KOLOKWIUM IV, Bezkręgowce


Królestwo: Zoa

Podkrólestwo: Metazoa

Divisio: Eumetazoa

Triblastica

Protostomia

Acoelomata

Pseudocoelomata

Typ: Rotifera

Typ: Nematoda

Trichinella spiralis

Ascris lumbricoides

Enterobius vermicularis

Typ: Nematomorpha

Gordius aquaticus

Typ: Acanthocephala

PSEUDOCOELOMATA

U organizmów żywych w trakcie rozwoju zarodkowego może powstawać jedna jama ciała lub blastocel i celoma. Blastocel powstaje już u dwuwarstwowców. U trójwarstwowców może występować albo sam blastocel (Acoelomata) albo blastocel i celoma (Coelomata). Acoelomata dzielimy na Parenchymata oraz Pseudocoelomata. U Pseudocoelomata blastocel naśladuje celomę i nazywa się go pseudocelem.

Pseudocel może być wypełniony płynem (z amebocytami i nefrocytami, ew. tkanka mezenchymatyczna) lub substancją galaretowatą i nie jest ograniczony własnymi ścianami. Płyn zawarty w pseudocelu pełni funkcję hydroszkieletu i ułatwia wymianę substancji między narządami. Nie występuje naskórek zanurzony jak u Parenchymata. Układ pokarmowy drożny. Zazwyczaj rozdzielnopłciowe. Częsta jest eutelia, czyli stała ilość komórek budujących ciało.

TYP: ROTATORIA

Wyposażone są w narząd rzęskowy (wrotny) oraz silnie umięśnioną gardziel z narządem szczękowym nazywaną mastaksem. Gatunki kosmopolityczne i bardzo odporne, mogą ulegać anhydrobiozie (wysychaniu) i encystacji (są więc zdolne do przetrwania niekorzystnych warunków).

Ciało dzielimy na trzy odcinki: głowowy (narząd wrotny, narządy zmysłów), tułowiowy i nożny. Odcinki głowowy i nożny mogą być wciągane do tułowiowego. Narząd wrotny najczęściej składa się z dwóch zespołów rzęsek. Może po prostu otaczać otwór gębowy na szczycie ciała, albo dzielić się na trochus (wieniec wyższy, paratrochus) i cingulum (wieniec niższy, protrochus), z otworem gębowym pomiędzy nimi. Na odcinku głowowym może występować też rostrum, zmysłowy wyrostek przedni. Odcinek tułowiowy też może być zaopatrzony w wyrostki, nazywane tastrami, służące np. do unoszenia się w wodzie. Odcinek nożny może wykazywać pseudosegmentację i być zaopatrzony w wyrostki gruczołowe.

Wrotki nie mają zdolności do regeneracji (eutelia). Ciało pokryte jest oskórkiem wewnątrznaskórkowym (powstaje wewnątrz naskórka). Może być bardzo gruby, na odcinku tułowiowym tworzy wtedy pancerz zwany loriką. W odcinku głowowym występuje narząd retrocerebralny, produkujący śluz, w nożnym gruczoły wydzielające substancje lepkie. Pod naskórkiem występują mięśnie okrężne i podłużne nie tworzące z naskórkiem wora. Przez pseudocel mogą też przechodzić mięśnie wciągające odcinki ciała (mogą być to m. poprzecznie prążkowane). Obecny jest zwój mózgowy po stronie grzbietowe, zwój narządu wrotnego po stronie brzusznej oraz w odcinku tułowiowym zwój nożny.

Fotoreceptory obecne, częste są szczecinki zmysłowe. Narząd retrocerebralny też może pełnić funkcje zmysłowe.

Układ pokarmowy dzielimy na jelito przednie, środkowe i tylne. Otwór gębowy może znajdować się we wpukleniu (przedsionku). Mastaks może być różnie zbudowany. Jelito tylne otwiera się do kloaki, znajdującej się po stronie grzbietowej odcinka tułowiowego, ale niektóre gatunki mają przewód ślepy albo wygięty w kształt podkowy (kloaka jest wtedy w pobliżu części głowowej). Samce zazwyczaj mają uwsteczniony układ pokarmowy. Jelito przednie i tylne mają własne warstwy mięśni, środkowe jedynie drobne włókienka. Układ wydalniczy typu protonefrydialnego, dwie komórki płomykowe. U samców często brak układu wydalniczego.

Częsta partenogeneza, u rozdzielnopłciowych dymorfizm. Jajniki zazwyczaj nieparzyste. Germowittelarium. U gatunków jajożyworodnych może występować macica. Plemniki zróżnicowane na normalne i sztywne.

W rozwoju zarodkowym powstaje stereoblastule i stereogastrula, w której pojawia się pseudocel. U gatunków osiadłych występuje pływająca larwa. Samice są diploidalne, a samce haploidalne. Produkowane są dwa rodzaje jaj: amiktyczne (2n, cienka osłonka, rozwijają się szybko w samice amiktyczne lub miktyczne) oraz miktyczne (1n, cienka osłonka, rozwija się w samca lub jeśli zostało zapłodnione wytwarza dodatkową osłonkę i jako jajo zimowe daje samicę amiktyczną).

Mogą występować gatunki mono i policykliczne (w zależności od tego, ile razy następuje zmiana z rozmnażania dzieworodnego na dwupłciowy). Cykl życiowy wygląda następująco: na wiosne z jaj zimowych wykluwają się samice amiktyczne, które składają jaja amiktyczne dające samice amiktyczne. Pod koniec lata z jaj powstają również samice miktyczne, dające jaja miktyczne z których wykluwają się samce. Ich plemniki zapładniają niektóre jaja miktyczne, przekształcające się w jaja zimowe na wiosnę dające samice amiktyczne.

TYP: NEMATODA

Posiadają zdolność do encystacji i życia w anabiozie. Eutalia. Brak orzęsionych nabłonków, plemniki bez wici. Gruby oskórek (okresowo zrzucany), układ pokarmowy drożny.

Wszystkie zbudowane z ok. 500 komórek. Otwór gębowy występuje szczytowo, wydalniczy, odbytowy i płciowy po brzusznej stronie ciała. Oskórek jest gruby, zróżnicowany na dwie warstwy - wewnętrzną, zbitą i włóknistą oraz zewnętrzną, która jest luźniejsza. U pasożytów występują cztery warstwy (epi, egzo, mezo i endokutikula). Naskórek zazwyczaj jest bardzo cienki (hipoderma) i tworzy symetryczne zgrubienia do pseudocelu.

Mogą występować gruczoły adhezyjne produkujące substancje lepkie (na końcu ciała). Mięśnie (tylko podłużne) tworzą z naskórkiem wór powłokowy. Komórki mięśniowe mają część kurczliwą (przylegająca do naskórka) oraz sarkoplazmatyczną (sterczy do pseudocelu, zawiera jądro, materiały zapasowe). Część sarkoplazmatyczna wyposażona jest w wyrostek łączący się z pniem nerwowym przez połączenia neuromięśniowe. Układ nerwowy składa się z obrączki okołogardzielowej oraz par zwojów (grzbieto-boczna, brzuszna, boczna) od których odchodzą pnie nerwowe (grzbietowy, brzuszny, boczne, boczno-brzuszne). Wyróżniamy narządy zmysłów:

Jama ciała nie jest zbyt obszerna. Płyn zazwyczaj bez komórek, ale do zgrubień naskórka mogą być przyczepione sterczące astrocyty. Układ pokarmowy w kształcie rury. U prymitywnych otwór gębowy może być otoczony wargami wyposażonymi w brodawki zmysłowe oraz inne struktury, np. ząbki, szczecinki. Gardziel działa jak pompa i jest zbudowana w całości z komórek mioepitelialnych z gruczołami pomiędzy lub z części przedniej mioepitelialnej i tylnej gruczołowej. Układ wydalniczy u prymitywnych zbudowany jest z gruczołów renalnych, u wyżej uorganizowanych najczęściej w kształcie litery H. Wydalają amoniak. Komórki rozrodcze powstają w całych gonadach - hologonia lub tylko w ich górnych strefach - telogonia, gdzie przechodząc niżej dojrzewają w gamety. Zapłodnienie wewnętrzne. Bardzo szybko następuje podczas bruzdkowania rozdział blastomerów na somatyczny i generatywny. U pasożytów występuje larwa rabditowa (bardzo ostre zakończenie ciała) oraz larwa filariopodobna (prosta, rurowata gardziel).

Wiele przystosowań do trybu życia. Są pasożytami zewnętrznymi i wewnętrznymi roślin oraz pasożytami wewnętrznymi zwierząt. Pasożytnictwo dzielimy na przygodne (nie występuje uzależnienie od żywiciela) i konieczne, które z kolei dzielimy na czasowe (kontakt krótkotrwały w celu pobrania pokarmu), okresowe (większe uzależnienie, może być to pasożytnictwo larwalne lub imaginalne i jeśli pasożyt wymaga jednego żywiciela, określa się go jako monoksenicznego, jeśli kilku - poliksenicznego) i stałe (najwyższe).

Trichinella spiralis (włosień kręty) pasożytuje u człowieka, świń, gryzoni, lisów, psów, kotów i innych ssaków, jest kosmopolityczny. Człowiek zakaża się przez zjedzenie otorbionych larw nazywanych trychinami, które w jelicie dojrzewają we włośnie jelitowe i wnikają do śluzówki gdzie kopulują, po czym samce giną. Samice produkują larwy, które dostają się do krwi i różnych narządów. Osadzają się w mięśniach, gdzie się otorbiają. Glistą ludzką (Ascaris lumbricoides) człowiek zaraża się przez zjedzenie jaj (np. w piaskownicy). Larwy uwalniają się z osłon i dostają się do wątroby, potem do serca i w końcu do płuc, z których przez tchawicę przechodzą do żołądka i dojrzewają w jelicie. Owsik ludzki (Enterobius vermicularis) jest gatunkiem kosmopolitycznym. Zakażenie następuje przez połknięcie jaj. W jelicie cienkim wylęgają się larwy, które po dojrzeniu kopulują. Samice przechodzą na zewnątrz odbytu i tam składają jaja, z których rozwijają się larwy inwazyjne.

TYP: NEMATOMORPHA

Wolno żyjące, wydłużone. Kosmopolityczne, larwy są pasożytami. Tył ciała często podzielony na płaty. Brak układu wydalniczego.

Ciało pokryte worem powłokowym z dwuwarstwowym oskórkiem. Warstwa zewnętrzna z brodawkami na których mogą być osadzone szczecinki, wewnętrzna włóknista. Brak zgrubień bocznych. Włókna mięśniowe podłużne. W pseudocelu możliwe komórki parenchymatyczne.

Otwór gębowy położony szczytowo lub po stronie brzusznej, otwór odbytowy pomiędzy tylnymi płatami. W układzie rozrodczym samców brak spikul. Jaja składane do wody. U Gordiacea powstaje larwa mająca stożek gębowy z trzema sztyletami oraz wciągany ryjek z kolcami. Do dalszego rozwoju muszą zostać zjedzone przez żywiciela. Brak zdolności do regeneracji. Gordius aquaticus (nitnik wodny) w postaci larwalnej żyje w odwłokach owadów.

TYP: ACANTHOCEPHALA

Pasożyty, zazwyczaj zwierząt morskich. Kosmopolityczne. Wyposażone w ryjek z kolcami lub hakami. Brak nabłonków (zastąpione przez syncycja). Ciało dzielimy na ryjek (wciągany narząd czepny), szyjkę (może być wciągana do tułowia) i tułów. Otwór płciowy po stronie brzusznej.

Ciało obejmuje wór powłokowy, naskórek syncycjalny pokryty glikokaliksem. Pod naskórkiem znajduje się cienki oskórek i dalej kilka warstw, które mogą zawierać w sobie różne kanały i zatoki wypełnione płynem, tworzące sieć. Zespół kanałów dzielimy na dwie części: obejmujące ścianę tułowia oraz obejmujące ściany ryjka, szyjki i lemniski (wyrostki naskórka szyjki skierowane do tyłu). Sieci wypełnione są płynem odżywczym. Pod tymi warstwami leżą mięśnie okrężne i podłużne. Nerwowy zwój głowowy leży po stronie brzusznej w pochwie ryjka, odchodzą od niego dwa pnie boczne tylne, biegnące między warstwami mięśni. U samców w tylnej części występuje zwój kopulacyjny.

Jama ciała w części tułowiowej przedzielona jest więzadłem, w którym produkowane są komórki rozrodcze. Łączy się ono z pochewką ryjka, biegnie środkiem aż do tyłu wora powłokowego. Układu wydalniczego brak, u niżej uorganizowanych protonefrydialny. Narządy wydalnicze otwierają się u samic do macicy, u samców do przewodu nasiennego i mówimy, że tworzą system urogenitalny.

Samice większe od samców. Gonady silnie rozbudowane. Jeśli więzadło jest podwójne, jajnik(i) znajdują się w więzadle grzbietowym. Oogonia odrywają się od syncycjum prapłciowego i przez otwór w więzadle wydostają się do pseudocelu. Zachodzi mejoza, powstają oocyty które są zapładniane. Te zapłodnione zmieniają kształt z kulistego na owalny, co umożliwia dzwonowi macicznemu selekcję komórek zapłodnionych. Oocyty dostają się do macicy, skąd przez pochwę są wydalane. Jądra są parzyste, występuje wciągane prącie. U samców występują gruczoły cementowe, które zlepiają otwory płciowe samca i samicy podczas kopulacji.

Jaja wydostają się z odchodami żywiciela do wody, zawierają one larwy nazywane akantorami. Rozwój zachodzi w skorupiaku, owadzie, gdzie larwa się otorbia i przekształca w akantellę, która w organizmie żywiciela ostatecznego przekształca się w postać dojrzałą.

POJĘCIA:


Wyszukiwarka