Pedagogika porównawcza
Definicja pedagogiki porównawczej:
Według W. Okonia:
Pedagogika porównawcza to dyscyplina pedagogiczna zajmująca się analizą i porównywaniem systemów wychowania i oświaty w różnych krajach w powiązaniu z ich rozwojem polityczno - ekonomicznym i społeczno - kulturalnym.
Według W.W. Brickman'a:
Pedagogika porównawcza to analiza systemów i problemów pedagogiki w dwóch lub kilku krajach w kontekście ich historycznych, społeczno- ekonomicznych, politycznych, kulturowych, religijnych i innych znaczących uwarunkowań. Pedagogika porównawcza jest interdyscyplinarną dziedziną badan, czerpiącą z socjologii i ekonomii procesów kształcenia, informacji o ich rozwoju historycznym i współczesnej polityce oświatowej.
Według H.J. Noah'a:
Pedagogika porównawcza jest nauką, która wykorzystuje dane z jednego lub wielu regionów:
- do opisywania systemów oświaty, ich funkcjonowania i wyników,
- do wspierania rozwoju instytucji oświatowych i praktyki oświatowej,
- do wyjaśnienia powiązań między edukacją a społeczeństwem,
- do określania tendencji rozwojowych występujących powszechnie w większej liczbie państw.
Przedmiot pedagogiki porównawczej:
polityka i prawodawstwo szkolne
zarządzanie i finansowanie szkolnictwa
struktura systemów szkolnych i ich rezultaty
cele kształcenia i ich treść pedagogiczna
metody nauczania
podręczniki szkolne
uczestnicy procesu kształcenia
Przedmiotem pedagogiki porównawczej jest analiza całego systemu oświatowego:
relacje: uczeń - nauczyciel oraz nauczyciel - rodzic
analiza instytucji (szkoły, przedszkola, internat - zawsze jedna instytucja)
ujęcie globalne badań (badanie całego systemu w całym państwie)
Miejsce pedagogiki porównawczej:
Dyscyplina interdyscyplinarna, czepie z dorobku nauki tj,:
- pedagogika ogólna, która dostarcza jej pojęć i zasad teoretycznych oraz metod
- historia wychowania - wiedza z zakresu kształcenia i powstawania określonych systemów szkolnych i ich uwarunkowań
- psychologia, filozofia, socjologia, etnografia,
Cele pedagogiki porównawczej według Frątczaka:
cel poznawczy:
poznanie warunków i czynników determinujących systemy edukacyjne
poznanie kierunków i tendencji ewolucji i prognozy edukacji na świecie
cel praktyczny:
opanowanie umiejętności analizy i wartościowania o charakterze porównawczym
opanowanie umiejętności obserwacji wybranych zjawisk edukacyjnych w szkołach i innych placówkach,
w których edukacja stanowi pewien zakres działalności
opanowanie umiejętności projektowania odpowiednich struktur organizacyjnych i czynnościowych dla modernizacji i innowacji określonych dziedzin edukacji
cel wychowawczy:
kształtowanie postaw przyjaźni międzynarodowej i gotowość współpracy
kształtowanie postaw wobec różnych kultur i tendencji edukacyjnych w poznawanych państwach
Cele pedagogiki porównawczej według Pecherskiego:
Celem pedagogiki porównawczej jest uchwycenie prawidłowości w kształtowaniu się i rozwoju systemów oświatowych, określeniu tendencji zmian w tych systemach oraz kierunków, w jakich zmiany te zmierzają, a także wyjaśnienie ich przyczyn na podstawie porównywania działania (funkcjonowania) i efektywności systemów oświatowych działających w różnych krajach i w różnych warunkach.
Cele te można osiągnąć przez:
aktywne uczestnictwo w wykładach i ćwiczeniach
krytyczno - analityczne studium literatury podstawowej oraz uzupełniającej
obserwacje struktur i zjawisk edukacyjnych i czynników determinujących je
samodzielne, indywidualne i zespołowe wykonywanie ćwiczeń
Funkcje pedagogiki porównawczej:
według Pecherskiego:
poznawcza - dostarczanie wiedzy o szkolnictwie w innych krajach
wartościująca - wprowadzanie najbardziej wartościowych rozwiązań
inspirująca - podejmowanie nowych działań oświatowych
integracyjna - porozumiewanie się z osobami zajmującymi się szkolnictwem
prognostyczna - planowanie oświatowe, pilotowe badanie zjawisk
według Wilocha:
integrująca - rozległe widzenie zjawisk wychowawczych w szeroko rozumianych związkach z przekraczaniem stawianych sobie granic, nawiązywanie kontaktów ze specjalistami w celu dokonania syntezy badanego zjawiska
wartościująca - wartościowanie zmierzające do dogłębnej syntezy zjawiska, mające na celu uniknięcie pomyłek i zafałszowań
inspirująca - kształtowanie aktywnej postawy wobec danej rzeczywistości wychowawczej
według Śliwerskiego:
teoretyczna - wnoszenie wiedzy do innych nauk
praktyczna - podanie istotnych i możliwych do wykorzystania informacji na temat rozwiązania określonego problemu w różnych krajach
prognostyczna - prognozowanie przyszłego rozwoju, wyznaczanie określonych trendów i tendencji w zakresie kształcenia
międzynarodowo - integracyjna - przyczynianie się do międzynarodowego poznania i zrozumienia, ukazywanie wyjątkowości zjawisk edukacyjnych
propedeutyczna - zwiększanie kompetencji teoretyczno - metodycznych i praktyczno - pedagogicznych nauczycieli i pracowników pedagogicznych
Zadania pedagogiki porównawczej:
zbieranie wiadomości o ustrojach szkolnych i pozaszkolnych oraz danych statystycznych charakteryzujących różne systemy wychowania i nauczania
opracowanie monografii poszczególnych ustrojów wychowania i nauczania
wykrywanie tego co jest wspólne we wszystkich ustrojach, a więc zmierzanie do odkrycia pewnych zasad budowy i prawidłowości ich rozwoju
opisywanie, wyjaśnianie, rozwijanie i upowszechnianie wiedzy o systemach oświatowych oraz ideach
i problemach edukacji na świecie
porównywanie różnych ustrojów
Metody stosowane w pedagogice porównawczej:
1) metoda historyczna- przyjmuje się tutaj założenie, iż żadne zjawisko nie może być zrozumiane bez zbadania jego genezy, i głównych etapów jego rozwoju. Metoda ta dominowała w pedagogice porównawczej do lat 60 tych i klasycy pedagogiki porównawczej ograniczali się do opisu oraz porównań w skali makro i mikro, szkolnictwa publicznego w wybranych krajach a następnie uogólniali jego funkcjonowanie. Głównym celem badawczym było formułowanie prawidłowości przyczynowo - skutkowych. Z tą metodą związane jest również podejście narodowe tzw komparatyści, przyjmują założenie, że system kształcenia każdego kraju jest wypadkową historii narodu oraz charakteru narodowego.
2) metoda oparta na geografii szkolnictwa- badane zjawiska pedagogiczne są najpierw zliczane, a potem logowane w przestrzeni, tworzy się w ten sposób pedagogiczne mapy, które obrazują nam np.: rozkład poszczególnych instytucji albo zasięg konkretnej metody nauczania. Szuka się następnie wyjaśnień tych faktów, a następnie sprawdza w jakiej mierze ich istnienie zależy od np. warunków fizycznych, klimatycznych.
3) metoda problemowa- polega na tym, że badacz wybiera pewne problemy związane z kształceniem, a następnie analizuje je pod kątem różnorodności form w jakich się przejawiają. W metodzie tej stosuje się następującą procedurę ( 8 kroków):
- wybór problemu
-identyfikacja możliwych jego rozwiązań
- refleksja nad problemem i jasno sformułowany problem
- analiza kontekstu problemu
- sformułowanie hipotez
- weryfikacja
- formułowanie wniosków
- sprawdzenie całego procesu
4) metoda kontekstowa- stosując tę metodę, szkolnictwo w poszczególnych krajach, analizuje się w kontekście środowiska kulturowego. Zadanie komparatysty polega na tym, że analizując kontekst naturalny badanego systemu oświaty, formułuje zalecenia, proponuje reformy, które muszą być podporządkowane temu kontekstowi, uwzględniać jego różnorodność.
5) metoda klasyfikacyjna- w pedagogice porównawczej ta metoda najczęściej ogranicza się do klasyfikacji statystycznej tzn. jej istota polega na tym, że poszczególne kraje są szeregowane wg np.: liczby uczniów na poszczególnych poziomach kształcenia lub wg rocznego przyrostu uczniów w poszczególnych typach szkół. Tak więc oparta jest głównie na podejściu ilościowym do badanej rzeczywistości.
metoda badań interdyscyplinarnych- uwzględnia nie tylko różne konteksty, ale w opisie, wyjaśnieniach i projektowaniu badań porównawczych wykorzystuje się różne subdyscypliny naukowe i dyscypliny (historię wychowania, socjologię wychowania, ale również politologię, geografię polityczną, ekonomię czyli pedagogika porównawcza staje się dyscypliną integrującą wiedzę i syntetyzującą wiedzę.
Terminologia:
Dokształcanie - kształcenie osób pracujących w celu uzyskania przez nich takiego wykształcenia, jakie Jest niezbędne do wykonywania przyszłościowego zawodu.
Doskonalenie zawodowe - podwyższanie kwalifikacji zawodowych pracownika za pośrednictwem różnych form hetero- i autokształcenia celem stopniowego osiągania mistrzostwa oraz uzyskiwanie coraz wyższego statusu społecznego i ekonomicznego w zawodzie, bez konieczności opuszczania swej grupy zawodowej. Doskonalenie zawodowe może pełnić funkcję wyrównawczą, wdrożeniową lub renowacyjną.
Drożność - jedna z cech systemu edukacyjnego, może być: pionowa - możność przechodzenia absolwentów szkół niższych stopni do szkół wyższych stopni bez straty czasu oraz pozioma - oznacza możność przejścia z jednego typu szkoły do drugiego na tym samym poziomie kształcenia (np. możność przejścia absolwenta I klasy liceum ogólnokształcącego do klasy II zasadniczej szkoły zawodowej).
Edukacja - oświata i wychowanie, działalność pedagogiczna obejmująca dzieci, młodzież i dorosłych, nauczanie
i wychowanie, wykształcenie, wynik kształcenia, kształcenie instrumentalne i kierunkowe.
Edukacja permanentna - to idea, zasada, system - jako koncepcja pedagogiczna akcentuje całożyciową edukację człowieka przez różnorodne działania w rozmaitych środowiskach dla pełnej jego samorealizacji.
Furkacja - wyraźne zróżnicowanie programów kształcenia w szkole danego poziomu i profili w wyniku czego wprowadza się odrębne ciągi programowe - dwa (bifurkacja) lub więcej (polifurkacja).
Koedukacja - system łącznego wychowania i kształcenia dziewcząt i chłopców. Koedukacja sprzyja powstawaniu prawidłowych stosunków interpersonalnych między dziewczętami i chłopcami oraz stwarza warunki do powstawania atmosfery współpracy obu płci. W szkolnictwie zaczęto wprowadzać koedukację w XIX wieku.
Kształcenie - ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznawanie przyrody, społeczeństwa i kultury,
a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również osiągnięcie możliwie wielostronnego rozwoju sprawności fizycznych i umysłowych, zdolności, uzdolnień, zainteresowań, zamiłowań, przekonań i postaw oraz zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych.
Nauczanie - planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych.
Obowiązek szkolny - określanie przez odpowiednie ustawy minimum wykształcenia, jakie powinien otrzymać każdy obywatel (zakres szkoły elementarnej lub powszechnej ogólnokształcącej, wiek dziecka oraz odpowiedzialność rodziców lub opiekunów, którzy uchylają się od wypełniania obowiązku szkolnego). Wykształcenie to może być zdobywane w różnej szkole, a nawet prywatnie.
Odpad szkolny - ogół uczniów przerywających uczenie się w szkole przed jej ukończeniem z powodu choroby lub innych warunków losowych.
Odsiew szkolny - zjawisko polegające na przerywaniu przez pewien odsetek uczących się przed ukończeniem szkoły z powodu niepowodzeń w uczeniu się lub niewłaściwego zachowania się.
Oddział szkolny - grupa uczniów pobierających naukę w tej samej klasie. Dodatkowym wyróżnikiem oddziału może być specyficzny skład grupy uczniów (oddział specjalny, integracyjny, ogólnodostępny) lub program nauczania (oddział: dwujęzyczny). Oddziały tworzy się wówczas, gdy liczba uczniów promowanych do danej klasy jest zbyt wysoka, aby mogli się uczyć razem.
Plan nauczania - wykaz przedmiotów, których nauczanie przewiduje się w danym typie szkoły. Podaje się w nim wymiar godzin lekcyjnych dla każdego roku nauczania i dla każdego przedmiotu. W wielu krajach (również w Polsce) plan nauczania jest urzędowym dokumentem, zatwierdzonym przez władze oświatowe. Są jednak kraje (np. Anglia),
w których nie ma planu nauczania, szkoły ustalają go we własnym zakresie.
Polityka oświatowa - program działalności państwa w dziedzinie oświaty i wychowania, formułujący zasady organizacji systemu nauczania i wychowania, podstawy materialno -ekonomicznej, funkcjonowania systemu oświatowego oraz systemu zarządzania instytucjami oświatowymi; jedna ze współczesnych nauk politologicznych,
której przedmiotem jest refleksja naukowa nad działalnością polityczną, planowaniem
i prognozowaniem kształcenia.
Poziom wykształcenia - poświadczona dokumentem wiedza zdobyta w oficjalnym systemie nauczania (szkoły publiczne, szkoły prywatne). Jest to zasób wiedzy, umiejętności i sprawności umożliwiający jednostce poznanie otaczającego świata i skuteczne w nim działanie, wykonywanie określonego zawodu; wynik kształcenia
i samokształcenia.
Program nauczania - dokument określający zakres i układ treści kształcenia w poszczególnych przedmiotach nauczania ustalonych w planie nauczania danego typu szkoły.
Przedmiot nauczania - układ treści z reguły odpowiadający określonym dziedzinom nauki, techniki, kultury, dobrany zgodnie z celami określonego poziomu i profilu kształcenia.
Przymus szkolny - obowiązek na mocy określonej ustawy, wg którego dziecko pod sankcją grzywny nakładanej na rodziców (opiekunów) nie stosujących się do ustawy, musi uczęszczać do tej szkoły, do której jest przydzielone, kierownicy szkół zaś nie mają prawa przyjmować go do innej szkoły, z innego rejonu. Jest to tzw. rejonizacja powszechnych szkół podstawowych. W związku z tym tzw. szkoła rejonowa ma obowiązek prowadzenia ścisłej ewidencji wszystkich dzieci w wieku obowiązku szkolnego w danym rejonie i współpracować w tym zakresie z lokalną władzą administracji państwowej.
Rejon szkolny - obwód szkolny - obszar, z którego dzieci w wieku obowiązku szkolnego obowiązane są chodzić
do danej szkoły, o podziale na obwody szkolne decydują organy administracji szkolnej, dzieci zamieszkałe
w obwodach szkolnych są przyjmowane do szkół z urzędu.
Reforma szkolna - zmiana ustroju (systemu szkolnego), treści nauczania i organizacji całego systemu szkolnego
lub niektórych Jego części spowodowana przez zaistniałe lub przewidywane przeobrażenia społeczno-gospodarcze, polityczno - kulturowe, osiągnięcia psychologii i pedagogiki.
Selekcja szkolna - dobór młodzieży szkolnej - stosownie do jej osiągnięć, zainteresowań i zdolności -
do odpowiednich typów szkół lub zawodów.
System edukacyjny - to zbiór odpowiednio ze sobą współpracujących instytucji:
działalności podstawowej - szkół różnych poziomów i innych instytucji kształcenia
regulacyjnych - kierujących i zarządzających instytucjami działalności podstawowej (np. Ministerstwo Edukacji Narodowej)
pomocniczych - pełniących funkcje opieki wychowawczej, opieki zdrowotnej itp.
Wychowanie - świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo - instrumentalną, związaną z poznaniem rzeczywistości
i umiejętnością oddziaływania na nią, jak również stronę emocjonalno - motywacyjną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań, wartości i postaw.