1. SPECYFIKA FILOZOFICZNEGO PODEJŚCIA DO RZECZYWISTOŚCI- PYTANIA FILOZOFII.
Specyfika filozofii polega na tym, że jest ona myśleniem istotowym, a więc dociekaniem samych podstaw problemu. Jest ona rodzajem aktywności intelektualnej, w której nie można dojść do ostatecznych rozwiązań. Specyficzne jest również to, że nie, mozna dojść do różnych wniosków. Jest to spowodowane następującymi cechami filozofii:

- refleksja filozoficzna ma charakter końcowo ogólny,
- podstawy myślenia filozoficznego są nieudowodnione,
- filozofia ma dwoistą bazę zewnętrzną,
- filozofowanie jest nie tylko własnością rozumu, ale i emocji.

Podstawowe pytania filozofii związane są z problemem stosunku między bytem duchowym, a materialnym, a więc z pytaniem:, który z nich był przyczyną, a który skutkiem?, Czyli: co było pierwsze duch czy materia? Kolejnym pytaniem jest czy duch i materia istnieją niezależnie od siebie, czy też występuje miedzy nimi jakaś zależność? Można je odnieść do całego świata, jak i do jednego z jego elementów, jakim jest człowiek. W odniesieniu do świata- czy przyroda rządzi się swoimi prawami, czy jej porządek jest ustalony przez siłę duchową od niej niezależną, w odniesieniu do człowieka - czy dusza jest zależna od ciała czy też może istnieć niezależnie od niego. Kolejnym zespołem pytań są pytania o człowieku w wymiarze gatunkowym i jednostkowym. Czy człowiek pojawił się na Ziemi przypadkowo, czy też jako rezultat utajonych praw lub planów? Czy właściwie wyróżnia się człowiek spośród istot żywych, jaka jest jego natura, jakie powołanie? Czy życie jednostkowe i losy zbiorowości mają sens, ład kierowany czy nadany? Trzecim zespołem pytań są pytania o poznawalność świata, reguły postępowania badawczego i zasady kształtowania wiedzy prawdziwej. Skąd wiemy, że świat jest taki jak nam się jawi, na jakiej podstawie kwalifikujemy pewne sądy jako prawdziwe, a inne jako fałszywe?

2. RÓŻNE ROZUMIENIA FILOZOFII W DZIEJACH MYŚLI LUDZKIEJ.
Przyjmuje się, że słowem "filozofia" po raz pierwszy posłużył się Pitagoras (VI w.p.n.e.), Który mówił o sobie, że jest filozofem-miłośnikiem mądrości? Termin pochodził od dwóch słów greckich: "phileo" (fileo)- miłuję, lubię, dążę i "sophia"- mądrość, wiedza. Nauka oznaczała na, tyle, co dziś "nauka". W miarę rozszerzania się zakresu wiedzy ludzkiej, następowało odrywanie się poszczególnych wycinków filozofii, co dało początek naukom szczegółowym np. fizyka, matematyka. W wyniku tego procesu znaczenie terminu "filozofia" zaczęło ulegać zmianie. W ciągu wieków zaczęto odpowiadać na pytania:, co jest przedmiotem badań filozofii, jaki jest jej cel i zadania, jaki powinien być jej stosunek do nauk szczegółowych.

Pogląd na przedmiot filozofii był ukierunkowany kilkoma czynnikami:
- Typ stosunków ekonomiczno-społecznych, typ formacji ekonomiczno-społecznych.
- Poziom wiedzy o świecie i zadania stawiane przed nauką w danym okresie.
- System wartości/ system tego, co się najbardziej ceni i chce osiągnąć/ dominujący w danym okresie
- charakter selekcji i doboru treści poznawczych, dokonywanych przez klasę panującą w danym okresie.
Ponieważ wszystkie te zjawiska społeczne zmieniały się, zmieniał się pogląd na przedmiot filozofii. W Starożytności zarysowały się dwa takie poglądy:
1. Filozofia powinna zajmować się przede wszystkim przyrodą, jako całością, powinna ją opisywać i poznawać prawa nią rządzące. Jest to tzw. kosmologiczna koncepcja, przedmiotu filozofii, reprezentowana przez: Talesa, Anaksymandera, Heraklita, częściowo: Demokrata, Platona, Arystotelesa.
2. Antropologiczna koncepcja przedmiotu filozofii- Sokrates. Filozofia ma zajmować się przede wszystkim człowiekiem. Ma zastanawiać się, jak żyć i postępować w stosunku do siebie i innych ludzi.
Te dwie koncepcje dały początek dwóm nurtom filozofii: przyrodniczemu i humanistycznemu.

Wg. średniowiecznych filozofów, filozofia ma służyć celom, które ze swojego założenia nie mogą być wiedzą o sprawach boskich i tych dotyczących życia pozagrobowego. Filozofia powinna być uzupełnieniem teologii, powinna rozumowo dochodzić prawd wiary.

W okresie odrodzenia powrócono do starożytnej koncepcji poglądu na przedmiot filozofii

W okresach nowożytności uważano, ze filozofia powinna być "królową nauk", ma ona tworzyć ogólny obraz świata i formułować ogólną metodę jego poznania. W realizacji tych zadań powinna posługiwać się przede wszystkim myśleniem abstrakcyjnym. Takie postawienie sprawy doprowadziło z czasem do oderwania filozofii od nauk szczegółowych do sprzeczności miedzy rezultatami ich badań. W związku z rozwojem nauk szczegółowych w XVIII i XIX w. Karol Marks i Fryderyk Engels podjęli się rozwiązania konfliktu filozofii z tymi naukami.

3. SWOISTOŚĆ MYŚLENIA FILOZOFICZNEGO. GŁÓWNE DZIAŁY FILOZOFII.
Słowo filozofia pochodzi z greckiego terminu oznaczającego miłość, mądrość, ale w użyciu powszechnym mieści się wiele różnych sposobów i znaczeń, w jakich go używamy. Pomimo, że ludzie myślą o niej jak o czymś poza ich zasięgiem, czymś odległym od normalnych zainteresowań, to przecież każdy z nas ma swoje filozoficzne poglądy, często bez względu na to czy zdaje sobie sprawę czy nie.
Główne działy filozofii:
ONTOLOGIA- teoria bytu:
Dział filozofii o bycie jako takim, o tym, co istnieje. Zajmuje sie analizą i opisem rzeczywistości jako całości. Usiłuje odkryć naturę rzeczywistości i odpowiedzieć na pytania: czy byt jest z owej natury jednorodnej, czy też w rzeczywistości występuje mnogość niesprawdzalnych do siebie bytów, czy byt jest z natury materialny, czy duchowy, czy w bycie występuje uporządkowanie, czy panuje w nim chaos.
AKSJOLOGIA- teoria wartości
Aksjologia rozumiana jako ogólna teoria wartości, zajmuje się analizą postaw i kryteriów wartościowania, stanowi ogólną teorię wszelkich dóbr i wszystkiego, co cenne i godne pożądania. Aksjologia pojmowana jako szczegółowa teoria wartości, uprawiana w ramach poszczególnych dyscyplin, zajmuje sie wartościami określonego rodzaju: moralnymi, etycznymi: poznawczymi, ekonomicznymi, religijnymi. Z zakresu etyki normatywnej, ustala, co jest dobrem moralnym, w zakresie estetyki-, co jest pięknem
GNOSEOLOGIA, EPISTEMOLOGIA- teoria poznania
Dział filozofii zajmujący się filozoficzną analizą osiągania wiedzy ludzkiej. Docieka nad istotą i strukturą poznania ludzkiego, bada jego źródła, wyodrębnia różne jego rodzaje i ocenia ich wartość naukową i praktyczną, określa granicę poznawalności świata, analizuje różnorodne, historyczne, społeczne, psychologiczne i inne uwarunkowania działalności poznawczej oraz poszukuje naukowych metod uzasadnienia wiedzy. Analizuje poznawczą wartość wiedzy ludzkiej, istotę i kryterium prawdy. Gnoseologia wyróżnia przedmiot, treść poznania oraz bada ich wzajemne stosunki. Jako dział filozofii opiera sie na naukach szczegółowych: psychologia, filozofia mózgu, cybernetyka, logika.

4. POJĘCIE ŚWIATOPOGLĄDU. ŚWIATOPOGLĄD A FILOZOFIA.
Zastanawiając się nad relacją zachodzącą miedzy filozofią a światopoglądem, można powiedzieć, ze filozofia jest teoretyczną propozycją światopoglądową. W obrębie każdego światopoglądu funkcjonuje przynajmiej jakaś mała cząstka określonego systemu filozoficznego. Pojęcie swiatopoglądu może być używane co najmiej w trzech znaczeniach:
1. System swiatopoglądowy- to konstrukcja teoretyczna, uporządkowany opis i refleksja nad rzeczywistością i stosunkiem człowieka do niej. System ten ustala, lub próbuje ustalić uogólniony zakres wiedzy przyrodniczej, społecznej i wiedzy o człowieku. Zwykle wskazuje, jak ustosunkować się do tej wiedzy, jak ją ocenić, wartościować. Jest on z reguły ujęty w formie opublikowanych dzieł.
2. Światopogląd grupy społecznej- jest zespołem przekonań żywionych przez daną grupę, będących elementem więzi społecznej łączącej jednostki w większą całość. Światopogląd ten zalezy od warunków bytu materialnego, ustroju społecznego, poziomu cywilizacji, w której wypadło żyć i pracować danej grupie.
3. Światopogląd indywidualny- zespół sądów, twierdzeń i ocen za pomocą których jednostka tłumaczy sobie charakter świata, wyznaczając własny do niego stosunek, ujawniający się w działaniu.

W światopoglądzie, we wszystkich trzech sposobach jego rozumienia, wyróżnia się warstwy jego struktury problemowej:
1. Warstwa ontologiczna- jest odpowiedzią na najbardziej ogólne pytania dotyczące rzeczywistości.
2. Warstwa socjologiczna- obejmuje problemy dotyczące społeczeństwa i miejsca w nim jednostki ludzkiej, takie jak: geneza społeczeństwa, prawa rządzące jego rozwojem, wpływy grup społecznych na losy jednostki ludzkiej, czynniki hamujące postęp społeczny.
3. Warstwa antropologiczna- dotyczy zagadnień ściśle związanych z człowiekiem, tj. istota człowieczeństwa, sens i wartość życia ludzkiego.

5. POZNAWCZE I PRAKTYCZNE FUNKCJE FILIZOFII.
W filozofii chodzi nie tylko o poznanie i interpretowanie świata, ale przede wszystkim o jego przekształcenie i doskonalenie dla dobra człowieka.

Funkcja poznawcza filozofii- człowiek dąży do całościowego ujęcia poznania, przedstawienia sobie otaczającej rzeczywistości i własnego miejsca w świecie. Zajmuje sie jego rozwojem, statusem, zródłem, zasadnością ludzkiego poznania. Funkcja poznawcza wiąże sie z maxymalnie szerokim zakresem uogólnień filozoficznych, obiejmujących całą rzeczywistość.
Funkcja badawcza- bada otaczającą rzeczywistość jako całość, a to prowadzi do uzupełnienia luk naukowej wiedzy o świecie.
Funkcja ideologiczna- uzasadnia i przedstawia interesy klas i grup społecznych.
Funkcja praktyczna- poznajemy potrzeby praktyczne, niezbędne do przezycia i zaspokojenia potrzeb
Funkcja instytucjonalna- filozofia jest nauką i z niej zyją ludzie, ona kształtuje i kosztuje ( muzea, akademie, uczelnie).

6. FILOZOFIA A NAUKI SZCZEGÓŁOWE.
Różnice:
1. Zakres badań: filozofia zajmuje sie badaniem świata jako całości bądz dużego jej fragmentu, zaś nauki szczegółowe- poszczególnych jego elementów.
2. Pełnienie funkcji: nauki szczegółowe za główne swoje zadanie uważają opis i wyjasnienie badanej rzeczywistości, zaś filozofia najczęściej stara się ponadto badaną rzeczywistość ocenić w kategoriach ideowo-moralnych i politycznych.
3. Rodzaj podejmowanych problemów: nauki szczegółowe podejmują głównie takie problemy, które można rozwiazać w drodze precyzyjnego badania danego fragmentu rzeczywistości, zaś filozofia- takie, których rozwiązanie wymaga wiedzy o wielu jej fragmentach a nawet o wszystkich, których istnienie sobie uświadamiamy.
Związki:
Filozofia dostarcza naukom szczegółowym systemu zasad i postulatów z ogólnej teorii poznania. Dla nauk szczegółowych dużą wartość przedstwiają filozoficzne dociekania z zakresu meta nauki, która zajmuje sie między innymi analizą logiczną badania naukowego i logicznej struktury jego wyników, zasadami myslenia teoretycznego. Filozofia pomaga naukom szczegółowym uświadomić sobie społeczne konsekwencje dokonanych odkryć naukowych.

7. STRUKTURA FILOZOFII.
Filozofia dzieli sie na dwa zasadnicze działy:
1. Ontologia (teoria bytu, metafizyka)
2. Teoria poznania (gnoseologia, epistemologia)
Inne dyscypliny filozoficzne to albo wyspecjalizowane części ontologii albo pomocnicze działy teorii poznania.
Zontologią wiążą się:
- filozofia człowieka (antropologia): człowiek jako byt (sens, cel życia ludzkiego, szczęścia, cierpienia, śmierci),
- filozofia przyrody (kosmologia) : problem struktury i sposobu istnienia wszechswiata ( byt materialny),
- filozofia Boga (teologia): nauka o istnieniu i istocie Boga oraz Jego stosunkach do świata,
- filozofia moralności (etyka) interesuje sie postepowaniem ludzkim, jego charakterystyką z punkty widzenia dobra i zła,
- filozofia piękna (estetyka) nauka o pięknie, piękno jako wytwór artystyczny człowieka, przezycia estetyczne.
Z teorią poznania wiążą się:
- logika formalna, o poprawnym rozumowaniu, prawa i reguły tworzenia pojęć, sądów i rozumowania.
- semantyka, o poprawnym wyrażaniu się
- metodologia, o poprawnym zastosowaniu metod nauki,
- teoria nauk, w ramach metodologii.

Ontologia- jest to teoria bytu, szeroko rozumianej rzeczywistości. Ontologia stara się roztrzygnąć, czy istnieje jeden byt, czy więcej jego rodzajów. Rozważa byt w aspektach czasowych i przestrzennych. Interesuje się strukturą rzeczywistości. Zajmuje sie stosunkiem świadomości, psychiki do materii.

Teoria poznania- zajmuje sie problemami poznania bytu, prawdziwością ludzkiego poznania. Rozważa kwestię, czy swiat jest w pełni dla człowieka poznawalny, czy nie. Stara sie określić prawdę oraz podać jej kryterium.

8. FILOZOFIA A RELIGIE.
Filozofia czynni religię przedmiotem swoich rozważań. Treść, potrzeby, zainteresowania filozofii i religii są wspólne. Hegel rozpatruje religię w kategoriach formy i treści. Rozróżniwszy w religii formę i treść, Hegel twierdzi, ze filozofia i religia nie różnia się pod względem treści. Przedmiotem zarówno religii, jak i filozofii jest wiara, prawda, sama w swojej obiektywności. Filozofia, kiedy wyjasnia religię, wyjaśnia tylko siebie i kiedy wyjaśnia siebie wyjasnia religię, w ten sposób religia i filozofia zlewają się w jedno. Różnica między filozofią a religią polega na formie. Swoistą formą religii jest forma przedstawiajaca formą filozofii- forma myslenia. Filozofia jest zatem "myślącym rozumem", natomiast religia jako naiwnie myslący rozum, pozostający przy sposobie przedstawiania. W filozofii religia zostaje zrehabilitowana przez myslącą świadomość. Naiwnej pobozności nie jest to potrzebne, ona przyjmuje prawde jako autorytet i odrzuca przy tym zadowolenie, pojednanie za posrednictwem tej prawdy. W średniowieczu pojawiło się swoiste rozumienie filozofii jako "służebicy teologii". Sprawy religijne uzyskały wówczas decydujące znaczenie, wszystkie strony życia ludzkiego były w tym okresie im podporządkowane. Dlatego też najwyzszą rangę zdobyła sobie teologia, natomiast filozofia wobec niej odgrywała rolę służebną. Zadanie jej polegało na wyjaśnieniu tych prawd objawionych, tych dogmatów religijnych, które są dostepne rozumowi ludzkiemu. W ostateczności zatem filozofia stała sie nauką o Bogu i dziele stworzonym przez niego.

9. PODSTAWOWE PROBLEMY FILOZOFII ( W ONTOLOGII, GNOSEOLOGII, ANTROPOLOGII, AKSJOLOGII).
Ontologia- teoria bytu:
- w jaki sposób i na jakiej zasadzie istnieje świat?
- czy świat jest skończony, urządzony, czy rozwija sie dalej?
- kto stworzył świat?
- jaka jest jego struktura?
Dział filozofii o bycie jako takim, o tym co istnieje. Zajmuje sie analizą i opisem rzeczywistosci jako całości. Usiłuje odkryć naturę rzeczywistosci i opd. na pytania: czy byt jest z owej natury jednorodnej czy też w rzeczywistości występuje mnogość niesprawdzalnych do siebie bytów, czy byt jest z natury materialny, czy duchowy, czy w bycie występuje uporządkowanie, czy panuje w nim chaos.
Aksjologia- teoria wartości:
rozumiana jest jako ogólna teoria wartości, zajmuje sie analizą postaw i kryteriów wartościowania, stanowi ogólna teorię wszelkich dóbr i wszystkiego co cenne i godne pożądania. Aksjologia pojmowana jako szczegółowa teoria wartości, uprawiana w ramach poszczególnych dyscyplin, zajmuje się wartościami określnego rodzaju:maralnymi, etycznymi:poznawczymi, ekonomicznymi, religijnymi. Z zakresu etyki normatywnej, ustala, co jest dobrem moralnym, w zakresie estetyki- co jest pięknem.
GNOSEOLOGIA- teoria poznania
-czym jest wiedza?
- czym jest poznanie?
Dział filozofii zajmujący się filozoficzną analizą osiągania wiedzy ludzkiej. Docieka nad istotą i strukturą poznania ludzkiego, bada jego zródła, wyodrębnia różne jego rodzaje i ocenia ich wartość naukową i praktyczną, określa granicę poznawalności świata, analizuje różnorodne, historyczne, społeczne, psychologiczne i inne uwarunkowania działalności poznawczej oraz poszukuje naukowych metod uzasadnienia wiedzy. Analizuje poznawczą wartość wiedzy ludzkiej, istotę i kryterium prawdy. Gnoseologia wyróżnia przedmiot, treść poznania oraz bada ich wzajemne stosunki. Jako dział filozofii opiera sie na naukach szczegółowych: psychologia, filozofia mózgu, cybernetyka, logika.

Antropologia filozoficzna
Jeden z działów filozofiii, którego przedmiotem zainteresowań jest człowiek we wszelkich wymiarach jego istnienia. Antropologia filozoficzna, zwana inaczej filozofią człowieka, jest nauką o człowieku pojmowanym jako całość, a rozpatrywanym w nastepujących wymiarach:
1. Ontycznym (metafizycznym, bytowym) Czym jest człowiek jako byt? Jaki jest jego status ontyczny? W jakie relacje łączą człowieka z rzeczywistością?
2. Gnoseologicznym, w jaki sposób własności psychiczne człowieka warunkują poznanie?
3. Aksjologicznym, kim jest człowiek jako twórca wartosci?
4. Pragmatycznym, kim jest człowiek jako istota działajaca i jako twóra nowej, własnej rzeczywistości?
Głównym celem antropologii filozoficznej jest wypracowanie ogólnej koncepcji człowieka, w ramach której mozliwe stałoby się udzielenie opd. na pytanie o istotę gatunkową człowieka czy też ludzką naturę. Antropologię filoz. człowiek interesuje w podwójnym sensie:
1. Jako gatunek, czyli co do jego rodzaju najbizszego, tzn. zwierzat I różnicy gatunkowej, tzn. cechy lub zespołu cech odróżniajacych pewnien gatunek przedmiotów w odrebie wiekszej ich klasy nazywanej zwykle rodzajem.
2.Jako egzystencja zindywidualizowana, zagadnienie te dotyczą celu oraz sensu ludzkiego istnienia, cierpienia i smierci, szczęścia i miłości, wolności i odpowiedzialności, a także rozmaitych dróg samorealizacji. Jednym z głównych problemów antropologicznych jest spór miedzy monizmem a pluralizmem w sprawie istoty człowieka. Wg. monizmu człowiek jest bytem złozonym z jednorodnych elementów czy momentów, ukonstytuowanym przez jakosciowo jeden podstawowy czynnik. Wg. pluralizmu z wielu czynników niejednorodnych, różnorodzajowych. Dualizm zakłada ze człowiek złozony jest z dwóch w zasadzie równorzędnych, choć odmiennych czynników: ciała i psychiki.

10. MATERIALIZM FILOZOFICZNY- HISTORYCZNY ROZWÓJ, RODZAJE, PRZEDSTAWICIELE.
Materializm został zapoczatkowany w czasach starożytnych. Przybierał on rózne formy. Do najważniejszych odmian materializmu zaliczamy:
- materializm żywiołowy, naiwny (VII / V w.p.n.e.)
- materializm mechanistyczny (XVII-XVII w.)
- materializm wulgarny (koniec XVIII w.)
- materializm dialektyczny (od połowy XIX w.)

Materializm zywiołowy- z czego i jak powstał swiat, wskazywanie na jeden pierwiastek, żywioł. Przedstawiciele: Tales- wszystko powstało z wody, Anaksymenes- wszystko powstało z bezkresu. Ponieważ mamy dużo różnych rzeczy i zjawisk, zatem musiało być dużo tworzywa, z którego wszystko sie rozwinęło, powstało, Heraklit- pierwszym jak gdyby tworzywem był ogień.
Materializm mechaniczny- zapoczątkowany przez Demokryta, który podjał problem budowy materii. Sądził, że materia zbudowana jest z atomów tj. małych, dalej niepodzielnych cząsteczek, elementów. Twierdził także, ze różne rzeczy biorą się stąd, że atomy w wyniku przemieszczania sie tworzą różne kombinacje. Łączenie się i rozłaczanie atomów odbywa sie w sposób mechaniczny. Zwolenikami tego materializmu byli również Hobbes, La Mettrie, Holbach, Helvetius.
Materializm wulgarny- przedstawiciele: Karol Vogt, Ludwig Buchner, Jakob Moleschott. Myśliciele ci w sposób uproszczony, wulgarny ujmowali problem istoty procesów swiadomościowych. Uwazali, że wszystko w świecie jest materialne, włacznie ze świadomością. Świadomość ludzka jest wydzieliną mózgu.
Materializm dialektyczny- jednym bytem istniejącym jest materia. Cała materialna rzeczywistość jest w ciagłym ruchu, zmianie, czyli uznaje sie słuszną dialektyczną teorię rzeczywistości. Twórcami tego materializmu się Karol Marks i Fryderyk Engels, którzy wskazywali, że:
- ruch to wszelka zmiana
- poszczególne formy, postacie materii i związane z nimi formy ruchu moga powstać jedne z drugich
- poszczególne postacie materii podlegają odrebnym prowom, stad nie można wyjaśnić ich specyfiki za pomocą praw odnoszących sie tylko do prostych postaci materii.

11. IDEALIZM FILOZOFICZNY, JEGO RODZAJE I PRZEDSTAWICIELE.
Można wyróznić dwie zasadnicze formy idealizmu: obiektywny i subiektywny.
Idealizm obiektywny- zapoczątkowany przez Platona, pózniej kontynuowany przez Aureliusza Augustyna i Tomasza z Akwinu, Hegla. Idealizm ten zakłada że podstawowym, pierwotnym bytem jest byt duchowy, istniejacy obiektywnie, czyli niezależnie od woli i swiadomości człowieka. Istnieje także świat materialny, dostępny naszym zmysłom. Jest on bytem wtórnym, zaleznym w swym istnieniu od bytu duchowego.
Idealizm subiektywny- przedstawiciel Georg Berkeley. Wg. niego istnieje tylko substancja duchowa, na którą składa się umysł ludzki i umysł boski. Umysły te są zródłem idei, wrażneń. Świat przyrody nie istnieje obiektywnie, faktycznie, jest on tylko zespołem, kombinacją wrażeń. W procesie poznawania swiata nalezy tylko i wyłacznie polegać na danych zmysłowych. To, co nie pochodzi od zmysłów, nie zasługuje na wiarę (sensualizm).

12. ROZUMIENIA MATERII W FILOZOFII.
Materia- leży u podstaw uchwytnego zmysłom cielesnego i fizycznego swiata. Jońscy filozofowie przyrody zakładali że świat wyłonił sie z "pratworzywa" i wciąż się z niego wyłania. W materii widzieli żywą, poruszającą, nawet boską siłę. Tales utożsamił ja z wodą, Heraklit- ogniem, Parmenides twierdził, że materię mozna poznać tylko teoretycznie, Presokratycy przyjęli, że podstawą kosmosu jest materia. Arystoteles stwierdził, ze materię mozna ujmować w odniesieniu do czegoś, dla czego jest materią. W aspekcie ontologicznym jest ona tym, co nie istniejące, ale istniejące potencjalnie, w aspekcie teoriopoznawczym tym, co nie okreslone, ale możliwe do okreslenia przez formy. Dzięki Galileuszowi materia przestaje być czymś przypadkowym, niemozliwym do określenia. Ciało materialne jest dla niego produktem masy i ruchu. Kant twierdzi, ze materia jest czymś danym niezaleznie od myslącego "ja". W filozofii przyrody materia nie stanowi ani przedmiotu, ani wyłacznie bodzca pobudzajacego myślące "ja" Materię pojmują jako żywotną jakość. Helg- materia to ustopniowana sekwencja siły ciażenia, światła i zycia. Jest określona przez ducha i tylko wtedy posiada prawdę i obiektywność. Engels- materia to obiektywność tego, co materialne wobec jego idealnych ujęć. Lenin- materia jest własnością bycia obiektywnego, realnością istnienia na zewnątrz świadomości. Mach- materia to pomocnicze zródło przyrodoznawstwa.

13. MIEJSCE CZŁOWIEKA W PRZYRODZIE: SWOISTOŚĆ CZŁOWIEKA JAKO BYTU.
W historii rozważań antropologicznych pojawiło się ujęcie czlowieka wolnego od załozeń religijnych, traktujące go jako pewne zjawisko, które można opisać i zrozumieć na podstawie znajomości ogólnej budowy i funkcjonowania przyrody. Tę koncepcje znajdujemy juz w starozytności u zwoleników atomizmu u Demokryta i Epikura. Twierdzili, że człowiek zbudowany jest z atomów tak jak wszystko co istnieje. Przekonanie to dotyczyło nie tylko organizmu cielesnego ale i duszy (która składa się z atomów ognia i powietrza, które krążą po całym ciele dając zjawiska życiowe i psychiczne) Zycie trwa dopóki nie nastąpi rozpad owej materialnej całości. Zadaniem człowieka jest nadanie sensu swemu życiu, osiągnięcie zadowolenia, szczęścia. Sprowadzenie człowieka do materialnego tworu przyrodniczego uwidacznia sie w poglądach nowozytnych materialistów np. Hobbesa, La Mettriego. Holbach uważał, że we wszystkich zjawiskach życia człowieka- od narodzin do śmierci, widzimy tylko następstwo koniecznych przyczyn i skutków zgodnych z prawami wspólnymi wszystkim bytom przyrody. Z biegiem czasu zaczęto odchodzić od mechanistycznego pojmowania życia i jego przejawów. Ale poglądy, że czynniki biologiczne związane z organizmem człowieka odgrywają rolę, znajdował zwolenników.

14. CZŁOWIEK JAKO PRZEDMIOT WYJAŚNIEŃ FILOZOFICZNYCH: PODSTAWOWE ASPEKTY FILOZOFICZNEJ ANALIZY BYTU LUDZKIEGO.
Jeden z działów filozofii mówi o człowieku i jego stosunkach z innymi ludzmi. Podstawowe aspekty rozważań filozoficznych, jeśli chodzi o byt ludzki to:
1. Na czym polega stosunek człowieka do przyrody i otaczającego świata? Czym się różni od stosunku zwierząt do przyrody? Czym różni sie człowiek od innych istot zywych?
2. W jakich płaszczyznach człowiek wspólpracuje z innymi ludzmi i która z tych płaszczyzn współpracy jest najważniejsza dla życia ludzkiego i rozwoju społecznego( w dziedzinie kultury duchowej, polityki czy ekonomii)?
3. Jaki jest kierunek przemian społecznych i co jest motorem tych przemian?
4.W jaki sposób powstaje kultura duchowa człowieka i jaką funkcje społeczną pełnia systemy moralne?

15. PROBLEM PSYCHOFIZYCZNY I JEGO ROZWIĄZANIA.
Spór psychofizyczny- jest to spór o to, czy człowiek jest bytem w swej strukturze i jakościowym uposażeniu jednorodnym, czy wielorakim.
Monizm antropologiczny- człowiek jest bytem złożonym z jednorodnych elementów, ukonstytuwanym przez jakościowo jeden podstawowy czynnik.
Pluralizm- człowiek jest złozony z różnych elementów, ukonstytuowanych przez czynniki jakościowo niejednorodne, różnorodzajowe.
Dualizm- człowiek jest złozony z dwu równorzędnych ale odmiennych elementów: ciała i psychiki. Oba te czynniki mogą istnieć wobec siebie w trzech róznych relacjach: nieustanie oddziałowują na siebie, rozwijają się równolegle i niezaleznie (paralelizm).
Problem psychofizyczny powstaje przez wyróżnienie w człowieku stanów i procesów fizycznych oraz psychicznych. Istotą problemu jest zagadnienie natury tych członów oraz wzajemnej relacji między nimi w odrębie całości, jaką jest człowiek. Ze zwględu na charakter podstawowych czynników bytu mozna wyróżnić dwie grupy stanowisk:
1. Materialistyczne:
a) materializm skrajny: człowiek jest wyłacznie odpowiednio zorganizowanym ciałem. Demokryt uważał że ciało i dusza składają sie z atomów. Ciało z atomów nieforemnych, zaś dusza z atomów okragłych, lekkich i delikatnych.
b) materializm umiarkowany: to, co nie cielesne, jest wtórne wobec ciała i niesamodzielne. Psychika ukształtowała się w rezultacie rozwoju i doskonalenia się cielesnej materii. Arystoteles uważał, ze człowiek skałada sie z formy i materii, czyli duszy i ciała. Dusza jest to pierwszy akt ciała naturalnego, ograniczonego. Arystoteles twierdził, ze organy są tylko narzędziem dla sfery psychicznej. Dusza nie może istnieć poza ciałem, lecz jednoczesnie nie jest tożsama z nim.
2. Idealistyczne:
Platon uważał, ze dusza jest jednym czynnikiem życia, ruchu, aktywności, bez którego ciało byłoby martwe. Dusza jest rozumna, impulsywna i pożądliwa. Dusza jest oddzielona od ciała, jest niezalezna od ciała, jest doskonalsza.

16. MATERIALISTYCZNE POJMOWANIE ŚWIADOMOŚCI.
Wszelki materializm uznaje obiektywnie istnienie rzeczywistości, czyli materialnego bytu w całym bogactwie jego różnorodnych przejawów. Takie stanowisko reprezentuje filozofia marksistowka. Są przekonani, że zastane przez człowieka materialne otoczenie, stanowi naturalny, samoistny teren całej działalności ludzkiej. Na egzystencję świata materialnego, nie ma wpływu żadna świadomość ludzka. Poznanie nasze o tyle prawdziwe, o ile znajduje potwierdzenie w obiektywnej rzeczywistości, o ile jest jej odzwierciedleniem. Cała działalność poznawcza nie narusza w niczym autonomii świata materialnego. Celem poznania jako świadomej aktywności ludzkiej jest dotarcie do bytu.

17. IDEALISTYCZNA KONCEPCJA ŚWIADOMOŚCI.
Rozważania filozoficzne nad problemem stosunku do swiadomości, zmierzają do określenia: Czy byt istnieje niezaleznie od naszych przyżyć psychicznych? Czy pozostaje tak z nimi związany, ze nie mozna mu przypisać obiektywnego istnienie? Jedno ze stanowisk okresla, ze byt jest uzalezniony w swym istnieniu od przeżyć świadomych czlowieka. Sprowadzili oni rzeczywistość do odpowiednika tych przezyć, do czegoś niesamodzielnego wobec swiadomości, do jej tworu. Takie stanowisko nazywamy idealizmem subiektywnym. Inna gr. filozofów twierdziła przeciwnie. Uznawali oni, ze na istnienie bytu przezycia świadome nie mają żadnego wpływu. Byt istnieje niezaleznie od świadomości, w pełni obiektywnie. Takie stanowisko nazywamy idealizmem obiektywnym.

18. POJĘCIE DETERMINIZMU I JEGO HISTORYCZNE FORMY.
Determinizm- postawa wedle której każde zjawisko przyrodnicze jest wyznaczone zarówno w swoim istnieniu jak i zachowaniu się przez inne zjawisko.
Determinizm mitologiczno?- religijny: dotyczy przede wszystkim zachowania się człowieka, jest próbą wyjasnienia losów życia ludzkiego. Cechy:
- za przyczyny zjawisk przyrodniczych przyjmował byty przyrodnicze.
- przyjmował postawę fatalizmu
- porządek rzeczy ustalony przez siłę nadprzyrodzoną jest niepoznawalny, nie można powiedzieć tego, co ma nastapić
- siła nadprzyrodzona jest przyczyna zarówno zjawisk ważnych, jak i zjawisk drobnych.
Determinizm mechaniczny- zapoczątkowany przez Demokryta. Rozpowszechniony w XVII w.
główne żałożenia:
wszystkie zjawiska mają przyczyny
- związki miedzy zjawiskami mają charakter związków koniecznych i nieuchronnych.
Determinizm dialektyczny- twórca Engels. Założenia:
- wszystkie zjawiska mają swoje przyczyny w innych naturalnych zjawiskach
- są jednak przyczyny zasadnicze i uboczne, zatem są zjawiska konieczne o przypadkowe
- związki między zjawiskami mają różny charakter.

19. DETERMINIZM A WOLNOŚĆ CZŁOWIEKA; FATALIZM I WOLUNTARYZM.
Determinizm- postawa wedle której każde zjawisko przyrodnicze jest wyznaczone zarówno w swoim istnieniu jak i zachowaniu się przez inne zjawisko.
Problem wolności wzbudzał w filozofii wiele kntrowersji. Już stoicy próbowali poradzić sobie z faktem, ze istnieją prawidłowości przyrodnicze, których człowiek nie jest w stanie przełamać. W rezultacie postulowali oni życie zgodne z naturą. Skrajny determinizm stoików prowadził do fatalizmu. Zeon z Kiton sformuował zasadę życia zgodnego z naturą. Polegało ono na rozumnym postępowaniu. Rozumnosc to poznawanie praw rządzących nautrą i dostosowanie do nich własnego życia. Stoicy uwazali, ze istnieją dwa rodzaje namiętności.Piersza zawiść i pożądliwośćą prowadzą do rzekomego dobra, drugie- smutek i obawa- stronia od rzekomego zła. Dylemat, czy wolna wola i determinizm są do pogodzenia, próbował rozwiązać David Hume. Dowodził on, ze wolna wola i przyczynowość nie są przeciwstawnymi. Hume stwierdzał, ze nie ma takiego rozumowania, które upoważniałoby do przenoszenia dotychczasowego doświadczenia na przyszłość. Spinoza uważał, że światem rządzą stałe prawa. Każde zjawisko jest zdeterminowane, zaś przypadkowość w ogóle nie istnieje. Im silniej człowiek buntuje sie przeciwko temu, co konieczne, tym bardziej jest zniewolony i poddaje życie władzy ślepych sił. Prawdziwa wolność nie może polegać na niezalezności od praw natury. Jej istotą jest świadomość powszechnej konieczności i jej uznanie. Wolność ludzka polega więc na zrozumieniu praw rządzących światem. Tylko człowiek rozumiejący świat może odnaleśc w nim swoje miejsce i szczęście, może zapanować nad losem oraz otaczającą go przyrodą. Wolność zależy od samego człowieka. Jest ona rezultatem ludzkiego intelektu i wysiłku poznawczego.
Jean-Paul Sartre uwazał, ze człowiek jest istotą absolutnie wolną, znajdującą się poza strefą wszelkiego oddziaływania przyczyn i skutków. Nie istnieją absolutne wartości, człowiek sam musi decydować, co jest dobrem, a co złem.

Fatalizm los jest zapisany w gwiazdach, potocznie- wiara w przeznaczenie wg. niektórych doktryn filozoficznych- pogląd, w mysli którego wszystko, co się dzieje w świecie, jest zdefiniowane przyczyną znajdującą się poza naturą i nie podlegajacą jej oddziaływaniu.

Woluntaryzm- wola, pogląd wg. którego wola ludzka jest jednym czynnikiem kształtującym zarówno poznanie, jak i przedmiot poznania- rzeczywistość.

20. POJĘCIE WOLNOŚCI W KONTEKŚCIE PRZYRODNICZYCH I SPOŁECZNYCH UWARUNKOWAŃ ŻYCIA LUDZKIEGO.
wolności wzbudzał w filozofii wiele kntrowersji. Już stoicy próbowali poradzić sobie z faktem, ze istnieją prawidłowości przyrodnicze, których człowiek nie jest w stanie przełamać. W rezultacie postulowali oni życie zgodne z naturą. Skrajny determinizm stoików prowadził do fatalizmu. Zeon z Kiton sformuował zasadę życia zgodnego z naturą. Polegało ono na rozumnym postępowaniu. Rozumnosc to poznawanie praw rządzących nautrą i dostosowanie do nich własnego życia. Stoicy uwazali, ze istnieją dwa rodzaje namiętności.Piersza zawiść i pożądliwośćą prowadzą do rzekomego dobra, drugie- smutek i obawa- stronia od rzekomego zła. Spinoza uważał, że światem rządzą stałe prawa. Każde zjawisko jest zdeterminowane, zaś przypadkowość w ogóle nie istnieje. Im silniej człowiek buntuje sie przeciwko temu, co konieczne, tym bardziej jest zniewolony i poddaje życie władzy ślepych sił. Prawdziwa wolność nie może polegać na niezalezności od praw natury. Jej istotą jest świadomość powszechnej konieczności i jej uznanie. Wolność ludzka polega więc na zrozumieniu praw rządzących światem. Tylko człowiek rozumiejący świat może odnaleśc w nim swoje miejsce i szczęście, może zapanować nad losem oraz otaczającą go przyrodą.Wolność ludzka polega więc na zrozumieniu praw rządzących światem. Tylko człowiek rozumiejący świat może odnaleśc w nim swoje miejsce i szczęście, może zapanować nad losem oraz otaczającą go przyrodą. Wolność zależy od samego człowieka. Jest ona rezultatem ludzkiego intelektu i wysiłku poznawczego.
Jean-Paul Sartre uwazał, ze człowiek jest istotą absolutnie wolną, znajdującą się poza strefą wszelkiego oddziaływania przyczyn i skutków. Nie istnieją absolutne wartości, człowiek sam musi decydować, co jest dobrem, a co złem.

Fatalizm los jest zapisany w gwiazdach, potocznie- wiara w przeznaczenie wg. niektórych doktryn filozoficznych- pogląd, w mysli którego wszystko, co się dzieje w świecie, jest zdefiniowane przyczyną znajdującą się poza naturą i nie podlegajacą jej oddziaływaniu.

Woluntaryzm- wola, pogląd wg. którego wola ludzka jest jednym czynnikiem kształtującym zarówno poznanie, jak i przedmiot poznania- rzeczywistość.

21. CZŁOWIEKI POZNANIE: ONTOLOGICZNA I GNOSEOLOGICZNA ANALIZA FAKTU POZNANIA.
Jeden z działów filozofii mówi o człowieku i jego stosunkach z innymi ludzmi. Podstawowe aspekty rozważań filozoficznych, jeśli chodzi o byt ludzki to:
1. Na czym polega stosunek człowieka do przyrody i otaczającego świata? Czym się różni od stosunku zwierząt do przyrody? Czym różni sie człowiek od innych istot zywych?
2. W jakich płaszczyznach człowiek wspólpracuje z innymi ludzmi i która z tych płaszczyzn współpracy jest najważniejsza dla życia ludzkiego i rozwoju społecznego( w dziedzinie kultury duchowej, polityki czy ekonomii)?
3. Jaki jest kierunek przemian społecznych i co jest motorem tych przemian?
4.W jaki sposób powstaje kultura duchowa człowieka i jaką funkcje społeczną pełnia systemy moralne?

W historii rozważań antropologicznych pojawiło się ujęcie czlowieka wolnego od załozeń religijnych, traktujące go jako pewne zjawisko, które można opisać i zrozumieć na podstawie znajomości ogólnej budowy i funkcjonowania przyrody. Tę koncepcje znajdujemy juz w starozytności u zwoleników atomizmu u Demokryta i Epikura. Twierdzili, że człowiek zbudowany jest z atomów tak jak wszystko co istnieje. Przekonanie to dotyczyło nie tylko organizmu cielesnego ale i duszy (która składa się z atomów ognia i powietrza, które krążą po całym ciele dając zjawiska życiowe i psychiczne) Zycie trwa dopóki nie nastąpi rozpad owej materialnej całości. Zadaniem człowieka jest nadanie sensu swemu życiu, osiągnięcie zadowolenia, szczęścia. Sprowadzenie człowieka do materialnego tworu przyrodniczego uwidacznia sie w poglądach nowozytnych materialistów np. Hobbesa, La Mettriego. Holbach uważał, że we wszystkich zjawiskach życia człowieka- od narodzin do śmierci, widzimy tylko następstwo koniecznych przyczyn i skutków zgodnych z prawami wspólnymi wszystkim bytom przyrody. Z biegiem czasu zaczęto odchodzić od mechanistycznego pojmowania życia i jego przejawów. Ale poglądy, że czynniki biologiczne związane z organizmem człowieka odgrywają rolę, znajdował zwolenników.

22. SPÓR O CHARAKTER I PRZEDMIOT POZNANIA.
Przedmio poznania (poznający człowiek, subiekt) jest tym elementem procesu poznawczego, który swoje zainteresowanie skierowuje na przedmio poznania. Przedmiotem poznania nazywamy to, co poznajemy, co jest obiektem aktu poznawczego. Czy przedmiot poznania istnieje obiektywnie, tzn. poza podmiotem i niezaleznie od niego, czy jest on tylko tworem subiektu, tzn. rezultatem aktu psychicznego podmiotu? Dwa stanowiska:
Idealizm epistemologiczny- przedmiot poznania jest tworem podmiotu (subiektu). Zatem przedmiot poznania nie jest bytem obiektywnym. Jest on pewnego rodzaju konstrukcją utworzoną przez subiekt, zespołem idei powstałych w umysle poznającego.
Realizam epistemologiczny- przedmiot poznania jest bytem obiektywnym, to co poznajemy istnieje poza podmiotem i niezaleznie od niego. Przedmiot poznania jest realną rzeczywistością.
Czym jest przedmiot poznania? Co wchodzi w jego skład, jakie są jego elementy? Dwa stanowiska:
- materialiści- przdmiotem poznania jest materia, jej własności i funkcje.
- idealiści obiektywni- przedmiotem poznania jest przede wszystkim byt duchowy. Platon i Hegel przypisywali przedmiotowi poznania naturę idealną, neotomiści- oprócz bytu duchowego włączają także do przedmiotu poznania materię wraz z jej wszystkimi własnościami.

23. PROBLEM ZRÓDEŁ POZNANIA, ASPEKTY, STANOWISKO.
Skąd pochodzi wiedza ludzka, czy jest ona nabyta, czy wrodzona? Dwa stanowiska:
Racjonalizm genetyczny- wiedza ludzka jest wrodzona a poznanie polega na uświadomieniu, wydobywania na zwenątrz tej wiedzy. Przedstawicielami tego poglądu byli: Sokrates, Platon, Kartezjusz
Empiryzm genetyczny- wiedza ludzka jest nabyta. Człowiek rodzi sie jako czysta, nie zapisana karta, dopiero doświadczenie, kontakt z zew. światem zapisuję tę kartę tj. powstaje wiedza. przedstawiciele: John Locke, Dawid Hume.
Problem metody dochodzenia do wiedzy. dwa stanowiska:
racjonalizm metodologiczny- do wiedzy prawdziwej o swiecie prowadzi tylko rozumowanie aprioryczne tj. poznanie niezależnie od doświadczenia.
empiryzm metodologiczny- wiedza ogólna musi być oparta na doświadczeniu. rozumowanie musi być bezpośrednio lub pośrednio oparte na doswoadczeniu.

24. CZYM ZAJMUJE SIĘ GNOSEOLOGIA (T. POZNANIA).
Teoria poznania inaczej zwana epistemologią lub gnoseologią jest nauką o poznaniu.
Zagadnienia:
- co jest przedmiotem poznania
- co jest podmiotem poznania
- stosunki miedzy podmiotem a przedmiotem poznania
- jakie są zródła i drogi naukowego pozania swiata
- czy świat jest poznawalny
- jaka wiedzę uznamy za prawdziwą.
Podmiotem poznania nazywamy tego, kto poznaje (człowiek). Dzięki czemu człowiek jest podmiotem poznania? Dwa stanowiska:
1. Idealiści: człowiek posiada duszę, pierwiastek niematerialny i od materii niezalezny.
2. Materialiści: zdolności poznawcze człowieka są wynikiem funkcjonowania systemu nerwowego człowieka wraz z centralnym jego układem. Człowiek jest w stanie poznawać dzięki temu, że dysponuje okreslonego rodzaju władzami poznawczymi tj. narządami zmysłowymi, rozumem, procesem wolicjonalnym ( zwłaszcza wolą zdobywania wiedzy), procesem emocjonalnym.
Przedmio poznania (poznający człowiek, subiekt) jest tym elementem procesu poznawczego, który swoje zainteresowanie skierowuje na przedmiot poznania. Przedmiotem poznania nazywamy to, co poznajemy, co jest obiektem aktu poznawczego. Czy przedmiot poznania istnieje obiektywnie, tzn. poza podmiotem i niezaleznie od niego, czy jest on tylko tworem subiektu. Dwa stanowiska:
Idealizm epistemologiczny- przedmiot poznania jest tworem podmiotu (subiektu). Zatem przedmiot poznania nie jest bytem obiektywnym. Jest on pewnego rodzaju konstrukcją utworzoną przez subiekt, zespołem idei powstałych w umysle poznającego.
Realizam epistemologiczny- przedmiot poznania jest bytem obiektywnym, to co poznajemy istnieje poza podmiotem i niezaleznie od niego. Przedmiot poznania jest realną rzeczywistością.
Czym jest przedmiot poznania? Co wchodzi w jego skład, jakie są jego elementy? Dwa stanowiska:
- materialiści- przdmiotem poznania jest materia, jej własności i funkcje.
- idealiści obiektywni- przedmiotem poznania jest przede wszystkim byt duchowy.

25. SPÓR O POZNAWALNOŚĆ ŚWIATA.
1. Realizm naiwny: świat jest poznawalny. Jest on takim, jakim wydaje się na pierwszy rzut oka.
2. Realizm krytyczny:
a) Agnostycyzm- był reprezentowany przez D. Hume'a i I.Kanta. Zdaniem agnostrycyzmu poznać możemy tylko zew. stronę rzeczy, a zetem tylko to, co dostępne jest naszym zmysłom. Istota rzeczy, tzn. "rzecz sama w sobie" jest niepoznawalna. Tak więc można mówić o cechach zew.poznawalnych rzeczy i zjawisk, ale nie mozna mówić o cechach istotnych tych rzeczy i zjawisk. Z krytyką poglądu Kanta wystąpił Hegel. Zwrócił uwagę, że skoro Kant stwierdził, iż istota rzeczy jest niepoznawalna, to przez to samo stwierdzenie stracił podstawę o przyjęcia istnienia czegoś, co może byc bytem poznawalnym, tj. przedmiotem poznania.
b) Sceptycyzm- rozwinął się w filozofii starozytnej. Jedni sposród przedstawicieli tego poglądu utrzymywali, ze wszelka wiedza jest fałszywa, że nic nie zasługuje na zaufanie, że do wszelkiej wiedzy nalezy podchodzić z niedowierzaniem. Inni przedstawiciele sceptycyzmu uważali, że skoro wiedza, poznanie ma charakter subiektywny, to nalezy powstrzymać się od jakiegokolwiek zdecydowanego twierdzenia na temat otaczającej rzeczywistości.

26. AGNOSTYCYZM A SCEPTYCYZM.
Agnostycyzm- był reprezentowany przez D. Hume'a i I.Kanta. Zdaniem agnostrycyzmu poznać możemy tylko zew. stronę rzeczy, a zetem tylko to, co dostępne jest naszym zmysłom. Istota rzeczy, tzn. "rzecz sama w sobie" jest niepoznawalna. Tak więc można mówić o cechach zew.poznawalnych rzeczy i zjawisk, ale nie mozna mówić o cechach istotnych tych rzeczy i zjawisk. Z krytyką poglądu Kanta wystąpił Hegel. Zwrócił uwagę, że skoro Kant stwierdził, iż istota rzeczy jest niepoznawalna, to przez to samo stwierdzenie stracił podstawę o przyjęcia istnienia czegoś, co może byc bytem poznawalnym, tj. przedmiotem poznania.
Sceptycyzm- rozwinął się w filozofii starozytnej. Jedni sposród przedstawicieli tego poglądu utrzymywali, ze wszelka wiedza jest fałszywa, że nic nie zasługuje na zaufanie, że do wszelkiej wiedzy nalezy podchodzić z niedowierzaniem. Inni przedstawiciele sceptycyzmu uważali, że skoro wiedza, poznanie ma charakter subiektywny, to nalezy powstrzymać się od jakiegokolwiek zdecydowanego twierdzenia na temat otaczającej rzeczywistości.

27. POZNANIE ZMYSŁOWE A ROZUMOWE.
Czy w procesie poznania podmiot poznajacy wykracza poza siebie, czy też poznanie ma charakter wew?
Realizm epistemologiczny- zakłada,że właściwy przedmiot poznania istnieje obiektywnie, czyli jest odrebny i niezalezny od swiadomości podmiotu poznającego, poznanie ma charakter zew., dotyczy rzeczywistości istniejącej poza podmiotem.
Idealizm obiektywny- zakłada, że przedmiot poznania istnieje wyłacznie w obrębie swiadomości i podmiotu poznajacego, a zatem człowiek w procesie poznania nie wykracza poza granice swojej psychiki, świadomości (umysłu). Wszelka posiadana wiedza jest tylko reultatem poznania własnych stanów, psychicznych doznań, własnych myśli.

28. KLASYCZNA KONCEPCJA PRAWDY.
Była głoszona w starozytności przez Arystotelesa, tomasza z Akwinu, została tez zaakceptowana w tradycji pozytywistycznej, w neoscholastyce oraz w neopozytywizmie, filozofii marksistowskiej.
Koncepcja klasyczna zakłada, że prawdziwy jest sąd zgodny z rzeczywistością. W takim rozumieniu prawda polega na adekwatności mysli i rzeczy. Wyróznikiem prawdy jest zbieżność z naszym, najprostrzym, potocznym i zdroworozsądkowym rozumieniem prawdziwości wiedzy. Nasze przekonania o świecie są prawdziwe wówczas wtedy, gdy odpowiadają faktycznemu światu. Prawda określa zatem relację, jaka zachodzi między sądem opisującym rzeczywistośc a samym faktem, mającym miejsce w tej rzeczywistości. Podstawowym warunkiem wartościowania wiedzy, koncepcja klasyczna każe uznać doświadczenie, gdyz ono jest pierwotnym zródłem wszelkich sądów o faktach. Odrzuca subiektywne przekonania, indywidualne uprzedzenia, wierzenia.

29. ANALIZA NIEKLASYCZNYCH DEFINICJI PRAWDY.
1. Koncepcja oczywistości: prekursorami tej teorii byli stoicy. Kształt ostateczny nadał jej Rene Descartes. Wg tej teorii to zdanie jest prawdziwe, którego treść jest dla nas oczywista. Teorii tej zarzuca sie skrajny subiektywizm, ponieważ uzaleznia ona prawdziwośc zdania od subiektywnego odczucia podmiotu tj. poznającego podmiotu. Przyjęcie punktu widzenia tej teorii do relatywizmu tj. pogladu, ze to samo zdanie może być zarazem prawdziwe i fałszywe.
2. Teoria zasady powszechnej: to zdanie jest prawdziwe, które za prawdziwe przez ogół ludzi jest uważane, a więc jest powszechnie aprobowane.
3. Teoria koherencji: została sformuowana przez Leibniza. To zdanie jest prawdziwe, które jest niesprzeczne z systemem zdań przyjętych za prawdziwe. Tak wiec, jeżeli jakieś zdanie nie popada w sprzeczność logiczną ze zdaniami poprzednio uznanymi za prawdę, nie należy uznać je za prawdziwe.
4. Pragmatyczna teoria prawdy: to zdanie jest prawdziwe, które jest uzyteczne. Przyjęcie punktu widzenia tej teorii prowadzi do subiektywizmu i relatywizmu.
5. Teoria oparta na kryterium autorytetów: za prawdziwe uznaje takie zdanie, które zostało wypowiedziane przez osobę uznaną za autorytet, nie zyskuje miana zdania prawdziwego.

30. POJĘCIE KRYTERIUM PRAWDY. PROBLEM WYBORU TEGO KRYTERIUM W ŻYCIU CODZIENNYM I POZNANIU NAUKOWYM.
Marksiści odrzucają wszystkie koncepcje nieklasyczne jako niezadowalające. Filozofia marksistowska nawiązuje do definicji prawdy podanej przez Arystotelesa. Jest ona bowiem zgodna z obiektywistyczną tendencją zaznaczająca sie w podejściu marksistów do wszystkich problemów filozoficznych. Ale brak w tej definicji kryterium prawdy. Marksiści wnoszą to niezbędne uzupełnienie. Mianowicie mówią, ze kryterium prawdy stanowi szeroko rozumiana praktyka. Praktyka jest żywa, konkretne działalność, w trakcie której człowiek przekształca otaczający go siwat. Zarówno działalność indywidualna jak i społeczna, czynności podjęte w laboratorium naukowym, jak i w zakładzie produkcyjnym. I właśnie robiąc coś przekonuje sie czy wiedza jest prawdziwa. nie należy jednak sądzić, ze kilkakrotne wypróbowanie jakiejś teorii w praktyce pozwala na ostateczne ustalenie jej prawdziwości. Zawsze pozostaje szereg nie wyjaśnionych do końca zagadnień. Praktyka jest najważniejszym i ostatecznym kryterium prawdy.

31. ABSOLUTNOŚĆ I WZGLĘDNOŚĆ PRAWDY.
Czy prawdziwa wiedza wyraża o świecie cała prawdę i w sposób niezmienny? Czy też stanowi tylko część prawdy i to prawdy zmiennej?
Prawdą absolutną (bezwzględną)- nazywamy taką wiedzę prawdziwą, która mówi o rzeczywistości w sposób:
-wyczerpujący, kompletny, całościowy.
- niezmienny, stały, nie ulegający korekcie bez względu na rozwój nauki i praktyki.
Prawdą względną- nazywamy taką wiedzę prawdziwą, która mówi o rzeczywistości w sposób:
- niepełny, cząstkowy, fragmentaryczny
- zmienny, niestały, ulegający korekcie wraz z rozwojem nauki i praktyki.
Czy nasza wiedza ma charakter prawdy względnej czy absolutnej?
Wg. filozofii marksistowskiej w skład naszej wiedzy wchodzą sądy absolutnie prawdziwe oraz sądy względnie prawdziwe. Charakter sądów absolutnie prawdziwych mają zdania stwierdzajace konkretne fakty. Zdania absolutnie prawdziwe z zestawieniem z całokształtem wiedzy przybierają niejednokrotnie charakter prawd banalnych, stwierdzeń bardzo prostych. Są niezmiennym elementem w zmiennej wiedzy ludzkiej o świecie. Zdecydowana większość sądów formuowanych przez naukę to prawdy wzgledne. Jest to rezultatem następujących okoliczności:
- zmienny jest przedmiot poznania, o którym te prawdy mówią, a zatem i one muszą być zmienne
- przedmiot poznania jest nieskończenie złozony
- proces poznania jest procesem złozonym, trudnym. Nie mozna więc od razu zdobyć zadawalającejw iedzy o poznawanej rzeczywistości.
Możliwość osiągnięcia tych dwóch typów prawd. Dwa stanowiska:
- tylko wiedza absolutna jest wartościowa i osiagalna. Mogą ja osiągnąć tylko ci którym została ona objawiona przez jakąś siłę nadprzyrodzoną.
- sceptycyzm- tylko wiedza absolutna jest wartościowa, ale nie mozna jej osiągnąć.

32. POJĘCIE NAUKI I POZNANIA NAUKOWEGO.
Poznanie naukowe jest optymalnie skutecznym sposobem odzwierciedlania w umysłach ludzkich obiektywnie istniejącej rzeczywistosci. Charakteryzuje sie ono tym, że:
- opiera sie na informacjach o rzeczywistości, zebranych w sposób optymalnie poprawny
- teorie nakowe są tak sformuowane, ze moga byc sprawdzone
- wiedza naukowa jest korygowana i pogłębiana w wyniku konfrontacji z nowymi informacjami naukowymi.
- ma ona maksymalnie skutecznie służyć praktyce społecznej.
Głównym rezultatem poznania naukowego jest odtworzony w umysłach ludzi system praw przyrody i społeczeństwa. Odkrywanie tego systemu praw wiąże się z koniecznością zagłęniania istoty zjawisk otaczającej nas rzeczywistości.
Poznanie naukowe często jest określone mianem nauki. W najogólniejszym sensie słowem nauka oznacza się:
- wiedza o swiecie już zdobytą i dostatecznie uzasadnioną, wyrażoną w języku przyjętym przez naukę i uporządkowaną wg. zasad tej nauki oraz wg. ogólnych wymogów logiki
- metody poznawcze uświadomione i sformuowane w konkretnych dyrektywach badawczych
- nie uśiwadomione i nie skatalogowane w rejestrze dyrektyw poznawczych umiejetności badawcze ludzi nauki,
- struktury organizacyjne w ramach których uczeni podejmuja swoje wysiłki badawcze, a poprzez które społeczeństwo wspiera rozwój nauki, inspiruje kierunki dalszego jej rozwoju oraz przyjmuje rezultaty tego rozwoju.

33. FILOZOFICZNE PRZESŁANKI POZNANIA NAUKOWEGO.
Poznanie naukowe jest optymalnie skutecznym sposobem odzwierciedlania w umysłach ludzkich obiektywnie istniejącej rzeczywistosci. Charakteryzuje sie ono tym, że:
- opiera sie na informacjach o rzeczywistości, zebranych w sposób optymalnie poprawny
- teorie nakowe są tak sformuowane, ze moga byc sprawdzone
- wiedza naukowa jest korygowana i pogłębiana w wyniku konfrontacji z nowymi informacjami naukowymi.
- ma ona maksymalnie skutecznie służyć praktyce społecznej.
Głównym rezultatem poznania naukowego jest odtworzony w umysłach ludzi system praw przyrody i społeczeństwa. Odkrywanie tego systemu praw wiąże się z koniecznością zagłęniania istoty zjawisk otaczającej nas rzeczywistości.
Poznanie naukowe często jest określone mianem nauki.

34. GŁÓWNE STANOWISKA W SPORZE O STATUS ONTYCZNY CZŁOWIEKA.
Materializm, spirytualizm (idealizm), dualizm. Przewaznie mówi się o dwóch obozach: materializmie i idealizmie. Materialiści uwazali, ze to przyroda istaniała pierwsza. Idealiści twierdzili, ze duch istaniał wczesniej niż przyroda. Owe dwa stanowiska istniały w filozofii od wieków i na przemian brały jeden nad drugim górę. Zasadnicza ontologiczna teraz materializmu- swiat jest w całości materialny. Jedyną pierwotnąi samoistną postacią bytu jest materia nie zaś duch. Materialistą był Demokryt. Stworzył syntezę przyrodniczej filozofii pierwszego okresu starozytności. Osnowę bytu widział w materii. Przedstawicielem materializmu jest też Marks. Markizm nie zaprzeczał, ze istnieje duch, ale twierdził że istnieje tylko w związku z ciałem Jest on wynikiem rozwoju materii. Duch nie może być bytem pierwotnym i niezaleznym od materii. Człowiek to istota materialna, w której w procesie ewolucji wykształcił sie duch. Spirytusowie- tu jedynie duch jest bytem pierwotnym i samoistnym. Platon za wszelką podstawę bytu przyjął ducha (idee). Idee w jego systemie filozoficznym są bytem wiecznym i niezniszczalnym. Idee to doskonałe wzory rzeczy. Rrzeczy to tylko odbicie idei. Palton uważał, że istnieje byt idealny i byt realny, który jest zalezny od bytu idealnego. Ujęcie duszy jako nieśmiertelnej doprowadziło do ostrego przeciwstawienia jej ciału. Dusza człowieka jest nieśmiertelna, niezalezna od ciała, doskonalsza od niego. Człowiek to dusza władająca ciałem. Dusza stanowi istotę człowieka- ciało jest więzieniem duszy jej mogiłą. Arystoteles i Tomasz z Akwinu- nie tylko dusza jest człowiekiem.

36. POJĘCIE WARTOŚCI I WARTOŚCIOWANIA- SPOŁECZNA NATURA WARTOŚCI.
Wartością okresla sie jako to, co:
- szczególnie cenne
- daje satysfakcje, zadowolenie
- jak przedmiot dążenia, pożądania, cel.
Rodzaje wartości:
- dotatnia
- ujemna
- absolutna lub bezwzględna
* etyczna
* estetyczna
* religijana
* poznawcza
Obiektywizm aksjologiczny- wartości (etyczne i estetyczne) istnieją niezaleznie od odbierającej je świadomości. Wartości przysługują przedmiotom jako ich własne kwalifikacje lub jako własności nieracjonalne.
Subiektywizm aksjologiczny- uzaleznia sądy o wartościach od osobistych przezyć, wrazeń, relcji emocjonalnych.
Absolutyzm aksjologiczny- prawda, dobro, piękno stanowią odrębną rzeczwistość, niezaleznych od subiektywnych nastawień jednostek, interesów, grup społecznych, procesów historycznych, są one stałe i niezmienne.
Relatywizm aksjologiczny- wartości mają charakter zmienny, względny, tzn. są one wartościami tylko dla kogoś lub ze względu na coś.
Scheler twierdził, ze wartości same w sobie stanowią byty aprioryczne, niezaleznie od doświadczenia, ale stwierdzane w doświadczeniu za pomocą towarzyszacej ich poznawaniu oczywistości. Istoty wartosci poszukiwać nalezy poza strefą procesów psychicznych. Wartości istnieją więc obiektywnie.
Jean-Paul Sartre twierdził że świat wartości jest wyłacznie dziełem człowieka. Wartości poprzez czyn, działanie- tworzy człowiek. Poza stworzonymi przez człowieka, żadne inne nie istnieja.
Marksizm sferą odniesienia wartości czyni podmiot (wartości nie mogą istnieć niezaleznie od człowieka), ale podmiotowość wartości nie stanowi przekroczenia obiektywności.

37. MIESJCE I ROLA WARTOŚCI W ŻYCIU JEDNOSTKI I SPOŁECZEŃSTWA.
Obiektywizm aksjologiczny- wartości (etyczne i estetyczne) istnieją niezaleznie od odbierającej je świadomości. Wartości przysługują przedmiotom jako ich własne kwalifikacje lub jako własności nieracjonalne.
Subiektywizm aksjologiczny- uzaleznia sądy o wartościach od osobistych przezyć, wrazeń, relcji emocjonalnych.
Absolutyzm aksjologiczny- prawda, dobro, piękno stanowią odrębną rzeczwistość, niezaleznych od subiektywnych nastawień jednostek, interesów, grup społecznych, procesów historycznych, są one stałe i niezmienne.
Relatywizm aksjologiczny- wartości mają charakter zmienny, względny, tzn. są one wartościami tylko dla kogoś lub ze względu na coś.
Scheler twierdził, ze wartości same w sobie stanowią byty aprioryczne, niezaleznie od doświadczenia, ale stwierdzane w doświadczeniu za pomocą towarzyszacej ich poznawaniu oczywistości. Istoty wartosci poszukiwać nalezy poza strefą procesów psychicznych. Wartości istnieją więc obiektywnie.
Jean-Paul Sartre twierdził że świat wartości jest wyłacznie dziełem człowieka. Wartości poprzez czyn, działanie- tworzy człowiek. Poza stworzonymi przez człowieka, żadne inne nie istnieja.
Marksizm sferą odniesienia wartości czyni podmiot (wartości nie mogą istnieć niezaleznie od człowieka), ale podmiotowość wartości nie stanowi przekroczenia obiektywności.

---