna - norma prawna rozumiana jako wyraz woli suwerena musi być zgodna z wolą aktualnego suwerena, bo norma ta obowiązuje w końca właśnie z jego woli (gdyby nie odpowiadała jego woli, mógłby ją przecież uchylić). Sens przepisu, w razie zmiany celów i zadań, które stawia sobie aktualny prawodawca, może ulec zmianie
c) teoria intencjonalna - zasadniczy cel wykładni to odtworzenie woli i intencji prawodawcy
d) teoria tekstualna - z chwilą ustanowienia aktu tekst prawny niejako odrywa się od osoby legislatora i zaczyna żyć własnym życiem. W razie wątpliwości powinno rozstrzygać znaczenie tekstu, a nie rzeczywiste intencje prawodawcy.
e) teorie statyczna - teorie, które w razie konfliktu wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej, przyjmują, że należy preferować wynik wykładni językowej i systemowej zwolennicy tej teorii to formaliści); do zakresu tej koncepcji wchodzi koncepcja „subiektywna”.
f) teorie dynamiczne - teorie, które w takiej sytuacji preferują wynik wykładni funkcjonalnej (zwolennicy tej teorii to nieformaliści)
reguły wykładni sensu stricto: wykładnia językowa, systemowa, funkcjonalna, domniemania interpretacyjne,
dyrektywy wykładni sensu largo: reguły kolizyjne, reguły wnioskowań prawniczych
zatem, jako współczesny typ wykładni, dominujący w prawoznawstwie, uznać można wykładnię adaptacyjną (zarazem więc dynamiczną i obiektywną) - z książki M. Ziekińskiego
zasady:
- zasada pierwszeństwa wykładni językowej oraz pomocniczy charakter wykładni systemowej i funkcjonalnej (porządek preferencji: w. językowa - w. systemowa - w. funkcjonalna)
- interpretator powinien opierać się na rezultatach wykładni językowej i dopiero gdy ta prowadzi do nie dających się usunąć wątpliwości korzystać z wykładni systemowej, jeśli natomiast również wykładnia systemowa nie doprowadziła do usunięcia wątpliwości interpretacyjnych, to wolno jest posłużyć się wykładnią funkcjonalną
- zasada pierwszeństwa wykładni sensy stricto!
2