Psychologia społeczna: naukowe badanie sposobu, w jaki rzeczywista lub wyobrażona obecność innych ludzi wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie i zachowanie.
Konstrukt: sposób w jaki ludzie spostrzegają, pojmują i interpretują świat społeczny.
Różnice indywidualne: składniki osobowości, które odróżniają nas od innych ludzi.
Podstawowy błąd atrybucji: tendencja do przeceniania rozmiaru, w jakim zachowanie ludzi jest wynikiem oddziaływania dyspozycji wewnętrznych, niedocenianie czynników sytuacyjnych.
Behawioryzm: szkoła psychologiczna, która utrzymuje, iż aby zrozumieć ludzkie zachowanie, wystarczy tylko rozważyć wynagradzające właściwości środowiska- to znaczy to, w jaki sposób pozytywne i negatywne wydarzenia w otoczeniu są związane ze specyficznymi zachowaniami.
Psychologia postaci: szkoła psychologiczna podkreślająca ważność badania subiektywnego sposobu, w jaki dany obiekt pojawia się w umyśle ludzi, zamiast poddania badaniom wyłącznie obiektywnych, fizycznych cech tego obiektu.
Samoocena: dokonywane przez ludzi oszacowania wartości samych siebie, to znaczy rozmiaru, w jaki spostrzegają siebie jako dobrych, kompetentnych i przyzwoitych.
Poznanie społeczne: w jaki sposób ludzie myślą o sobie samych i o świecie społecznym; dokładnie, jak selekcjonują, interpretują, zapamiętują i wykorzystują informację społeczną w wydawaniu sądów i w podejmowaniu decyzji.
Dysonans poznawczy: popęd spowodowany poczuciem dyskomfortu, pierwotnie definiowany jako konsekwencja utrzymywania dwóch lub więcej niezgodnych ze sobą elementów poznawczych, następnie określany jako konsekwencja zaangażowania się w działanie, które jest sprzeczne z koncepcją siebie jako osoby przyzwoitej i rozsądnej.
Elementy poznawcze: myśli, uczucia, przekonania bądź wiedza o czymś.
Dysonans podecyzyjny: dysonans, który zostaje nieuchronnie wzbudzony po podjęciu decyzji. W takiej sytuacji dysonans jest najczęściej likwidowany przez podwyższenie atrakcyjności wybranej alternatywy i zdewaluowanie alternatywy odrzuconej.
Technika niskiej piłki: pozbawiona skrupułów strategia, mocą której sprzedawca nakłania klienta, aby zgodził się kupić produkt po bardzo niskiej cenie; następnie twierdzi, że to była pomyłka, i podnosi cenę; często klient godzi się na zakup po zawyżonej cenie.
Pojęcie Ja: suma całej wiedzy o sobie uwzględniająca tożsamość, zdolności i role.
Uzasadnienie wysiłku: występująca u ludzi tendencja po podwyższania oceny tego, na co ciężko pracowali, aby to osiągnąć.
Uzasadnienie zewnętrzne: wyjaśnienie, jakie podaje osoba dla swojego dysonansowego zachowania, wskazujące na przyczynę, która się znajduje poza nią samą (np.: jeśli ktoś coś robi, aby uzyskać dużą nagrodę lub uniknąć surowej kary).
Uzasadnienie wewnętrzne: likwidowanie dysonansu poprzez dokonywanie jakiejś zmiany w sobie (np. swojej postawy i zachowania).
Obrona stanowiska niezgodnego z postawą: proces, który pojawia się, gdy ktoś wyraża opinię lub postawę sprzeczną ze swoim osobistym przekonaniem lub postawą.
Niewystarczająca kara: dysonans wzbudzony wtedy, gdy jednostka nie ma wystarczającego uzasadnienia, że nie zaangażowała się w pożądane przez nią działanie lub zrezygnowała z pożądanego przez nią obiektu, co zwykle prowadzi do obniżenia atrakcyjności zakazanego działania lub obiektu.
Autopersfazja: długotrwała zmiana postawy, która jest konsekwencją prób usprawiedliwiania samego siebie.
Teoria podtrzymywania poczucia własnej wartości: teoria, która głosi, że wyobrażenie o nas może być zagrożone zachowaniem innej osoby i że na wielkość tego zagrożenia wpływa zarówno to, jak bliska jest nam ta osoba, jak i znaczenie jej zachowania dla naszego pojęcia Ja.
Teoria autoafirmacji: teoria sugerująca, że ludzie będą likwidować wpływ dysonansu wzbudzającego zagrożenia dla ich samooceny przez potwierdzanie swojej kompetencji w dziedzinie, która nie jest związana z zagrożeniem.
Teoria samopotwierdzania: teoria sugerująca, że ludzie posiadają potrzebę potwierdzania swojego pojęcia Ja, bez względu na to, czy to pojęcie jest pozytywne czy negatywne. W pewnych sytuacjach ta tendencja może być w konflikcie z podwyższaniem własnej wartości i usprawiedliwianiem siebie.
Pułapka racjonalizacji: możliwy skutek działań wywołanych w procesie redukcji dysonansu usprawiedliwień samego siebie, które ostatecznie skończą się łańcuchem niedorzecznych i niemoralnych działań.
Spostrzegania społeczne: badanie, w jaki sposób tworzymy wyobrażenia innych ludzi i wyciągamy wnioski ich dotyczące.
Komunikacja niewerbalna: sposób w jaki ludzie komunikują, intencjonalnie, bądź nieintencjonalnie, bez słów; wskaźniki niewerbalne obejmują mimikę, ton głosu, gesty, pozycje i ruchy ciała, dotyk i spoglądanie.
Reguły ujawniania: kulturowo zdeterminowane reguły określające, jakie zachowania niewerbalne nadają się do ujawnienia.
Emblematy: niewerbalne gesty, które w danej kulturze są dobrze zdefiniowane; mają zwykle swoje bezpośrednie słowne odpowiedniki, tak jak znak OK.
Teoria roli społecznej: teoria mówiąca, że różnice płciowe pojawiające się w zachowaniu społecznym wynikają ze społecznego podziału pracy pomiędzy płciami; podział ten prowadzi do różnic w oczekiwaniach wobec ról płciowych i umiejętności związanych z płcią, które określają różnice w społecznym zachowaniu mężczyzn i kobiet.
Ukryta teoria osobowości: schematy, które ludzie stosują, by pogrupować różne rodzaje cech osobowości, na przykład wielu ludzi jest przekonanych, że jeżeli ktoś jest uprzejmy, to jest również hojny.
Teoria atrybucji: określenie sposobu, w jaki ludzie wyjaśniają przyczyny tak swego zachowania, jak i zachowania innych ludzi.
Atrybucja wewnętrzna: wnioskowanie, że jakaś osoba zachowała się w określony sposób zarówno ze względu na swe właściwości , jak i postawy, charakter czy osobowość.
Atrybucja zewnętrzna: wnioskowanie, iż jakaś osoba zachowała się w określony sposób ze względu na właściwości sytuacji, w której się znalazła; zakłada się tu, że w tej sytuacji większość ludzi reagowałaby w ten sam sposób.
Teoria wnioskowania z czynników towarzyszących: teoria, w myśl której dokonujemy wewnętrznych atrybucji dotyczących jakiejś osoby, gdy: a) istnieje wiele nietożsamych konsekwencji jej zachowania, b) zachowanie jest nieoczekiwane.
Rezultaty nietożsame: konsekwencje określone do przebiegu działania, które nie mogłoby wystąpić przy alternatywnym działaniu.
Oczekiwanie oparte na kategorii: oczekiwania dotyczące ludzi, bazujące na cechach grupy, do których te osoby przynależą, na przykład oczekiwanie, że ktoś kocha chodzić na przyjęcia, ponieważ należy do towarzystwa miłośników przyjęć lub żeńskiego kółka studenckiego.
Oczekiwanie oparte na obiekcie: oczekiwania wobec jakiejś osoby, bazujące na jej wcześniejszych działaniach, takie jak oczekiwanie, że ktoś w czasie wakacji pójdzie na plażę, ponieważ zwykle chodził na plażę w przeszłości.
Model współzmienności: koncepcja, wg której dokonujemy atrybucji przyczynowych dotyczących zachowania jakiejś osoby na podstawie obserwacji faktów, które zmieniają się wraz z jej zachowaniem- na przykład, jak dalece czyjś taniec staje się niezdarny tylko wówczas, gdy tańczy z tym a nie innym partnerem.
Zgodność informacji: informacja dotycząca tego, w jakim stopniu inni ludzie zachowują się wobec tych samych bodźców tak samo, jak to czyni aktor.
Wybiórczość informacji: informacja mówiąca o tym, do jakiego stopnia dany aktor zachowuje się w ten sam sposób wobec różnych bodźców.
Spójność informacji: informacja mówiąca o stopniu, w jakim zachowanie jakiegoś aktora wobec określonego bodźca jest takie samo mimo upływu czasu i innych okoliczności.
Podstawowy błąd atrybucji: tendencja do przeceniania czynników wewnętrznych przynależnych do dyspozycji, a niedocenianie roli sytuacji.
Wyrazistość spostrzeżeniowa: informacja, która skupia naszą uwagę; ludzie są skłonni przeceniać przyczynową rolę informacji, która jest wyrazista spostrzeżeniowo.
Różnica między obserwatorem a aktorem: tendencja do spostrzegania zachowań innych ludzi jako następstw ich dyspozycji, podczas gdy swoje własne zachowania tłumaczy się wpływem czynników sytuacyjnych.
Atrybucje w służbie ego: wyjaśnienia, które przypisują sukcesy czynnikom wewnętrznym zależnym od dyspozycji, za niepowodzenia zaś obwiniają czynniki zewnętrzne należące do sytuacji.
Atrybucje obronne: wyjaśnia zachowanie, które pozwalają tłumić świadomość tego, że się jest śmiertelnym i podatnym na zranienia.
Nierealistyczny optymizm: forma obronnej atrybucji polegająca na przeświadczeniu ludzi, że rzeczy dobre przydażą się raczej im niż ich partnerom, a złe spotykają raczej innych niż ich samych.
Wiara w sprawiedliwy świat: forma obronnej atrybucji, gdzie zakłada się, że zło dotyka złych ludzi, natomiast dobro spotyka dobrych.
Konformizm: zmiana w zachowaniu na skutek rzeczywistego lub wyimaginowanego wpływu innych ludzi.
Informacyjny wpływ społeczny: wpływ innych ludzi, który prowadzi nas do komformizmu, ponieważ spostrzegamy te osoby jako źródło informacji, dające wskazówki dla naszego zachowania; dostosowujemy się, ponieważ wierzymy, że cudza interpretacja niejasnej sytuacji jest bardziej poprawna niż nasza.
Prywatna akceptacja: dostosowanie się do zachowania innych ludzi bez prawdziwego przekonania o tym, że to, co oni robią albo mówią jest słuszne.
Publiczny komformizm: dostosowywanie się publiczne do zachowania innych ludzi, bez konieczności wiary w to, co robimy lub mówimy.
Indukowania: szybkie rozprzestrzenianie się emocji lub zachowań w tłumie.
Psychoza tłumu: pojawienie się w grupie ludzi podobnych fizycznych symptomów bez znanej fizycznej przyczyny.
Normy społeczne: ukryte albo jasno sprecyzowane reguły grupy dotyczące akceptowanych zachowań, wartości i przekonań jej członków.
Normatywny wpływ społeczny: wpływ innych ludzi, który prowadzi nas do komformizmu, ponieważ chcemy być przez nich lubiani i akceptowani.
Bezrefleksyjny komformizm: posłuszne zinternalizowanie norm społecznych, bez zastanowienia się nad ich działaniem.
Norma wzajemności: norma społeczna, która stwierdza, że jeżeli otrzymujesz coś dobrego od innej osoby, to jesteś zobowiązany odpłacić jej tym samym (zachować się podobnie).
Teoria wpływu społecznego: teoria, wg której dostosowanie się do wpływu społecznego zależy od siły, bezpośredniości i liczby innych ludzi w grupie.
Kredyt zaufania: zaufanie, które w ciągu długiego czasu zdobywa człowiek, dostosowując się do norm grupowych; kiedy zdobędzie już dość zaufania, może- jeżeli jest ku temu sposobność- zachować się niezgodnie z normami, bez groźby odwetu ze strony grupy.
Wpływ mniejszości: przypadek, w którym mniejszość członków grupy wpływa na zachowanie albo przekonanie większości.
Postawa: trwała ocena- pozytywna lub negatywna- ludzi, obiektów lub pojęć.
Emocjonalny komponent postawy: emocje i uczucia, jakie ludzie kojarzą z obiektem postawy.
Poznawczy komponent postawy: przekonania ludzi na temat właściwości obiektu postawy.
Bechawioralny komponent postawy: działania ludzi wobec obiektu postawy.
Komunikat perswazyjny: komunikat (reklama telewizyjna lub przemówienie) przekonujący do zajęcia określonego stanowiska w danej sprawie.
Program Uniwersytetu Yale poświęcony badaniu zmiany postaw: badanie warunków, w jakich ludzie są najbardziej podatni na zmianę swoich postaw w odpowiedzi na komunikaty perswazyjne; badacze koncentrują się na tym ,kto mówi, co i do kogo, to jest na źródle komunikatu, naturze komunikatu i naturze odbiorcy.
Model wypracowania prawdopodobieństw: teoria, w której zakłada się, że istnieją dwa sposoby zmiany postaw za pośrednictwem komunikatów persfazyjnych; centralna strategia pojawia się, gdy ludzie mają motywacje i zdolności do skupienia uwagi na argumentach zawartych w komunikacie; peryferyczna strategia występuje, gdy ludzie nie skupiają uwagi na argumentach, lecz są pod wpływem charakterystyk powierzchniowych (np. kto jest nadawcą)
Centralna strategia persfazji: przypadek, w którym ludzie analizują komunikat perswazyjny, uważnie słuchając i rozważając argumenty; strategia ta pojawia się, gdy ludzie posiadają zdolność jak i motywację do uważnego słuchania komunikacji.
Peryferyczna strategia persfazji: przypadek, gdy ludzie nie analizują argumentów zawartych w komunikacja perswazyjnym, są natomiast pod wpływem wskazówek peryferycznych.
znaczenie osobiste: stopień w jaki dana sprawa ma istotne konsekwencje dla samopoczucia ludzi.
Komunikaty wzbudzające strach: komunikaty pesfazyjne, które próbują zmienić postawy ludzi poprzez wzbudzanie w nich strachu.
Postawa oparta na poznaniu: postawa oparta przede wszystkim na przekonaniu ludzi na temat właściwości obiektu postawy.
Postawa oparta na emocjach: postawa oparta bardziej na uczuciach i wartościach ludzi niż na przekonaniach o naturze obiektu postawy.
Warunkowanie klasyczne: przypadek, kiedy bodziec wywołujący reakcje emocjonalne jest wielokrotnie doświadczany razem z bodźcem neutralnym, który przestaje być neutralny z chwilą, gdy nabierze emocjonalnych właściwości pierwszego bodźca.
Warunkowanie instrumentalne: przypadek, w którym częstotliwość swobodnie podejmowanych zachowań albo rośnie, albo maleje w zależności od tego czy następuje po nich wzmocnienie pozytywne czy kara.
Postawa oparta na zachowaniu: postawa oparta na obserwacji, jak zachowujemy się wobec obiektu postawy.
Dostępność postawy: siła związku między obiektem i ocena tego obiektu, dostępność jest mierzona czasem, w jakim ludzie mogą odpowiedzieć na pytanie, co czują wobec danej sprawy lub danego obiektu.
Uodpornianie postawy: uczynienie ludzi odpornymi na próby zmiany ich postaw poprzez wstępne zaaplikowanie im małej dawki argumentów sprzecznych a ich stanowiskiem.
Teoria reaktancji(przeciwstawiania się): koncepcja, wg której zagrożenie wolności wyboru określonego zachowania powoduje wzbudzenie nieprzyjemnego stanu, ludzie mogą zredukować ten stan angażując się w zagrożone zachowanie.
Teoria wyrozumowanego działania: teoria utrzymująca, ze najlepszą podstawą do przewidywania planowanych, rozmyślnych zachowań są postawy ludzi wobec konkretnego zachowania i ich subiektywne normy.
Normy subiektywne: przekonania na temat tego, jak inni ludzie, a których opinią się liczymy, ocenią określonego zachowania.
Działanie agresywne: zachowanie, którego celem jest spowodowanie psychicznej bądź fizycznej szkody.
Agresja wroga: akt agresji poprzedzony uczuciem gniewu, którego celem jest zadanie bólu lub zranienie.
Agresja instrumentalna: akt agresji służący osiągnięciu innego celu poza zadaniem bólu czy zranienia.
Eros: instynkt życia, pojęcie występujące w teorii Freudowskiej.
Tanatos: zgodnie z teorią Freudowską- instynkt śmierci, popęd odpowiedzialny za agresywne skłonności człowieka.
Teoria hydrauliczna: teoria, zgodnie z którą nie ujawnione emocje ulegają kumulacji i wywołują stan napięcia ustępujący w chwili, gdy dojdzie do ekspresji stłumionych emocji.
Ciało migdałowe: obszar w korze mózgowej mający związek z przejawami agresji.
Testosteron: hormon, mający związek z przejawami agresji.
Teoria frustracji- agresji: teoria, zgodnie z którą przeszkody występujące na drodze do osiągnięcia upragnionego celu zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienie reakcji agresywnych.
Deprywacja relatywna: poczucie jednostki (albo grupy społecznej), że posiada mniej niż zasługuje lub mnie niż pozwolono jej oczekiwać, lub też mniej niż posiadają ludzie do niej podobni.
Bodziec wyzwalający agresję: przedmiot kojarzony potocznie z działaniami agresywnymi (np. rewolwer); sama jego obecność zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia aktów agresji.
Teoria społecznego uczenia się: teoria, zgodnie z którą uczenie się społecznych zachowań następuje poprzez obserwację i naśladownictwo innych ludzi.
Katharsis: pojęcie określające zjawisko uwalniania nagromadzonej agresywnej energii poprzez wysiłek fizyczny, obserwację zachowań agresywnych innych ludzi lub dopuszczenie się samemu czynu noszącego znamiona agresji. Takie „wypuszczenie pary” obniża prawdopodobieństwo podjęcia agresywnych działań w przyszłości.
Dehumanizacja: proces polegający na pozbawieniu ofiary cech ludzkich i deprecjonowaniu jej wartości (np. gdy słowo „człowiek” zastępujemy określeniem „żółtek”). Dehumanizacja obniża opór przed dokonywaniem ataków agresji i sprawia, że raz podjęta agresja ułatwia następne zachowania tego typu i znacznie zwiększa prawdopodobieństwo ich wystąpienia.
Grupa niespołeczna: grupa, w której dwie osoby lub więcej osób znajduje się w tym samym miejscu, w tym samym czasie, lecz nie współdziała ze sobą (np. kibice na meczu).
Grupa społeczna: grupa, w której dwie osoby lub więcej osób współdziała ze sobą oraz współzależy od siebie w tym sensie, że w zaspokajaniu potrzeb i osiąganiu celów musi na sobie polegać.
Facylitacja społeczna: napięcie wynikające z obecności innych osób i możliwości oceny naszego działania, czego rezultatem jest lepsze wykonanie łatwiejszych zadań, lecz gorsze wykonanie zadań trudniejszych.
Próżniactwo społeczne: uspokojenie wywołane przekonaniem, że przebywanie w grupie utrudnia ocenę indywidualnego działania; uspokojenie osłabia wykonanie zadań prostych, lecz ułatwia wykonanie zadań trudnych.
Deindywidulizacja: utrata normalnej kontroli nad zachowaniem, co prowadzi do wzrostu impulsywności i patologicznych czynów.
Odpowiedzialność: przekonanie, że odpowiada się za własne czyny.
Samoświadomość: skupienie uwagi na własnych uczuciach, przekonaniach i wartościach.
Zadania addytywne: zadania grupowe, którego wykonanie uzależnione jest od wysiłku wszystkich osób (np. ogólny okrzyk grupy).
Zadanie koniuktywne: zadanie grupowe, którego wynik zależy od tego, jak dobrze pracuje najsłabszy jej członek (wspinanie się w górach).
Zadanie dysjunktywne: zadanie grupowe, którego poziom rozwiązania zależy od pracy najsprawniejszego członka grupy (zadania matematyczne).
Strata ponoszona w toku procesu: każdy rodzaj współoddziaływania w grupie, który utrudnia rozwiązanie problemu.
Burza mózgów: technika udoskonalania decyzji grupowych poprzez zachęcanie do swobodnej wymiany poglądów oraz eliminowanie krytycyzmu.
Myślenie grupowe: rodzaj myślenia, w którym bardziej liczy się dążenie do zachowania spójności i solidarności grupy niż realistyczny uwzględnienie faktów.
Polaryzacja grupowa: tendencja grup do podejmowania decyzji, które są bardziej skrajne niż początkowe inklinacje członków.
Konflikt intrapersonalny: napięcie jednostki wywołane dążeniem do dwóch lub więcej sprzecznych celów (np. rodzice chcą przebywać w domu z dzieckiem, a jednocześnie chcą robić karierę zawodową).
Konflikt interpersonalny: napięcie między dwiema lub więcej osobami albo grupami, które mają sprzeczne cele.
Konflikt o sumie zerowej: konflikt, w którym jednej strony jest zawsze równa przegranej drugiej strony, tak jak w zawodach lekkoatletycznych.
Konflikt motywów mieszanych: konflikt, w którym obie strony mogą zyskać dzięki współdziałaniu, a jednostka może zyskać jeszcze więcej dzięki rywalizowaniu ze swoim partnerem.
Strategia coś za coś: oznacza zachęcanie do współdziałania najpierw przez stosowanie zachowań kooperacyjnych, a potem przez powtarzanie działań przeciwnika (współdziałania lub rywalizacji), które podjął on bezpośrednio przed nami.
Negocjacje: forma porozumiewania się przeciwnych stron konfliktu, gdzie zainteresowani składają wzajemne propozycje i kontrpropozycje, a problem jest rozwiązany pod warunkiem, że obie strony osiągną zgodę.
Rozwiązanie integrujące: rozwiązanie konfliktu z korzyścią dla obu stron.
GRIT, czyli stopniowe i odwzajemnione skłanianie do obniżenia napięcia: strategia ograniczenia konfliktu w sytuacjach codziennego życia, w których: informujesz o swojej chęci do współpracy, współpracujesz, odwzajemniasz każde kooperacyjne działanie, ale jeżeli twój oponent działa agresywnie, odpowiadasz mu tym samym.
Mediacja: wyrażanie zgody na udział trzeciej strony przy rozwiązywaniu zaistniałego konfliktu.
Arbitraż: sposób rozwiązywania konfliktów polegający na tym, że trzecia strona narzuca rozwiązanie konfliktu skłóconym partnerom.