Dr Jakub Skomiał
Dr Jakub Skomiał
Katedra Doktryn Polityczno-Prawnych UŁ
Pytania zaliczeniowe z przedmiotu „Wstęp do prawa” dla studentów zarządzania
w semestrze letnim roku akademickiego 2008/2009
Państwo
Jest organizacją społeczną, skupia ludzi, którzy posiadają obywatelstwo. Państwo charakteryzuje się cechami, które odróżniają je od innych organizacji społecznych:
Istnienie władzy publicznej - wyspecjalizowany aparat przymusu, który służy realizowaniu funkcji Państwa.
Państwo jest organizacją terytorialną - realizuje swoją władzę na określonym terytorium.
Suwerenność - całkowita niezależność.
Jest to przymusowa organizacja społeczna całego społeczeństwa działająca na określonym terytorium , realizująca w sposób suwerenny funkcje przy pomocy aparatu. Państwo jest organizacją przymusową - nakazywaniem i zakazywaniem realizuje swoje cele. Jest organizacją polityczną, jest po to aby rządzić. Swym rządzeniem obejmuje społeczeństwo.
Państwo ma swoje terytorium, włada nim. Władza państwa sięga w głąb ziemi tak jak techniczne środki penetracji, a w górę tak daleko jak środki obrony lotniczej.
Państwo realizuje swoje funkcje:
Tradycyjne:
bezpieczeństwo zewnętrzne - obrona terytorium i obywateli przed zewnętrznym wrogiem.
Bezpieczeństwo wewnętrzne - obrona przed przestępczością wewnętrzną
Funkcje powstałe w XX wieku:
Kulturowo-wychowawcza
Organizacyjno-wychowawcza
Państwa:
Złożone (federacje, konfederacje)
jednolite
Konstytucyjne określenie państwa polskiego
Rzeczpospolita jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli, jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej, jest państwem jednolitym. Władza zwierzchnia w RP należy do narodu. RP strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz ich bezpieczeństwo. Ustrój RP polega na podziale władzy na sądowniczą, ustawodawczą i wykonawczą. RP zapewnia wolność prawy i innych środków masowego przekazu. W RP językiem urzędowym jest język polski. Godłem RP jest wizerunek orła białego w koronie w czerwonym polu, barwami RP są kolory biały i czerwony, hymnem jest Mazurek Dąbroskiego. Godło, barwy i hymn RP podlegają ochronie prawnej. Stolicą RP jest Warszawa.
Prawo w znaczeniu przedmiotowym
Jest to zespół norm. Te normy muszą mieć swoje źródło, są stanowione bądź uznawane przez państwo oraz są poparte przymusem. Przymus, który stanowi, że te normy są przestrzegane pochodzi tylko od państwa. Państwo musi te normy uznać . Normy są stanowione by chronić określone stosunki społeczne istotne z punktu widzenia hierarchii wartości. Państwo nie jest przypadkowym konglomeratem norm. Państwo jest systemem, który powinien być niesprzeczny wewnętrznie.
Źródła prawa
Forma w jakiej normodawca przedstawia swoją wolę.
Konstytucja
Ustawy
Ratyfikowane umowy międzynarodowe (uznane przez Polskę)
Rozporządzenia
Norma prawna
Jest to reguła, wzór postępowania, nie jest opisem rzeczywistości, ma charakter kształtujący, powiada jak być powinno a nie jak jest. Charakteryzuje się tym, że posługuje się pojęciami ogólnymi, abstrakcyjnymi. Adresat normy jest ujęty ogólnie.
Norma prawna składa się z 3 elementów:
Hipoteza - odpowiada na pytanie kto (adresat) oraz kiedy (w jakiej sytuacji).
Dyspozycja - odpowiada na pytanie jak (wzór zachowania).
Sankcje - skutki zachowania sprzecznego z dyspozycją. Sankcje dzielą się na typ charakterystyczny dla prawa cywilnego i typ charakterystyczny dla prawa karnego.
Podział według charakteru i mocy:
Normy imperatywne - formułowanie bezwzględnego obowiązku określonego zachowania.
Normy dyspozytywne - charakteryzują się tym, że wprowadzają możliwość pewnego zachowania. Adresat jest uprawniony do wyboru zachowania zawartego w normie lub odmiennego.
Akt prawny
Ujęty w odpowiedniej formie wyraz woli państwa.
Akt normatywny - źródła prawa zawierające powszechnie obowiązujące normy. Akt nienormatywny - regulacja konkretnej sytuacji. Do nienormatywnych aktów prawnych należą czynności prawne, decyzje administracyjne, konstytutywne orzeczenia sądowe
Systematyka prawa
Według kryterium charakteru podmiotu, którego interes jest chroniony.
Prawo publiczne - zespół norm, które chronią byt wspólnoty.
Prawo konstytucyjne - zespół norm, które regulują sytuację człowieka w państwie, ustrój państwa.
Prawo administracyjne - zajmuje się zarządzaniem państwem jako wspólnotą.
Prawo finansowe - to zepół norm dotyczących zarządzania finansami.
Prawo karne - zespół norm regulujących przestępczość i odpowiedzialność karną.
Prawo prywatne to zespół norm, które chronią interes jednostki.
Prawo cywilne - zespół norm regulujących władanie i obrót dobrami.
Prawo pracy - zespół norm, które regulują świadczenie pracy.
Prawo gospodarcze - zespół norm, które regulują zawodowy obrót dobrami
Według kryterium...
Prawo materialne- zespół norm regulujących prawa i obowiązki.
Prawo formalne - zespół norm regulujących ochronę praw (procedury).
Według kryterium...
Prawo wewnętrzne - zespół norm obowiązujących w danym kraju.
Prawo zewnętrzne - zespół norm obowiązujących na zewnątrz państwa.
Prawo zewnętrzne publiczne.
Prawo zewnętrzne prywatne.
Kolizja przepisów:
w czasie,
Dochodzi wtedy, gdy sprawa uregulowana jest odmiennie przez dwa lub więcej przepisów wydanych w różnym czasie. Kolizja między starymi i nowymi przepisami rozstrzygana jest w oparciu o zasadę: lex posterior derogat priori (ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą). Gdy ustawa późniejsza ma charakter ogólny, a wcześniejsza miała charakter specjalny, ustawa późniejsza nie uchyla wcześniejszej. Rozstrzyganie kolizji w czasie opiera się też na zasadzie: lex retro non agit (ustawa nie działa wstecz).
w przestrzeni
Kolizja, do której dochodzi między przepisami obowiązującymi w różnych miejscach. W dziedzinie prawa cywilnego i rodzinnego przestrzegane są następujące zasady:
1) wszystkie kwestie dotyczące ludzi są regulowane prawem państwa,którego obywatelem jest dana osoba;
2)wszystkie kwestie dotyczące zdarzeń prawnych regulowane są prawem obowiązującym w miejscu dokonania czynności prawnych;
3) wszystko, co dotyczy rzeczy, regulowane jest prawem obowiązującym na terytorium, na którym dana rzecz się znajduje.
Stosunek prawny
Jest to stosunek społeczny regulowany przez państwo, którego uczestnicy, podmioty występują w charakterze praw i obowiązków. Stosunkami stanowionymi nazywa się te stosunki społeczne, których dotyczy jakaś norma postępowania; wskazuje ona uczestnikom stosunku, jakie mają wobec siebie obowiązki i jakie prawa.Pozostałe stosunki społeczne, do których nie odnosi się żadna reguła postępowania, noszą nazwę stosunków faktycznych. Istotą interesu stron stosunku prawnego jest możliwość domagania się od podmiotów określonego zachowania. Stosunek prawny składa się z podmiotów, przedmiotów, uprawnień i obowiązku. Uprawnienie bezwzględne jest skuteczne wobec wszystkich, względne wobec konkretnej osoby.
Prawo w znaczeniu podmiotowym
Zdarzenie prawne
Jest to każde zdarzenie pociągające za sobą powstanie, zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego. Zdarzenia prawne mogą być niezależne od woli ludzkiej (np. starzenie się, śmierć, wypadek ubezpieczeniowy), a także zależne od woli ludzkiej (czyny- dozwolone i niedozwolone oraz nienormatywne akty prawne- konstytutywne orzeczenia sądowe, decyzje administracyjne i czynności prawne- jednostronne i dwustronne).
Stosowanie prawa
Polega na posługiwaniu się przez organy publiczne przepisami prawnymi jak instrumentami, służącymi do podejmowania decyzji.
Proces stosowania prawa przez organ państwowy ma trzy etapy:
1)ustalenie stanu faktycznego (co się stało?);
2)ustalenie stanu prawnego - które normy regulują ustalony stan faktyczny (kwalifikacja prawna); 3)wnioskowanie i wydanie dcyzji.
Stosowanie prawa odbywa się w dwóch formach:
1) ustalenie istnienia (lub braku)między stronami stosunku prawnego i sprecyzowanie jego treści;
2)stworzenie (zniesienie, zmiana) miedzy stronami nowego stosunku prawnego.
Dowody
Obowiązek udowodnienia zdarzenia prawnego ciąży na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Przeprowadza się postępowanie dowodowe, czyli dowodzi sie tego, co jest istotne. Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodów. W procedurze karnej głównym dowodem jest zeznanie świadka. Procedura cywilna przewiduje katalog dowodów, w którym na pierwszym miejscu znajduje się dokument- czyli przedmiot pokryty pismem w celu ustalenia treści.
Dokumenty publiczne (urzędowe) pochodzą od organów władzy publicznej i mają określoną formę. Dowodzą one tego, co znajduje się w ich treści. Dokumenty prywatne dowodzą tylko złożenia oświadczenia.
Domniemanie
Jest to zastąpienie dowodu przypuszczeniem i powoduje, że nie ma obowiązku przeprowadzania postępowania dowodowego.
Domniemanie prawne jest to stwierdzenie w akcie normatywnym o tym, że pewien fakt jest przypuszczalny. Domniemanie ustanowione przez państwo wiąże sąd. Domniemanie pozwala uniknąć dochodzenia. Przykłady domniemania prawnego:
1)domniemanie niewinności- oskarżonego uważa się za niewinnego do momentu prawomocnego uznania go za winnego;
2) domniemywa się, że ten kto rzeczą włada jest jej właścicielem;
3) ojcem dziecka jest mąż matki;
4) mąż matki może wnieść o obalenie ojcostwa w ciągu 6 miesięcy od momentu, gdy się dowiedział o dziecku.
Domniemanie faktyczne to przypuszczenie wynikające z innych faktów udowodnionych. Nie ma ustawowego przypuszczenia.
Wykładnia prawa
Inaczej interpretacja normy prawnej to zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawnych.
Rodzaje wykładni:
Ze względu na podmiot interpretacji:
autentyczna - interpretacja użytych sformułowań przez dany organ prawny, przez który ta norma została stworzona;
legalna - interpretacja norm prawnych dokonana przez specjalnie w tym celu powołany organ;
praktyczna - interpretacja jest dokonywana przez sądy i organy administracji publicznej, wiąże tylko w danej konkretnej sprawie;
naukowa - interpretacją zajmują się ci, którzy nukowo zajmują się danym zagadnieniem;
Ze względu na metodę - sposób dokonania interpretacji:
językowa - interpretujemy normę przez badanie użytych w niej słów;
logiczna - interpretator posługuje się logiką akontralizmu- rozumowanie przez przeciwieństwo, wnioskowanie o mniejszym przez większe, rozumowanie o większym przez mniejsze;
celościowa - polega na ustaleniu znaczenia norm prawnych przez określenie celu, dla którego normy te zostały wydane;
systemowa - polega na ustaleniu znaczenia norm prawnych przez określenie miejsca, jakie dana norma zajmuje w akcie normatywnym;
Ze względu na wynik (kryterium porównawcze):
Stwierdzająca
Luka w prawie
To sytuacja, w której dany stan faktyczny nie jest regulowany, a z całokształtu norm prawnych wynika, że powinien być regulowany.
Przyczyny: przemiany społeczno-gospodarcze; brak możliwości przewidzenia wszystkich skutków; normodawca czegoś nie reguluje by ustalić jaka jest praktyka w danym zakresie.
Metodą wypełniania luk jest analogia, czyli stosowanie normy regulującej stan podobny.
Analogia ustawy- polega na szukaniu normy regulującej podobny stan faktyczny w tym samym akcie normatywnym. Analogia prawa- to szukanie tych norm w całym systemie prawa. W prawie karnym stosowanie analogii jest niedopuszczalne.
Konstytucja
Jest najważniejszym aktem prawnym w państwie. Jest ustawą zasadniczą wyposażoną w najwyższą moc prawną.
Charakteryzuje się cechami, które odróżniają ją od innych aktów normatywnych:
- jest najwyższym prawem RP, rodzi to konieczność zgodności aktów normatywnych z konstytucją; to wzór dla innych artykułów;
- niezgodność częsci aktu normatywnego powoduje, że ta część nie obowiązuje, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc ostateczną; przepisy konstytucyjne stosuje się wprost, chyba że ona stanowi inaczej;
- treść- reguluje ona zagadnienia podstawowe i fundamentalne;
Konstytucja RP została uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe (sejm + senat) w dniu 2 kwietnia 1997r a następnie przyjęta w ogólnokrajowym referendum.
Zasady ustroju politycznego RP
Zasada suwerenności narodu
Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio
Zachodzi równowaga między władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą
Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz
Zasada decentralizacji władzy publicznej- część kompetencji przesuniętych na organy terytorialne
Zasady życia publicznego RP
RP zapewnia wolność tworzenia organizacji społecznych (partie polityczne, związki zawodowe, stowarzyszenia i inne)
Zakazuje tworzenia pewnych organizacji (nawiązujących do totalitaryzmu, nazizmu, faszyzmu, komunizmu, nienawiści rasowej i narodowościowej, stosowania przemocy)
RP zapewnia wolność pracy i środków społecznego przekazu
Wolność i równość wyznania
Językiem urzędowym jest język polski, przepis nie narusza praw mniejszości narodowych wynikających z ratyfikowanych umów międzynarodowych
Mniejszość narodowa; mniejszość etniczna; język regionalny
Zasady ustroju gospodarczego RP
Wolność działalności gospodarczej, własność prywatna oraz solidarność
Chroni własność i prawo dziedziczenia
Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczane tylko w drodze ustawy i ze względu na ważny interes publiczny
Podstawą ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinne
Godło, barwy, flaga, hymn podlegają ochronie prawnej
Wolności obywatelskie
Wolność nie jest przywilejem, jest nadana, wynika z faktu, że jest się człowiekiem, jest przyrodzona, niezbywalna i nienaruszalna.
Każdy zobowiązany jest szanować wolność innych.
Ograniczenia wolności są tylko na podstawie ustawy
Prawa obywatelskie
Wszyscy są wobec prawa równi i mają prawa do równego traktowania.
Nikt nie może być dyskryminowany przez władze publiczne.
Władza nie może nikogo pozbawić obywatelstwa.
Mniejszość narodowa i etniczna ma prawo do rozwoju własnego języka i kultury.
Środki ochrony praw i wolności obywatelskich
Powołane wyspecjalizowane organy ( prokuratura)
Rzecznik Praw Obywatelskich
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
Środki te wymagają aktywności zainteresowanego:
Konstytucyjne roszczenia odszkodowawcze - musimy wykazać szkodę w sądzie
Instancyjność wydawania - kazda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń wydawanych w pierwszej instancji.
Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstacyjne.
Skarga konstytucyjna - naruszenie praw i wolności konstytucyjnych. Nie musimy udowadniać, że organ działa niezgodnie z prawem. Wnosimy o stwierdzenie, czy dany akt jest zgodny z konstytucją.
Obowiązki obywatelskie
Wierność RP i troska o dobro wspólne
Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa
Każdy musi płacić podatki
Obowiązek obrony ojczyzny ciąży na wszystkich
Każdy zobowiązany jest do troski o środowisko
Stany nadzwyczajne według Konstytucji RP
Sytuacja nadzwyczajna to ograniczenie wolności człowieka i obywatela. Stan nadzwyczajny może być wprowadzony na postawie ustawy i musi być obwieszczony. W czasie stanu nadzwyczajnego nie może być zmieniona konstytucja.
Trzy stany nadzwyczajne:
Wojenny - może być wprowadzony gdy istnieje zewnętrzne zagrożenie państwa, gdy nastąpi zbrojna napaść na terytorium państwa lub gdy zobowiązują nas umowy międzynarodowe.
Wyjątkowy - Służy ochronie porządku konstytucyjnego. Decyzje o nim podejmuje prezydent, jest na czas określony (max 90 dni). Sejm może przedłużyć na 60.
Klęski żywiołowej - zapobieganie skutkom katastrofy lub skutkom awarii technicznej. Katastrofa musi wystąpić. Wprowadza Rada Ministrów na max 30 dni, może być przedłużony.
Organy państwa
Kryterium podmiotu (składu)
Organy kolegialne (wieloosobowe), np. Rząd
Organy jednoosobowe, np. Prezydent
Kryterium kompetencji
Organy ustawodawcze- stanowią prawo (Sejm, Senat)
Organy wykonawcze- realizują (Prezydent, Rada Ministrów)
Organy sądownicze- sądują ewentualne spory (sądy i Trybunały)
Jest wiele organów, które nie są ani ustawodawcze, wykonawcze, ani sądownicze.
Kryterium przestrzennego zasięgu działania
Organy centralne- które swoim działaniem obejmują całe terytorium państwa
Organy terenowe- swoim działaniem obejmują fragment terytorium
Kryterium pełnionej funkcji
Organy decyzyjne- podejmują decyzje
Organy pomocnicze- przygotowują, pomagają w podjęciu decyzji; np. Ministerstwo dla ministra
Organy władzy ustawodawczej:
Sejm RP,
Jest organem kolegialnym; wybierany jest na 4-letnią kadencję; składa się z 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, proporcjonalnych i w głosowaniu tajnym; Sejm obraduje na posiedzeniach (pierwsze zwołuje Prezydent); sejm wybiera ze swego grona marszałka, który przede wszystkim kieruje pracami sejmu; Funkcje: ustrojodawcza, ustawodawcza, kierownicza (inspiracji) i kontrolna; jednym z ważnych zadań sejmu jest uchwalenie budżetu państwa; wewnętrzne organy: marszałek Sejmu, prezydium Sejmu, konwent seniorów, komisje sejmowe; sejm może mocą własnej uchwały skrócić swoją kadencję.
Senat RP
Jest drugą izbą parlamentu; w jego skład wchodzi 100 senatorów; aby zostać senatorem trzeba posiadać bierne prawo wyborcze i mieć ukończone 30 lat; wybory są: powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym, głosujemy na konkretną osobę; senat rozpatruje uchwalone przez sejm uchwały; senat obraduje na posiedzeniach a przewodniczy im marszałek Senatu; kadencja kończy się równocześnie z kadencją sejmu
Droga ustawodawcza
Do sejmu zostaje zgłoszony projekt ustawy. Następują trzy czytania po czym posłowie przystępują do głosowania nad projektem ustawy (niezbędna obecność połowy ustawowej liczby posłów)- uchwalenie zwykłą większością głosów. Po uchwaleniu ustawy marszałek Sejmu przekazuje ją Senatowi do rozpatrzenia (senat ma na to miesiąc). Jeśli senat ustawę przyjmie, wędruje ona do prezydenta, jeśli nie, wraca ponownie do sejmu. Sejm ponownie głosuje (większość bezwzględna- 50%+1 głosowało za). Uchwaloną ustawę przekazuje się Prezydentowi, który na podpisanie jej ma 21 dni. Prezydent przed podpisaniem może ustawę skierować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z konstytucją, lub zgłosić weto i z wnioskiem uzasadniającym przekazać spowrotem do sejmu. Ponowne uchwalenie ustawy wymaga kwalifikowanej większości 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Tak uchwaloną ustawę Prezydent musi podpisać. Po podpisaniu Prezydent zarządza ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od momentu jej ogłoszenia, chyba, że sama stanowi inaczej.
Referendum
Zapytanie wyborców by odpowiedzieli na zadane pytanie, w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa.
Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głósów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent RP za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
Organy władzy wykonawczej:
Prezydent RP,
Jest najwyższym przedstawicielem państwa i gwarantem ciągłości; czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, strzeże suwerenności i bezpieczeństwa; wybierany na 5-letnią kadencję w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym; kandydat musi mieć ukończone 35 lat i posiadać bierne prawo wyborcze; prezydent może być ponownie wybrany tylko raz; wybory mogą być przeprowadzone w dwóch turach; Prezydent jest reprezentantem Polski w stosunkach zewnetrznych, współdziała z premierem, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych.
Rada Ministrów,
(Rząd) prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną, stoi na czele całego systemu administracji rządowej, czyli: zapewnia wykonanie ustaw, wydaje rozporządzenia, chroni interesy Skarbu Państwa, uchwala projekt budżetu państwa i kieruje jego wykonaniem, i in.; jest organem wykonawczym parlamentu; podlega Sejmowi ale jest organem samodzielnym; Składa się z Prezesa Rady Ministrów (premiera) i ministrów.
Minister
Jest członkiem Rady Ministrów; jest szefem określonego działu administracji publicznej (resortu), za który odpowiada; Premier kieruje pracami rządu i zapewnia realizację jego polityki.
Administracja rządowa:
Administracją rządową kieruje Rada Ministrów: Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów.
Wyróżniamy:
administrację rządową centralną,
administrację rządową terenową (wojewódzką), jedno województwo - jeden urząd wojewódzki
W administracji rządowej wyróżniamy dwa rodzaje stanowisk:
stanowiska polityczne- zmieniają się wraz ze zmianą rządu
stanowiska cywilne- działają niezależnie od rządu (przynajmniej w teorii), a powstały: W celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa, w urzędach administracji rządowej
Prezes Rady Ministrów jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej.Przedstawicielem Rady Ministrów w województwie jest wojewoda.
zespolona,
Organy terytorialne podlegają wojewodzie (np. Policja, straż)
niezespolona
Podlega bezpośrednio ministrowi (administracja wojskowa, Dyrektorzy Izb Skarbowych, więziennictwo, administracja podatkowa i celna)
Wojewoda
Wojewoda jest:
przedstawicielem Rady Ministrów w województwie,
zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej,
organem nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego,
organem wyższego stopnia w rozumieniu przepisów o postępowaniu administracyjnym, jeżeli ustawy szczególne tak stanowią,
reprezentantem Skarbu Państwa, w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych ustawach
Wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrów odpowiada za wykonywanie polityki rządu na obszarze województwa. Wojewoda sprawuje nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego, na zasadach określonych w ustawie o samorządzie gminnym, samorządzie powiatu i samorządzie województwa. Wojewoda reprezentuje Skarb Państwa w odniesieniu do mienia Skarbu Państwa, powierzonego mu w celu wykonywania jego zadań. Wojewodę powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Premier jest też przełożonym wojewody, uprawnionym do kierowania do wojewody zarządzeń i poleceń. Nadzór nad działalnością wojewody sprawuje Prezes Rady Ministrów i minister właściwy do spraw administracji publicznej. Nadzór ten ma gwarantować przestrzeganie przez wojewodę nie tylko prawa, ale i polityki rządu, rzetelności i gospodarności, przestrzeganie przez niego poleceń i wytycznych otrzymanych od Premiera.
.
Samorząd terytorialny
Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu, niezastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego. Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną, przysługuje im prawo własności i inne prawa majątkowe. Ich samodzielność podlega ochronie sądowej. Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodzach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań. Dochodami tych jednostek są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa. Organami nadzoru nad działalnością JST są prezes Rady Ministrów i wojewodowie a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe.
Administracja samorządowa
W RP występuje podział terytorialny na:
Województwa
Powiaty
Gminy
Samorząd gminny, powiatowy czy samorząd województwa to utworzone z mocy prawa zrzeszenia wszystkich mieszkańców danej gminy, powiatu czy województwa, mające osobowość prawną i wypełniające zadania z zakresu administracji publicznej.
Organami samorządu terytorialnego o kompetencjach stanowiących są: rada gminy, rada powiatu i sejmik województwa.
Organami samorządu terytorialnego o kompetencjach wykonawczych są: zarząd gminy, zarząd powiatu i zarząd województwa.
Samorząd gminny jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego, dlatego znajduje się najbliżej obywatela i załatwia sprawy najbliższe obywatelowi.
Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów.
Samorząd powiatowy jest powołany do realizacji zadań o charakterze ponadgminnym w takich dziedzinach, jak np. edukacja publiczna, ochrona środowiska, przeciwdziałanie bezrobociu, gospodarowanie przestrzenne, nadzór budowlany, obronność, turystyka itd.
Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim ze względu na ich złożoność lub wielkość środków potrzebnych do ich realizacji w takich dziedzinach jak edukacja publiczna (w tym szkolnictwo wyższe), specjalistyczna służba zdrowia, pomoc społeczna, transport i drogi publiczne, ochrona środowiska, przeciwdziałanie bezrobociu, zagospodarowanie przestrzenne, nadzór budowlany, obronność, turystyka itd.
Organy władzy sądowniczej,
sądy,
Są niezawisłe czyli nie podlegają hierarchicznie jedne drugim; stanowią część organów państwa, mają stosować prawo ustanowione przez inne organy. Sądy dzielimy na:
- powszechne w skład których wchodzą sądy: rejonowe (obejmują kilka lub kilkanaście gmin, miast lub dzielnic), okręgowe i apelacyjne (są wyłącznie sądami odwoławczymi);
- administracyjne- kontrolują legalność decyzji organów administracji publicznej;
- wojskowe- sprawują wymiar sprawiedliwości w stosunku do osób wojskowych.
Sąd Najwyższy jest naczelnym organem sądowym. Jego zadanie polega przede wszystkim na sprawowaniu zwierzchniego nadzoru nad wszystkimi sądami w celu zapewnienia zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa tych sądów.
trybunały
Ich orzeczenia mają szczególny charakter, gdyż są ostateczne i mają moc powszechnie obowiązującą. Wyróżniamy:
- Trybunał Konstytucyjny- organ państwowy powołany do ochrony konstytucyjności prawa; w jego skład wchodzi 15 sędziów wybieranych indywidualnie przez sejm na 9-letnią kadencję; ponowny wybór jest niedopuszczalny; sędziowie podlegają konstytucji i są osobami wyróżniającymi się wiedzą prawniczą.
- Trybunał Stanu- został powołany do określania tzw. odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe
Zasada instancyjności sądownictwa
Zasada instancyjności polega na tym, że od wydanego orzeczenia każdej stronie przysługuje prawo odwołania się do sądu wyższego szczebla. Sąd drugiej instancji może zaskarżone orzeczenie utrzymać w mocy, zmienić lub uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji, nie może natomiast nakazać sądowi pierwszej instancji wydania orzeczenia o określonej treści, gdyż naruszałoby to niezawisłość tego sądu. Kontrola instancyjna następuje tylko na skutek wniesienia odwołania. Od orzeczenia rozstrzygającego sprawę każda ze stron może wnieść apelację do sądu bezpośrednio wyższego szczebla. W większości spraw od orzeczenia sądu drugiej instancji strony mogą wnieść kasację do Sądu Najwyższego. Wyrok prawomocny, a więc taki, od którego nie przysługuje odwołanie stwarza tzw. powagę rzeczy osądzonej. W polskim sądownictwie rozpatrywanie spraw opiera się obecnie na systemie trójinstancyjnym.
Organy kontroli państwowej i ochrony prawa:
Najwyższa Izba Kontroli,
Jest naczelnym organem kontroli państwowej i podlega Sejmowi. Podstawowym zadaniem jest kontrolowanie działalności organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych. Jednostki państwowe są kontrolowane pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.
Rzecznik Praw Obywatelskich,
Stoi na straży praw i wolności obywateli, określonych w konstytucji i innych przepisach prawa. W swojej działalności dysponuje niezawisłością. Rzecznik podejmuje działanie, jeżeli uzyska informację wskazującą na naruszenie praw i wolności obywatela.
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
Stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji. Wydaje rozporządzenia, a w sprawach indywidualnych podejmuje uchwały.
Stosunek cywilno-prawny
Osoba fizyczna; konsument
Zdolność prawna osoby fizycznej
Uznanie za zmarłego
Zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej
Ubezwłasnowolnienie
Miejsce zamieszkania osoby fizycznej
Osoba prawna
Rodzaje osób prawnych
Siedziba osoby prawnej
Skarb Państwa
Zdolność osoby prawnej
Przedsiębiorca
Firma
Czynność prawna
Jest to taka czynność osoby fizycznej lub prawnej, która zmierza do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilno-prawnego przez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli.
Nieodzownym elementem każdej czynności prawnej jest co najmniej jedno oświadczenie woli . Podział czynności prawnej:
Czynn. Pr. Jednostronna - mamy z nią do czynienia, gdy do dokonania danej czynności wystarcza złożenie oświadczenia woli przez jedną osobę, np. testament;
Czyn. Pr. Dwustronna - konieczne jest zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron. Czynności prawne dwustronne nazywamy inaczej umowami.
Czyn. Pr. Rozporządzająca - powoduje przeniesienie jakiegoś prawa majątkowego na inną osobę, jego zniesienie albo obciążenie.
Czyn. Pr. Zobowiązująca - zawiera tylko zobowiązanie strony do dokonania świadczenia, np. umowa o dzieło.
Czynność odpłatna - gdy strona, która sama dokonała przysposobienia majątkowego, otrzymuje lub ma otrzymać w zamian korzyść majątkową w charakterze ekwiwalentu.
Czynność nieodpłatna - gdy strona takiego ekwiwalentu nie otrzymuje, np. sprzedaż, dzierżawa, umowa o dzieło.
Gdy czynność prawna wymaga jedynie oświadczenia woli, zaliczamy ją do czynności konsensualnych. Jeżeli natomiast obok oświadczenia woli konieczne jest także wydanie rzeczy, czynność prawna ma charakter realny.
Składniki czynności prawnej
Treść czynności prawnej i tworzonego przez nią stosunku cywilno-prawnego kształtują następujące czynniki:
- oświadczenie woli
- przepisy odnoszące się do danego rodzaju czynności prawnych
- zasady współżycia społecznego
- ustalone zwyczaje
Oświadczenie woli
Jest nieodzownym elementem każdej czynności prawnej. W rozumieniu prawa cywilnego jest to tylko taki przejaw woli, który wyraża w sposób dostateczny zamiar wywołania skutku prawnego w postaci ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego. Nie musi być kierowane do innych osób ani nawet tym osobom znane. Oświadczenie woli kierowane do drugiej osoby uważa się za złożone w momencie, gdy dojdzie do tej osoby w taki sposób, by mogła się zapoznać z jego treścią.
Formy oświadczeń woli: oświadczenie może być dokonane w dowolny sposób, ma być wyrażone w sposób dostateczny (musi być zrozumiałe), możemy oświadczyć w sposób wyraźny (słowa, gesty) bądź dorozumiany przez okoliczności.
Interpretacja oświadczeń woli:
- oświadczenie woli należy tłumaczyć zgodnie z zasadami współżycia społecznego
- w umowie należy badać jaki był cel, zgodny zamiar a nie brzmienie.
Umowa
Dwustronna czynność prawna. Zgodne porozumienie dwóch lub więcej stron, ustalające ich wzajemne prawa lub obowiązki. Umowy są zawsze co najmniej dwustronnymi czynnościami prawnymi. Występuje jednak wyjątek jednostronny - dotyczy to podpisania weksla.
Sposoby zawarcia umowy:
oferta,
Zdecydowana propozycja zawarcia umowy. Oferer kieruje do adresata zdecydowaną propozycję zawarcia umowy. Potrzebne jest oświadczenie woli adresata. Oferta powinna zawierać termin czekania na odpowiedź. Jeżeli oferer składa ofertę w obecności drugiej strony albo środkiem porozumienia na odległość to ta oferta nie wiąże gdy jest odrzucona natychmiastowo. Jeżeli oferta jest złożona w postaci elektronicznej wiąże gdy jej adresat niezwłocznie potwierdził jej otrzymanie. Przedsiębiorca składający ofertę w postaci elektronicznej przed zawarciem umowy musi powiadomić drugą stronę o: czynnościach technicznych, skutkach prawnych, językach w których może być zawarta umowa. Jeżeli do oferty wprowadzamy zmiany to jest to nowa oferta.
negocjacje,
Strony dochodzą do porozumienia, żadna ze stron nie wystąpiła z ofertą.
przetarg,
Oferta złożona w czasie przetargu przestaje wiązać gdy zostaje wybrana inna oferta. Uczestnicy przetargu nie mogą zmieniać propozycji. Przedstawiają jednocześnie swoje oferty. Ogłoszenie, reklamy, cenniki- poczytuje się nie za ofertę lecz zaproszenie do zawarcia umowy. Hipermarkety- wystawiony towar na półce z oznaczeniem ceny w miejscu sprzedaży na widok publiczny jest ofertą.
Aukcja
Oferta złożona w czasie aukcji przestaje wiązać gdy inny licytant przestawi ofertę korzystniejszą. Aukcje to licytacja. Uczestnicy licytacji składają ofertę, przystępują do wyścigu o cenę. Korzystniejsza oferta likwiduje ofertę wcześniejszą.
Wady oświadczenia woli
Wadliwość woli pociąga za sobą ujemne skutki dla czynności prawnej, w ramach której oświadczenie złożono.
Wady rodzące nieważność bezwzględną (nieważność czynności prawnej)
Brak świadomości lub swobody - polega na tym, że osoba składająca oświadczenie woli znajduje się w stanie psychicznym odbiegającym od normalnego, co uniemożliwia podjęcie decyzji i złożenie oświadczenia w sposób świadomy lub swobodny; stan taki może wywołać choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, nadużycie alkoholu, wysoka gorączka, przymus lub bezpośrednia presja fizyczna.
Pozorność - jest wadą polegającą na złożeniu oświadczenia za zgodą drugiej strony dla pozoru, obie strony są zgodne co do tego, iż czynność albo nie ma wywołać żadnych skutków prawnych, albo ma wywołać skutki prawne inne niż to wynika z treści pozornej czynności prawnej; oświadczenie woli złożone dla pozoru jest nieważne i nie wywołuje żadnych skutków prawnych, natomiast czynność prawna właściwa ukryta pod pozorną czynnością prawną jest ważna, jeśli spełnione są przesłanki jej ważności.
Wady rodzące nieważność względną (umożliwiają osobie, która złożyła wadliwe oświadczenie, wycofania się ze skutków czynności prawnej)
Błąd - polega na mylnym wyobrażeniu o rzeczywistym stanie lub treści złożonego oświadczenia; błąd jest wadą oświadczenia woli tylko wtedy, gdy dotyczy treści czynności prawnej, musi być także obiektywnie istotny (żaden rozsądny człowiek znający prawdziwy stan rzeczy nie złożyłby takiego odwiadczenia woli)
Podstęp - błąd wywołuje inna osoba podstępem; uchylenie kiedy błąd nie był istotny albo nie dotyczył treści czynności prawnej
Groźba - oznacza przymus psychiczny zastosowany w celu wymuszenia oświadczenia woli; groźba musi być bezprawna (sprawca grozi użyciem bezprawnego środka lub środka dozwolonego, którym jednak nie wolno się posługiwać dla wymuszenia oświadczenia woli) oraz wywoływać stan uzasadnionej obawy.
Forma czynności prawnej; forma pisemna
Jest to sposób wyrażenia oświadczenia woli i sposób jego utrwalenia. Te dwa elementy muszą występować łącznie. Jeżeli z ustawy lub wcześniejszej umowy stron nie wynika obowiązek zachowania formy szczególnej, czynność prawna może mieć dowolną formę. Forma dowolna jest przede wszystkim ustna lub dorozumiana. Forma szczególna jest formą pisemną. Wyróżniamy:
- zwykła forma pisemna - do zawarcia umowy wystarcza wymiana dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany.
- forma pisemna z datą urzędowo poświadczoną - poświadczenie, że dokument istniał w chwili poświadczenia daty
- forma pisemna z podpisem urzędowo poświadczonym - stwierdza autentyczność podpisu; ma zarazem walor czynności prawnej z datą pewną.
- forma aktu notarialnego - sporządzenie czynności prawnej przez notariusza według udzielonych mu wskazówek i podpisany przez obie strony.
Przesłanki ważności czynności prawnej
Czynność prawna aby być ważną i w pełni skuteczną powinna spełniać następujące przesłanki:
Osoba dokonująca czynności prawnej musi posiadać zdolność prawną o raz zdolność do czynności prawnej
Czynność prawna nie może być sprzeczna z ustawą i zasadami współżycia społecznego
Czynność prawną należy dokonać w przewidzianej formie jeśli przepisy wymagają określonej formy po rygorem nieważności
Czynność prawna powinna być wolna od wad
W razie braku którejś z wymienionych przesłanek czynność prawna jest wadliwa
Przyczyny nieważności czynności prawnej
Jeżeli nie zachowamy przesłanek ważności czynności prawnej, czynność taka w całości bądź częściowo nie wywoła zamierzonych skutków prawnych.
Nieważność bezwzględna- najostrzejsza sankcja dla wadliwych czynności prawnych; na nieważność czynności prawnej może się powoływać każdy, a sąd musi ją uwzględnić z urzędu; są to czynności sprzeczne z ustawą albo zasadami współżycia społecznego, czynności dokonane bez zachowania formy wymaganej pod rygorem nieważności, czynności dokonane przez osobę nieposiadającą zdolności prawnej lub zdolności do czynności prawnej, dotyczy także niektórych wad oświadczenia woli (brak świadomości lub swobody w podjęciu decyzji, pozorność);
Nieważność względna - jest to przysługująca oznaczonej stronie możność uchylenia się od skutków dokonanej czynności prawnej; wynika z takich wad oświadczenia woli jak błąd lub groźba. Osoba wskazana przez przepisy może spowodować jej unieważnienie.
Termin
Jeżeli ustawa, orzeczenie sądu lub decyzje innego organu państwowego albo czynność prawna oznacza termin nie określając sposobu jego obliczenia, stosuje się poniższe przepisy:
- termin upływa z końcem dnia
- jeżeli początkiem terminu oznaczonego w dniu jest pewne zdarzenie to nie uwzględnia się przy obliczaniu terminu dnia, w którym to zdarzenie nastąpiło.
Termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia nie było- w ostatnim dniu tego miesiąca.
Jeżeli termin jest oznaczony na początek, środek lub koniec danego miesiąca, rozumie się przez to pierwszy, piętnasty lub ostatni dzień miesiąca.
Jeżeli termin jest oznaczony w miesiącach lub latach, a ciągłość terminu nie jest wymagana, miesiąc liczy się za 30 dni, a rok za 365 dni.
Jeśli koniec terminu do wykonania czynności przypada na dzień uznawany ustawowo za wolny od pracy, termin upływa dnia następnego.
Jeśli skutki czynności prawnej mają powstawać w oznaczonym terminie stosuje się odpowiednio przepisy o warunku zawieszającym.
Jeżeli skutki czynności prawnej mają ustać w oznaczonym terminie stosuje się odpowiednio przepisy o warunku rozwiązującym.
Warunek
Warunek jest to uzależnienie skuteczności (możliwości osiągnięcia zamierzonych skutków prawnych) od zdarzenia przyszłego przedmiotowo niepewnego. Warunek nie jest zdarzeniem. Rodzaje warunków:
Zawieszający - czyli skuteczność czynności prawnej zostaje odsunięta w czasie; warunek niemożliwy oraz warunek przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego pociąga za sobą nieważność czynności prawnej.
Rozwiązujący -zaistnienie zdarzenia prawnego niepewnego kończy skuteczność prawną czynności prawnej; warunek niemożliwy oraz warunek przeciwny ustawie lub zasadą współżycia społecznego uważa się za nieistniejący
Jeżeli strona, której zależy na nieziszczeniu się warunku, przeszkodzi w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego ziszczenia się warunku, następują takie skutki, jakby warunek się ziścił. I vice versa.
Przedstawicielstwo
Przedstawiciel podejmuje działanie w imieniu innej osoby. Z czynności prawnej przedstawiciela wynikają skutki prawne dla osoby reprezentowanej. Przedstawicielstwo ustawowe cechuje się tym, że prawo przedstawiciela do dokonywania czynności prawnych w imieniu drugiej osoby wynika z przepisu ustawy. Celem przedstawicielstwa ustawowego jest umożliwienie dokonywania czynności prawnych osobom, które z powodu braku wymaganej prawem zdolności do czynności prawnych lub innych powodów, same działać nie mogą.
Pełnomocnictwo; prokura
Pełnomocnictwo jest rodzajem przedstawicielstwa, w którym prawo przedstawiciela do dokonywania czynności prawnych w cudzym imieniu opiera się na woli osoby reprezentowanej (mocodawcy).
Pełnomocnik może mieć umocowanie równocześnie dwóch osób, ale powinien działać w interesie obu stron, nie naruszając interesów żadnej z nich. Pełnomocnictwo nie wymaga szczególnej formy z wyjątkiem pełnomocnictwa ogólnego, które musi być udzielone na piśmie.
Trzy rodzaje pełnomocnictwa ze względu na zakres umocowania pełnomocnika:
Ogólne - stosowane tylko do czynności zwykłego zarządu
Rodzajowe - upoważnienie do wielokrotnego dokonywania czynności prawnych określonego rodzaju
Szczególne - upoważnienie do dokonania w imieniu mocodawcy konkretnej czynności.
Prokura - przedstawicielstwo w obrocie gospodarczym . Jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązku wpisu do rejestru przedsiębiorstw. Musi być udzielona na piśmie, musi być wpisana do KRSu oraz może być udzielona kilku prokurentom.
Prokurentem jest przedstawiciel przedsiębiorcy podlegającemu wpisowi do KRS. Jest to przedstawicielstwo ogólne.