Teoria kosztów

• Pojęcie kosztów i ich klasyfikacja

• Koszty w warunkach wydajności nieproporcjonalnej

• Koszt całkowity, przeciętny i krańcowy oraz wzajemne zależności między nimi

• Techniczne optimum wielkości produkcji

• Koszty w długim i krótkim okresie

• Korzyści i niekorzyści skali produkcji

Koszty produkcji

Ogół wydatków pieniężnych związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa i wytwarzaniem określonej wielkości produkcji

Obok ceny produktu, koszty stanowią istotny parametr w podejmowaniu racjonalnych decyzji. Znajomość ich kształtowania w krótkim i długim okresie umożliwia wyznaczenie optymalnych rozmiarów produkcji i optymalnej wielkości przedsiębiorstwa w różnych strukturach rynkowych - od rynku konkurencyjnego do rynku monopolu

Koszty - to wszystkie nakłady poniesione w celu uruchomienia i realizowania danego przedsięwzięcia

• Koszty księgowe - ogół wydatków pieniężnych, które musi ponieść przedsiębiorstwo na wyprodukowanie odpowiedniej ilości dóbr (zakup surowców, energia, płace, reklama itp.).

Koszt ujęty w księgach rachunkowych (Ujęcie kosztów w praktyce rachunkowości ma charakter ewidencyjny, czyli ex post - dlatego koszty księgowe noszą nazwę kosztów historycznych)

• Koszty alternatywne, czyli rzeczywiste koszty ekonomiczne przedsiębiorstwa, wynikają z tego, że zasoby odznaczają się rzadkością i mają alternatywne zastosowanie.

koszt utraconych okazji = koszt najlepszego alternatywnego wykorzystania zastosowanych czynników produkcji

• koszty jawne (explicite) - wydatki faktycznie poniesione na zakup czynników produkcji,

• koszty nieujawnione (implicite) - zaangażowanie własnych czynników produkcji, koszty te nie są opłacone; niewykorzystanych możliwości zastosowania posiadanych zasobów do innego celu

• Koszt ekonomiczny jest sumą kosztów explicite i implicite. Inaczej: koszt ekonomiczny jest większy od kosztu księgowego o koszty alternatywne zużycia własnych czynników produkcji.

Koszt ekonomiczny =

koszt księgowy + koszt alternatywny

Zysk ekonomiczny i zysk księgowy

• Zysk księgowy (rachunkowy) jest różnicą między całkowitymi przychodami ze sprzedaży produktów lub usług i kosztami explicite (kosztami księgowymi)

Zysk księgowy= Przychody całkowite - koszty explicite

• Zysk ekonomiczny (nadzwyczajny) jest różnicą między całkowitymi przychodami ze sprzedaży produktów lub usług a wszystkimi kosztami (explicite i implicite) lub różnicą między przychodami a kosztami alternatywnymi wszystkich nakładów

Zysk ekonomiczny (zysk nadzwyczajny) to różnica między przychodami ze sprzedaży a kosztami ekonomicznymi

Zysk ekonomiczny = Przychody całkowite - koszty ekonomiczny = Przychody całkowite - (koszty explicite + koszty implicite)

Zysk normalny jest uznawane w ocenie rentowności przedsięwzięć inwestycyjnych jako zysk zerowy.

Właściwy zysk, zwany zyskiem ekonomicznym, identyfikowany jest jako nadwyżka zysku ponad zysk normalny.

Zysk normalny traktowany jako dolna granica opłacalności

Koszt ekonomiczny a koszt księgowy

Ujęcie księgowe	Ujęcie ekonomiczne
Przychody 1000 Koszty księgowe 700 Koszty czasu pracy właściciela - Koszt alternatywny zastosowania kapitału -	Przychody 1000 Koszty księgowe 700 Koszty czasu pracy właściciela 200 Koszt alternatywny zastosowania kapitału 50
Zysk księgowy 300	Zysk ekonomiczny 50

Koszty prywatne a koszty społeczne

• Koszty prywatne - koszty związane z produkcją dóbr i usług ponoszone przez przedsiębiorstwo (koszty księgowe i ekonomiczne)

• Społeczny koszt wytwarzania - obejmuje oprócz kosztu prywatnego, koszty stanowiące straty osób nie związanych z tą działalnością w postaci np. zanieczyszczenia środowiska

Koszty produkcji w krótkim okresie

Krótki okres to taki okres, w którym produkcja opiera się na stałej (danej) technologii albo na danej zdolności produkcyjnej lub też sytuacja gdy przedsiębiorstwo nie jest w stanie w pełni dostosowywać czynników produkcji do zmian warunków działania.

W okresie krótkim przy danej technologii pewne koszty będą zmieniały się wraz ze zmianą wielkości produkcji, inne zaś będą stałe to jest niezależne od wielkości produkcji.

Koszty produkcji w długim okresie

Długi okres produkcji to taki okres, w którym zmienia się technologia albo zdolność produkcyjna lub można dostosować wszystkie rodzaje czynników produkcji do nowych warunków

W okresie długim na skutek inwestycji wszystkie koszty się zmieniają (nie ma kosztów stałych

Krótkookresowe koszty produkcji

Zmienne koszty produkcji	Stałe koszty produkcji
płace pracowników produkcyjnych koszty surowców, materiałów, półproduktów koszty energii zużywanej do produkcji koszty wody wykorzystywanej do produkcji podatki naliczane od wielkości produkcji	płace pracowników administracji i obsługi koszty zużywania się budynków, maszyn, urządzeń (amortyzacja) koszty użytkowania ziemi koszty wynajmu lokali (np. czynsze dzierżawne) koszty obsługi kredytów

Koszty w krótkim okresie

• koszty całkowite zmienne (Kzc, TVC)

• koszty całkowite stałe (Ksc, TFC)

• koszty całkowite (Kc = Ksc +Kzc, TC = TFC+TVC)

• koszty przeciętne (Kpz, AC)

• koszty przeciętne stałe (Kps, AFC)

• koszty przeciętne zmienne (Kpz, AVC)

• koszty przeciętne całkowite (Kpc = KPS+KPZ, ATC = AFC+AC)

• koszty marginalne (Km=∆Kzc/∆Q, MC)

Całkowity koszt stały
Total fixed cost (FC)

• ponoszony niezależnie od wielkości produkcji (występuje nawet, jeżeli produkcja = 0); dzierżawa lokali i gruntów, spłata odsetek, koszt ochron mienia, konserwacja urządzeń itp.

• iloczyn liczby jednostek użytych stałych czynników produkcji i jednostkowych cen tych czynników (KSC = Q*P)

• KSC jest niezmienny dla danego okresu, czyli ich wartość jest stałą liczbą, dlatego graficznie jest to prosta pozioma

Koszty stałe to koszty utrzymania przedsiębiorstwo w stałej gotowości produkcyjnej

Całkowity koszt zmienny
Total variable cost (VC)

• związany z wykorzystaniem w procesie produkcji czynników zmiennych, których ilości wzrastają lub zmniejszają się w zależności od zmian rozmiarów produkcji (zależy od wielkości produkcji)

• iloczyn liczby jednostek czynników produkcji zmiennych i jednostkowych cen tych czynników

• Kcz zwiększa się wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji, przy czym tempo wzrostu kosztów jest nierównomierne

Całkowity koszt
Total cost (TC)

• suma kosztów stałych całkowitych i kosztów zmiennych całkowitych

• Kc = Ksc + Kzc

• Krzywa kosztów całkowitych rozpoczyna się w punkcie krzywej kosztu stałego całkowitego, w którym Q = 0. Następnie krzywa kosztu całkowitego rośnie analogicznie do krzywej kosztu zmiennego całkowitego.

Koszty przeciętne
Average cost (AC)

• Przeciętny koszt całkowity - koszty całkowite podzielone przez ilość wytworzonych produktów

Kcp = Kc/Q

• Przeciętny koszt stały - całkowite koszty stałe podzielone przez wielkość produkcji

Ksp = Ks/Q

• Przeciętny koszt zmienny - całkowite koszty zmienne przypadające na jednostkę produkcji

Kzp = Kz/Q

Koszty stałe przeciętne
Average fixed cost (AFC)

• spada wraz ze wzrostem wielkości produkcji; na każdą jednostkę produktu przypada coraz mniejsza cząstka całkowitych kosztów stałych.

• nie osiąga wielkości zero.

• zjawisko malejącego kosztu stałego jednostkowego jest podstawą osiągania „korzyści skali", czyli produkcji na wielką skalę

• początkowo spadek przeciętnych kosztów stałych jest szybki, następnie coraz wolniejszy (w myśl prawa spadającej produkcyjności czynników zmiennych).

Koszty zmienne przeciętne
Average variable cost (AVC)

• Koszt zmienny przeciętny zmniejsza się wraz ze wzrostem produkcji, a następnie, po przekroczeniu przez produkcję pewnej wielkości, zaczyna rosnąć.

• zależy zarówno od ceny zmiennych czynników produkcji, jak i od produkcyjności przeciętnej tych czynników.

• Większa produkcyjność oznacza niższe koszty, bo produkcyjność przeciętna mówi, ile czynników produkcji potrzeba na jednostkę produktu. Wyższa cena czynników oznacza oczywiście wyższe koszty przeciętne.

• Gdy ceny czynników rosną, cała krzywa przeciętnych kosztów zmiennych przesuwa się do góry i na odwrotnie

Koszty całkowite przeciętne
Average total cost (ATC)

• Koszt całkowity przeciętny - koszt jednostkowy produktu jest kosztem całkowitym przypadającym na jednostkę produkcji

• Krzywa kosztu jednostkowego kształtuje się podobnie jak krzywa kosztu zmiennego przeciętnego, przy czym w stosunku do tej ostatniej jest przesunięta w górę
  

Koszt marginalny (krańcowy)
Marginal cost (MC)

• Pytanie: ile kosztowałoby wyprodukowanie jeszcze jednej, dodatkowe jednostki danego dobra?

• Przyrost kosztów całkowitych spowodowany zwiększeniem produkcji o jednostkę

• Zmiana kosztów całkowitych, spowodowana zwiększeniem rozmiarów produkcji o jednostkę MC = ∆TC/∆Q

• Koszty krańcowe są związane tylko z kosztami zmiennymi - koszty stałe nie zmieniają się wraz z rosnącą produkcją dlatego MC = ∆VC/∆Q

Koszt marginalny a malejące przychody

• Prawo malejących przychodów powoduje, że produkt krańcowy rośnie, osiągając maksimum, po czym musi maleć.

• Dlatego koszt krańcowy maleje aż do osiągnięcia minimum, a potem rośnie

Krzywe kosztów produkcji w krótkim okresie

• krzywa MC przecina krzywe AC i AVC w punktach, w których te ostatnie osiągają minimum (punkty A i B), czyli MC zrównuje się z AVC i AC;

• jeżeli MC jest mniejszy od AVC i od AC, to te ostatnie się zmniejszają

• jeżeli MC jest większy od AVC i od AC, to te ostatnie rosną;

• MC i AFC nie są ze sobą powiązane.

Techniczne optimum wielkości produkcji

• Punkt, w którym nastąpiło zrównanie kosztów krańcowych z przeciętnym kosztem całkowitym, jest dla przedsiębiorstwa punktem optymalnym wielkości produkcji (w sensie technicznym - optimum technologiczne produkcji), albo inaczej - punktem optymalnego wykorzystania czynników zmiennych i stałych.

MC = ATC

Punkt optimum wyznacza tę wielkość produkcji, która będzie wytwarzana przy najniższym koszcie jednostkowym.

Każdemu rozmiarowi zakładu, w zależności od jego struktury, warunków techniczno-organizacyjnych itp., odpowiada jakieś inne optimum produkcji.

Utarg całkowity

• Przychód (utarg) całkowity - to ilość pieniędzy (środków finansowych) uzyskanych ze sprzedaży dóbr i usług w danym czasie przez przedsiębiorstwo. Przychód to iloczyn ilości towarów i cen uzyskiwanych za nie.

gdzie:

• UC - przychód całkowity (total revenu)

• qi - ilość dobra sprzedana za cenę pi

Utarg przeciętny i marginalny

Przychód jednostkowy (przeciętny) przychód przypadający na jednostkę produkcji, czyli jest to cena jednostki produktu

Przychód (utarg) marginalny - przyrost przychodu całkowitego wywołany wzrostem sprzedaży (produkcji) o jedną jednostkę

Optimum ekonomiczne

• Wyznacza optymalne rozmiary produkcji, czyli wielkość produkcji, przy której przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk całkowity

• Optymalne rozmiary produkcji osiąga przedsiębiorstwo, gdy koszt krańcowy zrównuje się z utargiem krańcowym

Km = Um

Koszty, przychody i zyski w podejmowaniu decyzji mikroekonomicznych

Zgodnie z ogólną zasadą optymalizacji korzyści, maksimum netto osiągane jest wówczas, gdy korzyści marginalne zrównają się z kosztami marginalnymi.

Punkt Km = Um to punkt optimum przedsiębiorstwa lub punkt równowagi przedsiębiorstwa - oznacza taką kombinację ceny i ilości produkcji, która przy danych kosztach zapewnia realizację największego zysku.

Warunki konieczne do wyznaczenia wielkości produkcji maksymalizującej zysk

Um > Km - należy zwiększyć produkcję

Um < Km - należy zmniejszyć produkcję

Um = Km - poziom optymalny produkcji, nie zmieniać wielkości produkcji.

Koszty produkcji w długim okresie

Długi okres (nazywany horyzontem planowania) to czas niezbędny do dostosowywania wszystkich rodzajów czynników produkcji w przedsiębiorstwie do nowych warunków:

• zmienia się technologia wytwarzania,

• wszystkie koszty ulegają zmianom,

Wybór najkorzystniejszych rozmiarów przedsiębiorstwa, czyli zaplanowanie zwiększenia wielkości przedsiębiorstwa biorąc pod uwagę kształtowanie się kosztów produkcji - najlepsza metoda produkcji powinna oznaczać metodę najniższego kosztu produkcji dla każdej wielkości produkcji

Długookresowa krzywa kosztów przeciętnych (obwiednia)

Długookresowa krzywa kosztów przeciętnych składa się z najniższych kosztów przeciętnych dla coraz to większych rozmiarów produkcji.

Każdy punkt na tej krzywej pokazuje najbardziej efektywne lub najmniej kosztowne technologie dla poszczególnych wielkości produkcji.

Kształt krzywych kosztów w okresie krótkim jest wynikiem działania prawa malejących przychodów.

Krzywa długookresowych kosztów ma podobny kształt U - inna jest przyczyna tego zjawiska.

Kształt krzywej długookresowej wynika ze zmian skali produkcji (zjawiska korzyści i niekorzyści skali).

Korzyści skali

Długookresowa krzywa kosztu całkowitego przeciętnego spada wraz ze zwiększaniem się rozmiarów przedsiębiorstwa, a po przekroczeniu pewnej wielkości firmy (dla której Kcp osiąga minimum - optimum firmy) wzrasta.

Oznacza to, że minimum kosztów przeciętnych każdej następnej co do wielkości firmy znajduje się powyżej minimum kosztu przeciętnego długookresowego. Powodem początkowego obniżania się kosztów przeciętnych (opadania krzywej w kształcie litery U) są rosnące przychody ze skali produkcji, a wznoszenia kosztów przeciętnych - niekorzyści skali.

Długookresowa krzywa całkowitych kosztów przeciętnych a korzyści skali

Początkowo, wraz ze wzrostem rozmiarów przedsiębiorstwa osiągane są coraz większe korzyści skali produkcji, po przekroczeniu minimum, dalsze powiększanie przedsiębiorstwa prowadzi do niekorzyści skali.

Korzyści skali stanowią główny argument uzasadniający dominację dużych przedsiębiorstw w gospodarce światowej

Podsumowanie

• Znajomość zachowania kosztów pozwala podejmować decyzje dotyczące wielkości podaży.

• W krótkim okresie podstawą decyzji firmy co do wielkości produkcji są koszty krańcowe. Jeżeli nie zrównają się one z krańcowymi przychodami, ilość wytwarzanego produktu będzie zwiększana.

• W długim okresie decydujące dla rozwoju firmy są oczekiwane przeciętne koszty całkowite

---