OBSZARY ODDZIAŁYWAŃ - UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE
Ubezpieczenia społeczne: charakter oraz sposób ich ukształtowania zależy od przyjętego modelu polityki społecznej. Ukształtowanie się podwalin ubezpieczeń społecznych przypada na lata 1883-1889, okres uchwalenia w Niemczech trzech ustaw socjalnych:
- ubezpieczeniu na wypadek choroby,
- ubezpieczeniu od wypadków w zatrudnieniu oraz ubezpieczeniu rentowym na starość i na wypadek inwalidztwa.
Ubezpieczenia emerytalne w Polsce (po 1999 roku) funkcjonują w ramach:
1. Ubezpieczeń repartycyjnych (UR) administrowanych przez ZUS, o formule powszechnej i obowiązkowej, o rodowodzie solidarystycznym.
2. Kapitałowych ubezpieczeń emerytalnych (KUE), obecnie o formule obligatoryjnej ekwiwalentnej, w formie otwartych funduszy emerytalnych oraz pracowniczych programów emerytalnych, z wprowadzonym w 2004 r. segmentem indywidualnych kont emerytalnych.
Kapitałowe ubezpieczenia emerytalne (KUE) w Polsce funkcjonują w ramach:
otwartych funduszy emerytalnych (14 PTE, ~13.8 mln członków; <140 mld zł aktywów),
pracowniczych programów emerytalnych (PPE): ~260 tys. członków, ~1.4 mld zł - szacunek.
System KUE spełnia następujące funkcje:
- zarządza ryzykiem inwestycyjnym,
- zarządza ryzykiem ubezpieczeniowym,
- wystąpi jako współorganizator wypłaty świadczeń emerytalnych (po 2009 roku).
PS CZY DESOLIDARYZACJA ZABEZPIECZEŃ?
Teza: formuła solidaryzmu społecznego w Polsce znajduje się w punkcie zwrotnym.
Podstawowe zagrożenia:
- narastający kryzys demograficzny osłabia system, ubezpieczeń emerytalnych o rodowodzie solidarystycznym,
- podtrzymywanie w polityce gospodarczej rządu mechanizmów umożliwiających wczesny transfer osób z rynku pracy w sferę świadczeń społecznych.
Polska ma obecnie najniższą w Unii stopę zatrudnienia (ok. 52 %) oraz najwyższą liczbę rencistów (renciści niezdolni do pracy oraz rodzinni odpowiednio: 2 mln i 1,34 mln, IX 2005).
Prognozy demograficzne:
wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym (kobiet po 60 oraz mężczyzn po 65 roku życia):
=> 6,5 mln osób (2010), o kolejne 2 mln więcej w roku 2020,
=> 9,6 mln obywateli w 2030 roku,
osoby w wieku poprodukcyjnym stanowić będą wówczas ponad 26% żyjącej populacji, wobec 15% w 2003 roku, w 2030 roku na 100 osób zdolnych do pracy przypadać będzie 46 osób starszych, (24 w 2003 r.)
RYNEK PRACY, PERSPEKTYWY
Podstawowy problem współczesnej gospodarki: kreowanie wzrostu nie powodującego przyrostu zatrudnienia (job less growth).
Czynniki towarzyszące bez zatrudnieniowemu wzrostowi gospodarczemu:
- automatyzacja procesów wytwórczych,
- wypieranie przemysłów tradycyjnych (starych) przez tzw. Nową gospodarkę,
- standaryzacja, nowe technologie wytwarzania,
- informatyzacja, masowa komputeryzacja,
- pojawienie się bezrobocia o charakterze strukturalnym, posiadającym charakter trwały a nie przejściowy,
- pogarszanie się struktury demograficznej społeczeństw krajów rozwiniętych (także Polski).
RYNEK PRACY - WYBRANE ASPEKTY INTEGRACJI
Przedpole integracji z UE: import a rynek pracy.
- eksport towarów i usług stabilizuje poziom zatrudnienia w kraju macierzystym (wytwórca), a zmniejsza w kraju, który importuje,
- wyższy poziom importu towarów, które konkurują z wyrobami wytwarzanymi w kraju importującym, powoduje spadek poziomu zatrudnienia przy ich produkcji na miejscowym rynku pracy,
- powyższe zjawisko nazywane jest substytucją zachodzącą pomiędzy importem towarów gotowych a własnymi miejscami pracy, a w skrajnych przypadkach mamy do czynienia z tzw. eksportem bezrobocia,
- od początku okresu transformacji gospodarki gwałtowny wzrost importu z krajów UE - w 1996 roku wolumen importu w cenach stałych był 5,8 - krotnie wyższy aniżeli w 1989 roku, w pierwszej dekadzie lat 90-tych nastąpił spadek zatrudnienia w przemyśle i silny wzrost bezrobocia w Polsce, utrata miejsc pracy z tytułu powiększonego importu oszacowana została na poziomie 1 mln (Kabaj M.), co stanowiło 1/3 populacji bezrobotnych w szczytowym 1992 roku.
Przedpole integracji: praca a gospodarka.
- negatywny wpływ importu na ilość miejsc pracy (ubytek) wyraźnie maleje w okresie ożywienia popytu na rynku wewnętrznym (lata 1994-97), wzrasta konkurencyjność polskich towarów i usług,
- zatrudnienie w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce wynosiło w 1998 r. ponad 0,6 mln (wpływ tego czynnika łagodzą w pewnym sensie poprzednie odejścia zatrudnionych),
występujące zagrożenia dla polskiego rynku pracy, (ilościowy spadek liczby zatrudnionych) są związane z pełnym otwarciem się na napływ towarów i usług obcych oraz z pojęciem wewnętrznego rynku UE (rynek polski stanie się jego częścią).
TYPY BEZROBOCIA
W ekonomii przyjmuje się, iż bezrobocie towarzyszy następującym zjawiskom na rynku pracy i w gospodarce:
1. niedopasowaniom strukturalnym: występuje zarówno w sytuacji równowagi (D=S) jak i nierównowagi na rynku pracy oraz obejmuje bezrobocie frykcyjne i strukturalne.
2. bezrobocie frykcyjne jest nieredukowalnym minimum bezrobocia w gospodarce o wzrostowym tempie rozwoju. Niedopasowania (frykcje) pojawiają się pomiędzy wolnymi zasobami pracy a wolnymi miejscami pracy (ciągłe tworzenie i likwidacja zmieniających się stanowisk pracy).
3. bezrobocie strukturalne powstaje na skutek niedopasowań w strukturze podaży i popytu na siłę roboczą z p/w kwalifikacji, zawodów i regionów (upadki i rozwój branż, postęp techniczny, kierunki międzynarodowego podziału pracy).
bezrobocie strukturalne likwiduje się w dłuższym okresie czasu: zmiana zawodu, miejsca zamieszkania.
4. niedopasowaniami związanymi z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej w skali gospodarki nad całkowitym popytem na siłę roboczą.
Przyczyny powyższego zjawiska, zwanego bezrobociem koniunkturalnym nie są jednoznacznie określone:
- bezrobocie koniunkturalne według szkoły keynsistowskiej (od nazwiska protoplasty interwencjonizmu państwowego J.M. Keynesa) jest spowodowane niedostatecznym popytem na dobra, który jest zgłaszany przez konsumentów,
- bezrobocie koniunkturalne według neoklasycznej szkoły ekonomii jest spowodowane w szczególności zbyt wysokimi płacami osób pracujących.
POMIAR BEZROBOCIA
W Polsce stosowane są dwie metody pomiaru bezrobocia:
1. metoda stosowana w statystyce urzędów pracy,
2. metoda stosowana w badaniach aktywności ekonomicznej ludności (tzw. BAEL).
Bezrobotni (wg metody urzędów pracy) to osoby:
- zdolne i gotowe podjąć pracę,
- pozostające bez pracy i nie uczące się w szkole z wyjątkiem szkół wieczorowych i zaocznych,
- zarejestrowane w urzędzie pracy jeśli: ukończyły 18 lat, K<60, M<65, nie nabyły prawa do emerytury, nie są właścicielami lub posiadaczami gospodarstwa rolnego, nie prowadzą pozarolniczej działalności gospodarczej.
Metoda stosowana w badaniach aktywności ekonomicznej ludności (tzw. BAEL), do bezrobotnych zalicza osoby spełniające jednocześnie trzy warunki:
- w okresie badanego tygodnia nie pracują (nawet przez okres jednej godziny),
- aktywnie poszukują pracy,
- są gotowe podjąć pracę w badanym lub następnym tygodniu.
Odmienność definicji bezrobocia w obu metodach powoduje różnice w jego pomiarze oraz danych: np.w lutym 1994 r. wg metody BAEL było o 200 tys. mniej bezrobotnych niż wg. statystyk urzędów pracy.
ZASOBY SIŁY ROBOCZEJ
Wyjaśnienie pojęcia: termin zasoby siły roboczej jest powiązany ze stroną podażową zatrudnienia.
Zasoby siły roboczej obejmują ludność w wieku produkcyjnym (ogół osób aktywnych zawodowo). Zalicza się do nich: - ogół jednostek pracujących, - ogół jednostek bezrobotnych.
Aktywna zawodowo jest część społeczeństwa zdolna do realizacji zajęć zarobkowych wymagających pewnych kwalifikacji oraz jakości wykonania.
Obejmuje ona osoby:
- wykonujące pracę zarobkową bez względu na jej czas i miejsce (gospodarka: narodowa, prywatna, sł. mundurowe),
- bezpłatnie uczestniczące w rodzinnej działalności gospodarczej,
- bezrobotne (poszukujące pracy i zdolne do jej podjęcia).
BAEL jest prowadzony przez GUS począwszy od maja 1992 roku. Jest on obecnie ciągłym monitoringiem tej aktywności w każdym tygodniu każdego kwartału w roku. Posiada on następujące możliwości sprawcze:
1. wyróżnienie kategorii ludności: pracującej, bezrobotnej oraz biernej zawodowo,
2. charakterystyka w/w kategorii ludności w ich strukturze demograficznej i społeczno-gospodarczej,
3. analiza populacji pracujących w przekrojach: czasu pracy, zawodu, miejsca pracy, rodzaju działalności, wieloetatowości, poszukiwania pracy,
4. analiza populacji bezrobotnych z p/w źródła ich rekrutacji, przeszłości zawodowej, okresu poszukiwania pracy,
5. analiza przyczyn bierności zawodowej.
UBEZPIECZENIA EMERYTALNE, NIEPEWNOŚĆ, CO DALEJ?
Przyczyny wzrostu zainteresowania przyszłością emerytalną w Polsce:
- wzrost niepewności społecznej w odniesieniu do skutków reformy emerytalnej (1999),
- informacje o narastających problemach FUS,
- ekspansja silnych grup zawodowych w obszar szczególnych przywilejów emerytalnych,
- zmiana struktury demograficznej, negatywne wieloletnie prognozy ludnościowe: 2025, -2,5 mln, - nasilenie migracji zarobkowej za granicę - kto utrzyma rosnącą kohortę emerytów i rencistów?
SYSTEM EMERYTALNY W POLSCE, CELE REFORMY AD 1999
Założenia stworzenia systemu:
1. AKTUARIALNEGO (Z NIEAKTURIALNEGO) 2. KAPITAŁOWEGO (Z REPARTYCYJNEGO) 3. Z MOŻLIWOŚCIĄ WYBORU (VS MONOPOL) 4. O ZDEFINIOWANEJ SKŁADCE (VS DB)
- SYSTEM PUBLICZNO-PRYWATNY: ZUS, OFE, PPE
- EMERYTURA JAKO POCHODNA POMNOŻONYCH AKTYWÓW SKŁADKOWYCH,
- LIKWIDACJA WCZESNYCH EMERYTUR ~57,4,
- OGRANICZENIE WYDATKÓW W PKB ~12,7%, (WŁOCHY 14,8%, UE 27 - 12,2%).
SYSTEMY EMERYTALNE W UE, UNIWERSALNE KRYTERIA OCENY (OMK)
1. ADEKWATNOŚĆ: SYSTEM CHRONI PRZED UBÓSTWEM, OFERUJE GODNE ZASTĄPIENIE DOCHODÓW Z PRACY.
2. STABILNOŚĆ FINANSOWA: SYSTEM DAJE SIĘ SFINANSOWAĆ, TAKŻE W DŁUGIM OKRESIE CZASU.
3. NOWOCZESNOŚĆ: SYSTEM DOSTOSOWANY DO ZMIAN W OTOCZENIU, WYKAZUJĄCY WZGLĘDNĄ ODPORNOŚĆ NA JEGO NIEPEWNOŚĆ.
SYSTEM EMERYTALNY POLSCE DO 1999 R. KRYTERIA OCENY WG UE (OMK)
1. ADEKWATNOŚĆ => STOSUNKOWO WYSOKIE EMERYTURY (WYSOKA STOPA ZASTĄPIENIA 60-80)
2. STABILNOŚĆ FINANSOWA => WYSOKIE WYDATKI (UDZIAŁ W PKB), WYSOKA LICZBA EMERYTUR I RENT
3. NOWOCZESNOŚĆ => MONOPOLISTYCZNY SE BEZ OPCJI INDYWIDUALIZACJI
SYSTEM EMERYTALNY POLSCE PO 1999 R. ZAŁOŻENIA, CELE REFORMY
CEL GŁÓWNY REFORMY: ZATRZYMANIE NARASTANIA, A NASTĘPNIE OBNIŻENIE KOSZTÓW PRACY.
CELE POBOCZNE:
- POSZERZENIE PLATFORMY INWESTYCYJNEJ,
- PRZEKIEROWANIE FINANSOWANIA SYSTEMU EMERYTALNEGO Z METODY PODATKOWEJ NA OSZCZĘDNOŚCIOWĄ,
- ROZWÓJ RYNKU FINANSOWEGO: INSTYTUCJE, LUDZIE, INSTRUMENTY FINANSOWE.
- NOWOCZESNOŚĆ, STABILNOŚĆ FINANSOWA ATUTY KONCEPCJI
- WIELOSTOPNIOWOŚĆ: REPARTYCJA/KAPITALIZACJA, PAŃSTWO/RYNEK, PPP.
- WEWNĘTRZNA RACJONALNOŚĆ SYSTEMU, SYNERGIA FINANSOWA.
- POZYTYWNE EFEKTY MAKROEKONOMICZNE: RYNEK KAPITAŁOWY (GIEŁDA), WZROST GOSPODARCZY (PKB)
PERSPEKTYWA HORYZONTALNA (2050):
1. FINANSOWA WYPŁACALNOŚĆ SYSTEMU EMERYTALNEGO.
2. ADEKWATNOŚĆ, STABILNOŚĆ FINANSOWA
3. SŁABOŚCI KONCEPCJI
- NIŻSZE EMERYTURY, ZWŁASZCZA DLA OSÓB SŁABO ZARABIAJĄCYCH (2/3 PW), BEZROBOTNYCH, KOBIET, RYZYKO UBEZPIECZENIOWE JEST W GŁÓWNEJ MIERZE PONOSZONE PRZEZ UBEZPIECZONEGO
- (WCIĄŻ ZA) WYSOKA SKŁADKA OGÓŁEM NA OBOWIĄZKOWY SYSTEM EMERYTALNY I RENTOWY (KOREKTA R.07/08) WCIĄŻ WYSOKIE KOSZTY PRACY
=> TAKŻE OGRANICZAJĄCE DODATKOWE DOBROWOLNE FORMY UBEZPIECZENIA EMERYTALNEGO (PPE, IKE).
- (ZA) WYSOKIE KOSZTY OKRESU PRZEJŚCIOWEGO (2013,2033?)
OCENA KONCEPCJI WDROŻENIA REFORMY, KRYTERIA OMK UE
1. ADEKWATNOŚĆ 2. TABILNOŚĆ FINANSOWA? 3.NOWOCZESNOŚĆ
STAN SYSTEMU EMERYTALNEGO ORAZ REFORMY EMERYTALNEJ W POLSCE
- OBECNIE WYPŁACANE EMERYTURY POCHODZĄ W CAŁOŚCI ZE STAREGO SYSTEMU.
- W FINANSACH SYSTEMU WIDOCZNE SĄ SKUTKI REFORMY I JEJ NIEDOKOŃCZENIA.
- KOSZTY REFORMY (TZW. PRZEJŚCIA) SĄ WYSOKIE I PONOSZONE TERAZ.
DOTACJE Z BUDŻETU PAŃSTWA, (POZA CELOWĄ), % PKB
DOTACJA UZUPEŁNIAJĄCA
2006: 1,98 2007: 2,03
REFUNDACJA Z TYTUŁU PRZEKAZANIA SKŁADEK DO OFE
2006: 1,4 2007: 1,39
RAZEM
2006: 3,38 2007: 3,42
DOCHÓD OSÓB STARSZYCH (PL, UE)
ZAGROŻENIE UBÓSTWEM WEDŁUG WIEKU (60% MEDIANY DOCHODÓW), 2004 SKŁADKA NA EMERYTURY I RENTY
1. WĘGRY 33,50 2. WŁOCHY 33,00
3. CZECHY 28,00 4. POLSKA 25,52
5. SŁOWENIA 24,35 6. LUKSEMBURG 24,00 7. SŁOWACJA 24,00 8. AUSTRIA 22,80 EMERYCI W POLSCE ŻYJĄ WE WZGLĘDNYM NIEDOSTATKU PRZEDE WSZYSTKIM DLATEGO, IŻ PKB NA OSOBĘ, A W ZWIĄZKU Z TYM OGÓLNY POZIOM ŻYCIA SPOŁECZEŃSTWA, JEST STOSUNKOWO NISKI.WYSTĘPUJĄ TAKŻE NIERÓWNOŚCI WŚRÓD GRUP SPOŁECZNYCH„DESOLIDARYZMY”.
PKB PER CAPITA WEDŁUG SIŁY NABYWCZEJ (2008, UE-27, PL, DE, FR) REFORMA EMERYTALNA AD 2010/11:
- PRÓBA BILANSU
- WYGASZANIE FORMUŁY WCZEŚNIEJSZYCH EMERYTUR; ALE ODRĘBNY SYSTEM GÓRNICZY, TAKŻE MUNDUROWY.
- REWIZJA ALOKACJI SKŁADKI NA EMERYTURY Z OTWARTYCH FUNDUSZY EMERYTALNYCH (K.2010)
- UTRZYMANIE NIŻSZEGO WIEKU EMERYTALNEGO KOBIET (BRAK DEBATY).
- NIEDOSTATECZNE ZACHĘTY W ROZWOJU III FILARA (PPE, IKE). CO DALEJ Z PPE?
- REFORMA EMERYTALNA
- BILANS DEKADY WG KRTYERIÓW OMK (NOWOCZESNOŚĆ, ADEKWATNOŚĆ, STABILNOŚĆ FINANSOWA)
NIEZBĘDNE ZMIANY W SE
- DOKOŃCZENIE REFORMY: PODNIESIENIE WIEKU EMERYTALNEGO K (I M). „PROBLEMEM NIE JEST TO, ŻE LUDZIE ŻYJĄ DŁUŻEJ, TYLKO ŻE ZA WCZEŚNIE PRZECHODZĄ NA EMERYTURĘ
- ZMIANA KOMPLEKSOWA USTAWY O OFFE:
- OPŁATY i PPROWIZJE - WYKONANO (+),
- ADEKWATNOŚĆ GWARACYJNA, AKWIZYCJA, FUNDUSZE
- PROFILOWANE - DO REALIZACJI (-)- POTRZEBA LEPSZEGO ZABEZPIECZENIA MINIMUM EMERYTALNEGO.
- NIEZBĘDNE ZMIANY W OTOCZENIU SE
- WZROST GOSPODARCZY.
- WSPIERANIE ZATRUDNIENIA.
- NOWOCZESNA POLITYKA PRORODZINNA.
- INWESTYCJE W OPIEKĘ ZDROWOTNĄ.
- PROMOCJA ZDROWEGO I AKTYWNEGO ŻYCIA.
- PROMOCJA „DOBREGO” STARZENIA SIĘ.
JAK NAJLEPIEJ POWIĘKSZYĆ EMERYTURĘ?
JAKIE INWESTYCJE? (UBEZPIECZENIA EMERYTALNE, ZARZĄDZANIE RYZYKIEM KLIENTA - RUb)
Zarządzanie ryzykiem ubezpieczeniowym:
Czynniki demograficzne - wyliczenie przeciętnej oczekiwanej długości życia:
- dożywotnia wypłata świadczenia emerytalnego jako zasada,
- bezpieczeństwo wypłat - transfer środków jako funkcja prawidłowości szacunku długości życia świadczeniobiorców,
- różna długość życia kobiet i mężczyzn przy nierównoprawności warunków zatrudnienia i czynnego okresu składkowego => różna wycena emerytur dla równolatków.
Zarządzanie ryzykiem inwestycyjnym:
- fundusz w okresie składkowym jest aktywnie inwestowany zgodnie z założonymi rygorami, (benchmark, minimalna stopa zwrotu),
- indywidualny emerytalny fundusz składkowy przeznaczany jest na wykupienie emerytury kapitałowej,
- zasadą zarządzania ryzykiem inwestycyjnym jest uzyskanie satysfakcjonującej stopy zwrotu (z reguły powyżej inflacji, rentowności papierów dłużnych, zależy od strategii inwestowania).
Organizacja wypłaty świadczeń:
Obliczenie i transfer świadczenia na rzecz indywidualnego świadczeniobiorcy lub beneficjanta, płatnik - Instytucja realizująca wypłaty świadczeń emerytalnych (wg obecnych projektów): zakład (y) emerytalny (e) - zgodnie z założeniami reformy systemowej z 1999 roku (brak wprowadzenia ustawy przedmiotowej),
JEDNA instytucja publiczna (de facto ZUS), WIELE INSTYTUCJI - de facto zakłady ubezpieczeń na życie (formuła przetargowa).
OTOCZENIE SYSTEMU EMERYTALNEGO ….DZISIAJ
Wysiłki na rzecz wzmocnienia funduszy emerytalno-rentowych można podzielić na trzy główne kategorie: w zasadzie wszystkie kraje podwyższają wiek emerytalny.[1] Niemcy i Wielka Brytania przodują, z ustawowym wiekiem emerytalnym 67 lat, który ma być stopniowo wprowadzany przez następne 25 do 35 lat. Rosja i Ukraina są tutaj wyjątkami, z wiekiem emerytalnym wprowadzonym w 1928r. (60 lat dla mężczyzn i 55 lat dla kobiet).
Od zaistnienia globalnej recesji (2008+) w kilku krajach wszczęto dyskusje na temat dalszego podwyższenia wieku emerytalnego: w Wielkiej Brytanii, w Republice Czech, w Finlandii, Grecji,
na Węgrzech, na Łotwie, w Holandii, Słowenii i Turcji. Ale nie w Polsce…
Podwyższa się stopniowo czas pracy niezbędny do uzyskania prawa do pełnej emerytury i ogranicza się "drogi ucieczki", którymi zatrudnieni mogą opuścić wcześniej rynek pracy (wcześniejsze emerytury, renty inwalidzkie i przedłużone zwolnienia lekarskie).
W Polsce - poza systemem powszechnym są tzw. specjalne emerytury (górnicy, służby mundurowe, prokuratorzy i sędziowie, wygasające uprawnienia nauczycieli)
Opór przeciwko zmianom: Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Kirgistan i Mołdowa przesunęły wprowadzenie uchwalonego podwyższenia wieku emerytalnego, lub z niego w ogóle zrezygnowały. W okresie od 2001 do 2007 roku, średni wiek odejścia z rynku pracy w UE-25 wzrósł o 1.3 lat.
Ekonomia społeczna w krajach UE:
Funkcjonuje w obszarze zgodności z założeniami „Strategii Lizbońskiej”, obejmujących:
- spójność społeczną,
- pełne zatrudnienie,
- walkę z biedą i wykluczeniem społecznym,
- demokrację uczestnicząca, zrównoważony rozwój.
Znaczenie ekonomii społecznej w UE:
- stosowanie technik zarządzania uczestniczącego,
- tworzenia partnerstwa na rzecz rozwoju społecznego,
- jeden z priorytetowych kierunków integracji społecznej (Biała Księga, 1994).
Luksemburg (1997) - potwierdzenie ważności ekonomii społecznej: zatrudnienie socjalne wpisano w realizację założeń Europejskiej Strategii Zatrudnienia,
Biała Księga nt. spółdzielczości: „Spółdzielczość w Europie Przedsiębiorstw” (2001),
Zielona Księga: odpowiedzialność społeczna przedsiębiorstw,
Europejska Karta Małych Przedsiębiorstw.
Według szacunków w krajach UE sektor ES zatrudnia 10 mln osób (6,6 proc. ogółu zatrudnionych), w Polsce obejmuje mniej niż 2 proc. tworzonych miejsc pracy.
EKONOMIA SPOŁECZNA W KRAJACH UE
Komisja Europejska uznała ekonomię społeczną za istotny czynnik realizowania polityk unijnych, takich jak:
- zatrudnienie i polityka społeczna,
- rozszerzenie, rozwój regionalny, zaopatrzenie publiczne,
- własność pracownicza i organizacja pracy,
- promocja rozwoju.
Ekonomia społeczna i środowiska lokalne: - ekonomia społeczna scala środowiska lokalne, - tworzy sieci powiązań i współpracy przy realizacji celów społecznych i gospodarczych.
EKONOMIA SPOŁECZNA PRZEDSIĘBIORSTWA „ES”
Przedmiot działalności przedsiębiorstw społecznych (UE):
produkcja dóbr i świadczenie usług na poziomie lokalnym, przy zaangażowaniu znaczących zasobów siły roboczej
- budowa i wspieranie sieci solidarności lokalnej (przedsiębiorstwa realizują swoje funkcje społeczne).
- internalizacja myśli demokratycznej przez społeczności lokalne => rozwija świadome, aktywne uczestnictwu oraz postawy samorządowe, obywatelskie w tych środowiskach.
Obszary działalności przedsiębiorstw ekonomii społecznej (UE):
- opieka społeczna, - usługi dla społeczeństwa, usługi sąsiedzkie, - zdrowie, - banki, ubezpieczenia, - produkcja rolnicza, - sprawy konsumentów, praca stowarzyszeń,
- sektor mieszkaniowy, - handel, - edukacja, kultura, sport, aktywność (czas wolny).
Prawa obywatelskie w zakresie zabezpieczenia społecznego: bezpieczne i higieniczne warunki pracy;
zabezpieczenie społeczne w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego; zabezpieczenie w razie pozostania bez pracy; ochrona zdrowia
Zabezpieczenie społeczne:
System świadczeń do których obywatele mają prawo lub mają możliwość korzystania w wypadkach i na warunkach określonych odpowiednimi przepisami. Środki i działania instytucji społecznych, za pomocą których społeczeństwo stara się zabezpieczyć swoich obywateli przed niedostatkiem i niemożnością zaspokojenia podstawowych potrzeb. Urządzenie społeczne tworzone przez państwo i gwarantujące obywatelom minimum egzystencji w obliczu wypadków losowych.
Polityka społeczna:
Grupa przedsięwzięć państwa wobec obywateli, która generalnie ma na celu poprawę warunków bytowania. Przedsięwzięcia są wspierane działaniami samorządów, związków zawodowych, wyznaniowych, stowarzyszeń społ., kościołów. Działania te kierowane są na rzecz zaspokajania potrzeb, których rodzina nie jest w stanie zaspokoić samodzielnie. CEL: poprawa położenia materialnego i wyrównanie szans życiowych grup ekonomicznie i socjalnie najsłabszych.
PRZEDMIOT: odwołuje się do społeczeństwa, struktury i organizacji społ. zaś zadaniem jest badanie zmian powstałych na skutek przedsięwzięć o charakterze społ. i publicznym.
Źródła polityki społecznej:
Historyczne - kwestie robotników; współczesne- kwestie wynagrodzeń, emerytur, edukacyjne, ochrony zdrowie.
KWESTIA SPOLECZNA- problem o najwyższym stopniu dotkliwości dla szerokich rzesz ludzi, który generuje sytuacje krytyczne w życiu jednostek i zbiorowości, powodując trwałe zakłócenia w funkcjonowaniu państwa.
Kwestie społeczne mają dwojaki charakter: Kwestie przedmiotowe- powstają w wyniku niezaspokojenia jakiejś konkretnej potrzeby. Kwestie podmiotowe- powstają na skutek niezaspokojenia różnych potrzeb w stosunku do jakiejś grupy społecznej (ludzie starsi, ludność wiejska, niepełnosprawni, mniejszości narodowych i wyznaniowych, rodzin)
Trzy modele polityki społecznej:
LIBERALNY- opiera się na założeniu decydującej roli wolnego rynku w procesie zaspokajania potrzeb indywidualnych jak i społecznych. Milton Friedman wyznaczył polityce społecznej państwa rolę interwencjonistyczną oraz rolę we wczesnym okresie formowania się społ. kapitalistycznego. („państwo tworzy nas”, PRL) SOCJJALLIBERALNY- to złagodzenie ortodoksyjności systemu liberalnego. Cechy: możliwość znacznej ingerencji państwa w sprawy socjalne pod warunkiem respektowania zasad gospodarki rynkowej, system najbardziej prospołeczny dla obywatela, struktura społeczno gospodarcza stanowi źródło problemów socjalnych, dążenie do wyrównania różnic przy uznaniu praw wolnego rynku. SOCJALDEMOKRATYCZNY- rynek służy społ., postuluje gruntowne przeobrażenia struktury społeczno gospodarczej z drugiej strony wyraża aprobatę dla mechanizmów rynkowych w sferze produkcji, uspołecznienie produktu narodowego jako metoda na rozwiązywanie problemów społ. .Polityka społeczna powinna działać na rzecz stworzenia systemu, w którym dzięki współpracy wszystkich potrzeby każdego człowieka zostaną zaspokojone.
Trójstronna Komisja ds. Społeczno Gospodarczych stanowi forum dialogu społecznego prowadzonego dla godzenia interesów pracowników, pracodawców oraz dobra publicznego. CEL- dążenie do osiągnięcia i zachowania pokoju społecznego. KOMPETENCJE- prowadzenie dialogu społecznego w sprawach wynagrodzeń i świadczeń społecznych oraz w innych sprawach społecznych lub gospodarczych, realizacja zadań określonych w odrębnych ustawach.
Transformacja ustrojowa w Polsce wartościuje położenie jednostek i grup społecznych, w stronę polepszenia lub pogorszenia ich sytuacji materialnej (efekt nożyc). Powyższe wartościowanie abstrahuje od solidarnościowych i opiekuńczych działań państwa łagodzących oddziaływanie reguł rynku. Badania społeczne ukazują, iż transformacja uruchomiła nowe mechanizmy degradacji i marginalizacji człowieka. Grupami osłabionymi przemianami rynkowymi są przedstawiciele dawnej wielkoprzemysłowej klasy robotniczej, chłopskiej oraz warstwy inteligencji. Wymienione grupy społ., (zwłaszcza robotnicy i chłopi) były uzależnione od dominującego pracodawcy państwowego.
Dowody braku modelu postsocjalistycznej polityki społecznej- brak szeroko uznawanych wartości, które determinują społeczną wizję rozwoju: sprawiedliwość, równość szans, solidarność, dobro wspólne realizowane są wybiórczo przez władze. Idea solidarności nie stała się synonimem długofalowej integracji społ. Historycznie solidarność łączyła ludzi przeciwko krzywdzie i ze zbiorowego protestu powstawała idea budowy lepszej rzeczywistości.
Efekty niekorzystne transformacji:
zdrowie, oświata, praca mieszkania i wypoczynek to dziedziny, w których przeciętny człowiek utracił prawa nadane w ramach socjalistycznego paternalizmu. Dostęp do świadczeń społecznych staje się przywilejem zamożniejszych (statystyki rejestrują narastający proces pauperyzacji). Działania społeczne państwa pozostają w oderwaniu od polityki gospodarczej: budżet państwa zakłada redukcję deficytu oraz oszczędności socjalne; brak skutecznych programów budownictwa mieszkaniowego, walki z ubóstwem, bezrobociem; wzrost poczucia zagrożenia, wynikający z wysokiej przestępczości; działania rządów często wyzwalają bezrobocie, aniżeli tworzą miejsca pracy (kwestie podatkowe, koszty pracy, konkurencyjność)
Socjalna gospodarka rynkowa jest ustrojem, który z jednej strony akceptuje rynkowe zasady liberalizmu, z drugiej podkreśla rangę celów społecznych.
Determinanty rozwoju socjalnej gospodarki rynkowej:
wyrównanie różnic społecznych; pobudzanie wzrostu gospodarczego; oparcie gospodarki o wew i zew konkurencje, odrzucenie monopolu jako formy organizacji rynku; rozwój małych i średnich przedsiębiorstw oparta na rywalizacji (ucieczka i pościg).
Zasady socjalnej gospodarki rynkowej:
solidarności- nośna i obecna w systemie ubezpieczeń społecznych, równoczesne opłacanie składek(pracodawca, pracownik), składki ubezpieczeniowe pokrywają wypłacane na bieżąco świadczenia emerytalne i rentowe ludzi starszych.; subsydiarności- pomocniczości, fundamentalna zasada UE (tyle społ. ile można i państwa ile konieczne), silnie wspiera własność prywatną i inicjatywy społ.; państwa socjalnego- pomoc osobom upośledzonym społecznie; państwa prawnego- trójpodział władzy, równość obywateli wobec prawa.; państwa demokratycznego- wolne wybory, rozwój społeczeństwa obywatelskiego.
Praca w tradycyjnej gospodarce, charakterystyka modelu (1950- 2000):
- stabilność pracy- dominująca funkcja dochodowa, jako głównego źródła utrzymania gospodarstw domowych, naciski na regulacje prawne służące ochronie stosunku pracy, rynek bezpiecznego pracownika i ucywilizowanego pracodawcy.; - długie okresy wypowiedzeń- system odszkodowawczy, odprawy, tzw. outplacementu wobec zwalnianych pracowników.
Ustawodawstwo pracy zorientowane było na:
umacnianiu dobrych warunków pracy; ograniczeniu czasu pracy, doskonalenie norm bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.; ustaleniu płacy minimalnej, na niezbędne środki utrzymania; stabilizowaniu zasady sprawiedliwości społecznej, w szczególności w zakresie dochodów; wprowadzeniu instytucji tzw. partnerów społecznych; promocji awansu społeczno zawodowego kobiet
Zmiana roli i miejsca człowieka w środowisku pracy: człowiek stał się kluczowym zasobem organizacji- zasób ludzki (praca), kapitał (pieniądze), struktura organizacyjna(hierarchia), technologia (badania)
Modele regulowania stosunków pracy:
amerykański, kultura kukurydzy(zbieramy mech., nowoczesność, wolność, indywidualność); japoński, kultura ryżu(zbieramy ręcznie, bezpieczeństwo, tradycja, zbiorowość); europejski, pośredni model kulturowy; podobieństwo rozwiązań (negocjacyjne)- rozwiązywanie kwestii społecznych, rozwiązywanie sporów zbiorowych.
Fundamenty modeli regulowania stosunków pracy:
Gospodarka liberalna: model amerykański - wspólnoty tworzą państwo, władza jest we wspólnotach (USA, Kanada, Wielka Brytania, Australia, Nowa Zelandia) oraz model japoński (Japonia, azjatyckie tygrysy), zdecentralizowane zbiorowe stosunki pracy. Cechy wspólne zdecentralizowanych modeli zbiorowych stosunków pracy:
zawieranie układów zbiorowych pracy głównie na szczeblu zawodowym; niskie uzwiązkowienia; ograniczone pole oddziaływania związków zawodowych; niewielki odsetek pracowników objętych układami zbiorowymi pracy; związki zawodowe reprezentują interesy swoich członków lub ogółu pracowników firmy; zarządzanie zasobami ludzkimi jest ukierunkowane głównie na indywidualizację stosunków pracy; nacisk na bezpośrednie a nie zbiorowe uczestnictwo w rozwiązywaniu problemów firmy.
OFE powstało 1.01.1999. Od 2007 nowy rząd Tuska chciał rozwiązać tzw. problemy branżowe (nauczyciele, górnicy, mundurówki) i ich karty powstale przed 89, które mialy kupować pokój społ.. W latach 90 narastała presja aby te karty likwidowac bo nie mialy sensu ekonomicznego. Reforma Buzka wprowadziła różne filary i zaproponowala emerytury pomostowe, co oznaczało że uprawnienia będą utrzymane ale w sposób wyczerpujący. Problem w tym, że ta ustawa nie zostala wykonana Rząd Tuska aby rozwiązać problem z miliona uprzywilejowanych osob 250 tyś utrzymalo swoje przywileje, a pozostałe 3/4zaostała ich pozbawiona ustawą z 2008r np. nauczyciele, a gurnicy nadal po 25 latach pracy mogą odejść na emeryturę.
Aktualna skladka emerytalna to 19,52, rentowa to 6%, co daje nam w sumie 25,52 i tyle odcinają nam od pensji. Z 19,52 aż 12,22 trafia do I filaru FUSU, a 7,3 do OFE zarządzanego przez PTE. 7,3 są inwestowane w 60% w papiery skarbowe - bezpiecznie, a 40% w giełdę. Za te inwestycje fundusze pobieraly 2 oplaty: 1 fundusz składkowy od aktywów, 2 opłata od skladki 7,3 i była ona na poziomie 7%..
Kryzys światowy przewartosciował OFE, jednak największe straty poniosły kraje najbardziej rozwinięte, a nie Polska. Minister Finansów powiedzial, że skoro reforma z 99 nie jest pewna (20mln długu rok rocznie) to skladka, która szła do OFE będzie pomiejszona do 5%,a 2,3 będzie szlo na pokrycie dziury budżetowej. Polska nie jest jedynym krajem, który taka reformę wprowadził, jednak wiele krajów z tej reformy się wycofuje (Argentyna, Chile, Węgry).
Stary system został oceniony na podstawie 3 kryteriów UE Otwartej Metody Koordynacji i nowy tez tak będzie oceniany. UE uważa ze 60% zastąpienia zarobków przez emeryturę jest godne, jednak w warunkach polskich nie wystarczające. Celem powstania reformy był rozwoj rynku finansowego, stworzenie sytuacji gdzie odkładamy oszczędnosci, a nie tylko mamy finansowanie spol. z podatków, powstanie konkurencyjnego pracownika aby pracodawcy chcieli zatrudniać.
Aktualnie mamy najwyższe emerytury bo PKB jest najniższe w polsce. jesteśmy jednym z ostatnich krajów z tak niskim wiekiem emerytalnym. Aby zachecić do oszczędzania trzeba dać ulgi na oszczędzanie w III filarze. Na te chwile wydolnosć wszystkich funduszy jest na poziomie 60% czyli są stabilnie niewydolne. Ekonomia spol nie powinna kierowac się zyskiem, a zasadą subsidarności - tyle społ ile możliwe, yle państwa ile konieczne. Dobro publiczne nie może być gwarantowane przez rynek, bo rynek jest nastawiony na zysk.
3