II zjazd - 08.03.08
GENETYKA ZACHOWANIA
Badania bliźniąt - porównywanie fenotypowych różnic wewnątrz par mono- i di-zygotycznych wychowywanych razem. Zakładamy, że bliźnięta od populacji generalnej się nie różnią, ergo - możemy przekładać wnioski na populację ogólną.
Monozygotyczne (Kaczory) - genetycznie jednakowe; dizygotyczne - średnio połowa wspólnych genów. Przy większych różnicach w przypadku monozygotycznych - to wpływ czynników środowiskowych, wyłącznie.
Badania rodzinne - porównanie podobieństwa fenotypowego członków rodzin biologicznych (rodzice i ich dzieci oraz rodzeństwo biologiczne). Nie powiedzą nam jednoznacznie jaki udział genów, a jaki środowiska w podobieństwie członków rodziny. Bo mają te same geny i to samo środowisko.
Badania adopcyjne - rodzice adopcyjni i ich adoptowane dzieci, bądź rodzeństwo biologiczne i adopcyjne. Wyraźnie oddzieli wpływy genetyczne od środowiskowych. Np. porównywanie korelacji pod wzgl. natężenia danej cechy pomiędzy dziećmi i ich biologicznymi oraz adopcyjnymi rodzicami. Jeśli przy adopcyjnych większa -> za większy procent zmienności w obrębie zachowania odpowiadają czynniki środowiskowe; przy biologicznych -> genetyczne.
Odziedziczalność - miara udziału czynników genetycznych w zmienności zachowania.
Odziedziczalność 0,4 - 40% zmienności fenotypowej da się wyjaśnić różnicami genetycznymi. Ale nie można powiedzieć, że przy 0,4 na pewno 40% czegoś u pana A jest w 40% uzależnione genami, a w 60% środowiskiem. A dupa! To tylko w badanej przez nas populacji!
O. - szerokie rozumienie pojęcia: h2b=Vg:Vp (całość genetycznych)
O. - wąskie rozumienie pojęcia: h2a=Va:Vp (tylko czynniki addytywne: te bezpośrednio transmitowane od przodków)
Interakcja genotypu i środowiska
Interakcja genotypu i środowiska. W ciągu całego życia nawzajem na siebie oddziaływają. Część wariancji przypisywanej interakcji pomiędzy różnymi genotypami i różnymi warunkami środowiskowymi. Po ludzku - jaki jest specyficzny wpływ środowiska na jednostki o zróżnicowanych genotypach. Ale też różny zakres reagowania genotypu na odmienne zachowania środowiskowe.
W tradycyjnej genetyce zachowania ilościowej przez wiele lat było to zaniedbywane. Współczesne badania (z genetyką molekularną) wykazały, że ten efekt rzeczywiście istnieje i wcale nie jest taki minimalny.
Katecholo-O-metylotransferaza - gen generujący enzym odpowiedzialny za rozkładanie dopaminy i noradrenaliny. Ma dwa warianty: Met (koduje białko z Metioniną; szybciej rozkłada Dop i Nor) i Val (z Valiną; wolniej).
Badania o występowanie schizofrenii w wieku 26 lat - najwięcej ci, którzy Met/Met i jarali trawę. Sam genotyp, ani samo jaranie - nie wpływają; tylko korelacja.
Korelacja genotypu i środowiska
Specyficzna ekspozycja ludzi na bodźce środowiskowe.
K. pasywna - występuje tylko i wyłącznie u osób spokrewnionych genetycznie (rodzice<->dzieci np.). Przekazowi genetycznemu towarzyszy stworzenie takich warunków środowiskowych, które sprzyjają rozwojowi cech, uwarunkowanych genami. Np. dziecko z wysokim nasileniem cechy Poszukiwanie Nowości. Jeśli ono ma - to i rodzice mają (skąd wziął) i rodzice w związku z tym też tak ją kształtują w życiu juniora, żeby się rozwijała. Ergo - z dwóch stron mamy: środowisko i genotyp. Ale nie ma żadnej świadomej akcji ze strony otoczenia. Wszystko pasywnie - zastane środowisko i zastany genotyp.
K. reaktywna - reakcja otoczenia na cechę genetycznie uwarunkowaną u dziecka. Otoczenie aktywnie wpływa na rozwój cechy u dziecka. Dodatnia - rodzice będą wzmacniać cechę; ujemna - nie będą. Wszystko zależy od rodziców - pękają albo nie.
K. aktywna - wtedy kiedy osoba sama w sobie kształtuje warunki środowiskowe tak, by odpowiadały jej genotypowi. Np. będzie się przyjaźnić/wiązać z osobami o podobnym nasileniu tej cechy.
Identyfikowanie genów związanych z zachowaniem.
Cechy zachowania - złożone cechy ilościowe (nie jest to związane z tylko jednym genem).
Poszukiwanie genów związanych z zachowaniem - 2 grupy metod.
Analiza sprzężeń (linkage analysis) - sobie jest, o tym nie mówimy
Badania asocjacyjne (association studies)/badania alleliczne
Asocjacja - współwystępowanie allelu umiejscowionego w konkretnym locus z badaną cechą powyżej poziomu oczekiwanego jako przypadkowy. Badana na poziomie populacyjnym, bądź przy zastosowaniu schematów rodzinnych (rodzice+dziecko).
Najczęściej stosowany schemat badawczy przy poszukiwaniu konkretnych genów.
5-HTT - gen, kodujący transport serotoniny.
Allel - wariant genu
2 strategie:
* porównywanie osób, u których występuje badana cecha (choroba) z osobami u których ona nie występuje, pod względem częstości genotypowych bądź allelicznych.
* osoby o różnych genotypach porównujemy pod względem wyników osiąganych na różnych wymiarach zachowania.
TEORIE TEMPERAMENTU
Klasyfikacje t.t.
Dziecko (Thomas, Chess) vs Dorosły (Eysenck; Strelau)
Opisowe (Thomas, Chess) vs Przyczynowe (Buss, Plomin; Eysenck; Strelau)
Jednowymiarowe (Zuckerman) vs Wielowymiarowe (Buss, Plomin; Eysenck; Thomas, Chess; Strelau)
Emocje (Kagan) vs Całe zachowanie (Buss, Plomin; Eysenck; Strelau; Thomas, Chess; Zuckerman).
Temperament a osobowość
Temperament to materiał wyjściowy na osnowie którego kształtuje się osobowość, obejmuje więc cechy osobowości pierwotne (Allport)
W skład temperamentu wchodzą te cechy osobowości, które obecne są od wczesnego dzieciństwa (Buss, Plomin)
Temperament obejmuje te cechy osobowości, które mają podłoże biologiczne (Strelau).
Różnice między temperamentem a konstruktem osobowości nie opartym na koncepcji cech (Strelau).
Temperament właściwości różnicujące osobowość
czynnik biologiczny <- determinanty rozwoju -> czynnik społeczny
niemowlęta <- stadium rozwoju, w którym zjawisko występuje -> starsze dzieci i dorośli
zwierzęta i człowiek <- populacja do której zjawisko się odnosi -> człowiek
nieobecne <- zachowanie nasycone treścią -> obecne
moderujące <- funkcje regulacyjne -> centralne
Temperament (Strelau, 1998): cechy osobowości, ujawniające się w okresie wczesnego dzieciństwa i posiadające genetycznie uwarunkowanie. Charakteryzują się też względną stałością i niezmiennością oraz dostępnością bezpośredniej obserwacji w zachowaniu.
T - pewne cechy zachowania, pod względem których ludzie różnią się; temperament w porównaniu z innymi właściwościami zachowania charakteryzuje się największą stałością i spójnością międzysytuacyjną. Odnosi się do formalnych charakterystyk zachowania. Ma podłoże biologicznie - generalnie pod tym podpisze się każdy badacz temperamentu.
Typologia starożytnych Greków
Historia badań nad temperamentem - zaczęło się od Hipokratesa-Galena (krew, flegma, żołta i czarna żółć - 4 soki/humory).
Sangwinik - przeważa krew; radosny, towarzyski, wylewny, optymista;
Choleryk - przeważa żółta żółć; łatwo wpada w gniew, podstępny, niestabilny emocjonalnie
Flegmatyk - flegma; spokojny, leniwy, ospały
Melancholik - czarna żółć; depresja, pesymizm
Cztery typy pierwotne, cztery wtórne i dziewiąty - idealny.
Typologia temperamentu Kretschmera
Badał pacjentów psychiatrycznych. M.in. pod względem antropometrycznym też. Doszedł do wniosku, że to się wiąże z temperamentem. I u zdrowych też, nie tylko u świrów.
Główne założenie: cechy temperamentu wiążą się z budową ciała.
Według Kretschmera temperamenty stanowią część psychiki, która za pośrednictwem układu humoralnego koreluje z budową ciała.
Obszary funkcjonowania psychicznego, w których przejawia się temperament
Psychastezja: wrażliwość na bodźce psychiczne (nadmierna vs zbyt słaba)
Nastrój: radość vs smutek
Tempo psychiczne: przyspieszenie vs zahamowanie procesów psychicznych
Ruchliwość psychiczna: ogólne temo ruchów oraz specyficzne sposoby poruszania.
Typ anatomiczny a temperament wg. Kretschmera
Leptosomatyk
Temperament schizotymiczny, skłonność do schizofrenii, autyzmu, zmienność emocjonalna od drażliwości do chłodu, sztywność przyzwyczajenia, wycofywanie się ze świata realnego
Typ atletyczny
Temperament iksotymiczny, skłonność do epilepsji, ciche, mało wrażliwe, słaba mimika i pantomimika, mało plastyczne, z trudem przystosowujące się do otoczenia.
Pyknik
Temperament cyklotymiczny, zmienność nastroju, łatwo nawiązują kontakt, realistyczne poglądy, skłonność do zapadania na psychozę maniakalno-depresyjną (przykł. Rysiu Kalisz).
Typologia temperamentu Sheldona
Popularna najbardziej w USA. Organizm jako całość to są dwa nierozłączne aspekty tego samego obiektu - temperament jest przejawem strony fizjol.-anatom. Trzeba rozebrać organizm na części składowe (też badania antropometryczne robił). Wyróżnił 3 składniki konstytucji fizycznej organizmu.
3 podstawowe składniki konstrukcji fizycznej: endomorficzny, mezomorficzny, ektomorficzny
składniki te występują w różnych proporcjach, a ich specyficzna kompozycja tworzy somatotyp
Endomorfik - wiscerotonia (tkanka wewnętrzna, ukł. pokarmowy): upodobania społeczne, równomierne zabarwienie emocjonalne, zadowolenie z siebie, brak wybuchowości, łagodność.
Mezomorfik - somatotonia (tkanka środkowa, ukł. kostno-mięśniowy): upodobanie do ryzyka i przypadku, śmiałość w sposobie bycia, agresywność, nadmierna dojrzałość w sposobie bycia.
Ektomorfik - cerebrotonia (ukł. nerwowy): skrytość uczuć, zahamowanie emocjonalne, lęk przed kontaktami społecznymi, powściągliwość, funkcjonowanie w samotności.
Wady tych teorii? Fatalistyczne, że to w jaki sposób jesteśmy zbudowani ma determinować CAŁE nasze życie. Statyczne, wyłącznie opisowe, nie wyjaśniają niczego.
Typy psychologiczne Junga
Dwa rodzaje postaw ludzkich - introwertywna i ekstrawertywna, wyrażają kierunek w jakim zmierza libido; wyrażają się w czterech podstawowych funkcjach społecznych - wrażeniach zmysłowych, myśleniu, uczuciach i intuicji.
Zjazd III (29.03)
Teoria temperamentu Pawłowa