Kontrola zbrojeń

Koncepcja rozbrojenia - redukcja i eliminacja w odniesieniu do poszczególnych kategorii broni oraz obszarów ich stosowania

Rozbrojenie nuklearne

Umowy zakazujące określonych kategorii i nakazujące ich likwidację lub istotnie redukujące istniejące zapasy

• Układ INF - Intermediate Nuclear Forces (USA - ZSRR) o eliminacji rakiet średniego i krótkiego zasięgu Waszyngton - wszedł w życie 1.VI.1988 Układ zobowiązywał obydwie strony do likwidacji wszystkich posiadanych oraz gotowych do rozmieszczenia rakiet krótkiego i średniego zasięgu w ciągu 3 lat od wejścia układu w życie. Rakiety zniszczone do 1.VI.1991.

15 II 2007 r. Rosja zapowiedziała jednostronne wystąpienie z układu w związku z amerykańskimi planami „tarczy rakietowej” (rozmieszczenie elementów systemu w Polsce lub Czechach). Nieoficjalnie ta sprawa pojawiła się już w marcu 2005 r. podczas spotkania Iwanowa z Rumsfeldem

• układ START I - Strategic Arms Reduction Treaty(USA-ZSRR) 31.VII.1991 - zmniejszenie strategicznych broni nuklearnych, redukcja systemów przenoszenia (rakiet międzykontynentalnych rozmieszczonych na lądzie, bombowców dalekiego zasięgu oraz rakiet umieszczonych na łodziach podwodnych) zaprzestanie transferu broni strategicznych do państw trzecich. Ważność układu - 15 lat, z możliwością przedłużenia o kolejne 5 lat - Protokół lizboński (23.V.1992) - przekazanie przez Ukrainę, Białoruś i Kazachstan rakiet balistycznych i głowic nuklearnych Rosji jako spadkobiercy ZSRR, USA jako gwarant protokołu.

START I ratyfikowany przez Ukrainę warunkowo XI.93, w pełni XII.94 po uzyskaniu rosyjsko-amerykańskich gwarancji bezpieczeństwa. Białoruś ratyfikowała II.1993, Kazachstan

• Układ START II (USA-Rosja) - 3.I.1993 - redukcja 2/3 nuklearnych broni strategicznych do 1.I.2003 r. do poziomu 3,5-3 tys., z możliwością przyspieszenia redukcji do końca 2000 r. w razie odpowiedniej pomocy; ograniczenie liczby głowic nuklearnych w rakietach umieszczonych na łodziach podwodnych; likwidacja wielogłowicowych międzykontynentalnych rakiet balistycznych.

Protokół nowojorski do START II - 26.IX.1997 - przedłużenie terminu redukcji do końca 2007 r.

• SORT (Strategic Offensive Reductions Treaty) - 24.V.2002 w Moskwie podczas szczytu Bush-Putin: redukcja do 31.XII.2012 liczby głowic jądrowych , potwierdzenie ważności układu START (I); SORT to jednak deklaracja, a nie wiążący układ międzypaństwowy, brak mechanizmów weryfikacji i kontroli przestrzegania.

Ograniczenia rozprzestrzenienia broni:

• NPT (Non-Proliferation Treaty) Układ o Nierozprzestrzenianiu Broni Jądrowej- 1.VII.1968 - wszedł w życie 1970, 1995 przedłużony bezterminowo - początkowo sygnatariuszami tylko trzy główne mocarstwa atomowe (USA, ZSRR, Wielka Brytania), następnie większość państw świata z wyjątkiem mocarstw atomowych i wielu krajów progowych. Cel: nieprzekazywanie przez 5 mocarstw nuklearnych broni innym państwom; państwa nuklearne wyrzekają się starań o uzyskanie takich broni i zgadzają się na kontrolę MAEA (Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej, utworzonej w 1957).

Protokół dodatkowy z 16.V.1997 r. o rozszerzeniu inspekcji MAEA, w tym o niezapowiedzianych inspekcjach in situ, a także o dokładniejszym raportowaniu państw członkowskich o wykorzystywaniu posiadanych przez nie instalacji nuklearnych.

Od początku lat 90. przystąpienie kolejnych państw do NPR: 10.VII.1991 RPA, 10.III.1992 ChRL, 3.VIII.1992 Francja; 22.VII.1993 Białoruś; 14.II.1994 Kazachstan; 5.XII.1994 Ukraina, 10.II.1995 Argentyna; 25.V.1995 Chile; 18.IX.1998 Brazylia, 4.XI.2002 Kuba.

NPT- fiasko konferencji przeglądowej w 2005; impas w przygotowaniach do kolejnego przeglądu w 2010

Sprawa Korei Płn.: 12.XII.1985 przystąpiła do NPT, ale odmawiała przyjęcia umów zabezpieczających, zezwalających na inspekcje MAEA. W 1991 uzależniła zgodę na inspekcję od wycofania broni atomowej z południa Korei. Korea Płd. oznajmiła, że na jej terytorium nie ma broni atomowej. W I.1992 Korea Płn. podpisała układ z Koreą Południową o denuklearyzacji półwyspu oraz umowę zabezpieczającą z MAEA. Podczas pierwszej inspekcji eksperci stwierdzili, że w Yongbyon rozwijany jest program mogący służyć pozyskiwaniu plutonu do bomby atomowej. W marcu 1993 Korea Płn. Zagroziła wystąpieniem z NPT i "zawiesiła" zobowiązania wynikające z NPT. Po długich negocjacjach w X.1994 podpisano porozumienie USA-Korea Płn. - zgoda na inspekcje w zamian za dostawy amerykańskich reaktorów i surowców energetycznych. W X.2002 Korea ujawniła, że prowadzi prace nad bronią nuklearną, w XII.2002 wypowiedziała układ z 1994 i usunęła inspektorów MAEA. I.2003 wycofała się z NPT; od VIII.2003 wielostronne rozmowy w Pekinie - nieudane;

Sprawa Iranu - VIII.2002 irańscy emigranci mówią o tajnym programie nuklearnym; VI.2003 raport MAEA o niewypełnianiu przez Iran wymogów wynikających z NPT, wezwanie do przystąpienia do protokołu dodatkowego do NPT o niezapowiedzianych inspekcjach; X.2003 umowa Iranu z UE-3 (Wielka Brytania, Francja, Niemcy) o zawieszeniu wzbogacania uranu; USA krytyczne, sugerują działania w celu zmiany reżimu; wybory w Iranie 2004 - usztywnienie polityki; III.2005 - wspólny front UE-USA; Pakistan potwierdził dostawy wirówek do Iranu. Nowy prezydent Ahmanideżad podjął decyzję o uruchomieniu od VI.2005 programu wzbogacania uranu (złamanie porozumienia z Unią z 2003); I.2006 - decyzja o pełnym wznowieniu programu nuklearnego; III.2006 - zerwanie rozmów Iran-UE-3; 31.VII.2006 - rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ wzywająca do zaprzestania przez Iran wzbogacania uranu i przetwarzania materiałów radioaktywnych; XII.2006 rezolucja RB NZ nakładająca sankcje na dostawy materiałów podwójnego przeznaczenia do Iranu. XII.2007 informacje wywiadu USA o zaprzestaniu przez Iran wojskowego programu nuklearnego w 2003 r.

Układy dotyczące zbrojeń konwencjonalnych:

• Traktat paryski z 19.XI.1990 w sprawie konwencjonalnych sił zbrojnych w Europie (CFE - Conventional Forces in Europe), negocjowany w ramach KBWE, podpisany przez przedstawicieli dwóch bloków wojskowych: NATO i Układu Warszawskiego - obowiązuje od 17.VII.1992. Symetryczne ograniczenia ilościowe (pułapy) dla obydwu bloków w pięciu kategoriach broni konwencjonalnych: czołgów (20 tys.); artylerii o kalibrze ponad 100 mm (20 tys.), samolotów bojowych (6800), helikopterów (2000) i wojskowych pojazdów bojowych (transporterów opancerzonych) (30 tys.). 15.05.92 w Taszkiencie porozumienie państw sukcesorskich ZSRR o podziale limitów uzbrojenia i liczby żołnierzy przyznanych ZSRR, podp. 5.VI.92 w Oslo.

• Akt kończący rokowania w sprawie liczebności sił konwencjonalnych w Europie (CFE-1A) - 10.VII.1992 Helsinki, wszedł w życie 9.XI.1992 - ustanawia limity osobowe, pułapy liczebności personelu wojskowego sił konwencjonalnych

17.XI.95 - wejście w życie ustaleń dot. regulacji flankowych. Dążenia Rosji od 1995 r. do rewizji CFE, ustanawiając iunctim pomiędzy tym traktatem a kwestią poszerzenia NATO na wschód. II.95 - Białoruś wstrzymała swe zobowiązania wynikające z CFE. IV.95 - nowe regulacje flankowe, Kaliningrad i Północny Kaukaz.

Nowelizacja CFE - negocjacje we Wiedniu zakończone III.99; porozumienie adaptacyjne podpisane w XI.99 podczas szczytu OBWE w Stambule, korzystne dla Rosji. Rosja uzyskała prawo do zwiększenia pułapów flankowych (Kaukaz, Psków), w zamian zobow. się nie zwiększać stanu posiadania w Kaliningradzie. Polska utrzymała swoje pułapy, dodatkowo NATO może wysłać w razie zagrożenia dwie ciężkie dywizje z 459 czołgami. Jednak porozumienie stambulskie do tej pory ratyfikowały tylko cztery państwa (Rosja, Białoruś, Ukraina i Kazachstan)

Dekret prezydenta Rosji Putina z 14 VII 2007 (wszedł w życie 13 XII 2007) o moratorium na stosowanie traktatu CFE w związku z planami modernizacji i rozbudowy rosyjskich sił zbrojnych do 2015 r.

SDI

Strategic Defense Initiative (SDI) (Inicjatywa obrony Strategicznej) - amerykański program strategicznej obrony antybalistycznej krajów NATO przed atakiem balistycznym ze strony Związku Radzieckiego. Zainicjowanie programu ogłoszone zostało 23 marca 1983 roku telewizyjnym Orędziem do Narodu Prezydenta Stanów Zjednoczonych Ronalda Reagana, jego zakończenie zaś nastąpiło na mocy decyzji Prezydenta George'a H. W. Busha w roku 1991, który zastąpił go programem GLAPS (Global Protection Against Limited Strikes). SDI była najszerzej zakrojonym projektem ze wszystkich kiedykolwiek podejmowanych amerykańskich programów obrony antybalistycznej i jedynym, w którego założeniach znajdowało się wykorzystanie broni rozmieszczonej w przestrzeni kosmicznej.

W założeniach program miał mieć charakter defensywny i być alternatywą dla obowiązującej wówczas doktryny . Program był etapem rozwojowym stałego dążenia Stanów Zjednoczonych do stworzenia systemu obrony antybalistycznej, biorącego swe początki od dnia wystrzelenia przez ZSRR pierwszego sztucznego satelitę Ziemi. .

SDI był koncepcją obrony przeciwrakietowej rozwijanej od początku lat 60. XX wieku, opracowaną w związku z rozwojem broni rakietowej i zaistnieniem potencjalnego zagrożenia ze strony ZSRR, w jego ramach rozwijano projekt Nike-Zeus z końca lat 50., oraz dołączane sukcesywnie projekty Defender, Sentinel i Safeguard. Podstawowymi założeniami systemu "Star Wars" był system tzw. antyrakiet rozmieszczonych na wyrzutniach naziemnych, mogących zestrzelić nadlatujące pociski przeciwnika z dużej odległości, co miało nastąpić poza atmosferą ziemi lub w przypadku zmasowanego ataku (po przeniknięciu rakiet z głowicami atomowymi poza pierwszą linię obrony w przestrzeni kosmicznej) także w stratosferze - za pomocą tzw. ściany ognia (ang. firewall) stworzonej przez szereg wybuchów głowic jądrowych wystrzeliwanych we własnych rakietach.

W projekcie Inicjatywy Obrony Strategicznej rozszerzono by system naziemnej obrony przeciwrakietowej o wyrzutnie rakiet i platformy z działami laserowymi, znajdujące się w przestrzeni kosmicznej, aby zminimalizować czas identyfikacji i zniszczenia wrogich obiektów oraz zapobiec potencjalnemu skażeniu promieniotwórczemu ziemi i atmosfery. W założeniach zniszczenie wrogich rakiet w pierwszym etapie następowało by tuż po odpaleniu pocisku przez nieprzyjaciela, ponad jego terytorium i miało się obrócić przeciwko atakującemu, gdyż opad promieniotwórczy skaziłby terytorium wroga.

SDI nie został nigdy w pełni rozwinięty ani wdrożony, jednak wielomiliardowe nakłady na wybrane technologie programu, pozwoliły później rozwinąć technologie pocisków antybalistycznych używanych współcześnie. Realizacją programu SDI zajmował się Departament Obrony USA, w którym w 1984 utworzono specjalną komórkę odpowiedzialną za koordynowanie i wdrażanie SDI, Organizację Inicjatywy Obrony Strategicznej . Za prezydentury Billa Clintona w 1993, zmieniono nazwę programu na Organizacja Obrony Przeciwko Rakietom Balistycznym. W związku z upadkiem Związku Radzieckiego w 1991 i faktycznym końcem zimnej wojny, zmieniły się także priorytety BMDO - przesunięto akcenty z obronnej polityki globalnej na rzecz regionalnej. Dotychczasowy program Narodowej Obrony Przeciwrakietowej przestał być oficjalnie rozwijany, natomiast nowe możliwości uzyskał program Obrony Przeciwrakietowej Morskiego Teatru Działań Wojennych . BMDO został ostatecznie przekształcony w Agencję Obrony Przeciwrakietowej (MDA), która kontynuuje program obrony antybalistycznej w ramach tzw. globlanej tarczy antyrakietowej.

4

---